JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Burxonov Bekzod Saydazim o’g’li
Samarqand iqtisodiyot va sevis instituti magistranti
+998946271771
Ziyodova Rayhona Jasur qizi
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi +998933114501
Berdiqulova Madina Zokir qizi
Samarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasi
+998992490205
RAQAMLI PLATFORMALAR ASOSIDA XIZMAT KO‘RSATISH TIZIMINI
RIVOJLANTIRISHNING ZAMONAVIY YO‘NALISHLARI
Annotatsiya:
Mazkur maqolada raqamli platformalar asosida xizmat ko‘rsatish tizimining
zamonaviy rivojlanish yo‘nalishlari tahlil qilingan. Yandex Go, Click, Payme va Apelsin kabi
raqamli xizmat ko‘rsatish platformalari misolida ularning foydalanuvchilar, xizmat
ko‘rsatuvchilar hamda davlat iqtisodiy tizimiga ta’siri ko‘rib chiqilgan. Tadqiqotda raqamli
platformalarning xizmatlar sifatini oshirish, xizmat tannarxini pasaytirish, bandlikni ta’minlash
va moliyaviy inklyuzivlikni kuchaytirishdagi roli asosiy o‘rinda tahlil qilingan. Shuningdek,
mavjud huquqiy asoslar, statistik ma’lumotlar va xalqaro tajribalar asosida muammolar va ularni
hal etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
raqamli platforma, xizmatlar bozori, Yandex Go, Payme, Click, Apelsin,
algoritmik boshqaruv, moliyaviy texnologiyalar, iqtisodiy innovatsiyalar, raqamli xizmatlar
Abstract:
This article analyzes the modern development trends of service delivery systems
based on digital platforms. Using examples of services such as Yandex Go, Click, Payme, and
Apelsin, the paper examines their impact on users, service providers, and the national economy.
It highlights the role of digital platforms in enhancing service quality, reducing operational costs,
increasing employment, and promoting financial inclusion. The study also presents proposals
based on legal frameworks, statistical data, and international experiences.
Keywords:
digital platforms, service economy, Yandex Go, Payme, Click, Apelsin, algorithmic
management, fintech, economic innovation, digital services
Аннотация:
В статье рассматриваются современные направления развития системы
обслуживания на основе цифровых платформ. На примере таких сервисов, как Yandex Go,
Click, Payme и Apelsin, проанализировано их влияние на пользователей, поставщиков
услуг и экономику страны. Особое внимание уделяется роли цифровых платформ в
повышении качества обслуживания, снижении издержек, обеспечении занятости и
укреплении финансовой инклюзивности. Также представлены предложения на основе
нормативно-правовой базы, статистических данных и международного опыта.
Ключевые слова:
цифровая платформа, рынок услуг, Yandex Go, Payme, Click, Apelsin,
алгоритмическое управление, финтех, экономические инновации, цифровые услуги
KIRISH
So‘nggi yillarda global miqyosda raqamli texnologiyalar taraqqiyoti barcha sohalarda tub
o‘zgarishlarga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, xizmatlar sohasi bu o‘zgarishlarning markazida
turibdi. Raqamli iqtisodiyot sharoitida xizmat ko‘rsatish tizimlari yangi formatda shakllanib,
ularning asosiy harakatlantiruvchi kuchi sifatida raqamli platformalar paydo bo‘ldi. Ushbu
platformalar foydalanuvchi va xizmat ko‘rsatuvchi subyektlarni real vaqt rejimida bog‘lab,
xizmatlar ko‘rsatish jarayonining tezligi, sifati va qulayligini sezilarli darajada oshirmoqda.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Jahon tajribasida bu borada Yandex Go, Uber, Gojek, Grab, Alipay, WeChat Pay kabi
platformalar xizmatlar sohasida tub islohotlar olib kelgan. O‘zbekiston misolida esa Click,
Payme, Apelsin, Express24 va Yandex Go kabi raqamli platformalar aholining kundalik
ehtiyojlarini tez, xavfsiz va qulay tarzda qondirish imkonini bermoqda. Ushbu xizmatlar ayniqsa,
transport (Yandex Go), moliyaviy xizmatlar (Click, Payme), onlayn to‘lovlar, oziq-ovqat
yetkazib berish (Apelsin, Express24) kabi yo‘nalishlarda ommalashgan.
