JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Сапаева Шарофат, Бакберганова Фазилат
Toshkent tibbiyot akademiyasi Urganch filiali, Urganch sh.
O'PKANING SURFACTANT TIZIMI BUZILISHI VA ULARNI KORREKSIYA QILISH
YO'LLARI
Rezyume:
Ko'rib chiqishda o’pka surfaktant tizimining (
O’ST)
tuzilishi va funktsiyasi haqidagi
joriy ma'lumotlar muhokama qilinadi. O’ST ning asosiy kimyoviy komponentlari fosfolipidlar va
o'ziga xos surfaktant oqsillari bo'lib, ikkinchisi O’ST ning samarali ishlashida muhim rol
o'ynaydi. Turli xil stress ta'sirida O’ST
o'zgarishining sabablari va tabiati va o'pka
patologiyasining shakllari ko'rib chiqiladi. Proteaz-antiproteaza va oksidant-antioksidant
gomeostazining buzilishi sintezning cheklanishi va keyinchalik etishmovchilik bilan alveolyar
surfaktant sining yo'q qilinishi yoki inaktivatsiyasining kuchayishi patogenezida etakchi
bo'g'indir. O’ST ning diffuz o'tkir shikastlanishi turli xil kelib chiqadigan o'tkir respirator
etishmovchiligi, xususan, kattalardagi nafas olish qiyinlishuvi sindromi patogenezida etakchi
bo'g'indir. surfaktant lar etishmovchiligini tuzatishning eng istiqbolli usuli bu surfaktant larni
almashtirish terapiyasi. Ba'zi hollarda, O’ST holatini yaxshilaydigan ba'zi o'ziga xos bo'lmagan
vositalar va usullardan foydalanish mumkin.
Kalit so'zlar:
surfaktant lar tizimi, surfaktant , stress, korreksiya, surfaktantopatiya, o'pka
patologiyasi.
НАРУШЕНИЯ СУРФАКТАНТНОЙ СИСТЕМЫ ЛЕГКИХ И ПУТИ ИХ
КОРРЕКЦИИ
Резюме.
В обзоре обсуждаются современные данные о структуре и функции
сурфактантной системы легких (ССЛ). Основными химическими компонентами ССЛ
являются фосфолипиды и специфические сурфактантные протеины, причем последние
играют важную роль в эффективном функционировании ССЛ. Рассматриваются причины
и характер альтерации ССЛ при различных стрессорных воздействиях и формах легочной
патологии. Нарушение протеазно-антипротеазного и оксидантно-антиоксидантного
гомеостаза – ведущее звено в патогенезе ограничения синтеза и повышения разрушения
или инактивации альвеолярного сурфактанта с последующим дефицитом. Диффузные
острые повреждения ССЛ - ведущее звено в патогенезе острой дыхательной
недостаточности разного генеза, в частности, респираторного дистресс-синдрома
взрослых. Наиболее перспективным способом коррекции дефицита сурфактанта является
заместительная сурфактантная терапия. В ряде случаев возможно использование
некоторых неспецифических средств и методов, улучшающих состояние ССЛ.
Ключевые
слова:
сурфактантная
система,
сурфактант,
стресс,
коррекция,
сурфактантопатия, легочная патология.
DISORDERS OF THE SURFACTANT SYSTEM OF THE LUNG AND WAYS FOR
THEIR CORRECTION
Abstract.
The review discusses current data on the structure and function of the pulmonary
surfactant system (PSS). The main chemical components of the PSS are phospholipids and
specific surfactant proteins, the latter playing an important role in the effective functioning of the
PSS. The causes and nature of alteration of the O’ST under various stress effects and forms of
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
pulmonary pathology are considered. Violation of protease-antiprotease and oxidant-antioxidant
homeostasis is the leading link in the pathogenesis of limitation of synthesis and increase in
destruction or inactivation of alveolar surfactant with subsequent deficiency. Diffuse acute
damage to the O’ST is the leading link in the pathogenesis of acute respiratory failure of various
genesis, in particular, adult respiratory distress syndrome. The most promising method for
correcting surfactant deficiency is surfactant replacement therapy. In some cases, it is possible to
use some non-specific means and methods that improve the condition of the O’ST.
