JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Osiyo xalqaro universiteti magistri
Abdullayev Amangeldi Azatbayevich
SAVATGA TO‘P TASHLASH USULLARI VA ULARNI IJRO ETISH TEXNIKASI
Annotatsiya:
Mazkur maqolada basketbol sport turida savatga to‘p tashlashning asosiy usullari
va ularni samarali ijro etish texnikasi tahlil qilinadi. Basketbolchilar har bir tashlash turida
muvozanat, aniqlik, motorik koordinatsiya va to‘g‘ri texnik harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri
bajara olishi lozim. Ushbu maqolada o‘rinda turib tashlash, harakatda tashlash, sakrab tashlash,
kanca usulida tashlash, ikkala qo‘l bilan yuqoridan tashlash kabi usullarni o‘rganish bilan bir
qatorda ularni o‘rgatish metodikasi ham yoritiladi.
Kalit so‘zlar:
basketbol, to‘p tashlash, texnika, motorika, koordinatsiya, o‘qitish metodikasi.
Basketbol o‘yinida savatga to‘p tashlash harakati eng muhim va asosiy texnik elementlardan biri
hisoblanadi. Chunki aynan to‘pni savatga yo‘llash orqali jamoa ochko to‘playdi. Savatga to‘p
tashlash texnikasi ko‘plab omillarga bog‘liq bo‘lib, ular orasida o‘yinchining jismoniy holati,
texnik tayyorgarligi, psixologik holati va harakatlar muvofiqligi alohida o‘rin tutadi.
Basketbolchilarning savatga to‘p tashlashda bir nechta usullardan foydalanishi ular uchun turli
o‘yin vaziyatlarida samarali bo‘lish imkonini yaratadi. Basketbol o‘yinining eng muhim
komponenti bu — to‘pni savatga aniq tashlay olish qobiliyatidir. Har bir zarba turli o‘yin
vaziyatlari uchun mos keladi va o‘yinchining jismoniy hamda ruhiy tayyorgarligiga bog‘liq
holda amalga oshiriladi. Zarba texnikasi faqatgina muskul kuchi emas, balki muvozanat, vaqtni
to‘g‘ri baholash, joylashuvni anglash va takroriy mashqlarning natijasi sifatida shakllanadi.
Quyida keng tarqalgan zarba turlari, ularning biomekanik asoslari va o‘qitish metodikasi batafsil
yoritiladi.
O‘rinda turib zarba
(set shot) — boshlang‘ich o‘rgatishda asosiy texnika sifatida tavsiya etiladi.
Unda tana og‘irligi ikki oyoqqa teng taqsimlanadi, tizzalar biroz bukilgan, to‘p esa qo‘l
kaftlarida bosh ustida joylashadi. Zarba paytida tizzalarning cho‘zilishi, yelkadagi harakat va
bilaklarning zarbasi orqali to‘p yuqoriga, yumshoq burilish bilan yo‘naltiriladi. Bu usul
o‘yinchida to‘g‘ri tana holatini va zarba muvozanatini shakllantirishga xizmat qiladi.
Lay-up
zarbasi — harakatda amalga oshiriladigan texnika bo‘lib, savatga yaqin masofadan
bajariladi. Bu zarbani to‘g‘ri bajarish uchun o‘yinchi oldin to‘p bilan yugurib keladi, oxirgi
ikkita qadamda ritmik harakat bilan sakraydi va havoda to‘pni savatga yo‘llaydi. Lay-upning
o‘ng va chap tomondan bajarilishi o‘yinchining ikkala qo‘lni teng darajada ishlatish
ko‘nikmasini talab etadi. Zarba momentida to‘p savatga yoki shishaga urilgan holda kirishi
mo‘ljallanadi.
Sakrab zarba
(jump shot) — o‘rta va uzoq masofadan to‘p tashlashda qo‘llaniladi. Bunda
o‘yinchi vertikal holatda yuqoriga sakrab, sakrashning eng yuqori nuqtasida to‘pni chiqaradi. Bu
texnika himoyachilarni aylanib o‘tish va to‘siqlarni yengib o‘tish uchun samaralidir. Zarba
paytida oyoqlarning kuchi, bel mushaklari, yelka harakati va bilak burilishi bir butun tizimda
ishlashi kerak. Ko‘z esa zarba davomida savatga qaratilgan bo‘lishi zarur.
Kanca zarbasi
(hook shot) esa markaziy o‘yinchilar orasida keng tarqalgan. Bu usulda o‘yinchi
orqasi bilan savatga qaragan holatda, bir qo‘l bilan to‘pni elkasi ustidan yoysimon harakat bilan
savatga yo‘llaydi. Zarba tor burchak ostida bajariladi, bu esa himoyachilarni aldashga yordam
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
beradi. Zarbaning muvaffaqiyati oyoq harakatining silliqligi va yuqori mushaklarning
muvofiqligiga bog‘liq.