Raqamli platformalarning ommalashuvi xizmatlar sektorida raqobat muhitining kuchayishiga,
xizmatlar sifatining oshishiga va iste’molchilar uchun tanlov imkoniyatining kengayishiga olib
kelmoqda. Shu bilan birga, bu platformalar orqali ish topayotgan frilanserlar, haydovchilar va
kichik biznes subyektlari uchun yangi iqtisodiy imkoniyatlar yuzaga chiqmoqda. Biroq bu
jarayonlar bilan birga turli muammolar — mehnat munosabatlarining tartibga solinmaganligi,
algoritmik boshqaruvning shaffof emasligi, foydalanuvchi ma’lumotlarining himoyasi kabi
masalalar ham paydo bo‘lmoqda.
2019-yilda qabul qilingan “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonun orqali raqamli
to‘lov infratuzilmasi uchun huquqiy asos yaratildi. Bu esa xizmatlar sohasida raqamli
texnologiyalarni joriy etish uchun huquqiy va tashkiliy muhitni mustahkamladi
[1]. Shuningdek,
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabrdagi PF–6079-sonli Farmoni bilan
tasdiqlangan “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi raqamli platformalarni rivojlantirish va
ularni turli sohalarga keng joriy etishni mamlakat taraqqiyotining ustuvor yo‘nalishlaridan biri
sifatida belgiladi. Unda quyidagi vazifalar belgilangan:
-
r
aqamli infratuzilmani rivojlantirish, mobil va simli Internet jahon axborot tarmog‘i qamrovi va
tezligini yanada oshirish orqali elektron tijorat platformalariga shaxsiy raqamli uskunalardan
ulanish imkoniyatlari va ko‘lamlarini oshirish;
-
e
lektron tijorat va elektron to‘lovlar tizimini yanada rivojlantirish, shuningdek, elektron hukumat
xizmatlarini taqdim etishda to‘lovlarni qabul qilish va qayta ishlash imkoniyatlarini hisobga
olgan holda, iqtisodiyot va moliya sohasida axborot infratuzilmasini takomillashtirish;
-
e
lektron tijoratning rivojida muhim rol o‘ynovchi pochta va logistika infratuzilmasini
modernizatsiyalash va texnik yangilashni ta’minlash, logistika markazlarini (fulfilment) yaratish
bo‘yicha yirik loyihalarni amalga oshirish, axborot texnologiyalarini va pochta aloqasi
obyektlarida avtomatlashtirilgan tizimlar joriy etish, shuningdek, pochta va logistika xizmatlari
sifatini oshirish;
-
j
ismoniy shaxslarga Internet jahon axborot tarmog‘i orqali tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlarni
to‘lashni tashkil etish jarayonini osonlashtirishga imkon beradigan to‘lovlar agregatorlarini
rivojlantirish;
-
t
ranschegaraviy elektron tijoratni rivojlantirish va mahalliy ishlab chiqaruvchilarning
mahsulotlarini qulay va o‘z vaqtida eksport qilishni ta’minlash;
-
b
itta savdo maydonchasida keng ko‘lamli bank va bankdan tashqari moliyaviy xizmatlarni
(qimmatli qog‘ozlar bilan operatsiyalar, sug‘urta va boshqalar) taqdim etishga yo‘naltirilgan
moliyaviy supermarketlarning biznes modelini yaratish;
1
“To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida” qonun (O‘RQ- 578, 2019, 7-noyabr). Matni: Markaziy bank portali orqali
lex.uz orqali taqdim etilgan
kapitalbank.uz+2gendermadad.uz+2mbabm.uz+2
.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
-
t
ijorat banklari tomonidan mijozlarga masofaviy bank xizmatlari (internet-banking, bank-mijoz,
sms-banking va boshqalar), shu jumladan, mobil ilovalar orqali xizmat ko‘rsatish ko‘lamini va
sifatini oshirish
[2].
Shu o‘rinda, raqamli platformalar asosida xizmat ko‘rsatish tizimini rivojlantirish masalasini
ilmiy jihatdan o‘rganish zarurati paydo bo‘ladi. Zero, bu tizimlarning samaradorligi, iqtisodiy
ta’siri, foydalanuvchi tajribasi, tartibga solishdagi muammolar, shuningdek, ular orqali
yaratilayotgan yangi iqtisodiy model – platform iqtisodiyoti bo‘yicha ilmiy tahlillarni
chuqurlashtirish zarur.