Key words:
surfactant system, surfactant, stress, correction, surfactantopathy, pulmonary
pathology.
O'pkaning surfaktant moddasini o'rganish tarixi fundamental fan yutuqlarini amaliy tibbiyotga
joriy etish samaradorligining yorqin namunasidir. Ilmiy forumlarda o’pka surfaktant (O’S)
mavjudligini va uning fizik xususiyatlarining biologik ahamiyatini isbotlash kerak edi. O’pka
surfaktant tizimining (O’ST) ko'p komponentli, murakkab tashkil etilgan tizim bo'lib, uning
funktsiyasini tartibga solishda rol o'ynaydigan katta teskari aloqalar to'plamiga ega. O’pka
surfaktant (O’S) bir nechta funktsiyaga ega alveolyar hujayralarning tez yangilanadigan
sekretsiyasidir. Sog'lom odamning O’ST 2-toifa pnevmositlar, shuningdek, fosfolipidlar va
oqsillardan tashkil topgan alveolyar epiteliyda monomolekulyar plyonka bilan ifodalanadi.
Bronx o’pkalardagi yallig'lanish va gipoksiya O’S sintezi va tuzilishini buzadi - unda past
molekulyar (ionogen kelib chiqishi), o'rta va yuqori molekulyar yuza-aktiv moddalar (YAM)
paydo bo'la boshlaydi. Bunday o'zgarishlar O’S ning beqarorligi - ikkilamchi o'pka
surfaktantopatiyasi sifatida tavsiflanishi mumkin [1]. Bir qator tadqiqotlar ko'pchilik
bronxopulmoner patologik jarayonlar, bronxial astma [5], bronxoektatik kasalliklar [6] va chang
patologiyasi [7,8,9] patogenezida O’ST o'zgarishining rolini ko'rsatdi. O'pka patologiyasining
turli shakllarida surfaktant larning faolligi, qoida tariqasida, o'pkaning ekskretor funktsiyasining
buzilishi va surfaktantlar sintezi jarayonlarini susayishi tufayli kamayadi; ikkinchisini ishlab
chiqarishning pasayishi darajasi patologik jarayonning tabiati, uning davomiyligi, shuningdek,
tananing kompensatsiya va himoya mexanizmlarining zo'ravonligi bilan belgilanadi. Surfaktant
2-toifa alveolyar hujayralarda (AL-2) va Klark hujayralarida sintezlanadi, u erda osmofil
qatlamli tanachalar sifatida to'planishi va keyin ekzotsitoz orqali alveolyar bo'shliqqa ajralishi
mumkin.