Granny shot
yoki
pastdan ikki qo‘l bilan zarba
zamonaviy basketbolda kam qo‘llaniladi,
ammo ba’zi jazo zarbalarida foydalaniladi. Tizzalarni bukib, to‘pni pastdan yuqoriga tashlash
harakati orqali to‘p savatga yo‘naltiriladi. Bu usulni boshlang‘ich darajada zarbaning umumiy
prinsiplarini o‘rgatishda foydalanish mumkin.
Uzoq masofadan zarba
(three-point shot) — bu yuqori aniqlik va kuch talab qiladigan zarba
bo‘lib, ko‘pincha o‘yin natijasini hal qiluvchi omil bo‘ladi. To‘p uch nuqtalik chiziqdan
tashqaridan tashlanadi, zarba yuqori yoy bo‘ylab amalga oshiriladi. Zarba uchun kuch
oyoqlardan boshlanadi, tana mushaklari orqali uzatiladi va bilaklar bilan to‘liq tugallanadi. Bu
usulni o‘rgatishda nafaqat texnika, balki psixologik barqarorlik, vaqtni his qilish va tez qaror
qabul qilish ko‘nikmalarini ham shakllantirish zarur.
O‘qitish metodikasi
texnikani to‘g‘ri shakllantirishga asoslanadi. Dastlab har bir zarba turi
alohida elementlarga ajratiladi: oyoq holati, to‘pni ushlash, yo‘naltirish, zarba va muvozanat. Har
bir element takroran mashq qilinadi va so‘ng butun zarba birlashtirib bajariladi. O‘yinchining
harakatlari videoanaliz orqali tahlil qilinib, xatoliklar aniqlanadi. Murabbiylar zarbani
o‘rgatishda individual yondashuv, bosqichma-bosqich murakkablashtirish, hamda o‘yin
vaziyatlariga moslashtirishni qo‘llashlari tavsiya etiladi.
Ikkala qo‘l bilan yuqoridan to‘p tashlash usuli ko‘proq aniq va barqaror zarba talab qilinadigan
holatlarda ishlatiladi. Bunda o‘yinchi to‘pni ikki qo‘l bilan bosh ustida ushlab, yelkalardan
yuqoriga qarab chiqaradi. Bu usul asosan uzoq masofadan yoki bo‘sh zonalardan amalga
oshiriladi.
Harakatda, ya’ni yugurishda to‘pni tashlash esa yuqori darajadagi koordinatsiyani talab qiladi.
To‘pni harakatda tashlashda o‘yinchi yugurish tezligi, oyoq bosish ritmi va zarba chiqarish
momentini muvofiqlashtirishi zarur. Bu usul ko‘proq qarshi hujum paytida ishlatiladi.
Basketbolchilar uchun bu usullarni o‘zlashtirish jarayonida ularni ketma-ketlikda o‘rgatish va
murabbiy tomonidan texnik xatolarni tahlil qilib tuzatish muhim hisoblanadi. Har bir texnik
usulni mukammal bajara olish uchun ko‘p marotaba takrorlash, videoanaliz, individual
mashg‘ulotlar va maxsus koordinatsion mashqlarni qo‘llash tavsiya etiladi.
Xulosa qilib aytganda, savatga to‘p tashlash texnikasini o‘zlashtirish o‘yinchining yutuqli o‘yin
ko‘rsatkichlarida muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Har bir basketbolchi o‘zining jismoniy
imkoniyatlari va o‘yin pozitsiyasiga mos ravishda to‘g‘ri tashlash texnikasini tanlashi va uni
doimiy ravishda takomillashtirib borishi kerak. Shu orqali nafaqat individual o‘yin, balki
jamoaviy natijalar ham yuqori darajaga ko‘tariladi.
Adabiyotlar
1. G’aniyeva F.V. Basketbol. // Oliy o’quv yurtlari umumiy kurs talabalari uchun o’quv
qo’llanma. T.: 2009. – 69 b.
2. Расулев А.Т. Баскетбол. // Олий укув юртлари учун дарслик.ЎзДЖТИ нашриёт бўлими
1998. - 278 б.
3. Соколова Н.Д. Курс лекций по баскетболу. Общий курс. Т.: 2007.- 83с.4. Спортивные
игры: Техника, тактика, методика обучения. // Учеб. для учащ. колл. и акад. лиц. Под ред.
Л.Р.Айрапетьянц. Т.: Илм Зиё, 2012. -277 с.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
5. D. Brown «Handbook of Basketball Fundamentals and Drills». 2010U.S.A.
6. J. Wooden «Coaching Basketball successfully». U.S.A.