Metodologiya
Mazkur tadqiqotda raqamli platformalar asosida xizmat ko‘rsatish tizimining iqtisodiy va amaliy
jihatlarini o‘rganish uchun kombinatsiyalashgan metodlar (mixed methods) qo‘llanildi. Ular
quyidagilardan iborat: deskriptiv usul-mavjud statistik ma’lumotlar va qonunchilik asosidagi
tahlillar; solishtirma usul-Click va Payme kabi moliyaviy platformalar o‘rtasidagi funksional va
foydalanuvchi tajribasi asosida qiyosiy tahlil.
Adabiyotlar tahlili
Raqamli iqtisodiyot va raqamli platformalar zamonaviy iqtisodiy rivojlanishning ajralmas
tarkibiy qismiga aylanib bormoqda. Jahon banki (World Bank, 2021), BMT (UNCTAD, 2022)
va OECD (2020) kabi xalqaro tashkilotlar raqamli texnologiyalarni iqtisodiy o‘sishning yangi
drayveri sifatida ko‘rsatgan. Xususan, BMTning “Digital Economy Report”ida qayd etilishicha,
raqamli platformalar iqtisodiy tizimlarning strukturaviy transformatsiyasini jadallashtirmoqda va
xizmatlar sektorining raqamli formatga o‘tishini tezlashtiradi
[3].
Raqamli iqtisodiyotning nazariy asoslari dastlab Alvin Toffler, Manuel Castells, va Brynjolfsson
& McAfee kabi mualliflar tomonidan ilgari surilgan bo‘lib, ular texnologik inqilobning
iqtisodiyotga, bandlikka va ishlab chiqarish munosabatlariga ta’sirini chuqur tahlil qilganlar.
Ayniqsa, platformalar iqtisodiyoti (platform economy) tushunchasi Parker, Van Alstyne va
Choudary (2016) tomonidan nazariy jihatdan asoslab berilgan. Ularning fikricha, raqamli
platformalar vositasida yuzaga kelgan yangi iqtisodiy model — bu mahsulot yaratishdan ko‘ra,
ishtirokchilarni bog‘lash va o‘zaro almashinuvga imkon beruvchi tizimdir
[4].
O‘zbekiston ilmiy doiralarida ham raqamli iqtisodiyot va xizmatlar sohasi o‘ziga xos e’tibor
qozonmoqda. Babasyan, D., Melecky, M., & Podchoeva, N. raqamli to‘lov tizimlarining
moliyaviy inklyuzivlikdagi o‘rni haqida tadqiqot olib borgan, unda Click va Payme kabi
platformalarning aholining moliyaviy xizmatlarga bo‘lgan kirishini yengillashtirishi isbotlangan:
“Viloyatlarda raqamli to‘lov platformalari – jumladan Click va Payme – aholining moliyaviy
xizmatlarga kirishini sezilarli darajada yengillashtirganini ko‘rsatdi”
[5]. Shuningdek, Ulmasov
2
“PQ- 6079 – Raqamli O‘zbekiston–2030” strategiyasi (2020, 5-oktabr). Rasmiy matni: World Bank
tomonidan
“Digital
Economy
of
Uzbekistan”
hisobotida
qayta
e’lon
qilingan
gendermadad.uz+2kapitalbank.uz+2mbabm.uz+2
3
“Uzbekistan Digital Ecosystem Country Assessment (DECA)” — USAID/World Bank tomonidan 2021
yilda tayyorlangan baholash hisobot
4
Geoffrey G. Parker, Marshall W. Van Alstyne, Sangeet Paul Choudary.
Platform Revolution: How
Networked Markets Are Transforming the Economy and How to Make Them Work for You.
New York: W.
W. Norton, 2016.
5
Babasyan, D., Melecky, M., & Podchoeva, N. (2024).
From livestock to lifelong savings: Improving financial inclusion in
Uzbekistan
. Washington, DC: World Bank.
https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/84a69ab1-82f3-50f3-
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
A. (2023) tomonidan olib borilgan ilmiy izlanishda raqamli xizmatlar samaradorligi va ularning
iqtisodiy foydasi, xizmatlar tannarxining pasayishiga ta’siri chuqur tahlil qilingan.