Nafas olish harakati bilan bog'liq bo'lgan alveolalarning ichki yuzasi sohasidagi tsiklik
o'zgarishlar paytida surfaktant asta-sekin parchalanadi va mayda pufakchalarga (vesikulalarga)
aylanadi, ular AL-2 tomonidan resintez uchun ushlanadi yoki alveolar makrofag fagotsitoz
tufayli nafas olish zonasidan butunlay chiqariladi. O’ST ning shikastlanishi nisbatan kamdan-
kam hollarda birlamchi bo'ladi, masalan, o'pkaning tarkibiy va biokimyoviy etukligi tufayli yangi
tug'ilgan chaqaloqlarning nafas olish etishmovchiligi sindromida yuzaga keladi. Aksariyat
hollarda O’ST ning o'zgarishi o'pkada turli xil patologik jarayonlar bilan bog'liq: gipoperfuziya
(shok, tromboz, emboliya va boshqalar), noto'g'ri shamollatish, endo- va ekzotoksinlar va
metabolitlarning ta'siri, radiatsiya energiyasi, ozon, ovqatlanishning buzilishi va asab
regulyatsiyasi va boshqa zararli omillar. Biroq, yaqin vaqtgacha O’Sni faqat antiatelektatik omil
sifatida ko'rib chiqish odatiy hol edi. So'nggi yillarda bronxo-obstruktiv sindrom patogenezida,
xususan, O’S ksenobiotiklar uchun to'siq bo'lib, chang zarralarini adsorbsiyalaydi va ularni
proksimal yo'nalishda harakatga keltiradi, kislotali musinlar bilan komplekslar hosil qilib,
bronxial sekretsiyalarni tozalashni ta'minlaydi - surfaktant, bakteritsid va detoksifikatsiya
qiluvchi xususiyatlarga ega, o'pka mikrosirkulyatsiyasi tizimida filtratsiya bosimini ushlab turadi,
alveolyar makrofaglar tomonidan sitokinlar ishlab chiqarishni ta]minlaydi va o'pka
mikrosirkulyatsiya tizimining immun reaktsiyalarida ishtirok etadi. Bir qator tadqiqotlar stressli
ta'sirlar - immobilizatsiya, gipoksiya, gipotermiya, kuchli jismoniy faoliyat, ochlik, suvsizlanish,
ionlashtiruvchi nurlanish ostida o'pka kasalliklarining paydo bo'lishi yoki kuchayishiga olib
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
keladigan O’STdagi o'zgarishlarni tasvirlab berdi. Shu bilan birga, o'pka to'qimalarining sirt faol
xususiyatlarining buzilishining og'irligining lipid peroksidlanish mahsulotlari (LPM) va
antioksidant himoya tizimining fermentlari (AOH) kontsentratsiyasiga muntazam bog'liqligi
aniqlandi, bu O’ST ga zarar etkazish mexanizmlaridan biri erkin radikal jarayonlarning haddan
tashqari stressi ekanligini isbotladi. So'nggi paytlarda O’ST holatini baholash uchun
bronxoalveolyar suyuqligi (BAS) va olingan havo kondensati (OHK) ning fizik-kimyoviy
xususiyatlari o'rganildi. BAS bronxlarning nafas olish bilan bog'liq bo'lmagan funktsiyasidagi
o'zgarishlarni eng aniq aks ettirgan bo'lsada, protseduraning invazivligi, qat'iy ko'rsatmalari va
travmatik tabiati ushbu usulning keng qo'llanilishini cheklaydi. OHK ni olish alveolyar suyuqlik
namunalarini olishning invaziv bo'lmagan usuli bo'lib, hozirda nafas olish kasalliklarini
rivojlanish xavfi yuqori bo'lgan shaxslarni aniqlashning istiqbolli usuli hisoblanadi. Bir qator
tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, OHK, BAS ning o'rganilgan parametrlari bo'yicha adekvat, turli
avlod bronxlari va alveolalarning biokimyoviy tarkibini aks ettiradi.
O'pkaning o'ziga xos bo'lmagan kasalliklari bo'lgan bemorlarda OHK ni o'rganishda uning sifat
va miqdoriy tarkibidagi o'zgarishlar LPM mahsulotlari tarkibining ko'payishi va antiradikal
faollikning pasayishi, sut kislotasi darajasining oshishi va pirouzum kislotasi tarkibining
pasayishi shaklida qayd etilgan. Shu sababli, so'nggi paytlarda patologlar va klinisyenlar
O’STning tabiiy moslashish imkoniyatlarini to'ldiradigan va rag'batlantiradigan sun'iy tuzatish
usullariga katta e'tibor berishni boshladilar. Klinika uchun muhim amaliy ahamiyatga ega bo'lgan
vazifa O’S etishmovchiligi yoki inaktivatsiyasida, ayniqsa O’STning shikastlanishidan keyin o'z-
o'zini tiklash (tabiiy reparatsiya) mexanizmlari allaqachon tugagan hollarda, uni to'ldirishga
yordam beradigan samarali va ksenogen bo'lmagan dorilarni qo'llashdir. Klinik amaliyot uchun
bunday muhim masalalarni hali etarlicha rivojlangan deb hisoblash mumkin emas. O’ST ning
xususiyatlari va funktsiyasini yaxshilashning istiqbolli usuli bu ekzogen surfaktant (ES)
preparatlari bilan almashtirish terapiyasi. Ikkinchisida qoramol yoki cho'chqa o'pkasini alveolyar
yuvishdan ajratilgan mahalliy yoki o'zgartirilgan surfaktantlar, shuningdek, to'yingan lesitinlarni
o'z ichiga olgan sintetik lipid kompozitsiyalari - dipalmitoil fosfatidilxolin (DPPC) qo'llaniladi.
Zamonaviy ES ning zarur komponentlari surfaktant oqsillari(SO), ayniqsa SO-B va SO-S
hisoblanadi. Yaqinda yangi tug'ilgan chaqaloqlarda nafas olish etishmovchiligi sindromini
davolash uchun neonatologiyada tijorat ES preparatlari (Alveofact, Exosurf, Sukrim, Kurosurf va
boshqalar) ko'proq qo'llaniladi. Surfaktant terapiyasi so'nggi yigirma yil ichida erta tug'ilgan
chaqaloqlarning, ayniqsa respirator distress sindromi (RDS) bo'lganlarning nafas olish tizimida
kop foydalanildi. Uni qo'llashning ko'p jihatlari ko'p markazli randomizatsiyalangan nazorat
ostida sinovlar (RCTs) dalillariga asoslangan. Surfaktant terapiyasi, RDS bilan kasallangan
chaqaloqlarga profilaktik yoki hayotni saqlab qolish uchun o'limni kamaytirishi ko'rsatilgan.
Hozirgi vaqtda ESning endobronxial qo'llanilishi ikkilamchi surfaktantopatiyani yo'q qilishning
qimmat usulini anglatadi. Shuning uchun surfaktantlarni almashtirish terapiyasiga qo'shimcha
ravishda, dori etishmovchiligini to'ldirishga arzonroq, qulayroq bo'lgan farmakologik preparatlar,
masalan, b-adrenergik va xolinergik stimulyatorlar, glyukokortikoidlar, qalqonsimon bez
gormonlari va boshqalarni qo'llash orqali erishish mumkin. Nisbatan yaqinda taklif qilingan O’S
ishlab chiqarishning sintetik stimulyatorlari orasida ambroksolni (lazolvan, mukosolvan) eslatib
o'tish kerak, uning ta'siri ostida dorilarning sintezi va sekretsiyasi kuchayadi. Ushbu
jarayonlarning tizimli aks ettirilishi AL-2 da osmofil qatlamli jismlarning tez shakllanishi,
ikkinchisida sitologik aniqlangan ekzotsitoz manzarasining oshishi, shuningdek, AMP ning
funktsional faolligining oshishi hisoblanadi. Glyukokortikoid preparatlari differentsiatsiya
jarayonlarini tezlashtirish va AL-2 ning lipid hosil qiluvchi funktsiyasini oshirish xususiyatlariga
ega.