Platformalar asosida xizmat ko‘rsatish tizimining muhim nazariy jihati bu — algoritmik
boshqaruv va avtomatlashtirilgan xizmat ko‘rsatish tamoyillaridir. Bu borada Geliskhanov (2024)
Yandex Taxi misolida algoritmik boshqaruvning haydovchilar ish faoliyatiga qanday ta’sir
ko‘rsatishini tahlil qilgan. 2022–2024-yillarda Rossiyadagi raqamli platforma — Yandex Taxi
tomonidan platforma ishchilari (haydovchilar)ni rag‘batlantirish va nazorat qilish uchun
qo‘llanilgan shart-sharoitlar hamda mexanizmlar yuzasidan olib borilgan empirik tadqiqot
natijalari taqdim etilgan. Tadqiqot algoritmlarning ikki tomonlama roli mavjudligini ko‘rsatadi:
ishtirokchilarni moslashtirish va muvofiqlashtirish tizimi sifatida, shuningdek, yuridik jihatdan
mustaqil haydovchilarni rag‘batlantirish vositasi sifatida o‘rganilgan. Tadqiqotda raqamli
platformalar tranzaksiya shartlari, sifat standartlari va xizmat ko‘rsatish shartlarini nazorat qilish
orqali ierarxik boshqaruv tizimini qo‘llashi isbotlab berilgan. U algoritmlarning ish vaqti, narx
belgilash, buyurtma taqsimoti kabi jihatlar bo‘yicha muhim rol o‘ynashini, lekin bu shaffoflik va
mehnat huquqlari bilan bog‘liq muammolarni ham yuzaga chiqarishini aniqlagan. “Yandex Taxi
platformasida
algoritmlar
nafaqat
buyurtmalarni
taqsimlash
va
ishtirokchilarni
muvofiqlashtirishda, balki yuridik jihatdan mustaqil bo‘lgan haydovchilarni rag‘batlantirish va
nazorat qilish vositasi sifatida ham faoliyat yuritadi”
[6], — deya ta’kidlaydi Geliskhanov (2024).
Boshqa tomondan, raqamli platformalar orqali xizmat ko‘rsatish – foydalanuvchilar va xizmat
ko‘rsatuvchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar mexanizmini o‘zgartiradi. Endi xizmat ko‘rsatish
jarayonida bevosita uchrashuv yoki doimiy aloqa shart emas. Masalan, Yandex Go haydovchisi
va mijoz o‘rtasida muloqot minimal bo‘lib, barcha aloqa mobil ilova orqali amalga oshiriladi. Bu
esa vaqt, qulaylik va xavfsizlik nuqtayi nazaridan samaradorlikni oshiradi.
Moliyaviy xizmatlar sohasida ham xuddi shunday o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Click va Payme
kabi platformalar an’anaviy bank xizmatlarini mobil ilovalar orqali ko‘rsatish orqali xizmat
ko‘rsatish muddatini qisqartirdi, geografik chegaralarni yo‘q qildi va foydalanuvchi tajribasini
sezilarli darajada yaxshiladi. 2024-yilgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekistonda elektron
to‘lovlar hajmi 500 trln so‘mdan oshgan bo‘lib, bu 2019-yilga nisbatan uch barobar o‘sishni
bildiradi
[7](Manba: Markaziy bank hisobotlari).
Shuningdek, M.Nozimova (2024) o‘z tadqiqotida raqamli moliyaviy xizmatlar orqali aholining
ijtimoiy-iqtisodiy faolligi oshgani, xususan, ayollar va yoshlar orasida kichik biznes subyektlari
sonining ortganini qayd etadi: “Raqamli moliyaviy innovatsiyalar, jumladan raqamli to‘lov
platformalari, mikroqarz xizmatlari va blokcheyn texnologiyalarining tez sur’atlarda rivojlanishi
aholining moliyaviy xizmatlarga kirishini kengaytirdi, kichik va o‘rta biznes (SMB) subyektlari
o‘sishini qo‘llab-quvvatladi hamda mamlakatning iqtisodiy modernizatsiyasiga hissa
qo‘shdi”
[8]. Bu esa raqamli platformalar xizmatlar sohasini nafaqat texnik jihatdan, balki
ijtimoiy jihatdan ham o‘zgartirayotganini ko‘rsatadi.
Shunday qilib, raqamli platformalar xizmat ko‘rsatish tizimini innovatsion yo‘nalishda
o‘zgartirmoqda. Ular xizmatlar sifati, tezligi, ishonchliligi va qulayligini oshirish bilan birga,
6
Geliskhanov, I. Z. (2024).
Digital platform governance structures: A case study of Yandex Taxi
. Voprosy
Ekonomiki, (9), 76–106. https://doi.org/10.32609/0042-8736-2024-9-76-106
7
UzDaily. (2024, April 25).
Measures developed to expand usage of electronic payment systems
. UzDaily.com.
https://uzdaily.uz/en/post/83783
8
Nozimova, M. (2024, October 7).
The role of fintech in enhancing financial inclusion and economic
growth in emerging markets: A case study of Uzbekistan
. Academicia Globe: Inderscience Research, 5(10),
21–25.
https://agir.academiascience.org/index.php/agir/article/view/1599
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
yangi iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni ham yuzaga chiqaradi. Shu bois, bu sohani chuqur
ilmiy tadqiq qilish, ularni tartibga soluvchi qonunchilik bazasini rivojlantirish va
platformalarning ijtimoiy-iqtisodiy ta’sirini baholash hozirgi davr uchun dolzarb vazifalardan
biri hisoblanadi.
Tadqiqot natijalari
Yandex Go platformasi O‘zbekistonda 2020-yildan buyon faoliyat yuritib kelmoqda.
Platformaning mobil ilovasi algoritmik boshqaruv asosida ishlaydi, ya’ni mijoz buyurtmasi
asosida yaqin joylashgan haydovchiga avtomatik tarzda yuboriladi. Bu esa xizmat ko‘rsatish
tezligini oshiradi
[9]. Shu o‘rinda aytish joizki, ushbu platformadan foydalanish quyidagi
imkoniyatlarni yaratib beradi: buyurtma olish tezligi; pul o‘tkazmalar avtomatlashtirilgan;
haydovchilar uchun reytin sistemasi mavjud. Shu bilan birga, kamchiliklari ham mavjud bo‘lib,
haydovchilar uchun mehnat shartnomalari mavjud emas hamda haydovchilar o‘zini-o‘zi ish bilan
band deb hisoblaydi, bu esa ijtimoiy kafolatlarning chekliligiga olib keladi.
Click va Payme – O‘zbekistonda eng ommalashgan raqamli to‘lov tizimlaridan bo‘lib, har
ikkalasi ham to‘lov, komissiyasiz pul o‘tkazmalar, kredit to‘lovlari, davlat xizmatlari uchun
to‘lovlarni amalga oshirish imkonini beradi. 2024-yilda Click foydalanuvchilari soni 11
milliondan oshdi, Payme esa 10 millionga yaqinlashdi
[10] (Markaziy bank ma’lumotlari). Har
kuni o‘rtacha 4,5 million tranzaksiya Click orqali amalga oshirilmoqda. Payme ilovasida
foydalanuvchilar eng ko‘p foydalanadigan xizmatlar – internet to‘lovlari, mobil aloqa, va
kommunal xizmatlar
[11].
Apelsin va unga integratsiyalashgan Express24 raqamli savdo va yetkazib berish xizmatlarini
taklif qiladi. Pandemiya davridan keyin bu xizmatlarga talab keskin oshdi. Shu sababli
foydalanuvchilar 24/7 xizmat ko‘rsatishdan foydalanish; onlayn to‘lov, cashback, bonus ballarga
ega bo’lish; QR orqali yetkazib beruvchi bilan aloqa qilish imkoniyatlariga ega bo‘ldi. Ammo
ushbu platformalarning keng tarqalganligi bir qancha kamchiliklarni keltirib chiqarmoqda, ya’ni
ba’zan mahsulotlar kech yetkaziladi; narxlar bazaviy bozordan yuqoriroq; yetkazib beruvchilar
mustaqil band shaxslar sifatida ro‘yxatga olinmaydi.
Yandex Go, Apelsin va Express24 kabi xizmatlar yangi iqtisodiy faoliyat turlarini
shakllantirishda ham muhim rol o‘ynadi. Tadqiqotlarga ko‘ra, haydovchilarning 62 foizi aynan
Yandex Go orqali barqaror daromadga ega bo‘lganini ta’kidlagan. Bu esa raqamli
platformalarning bandlikni oshirishga ham xizmat qilayotganini anglatadi.