Bir qator klinik tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, erta tug'ilish xavfi bo'lgan hollarda faqat ikkita dori
xomilalik o'pka to'qimalarining rivojlanishini tezlashtirishi isbotlangan. Bular glyukokortikoidlar
va ambroksol (Lazolvan) bo'lib, ularning samaradorligi ancha yaqin. Ular neonatal distress
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
sindromi bilan kasallanishni 2-3 baravar kamaytiradi, ammo ambroksol glyukokortikoidlarga
qaraganda beqiyos xavfsizroqdir. Tajribalar va klinik tadqiqotlar lipidlar almashinuviga sirt faol
va antioksidant xususiyatlarga ega bo'lgan bir qator o'simliklardan kelib chiqqan biologik faol
moddalar, xususan, Ural qizilmiya ekstrakti, uning moyli fitoestrakti "Licorice oil" [10],
oblepixa yog'i va maxsus mahsulot "Arman" tomonidan ta'sir qilish imkoniyatini aniqladi. Shuni
ta'kidlash kerakki, oblepixa yog'i va "Arman" mahsuloti giperbarik oksigenatsiya bilan
birgalikda xrom ishlab chiqarish tizimidagi buzilishlarni tuzatish uchun ishlatilgan. Va
muallifning ta'kidlashicha, xrom ishlab chiqarish tizimining metabolizmini o'zgartiradigan ikkilik
tuzatish usulidan foydalanish o'tkir va surunkali xrom intoksikatsiyasini davolash
samaradorligini oshiradi. Bir qator olimlar [11] tomonidan olib borilgan eksperimental va klinik
tadqiqotlarda qizilmiya yog'i, elekampan, dulavratotu, ambroksol va lipoik kislotaning xrom
ishlab chiqarishda uzoq muddatli ishchilarda xromdan kelib chiqqan surfaktantopatiya va nafas
olish bo'lmagan o'pka funktsiyasi buzilishlarida himoya va tuzatuvchi ta'siri aniqlangan.
Qizilmiya moyini lipoik kislota yoki ambroksolni lipoik kislota bilan birgalikda qo'llash
monoterapiyaga qaraganda aniqroq farmakologik ta'sirga ega ekanligi isbotlangan. Shuningdek,
stressni cheklovchi tizimlarning vositachilari va metabolitlarini: glitsin, gamma-gidroksibutirik
kislota, dalargin yoki a-tokoferolni kiritish orqali stressdan kelib chiqqan o'pka kasalliklarining
oldini olish va tuzatish imkoniyati haqida ma'lumotlar mavjud. Shu bilan birga, yuqoridagi
moddalar yordamida stress ta'sirini cheklash shish va leykotsitlar infiltratsiyasini kamaytiradi,
surfaktantni saqlaydi va uning metabolizmini normallashtirishga yordam beradi. Patogen ta'sirlar
- gipotermiya, ochlik, suvsizlanish, ionlashtiruvchi nurlanish - a-tokoferol, metionin, essensiya
va mikrogidrinni qo'llash, shuningdek, dori almashinuviga va O’ST ning buzilgan funktsional
holatini tiklashga yordam beradi [12]. Eksperimental sharoitda SSL etishmovchiligining gipoksik
genezisi bo'O’Sa, ambroksol, benzonal va fizioterapevtik muolajalarning tuzatuvchi va himoya
ta'siri aniqlandi - Qonning tomir ichiga lazer nurlanishi, o'ta yuqori chastotali elektromagnit
maydonlar va mis glutamatning ultratovushli ingalatsiyasi etishmovchiligi bo'lsa, bu
ambroksolning O’S sintezi va sekretsiyasini oshirish xususiyatlari, benzonalning AOP tizimini
faollashtirish qobiliyati va fizioterapevtik muolajalar paytida tabiiy reabilitatsiya jarayonlari
bilan izohlanadi. [13,14].
Hozirgi vaqtda yangi tug'ilgan chaqaloqlarda nafas olish etishmovchiligi sindromini davolash
uchun neonatologiyada tijorat ES preparatlari (Alveofact, Exosurf, Sukrim, Kurosurf va
boshqalar) tobora ko'proq foydalanilmoqda. Eksperimental modellarida almashtirish terapiyasi
uchun ushbu dorilarni, shuningdek o'pka to'qimalarining homogenatlaridan yoki qoramol
o'pkasidan olingan surfaktantlarni qo'llash to'g'risida ma'lumotlar mavjud [19]. Shunday qilib,
xlorid kislota eritmasini tomir ichiga yuborish natijasida kelib chiqqan o'pka shishini davolash
uchun bronxoalveolyar yuvish, so'ngra ES suspenziyasini endobronxial yuborish qo'llaniladi. 15-
40 daqiqadan so'ng Pa02 ning sezilarli o'sishi qayd etildi va 24 soatdan keyin klinik va
rentgenologik belgilarning to'liq normallashishi va gaz almashinuvi parametrlarining tiklanishi
sodir bo'ldi [19]. Bunday terapiya o'pka shishining birinchi belgilari paydo bo'lganda darhol
qo'llanilsa, eng samarali ekanligi ta'kidlangan [23]. Klinikada
almashtirish terapiyasiga
urinishlar, ehtimol, bemorlarning o'pkasida proliferativ-destruktiv o'zgarishlar mavjudligi sababli,
tajribalardagi kabi muvaffaqiyatli bo'lmadi. ES preparatlarining katta dozalarini (tana vazniga
300 mg/kg dan ortiq) imkon qadar erta ishlatish tavsiya etiladi. Shu nuqtai nazardan, o’tkir nafas
etishmovchiligi (O’NE) uchun autosurfaktan terapiyasining yaqinda taklif qilingan usuli juda
istiqbolli [20]. Autosurfaktant - bu bemordan sog'lom o'pkadan har qanday operatsiyadan oldin
yoki paytida olingan subsegmental bronxoalveolyar yuvishning suyuq, hujayrasiz, sirt faol,
boyitilgan steril fraktsiyasi. Operatsiyadan keyingi davrda preparatni intrabronxial qo'llash O’NE
rivojlanishiga to'sqinlik qiladi va nafas olish hajmining sezilarli darajada oshishiga va o'pka
moslashuviga olib keladi.
Surfaktantlarni almashtirish terapiyasiga qo'shimcha ravishda,
surfaktantlarning etishmasligini to'ldirishga tabiiy regulyatorlari (b-adrenergik va xolinergik
stimulyatorlar, glyukokortikoidlar, qalqonsimon gormonlar va boshqalar) asoslangan bir qator
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
farmakologik preparatlarni qo'llash orqali erishish mumkin. Antioksidantlar va antigipoksantlar,
hujayra metabolizmini va ularning regenerativ potentsialini faollashtiradigan ba'zi tabiiy biologik
faol moddalar O’STga bevosita yoki bilvosita tuzatuvchi ta'sir ko'rsatadi. Nisbatan yaqinda taklif
qilingan O’S ishlab chiqarishning sintetik stimulyatorlari orasida ambroksolni (lazolvan)
ta'kidlash kerak, uning ta'siri ostida O’S sintezi va sekretsiyasi kuchayadi. Ushbu jarayonlarning
tizimli aks ettirilishi AL-2da sitologik aniqlangan ekzotsitoz chastotasining ortishi, shuningdek,
AM ning funktsional faolligining oshishi hisoblanadi. Klinik tadkikotlar ambroksolning
surunkali bronxit, bronxial astma, bronxoektaziya va operatsiyadan keyingi bronxopulmoner
asoratlarning kechishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadigan yaxshi mukorregulyatsiya xususiyatlarini
tasdiqladi [16,21,22].
Evkalipt va lavanta moylari (shu jumladan, oxirgisining fenolik bo'lmagan fraktsiyasi, linalil
asetat) hayvonlarda o'tkazilgan tajribalarda surfaktantga o'xshash ta'sirga ega [19]. Efir moyi
molekulalari O’S ning monomolekulyar qatlamiga “ko‘milishi” va uning sirt faolligini oshirishi
mumkinligi taklif qilingan. Glyukokortikoid preparatlari differentsiatsiya jarayonlarini
tezlashtirish va AL-2 ning lipid hosil qiluvchi funktsiyasini rag'batlantirish xususiyatlariga ega.