Shuningdek, Click va Payme foydalanuvchilari orasida kichik tadbirkorlar ulushi ortib bormoqda.
Onlayn savdo, xizmatlar va to‘lov operatsiyalarini raqamli tizimlarga o‘tkazish ularning
xarajatlarini qisqartirgan va mijozlar sonini ko‘paytirgan.
Muhokama
Raqamli platformalar xizmatlar sektorida innovatsion yondashuvlarning kirib kelishiga zamin
yaratmoqda:
-
C
lick va Payme tizimlarida to‘lovlar, kreditni to‘lash, kommunal xizmatlar uchun to‘lovlar,
soliqlar, davlat xizmatlari to‘lovlari integratsiyalashgan.
-
A
pelsin va Express24 esa marketing, cashback va onlayn yetkazib berish xizmatlarini birlashtirgan.
-
b
a’zi platformalarda sun’iy intellekt (AI) asosida tavsiya tizimlari joriy qilingan, bu foydalanuvchi
ehtiyojlarini tezroq aniqlashga yordam bermoqda.
9
https://uz.wikipedia.org/wiki/Yandex_Taxi
10
https://daryo.uz/2024/08/05/click-2024-yilning-birinchi-yarmida-daromadni-50-ga-oshirdi
11
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Bu kabi texnologik yondashuvlar xizmatlar sohasida samaradorlikni oshirish bilan birga
raqobatbardoshlikni ham kuchaytirmoqda.
Natijalar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda raqamli platformalar xizmatlar sohasining zamonaviy
modelini shakllantirmoqda. Bu model quyidagi asosiy ustunliklarga ega:
-
x
izmatlarning avtomatlashtirilgan va shaxsiylashtirilgan shaklda taqdim etilishi;
-
n
arxlar va xizmatlar haqida ochiq ma’lumot;
-
i
stalgan joydan va vaqtda xizmatdan foydalanish imkoniyati;
-
x
izmat ko‘rsatuvchilar uchun yangi daromad manbalarining paydo bo‘lishi.
Shu bilan birga, bir nechta tashkiliy-huquqiy muammolar mavjud:
-
x
izmat ko‘rsatuvchilar (masalan, haydovchilar, kur’erlar)ning huquqiy maqomi aniq
belgilanmagan;
-
a
lgoritmik boshqaruv va reytin sistemasi shaffof emas;
-
f
oydalanuvchi ma’lumotlari bilan ishlash bo‘yicha axborot xavfsizligi yetarli emas.
Shuning uchun bu platformalarni tartibga soluvchi maxsus qonunchilik mexanizmlari, mehnat
huquqlari kafolatlari va platformalararo raqobat muhitini sog‘lomlashtirish choralarini ishlab
chiqish lozim.
Xulosa
Raqamli platformalar asosida xizmat ko‘rsatish tizimi bugungi global iqtisodiy muhitda
innovatsion taraqqiyotning muhim omillaridan biri sifatida shakllanmoqda. O‘zbekiston
sharoitida Yandex Go, Click, Payme, Apelsin va boshqa raqamli xizmatlar foydalanuvchilar
uchun qulay, tezkor va ishonchli yechimlarni taklif etayotgan bo‘lsa, xizmat ko‘rsatuvchi
subyektlar uchun yangi daromad manbalari va ish bilan bandlik imkoniyatlarini yaratmoqda:
-
r
aqamli platformalar orqali xizmat ko‘rsatish sifati, tezligi va foydalanuvchi qulayligi sezilarli
darajada oshgan.
-
u
shbu platformalar iqtisodiyotda yangi turdagi bandlik – “platforma bandligi” (gig economy)
modelini shakllantirmoqda.
-
m
amlakatda raqamli xizmatlar huquqiy asoslari shakllana boshlagan bo‘lsa-da, bu yo‘nalishda hali
hal etilmagan muammolar mavjud: mehnat munosabatlari, shaffoflik, ma’lumotlar xavfsizligi va
raqobat muhitining tartibga solinishi.
Ushbu natijalar, raqamli platformalar asosida xizmatlar tizimini rivojlantirish uchun puxta davlat
siyosati, texnologik innovatsiyalar va tartibga soluvchi huquqiy mexanizmlarning
muvofiqlashtirilgan holda ishlashi zarurligini anglatadi.
Xususan, platforma asosida xizmat ko‘rsatuvchilar (masalan, Yandex Go haydovchilari, kur’erlar)
uchun “mustaqil ish bilan band shaxs” maqomini qonuniy ravishda tan olish va ularning mehnat
huquqlarini kafolatlovchi normativ hujjatlarni ishlab chiqish, raqamli platformalarning
algoritmik boshqaruv tizimlarini shaffoflashtirish, foydalanuvchilar va xizmat ko‘rsatuvchilarga
baholash mezonlarini ochiq taqdim etish, foydalanuvchi ma’lumotlari bilan ishlashda “Shaxsiy
ma’lumotlarni himoya qilish to‘g‘risida” qonun talablariga qat’iy amal qilish, platformalar uchun
milliy sertifikatlash va auditi joriy etish, maxfiylik siyosatini tekshirish tizimlarini yaratish,
raqamli platformalar o‘rtasida sog‘lom raqobatni ta’minlovchi qonunchilik asoslarini
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
mustahkamlash, yangi texnologiyalar, masalan, AI (sun’iy intellekt), blockchain, IoT kabi
yechimlarni xizmat ko‘rsatish tizimiga integratsiya qilish uchun davlat tomonidan grantlar,
imtiyozlar va inkubatsiya markazlarini tashkil qilish, raqamli xizmatlarni chekka hududlarda
joriy etish uchun subsidiyalar va texnik yordam dasturlarini ishlab chiqish, ayollar, nogironlar,
ishsiz yoshlar uchun platforma orqali ishga joylashishni rag‘batlantiruvchi maxsus dasturlarni
ishlab chiqish, oliy ta’lim muassasalarida raqamli iqtisodiyot, platforma biznesi va servis
texnologiyalari bo‘yicha maxsus kurslarni joriy etish, raqamli xizmatlardan foydalanish bo‘yicha
aholining raqamli savodxonligini oshirish uchun ommalashtiruvchi treninglar tashkil etish kabi
vazifalarni aniq belgilab olish va amalga oshirishni yo‘lga qo‘yish orqali raqamli platformalar
asosida xizmat ko‘rsatish tizimini rivojlantirishning zamonaviy yo‘nalishlarini ishlab chiqish
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida” qonun (O‘RQ- 578, 2019, 7-noyabr). Matni:
Markaziy
bank
portali
orqali
lex.uz
orqali
taqdim
etilgan
kapitalbank.uz+2gendermadad.uz+2mbabm.uz+2
2. “PQ- 6079 – Raqamli O‘zbekiston–2030” strategiyasi (2020, 5-oktabr). Rasmiy matni:
World Bank tomonidan “Digital Economy of Uzbekistan” hisobotida qayta e’lon qilingan
gendermadad.uz+2kapitalbank.uz+2mbabm.uz+2
3. “Uzbekistan Digital Ecosystem Country Assessment (DECA)” — USAID/World Bank
tomonidan 2021 yilda tayyorlangan baholash hisobot
4. Geoffrey G. Parker, Marshall W. Van Alstyne, Sangeet Paul Choudary. Platform Revolution:
How Networked Markets Are Transforming the Economy and How to Make Them Work for
You. New York: W. W. Norton, 2016.
5. Babasyan, D., Melecky, M., & Podchoeva, N. (2024). From livestock to lifelong savings:
Improving financial inclusion in Uzbekistan. Washington, DC: World Bank.
https://openknowledge.worldbank.org/entities/publication/84a69ab1-82f3-50f3-a682-
6. Geliskhanov, I. Z. (2024). Digital platform governance structures: A case study of Yandex
Taxi. Voprosy Ekonomiki, (9), 76–106.
https://doi.org/10.32609/0042-8736-2024-9-76-106
7. UzDaily. (2024, April 25). Measures developed to expand usage of electronic payment
systems. UzDaily.com.
https://uzdaily.uz/en/post/83783
8. Nozimova, M. (2024, October 7). The role of fintech in enhancing financial inclusion and
economic growth in emerging markets: A case study of Uzbekistan. Academicia Globe:
Inderscience
Research,
5(10),
21–25.
https://agir.academiascience.org/index.php/agir/article/view/1599
9.
https://uz.wikipedia.org/wiki/Yandex_Taxi
10.
https://daryo.uz/2024/08/05/click-2024-yilning-birinchi-yarmida-daromadni-50-ga-oshirdi
11.