Shu munosabat bilan o'pkada segmentar yiringli jarayonlari bo'lgan bemorlarni operatsiyadan
oldingi kompleks davolashda ulardan foydalanish tajribasi e'tiborga loyiqdir. Bunday holda,
glyukokortikoidlarni parenteral yuborish ko'krak qafasini bir vaqtning o'zida galvanizatsiya
qilish bilan birlashtirildi (intraorgan elektroforez usuli) [15]. Rezektsiya qilingan o'pka
bo'laklarida qoldiq yallig'lanishli sklerotik o'zgarishlar saqlanib qolganiga qaramay, o'pka
to'qimalari ekstraktining yuqori PA darajasi qayd etildi [18]. Endogen O’Sni tuzatish vositalari
va usullariga kelsak, ulardan klinikada foydalanish hali ham cheklangan, chunki ularning ta'sir
qilish mexanizmi har doim ham aniq emas va samaradorligi va foydalanish ko'rsatmalari
qo'shimcha o'rganish va eksperimental asoslashni talab qiladi. Tekom (Epadol) va boshqalar, ular
o'pka patologiyasining turli shakllarida o'pka surfaktantining tuzilishiga ta'sirini klinik va
eksperimental o'rganish bosqichida adabiyot ma'lumotlarini umumlashtirib, biz O’STni sog'lom
organizmda va patogen ta'sir ostida o'rganish zamonaviy pulmonologiyaning muhim
vazifalaridan biri ekanligi haqida xulosa qilishimiz mumkin. O'pka surfaktantini o'rganish
usullari doimiy ravishda takomillashib borar ekan, o'pka kasalliklarida O’ST patologiyasining
ishtiroki yanada to'liqroq ochilishi kutilmoqda. Alveolyar surfaktantning sintezini cheklash,
keyinchalik alveolyar qoplamda etishmovchilik, shuningdek, zarar etkazuvchi omillar ta'sirida va
ba'zi kasalliklar ta'sirida va inaktivatsiyaning kuchayishi, tuzatish uchun samarali, ksenogen
bo'lmagan dorilarni izlash va ayniqsa qo'llash tufayli buzilishining dalillari bunday sharoitlarda
O’ST buzilishi nazariy va amaliy pulmonologiya uchun zamonamizning dolzarb muammolaridan
biridir. Biroq, endogen O’Sni tuzatish vositalari va usullariga kelsak, ulardan klinikada
foydalanish hali ham cheklangan, chunki ularning ta'sir qilish mexanizmi har doim ham aniq
emas va samaradorligi va foydalanish ko'rsatmalari qo'shimcha o'rganish va eksperimental
asoslashni talab qiladi. O’STning samarali birlamchi oldini olish va tuzatish usullaridan etarli
darajada foydalanmaslik surunkali obstruktiv o'pka kasalligining rivojlanishining sabablaridan
biri bo'lishi mumkin. Biroq, surfaktantning tabiati va xususiyatlari haqidagi bilimlarimiz tez
sur'atlar bilan o'sib bormoqda va kelajakda nafas olish organining nozik metabolik
funktsiyalarini ajratib olish va o'pkaning surfaktant tizimini oqilona boshqarish usullarini joriy
qilish mumkinligiga amin bo'lishimiz mumkin.
Adabiyotlar:
1. Putintseva N.V./Surunkali obstruktiv bronxit bilan og'rigan bemorlarda o'pkaning sirt faol
xususiyatlarini tuzatish uchun w-3 ko'p to'yinmagan yog'li kislotalardan foydalanish istiqbollari
// Ukraina pulmonologiya jurnali.-2003.- №4.-p.56-59.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 16, issue 02, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
2. Bestuzheva S.V./ O'pkaning surfaktant lar tizimi masalasining hozirgi holati. // Ter.arch.-
1995.-№3.-b.50-54.
3. Lepexa L.N. / Eksperimental tuberkulyoz yallig'lanishida o'pkaning surfaktant lar tizimi va
uning odamlarda morfo-funktsional xususiyatlarini baholash: diss. Biologiya fanlari doktori. - M.,
1995.-234 b.
4. Geltser B.I., Maydanov Yu.V. / Surfaktantning surunkali bronxitdagi funktsional faolligi // Ter.
arx.-1997.-№3.-9-12-betlar.
5. Anaev E.X., Chuchalin A.G. / Pulmonologiyada ekshalatsiyalangan havo kondensatini
o'rganish (Adabiyot sharhi) // Pulmonologiya.-2002.-№2.-b. 57-66.
6. Loukides S.,Horvat I.,Wodehaus T. va boshqalar. / Bronxoektaziyada nafas olish muddati
o'tgan vodorod periksning ko'tarilgan darajasi // Am.J.Respir.Crit Care Med.- 1998.-158(3).-B.-
991-994.
7. Iztleuov M.K. Xrom birikmalariga ta'sir qilish sharoitida o'pkaning nafas olish bo'lmagan
funktsiyasi // Poisk. - Tabiiy va texnologik fanlar turkumi. - 2003. - №2 (2). - p. 113-117.
8. Orlova G.P., Yakovleva N.G. O'pkaning chang kasalliklarida bronxo-obstruktiv sindrom //
Pulmonologiya. - 2003. - №1. - p. 25-28.
9. Abzalieva D.S. Surunkali bemorlarda bronxial obstruktsiyaning shakllanish mexanizmlari va
rivojlanish prognozi.
10. Iztleuov M.K., Iztleuov E.M., Zinalieva A.N. va boshqalar. Qizilmiya ildizlaridan yog
'ekstraktining xrom ishlab chiqarish ishchilarida o'pkaning nafas olish funktsiyasiga ta'siri // Proc.
"Nafas olish organlari kasalliklari diagnostikasi va davolashning dolzarb muammolari" xalqaro
ishtirokidagi Rossiya ilmiy-amaliy konferentsiyasi. – Orenburg, 2011 yil – 52–60-betlar.
11. Kusainova A.K. Surunkali obstruktiv o'pka kasalligi uchun xavf guruhida qizilmiya va
elekampan ildizlaridan yog' ekstraktining nafas olish tizimining funktsional holatiga ta'siri: diss.
tibbiyot fanlari nomzodi. –14.00.25 – Aqto‘be, 2008. – 98 b.
12. Nizamutdinova R.R. Zararli omillardan foydalangandan so'ng o'pkaning surfaktant lar
tizimini tiklash va bu jarayonga rag'batlantiruvchi ta'sir // 21-asrning fan va innovatsiyalari: Proc.
VII ochiq. yosh olimlar konferensiyasi. - Surgut, 2007. - 154-156-betlar.
13. Azimov M.B., Belov G.V. Mis humatining ultratovushli inhalatsiyasining bronxopulmoner
yallig'lanishning o'rmon modeli bilan o'pkaning surfaktant si tizimining holatiga ta'siri //
Qozog'iston sog'liqni saqlash. - 2004. - No 3. - 36-39-betlar
14. Belov G.V., Kalmatov R.K., Sultonmuratov M.T., Dzholdubaev I.D. Benzonalning kalamush
o'pkasining surfaktant si tizimining gipoksiya va jismoniy mashqlarning birgalikdagi ta'siriga
ta'siri // TsAMZh. - 2004. - 10-jild. - 8-ilova. - p. 30-32.
15. Lavrentiev Yu.A., Panevskaya G.N., Aleinikov V.F. va boshqalar. Pulmonologiyada
intraorgan elektroforezdan foydalanishning 10 yillik tajribasi // Nafas olish kasalliklari bo'yicha
Butunittifoq kongressi, 2-chi. - Chelyabinsk, 1991. - No 1036.
