RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TARJIMASHUNOSLIK VA LINGVISTIKA: ZAMONAVIY YONDASHUVLAR TADQIQI” nomli ilmiy
maqolalar to‘plami May – 2024
115
PUBLITSISTIK MATN XUSUSIYATLARI VA TARJIMA QILISH
USULLARI
Yusupov Asror Rayimqul o‘g‘li
Assistant-teacher, the Department of Translation theory and practice,
Samarkand State Institute of Foreign Languages
Annotatsiya —
Publitsistik matnlar yozma muloqotda muhim o’rin tutuvchi fikrlarni yetkazish, tahlil qilish va tadqiq etish uchun
asosiy vosita bo’lib xizmat qiladi. Ushbu maqola publitsistik matn va uslubining o’ziga xos xususiyatlarini yoritishga va ularni
tarjima qilishda qo’llaniladigan turli usullarni o’rganishga qaratilgan. Tilshunoslik va tarjimashunoslik nazariyalariga tayangan
holda ushbu tadqiqot publitsistik matnlarni tarjima qilishning nozik tomonlari va qiyinchiliklarini ochib berish uchun misollar bilan
boyitilgan keng qamrovli tahlillarni taqdim etadi. Ushbu tadqiqot orqali o’quvchilar turli tillarda jurnalistik nutqning mohiyati va
uslubini saqlab qolishning murakkabliklari haqida tushunchaga ega bo’ladilar..
Kalit so’zlar
— publitsistik matnlar, publitsistik uslub, tarjima, jurnalistik nutq, usullar, lingvistik tahlil, tushirib qoldirish.
Abstract —
journalistic texts serve as the main tool for conveying, analyzing and researching important ideas in written
communication. This article is aimed at elucidating the specific features of journalistic text and style and studying various methods
used in their translation. Drawing on the theories of linguistics and translation studies, this study provides comprehensive case
studies to reveal the nuances and challenges of translating journalistic texts. Through this study, students will gain an
understanding of the complexities of preserving the essence and style of journalistic discourse in different languages.
Key words
- publicistic texts, publicistic style, translation, journalistic discourse, methods, linguistic analysis, omission.
1.
KIRISH
Gazetalar, jurnallar va onlayn platformalarda keng qo’llanuvchi publitsistik matnlar axborotni tarqatish, fikrlarni shakllantirish va
jamiyatning faolligini oshirishda muhim rol o’ynaydi. Nutqning bu xilma-xil shakllari hozirgi voqealar, mafkuralar va madaniy
istiqbollar haqida tushuncha beradi, ko’pincha ularning mualliflarining tarafkashliklari va qadriyatlarini aks ettiradi. Bunday
matnlarni tarjima qilish shunchaki lingvistik kompetensiyadan yuqori bo‘lib, madaniy nozikliklar, ritorik nozikliklar va stilistik
xususiyatlarni chuqur tushunishni taqozo etadi. Ushbu ilmiy tadqiqot publitsistik matnlarning o’ziga xos xususiyatlarini
sinchkovlik bilan tahlil qilishga qaratilgan bo’lib, tarjimonlar tomonidan ularning nozik tomonlarini samarali muhokama qilish
uchun qabul qilingan metodologiyalarni tushuntirishga qaratilgan. Ushbu tadqiqotni amalga oshirish orqali biz publitsistik nutqni
tarjima qilishga xos bo’lgan muammolarni ilmiy tushunishni kuchaytirishni maqsad qilganmiz va shu orqali tarjimashunoslik va
madaniyatlararo muloqotni rivojlantirishga hissa qo'shamiz.
2.
A
SOSIY QISM
Publitsistik matnlarning eng muhim xususiyatlaridan biri ularning ixchamligi va qisqaligidir. Cheklangan hajm doirasida ko’p
qirrali ma’lumotni qamrab olishdek og’ir vazifaga duch kelgan jurnalistlar qisqa hikoyalar yaratishda ajoyib mahorat namoyish
etadilar. Gazeta maqolalari, jurnal nashrlari yoki onlayn yangiliklar hisobotlarini yozishdan qat’i nazar ular qisqalik va ravshanlik
ustuvorligi bilan tavsiflangan yozish uslubiga amal qiladi. Jurnalistlar uzun va chigal gaplar o’rniga to’g’ridan-to’g’ri va tushunarli
yondashuvni qo’llaydilar, bu esa mo’ljallangan xabarning o’ta aniqlik va tushunarli tarzda yetkazilishini ta’minlaydi.
Publitsistik matnlarning zamirida ularning mulohazali nutqqa ichki moyilligi yotadi, bunda mualliflar ijtimoiy-siyosiy
masalalardan tortib madaniy hodisalargacha bo‘lgan ko‘plab mavzular bo‘yicha sub’ektiv munosabatni bayon etadilar.
O’quvchilar e’tiborini jalb qilish va matnning ishonarli ta’sirini kuchaytirishga xizmat qiladigan ritorik vositalarning strategik
integratsiyasi bilan publitsistik yozuvning samaradorligi yanada ortadi. Ushbu ritorik vositalar nutqni ritorik qobiliyat va
kommunikativ kuch bilan singdirish uchun mohirlik bilan qo’llaniladigan metafora, analogiya, giperbola va kinoyani o’z ichiga
olgan bir qator lingvistik vositalarni o’z ichiga oladi. Ushbu qurilmalardan foydalanib, mualliflar hissiy javoblarni uyg’otishga,
tanqidiy fikr yuritishga va o’z dalillarining muhimligini ta’kidlashga harakat qilishadi. Jumladan, nomzodning saylovoldi va’dalari
tanqid qilingan siyosiy ruknda “ertalabki shudringdan tezroq bug‘lanadi” kabi majoziy tildan foydalanish va’dalarning
o‘tkinchiligini yorqin tasvirlashga xizmat qiladi va shu orqali o‘quvchilarda umidsizlik hissi uyg‘otadi.
Publitsistik matnlar ko’pincha matnlararo aloqani namoyish etadi, bunda mualliflar nutqining semantik chuqurligi va rezonansini
boyitish uchun madaniy, adabiy yoki tarixiy manbalardan foydalanadilar.
Publitsistik matnlar tarjimasi tarjimondan alohida yondashuv va mahorat talab etadi. Publitsistik matnlar sirasiga kiruvchi
gazeta matnlari misolida publitsistik matnlar tarjimasi va tarjima usullari ustida tadqiqot o’tkazamiz. Gazeta matnlari tarjimasi
RAQAMLI TEXNOLOGIYALAR DAVRIDA TARJIMASHUNOSLIK VA LINGVISTIKA: ZAMONAVIY YONDASHUVLAR TADQIQI” nomli ilmiy
maqolalar to‘plami May – 2024
116
bilan ishlashda sarlavhadagi so‘zlarning tushirib qoldirilishi ularni ixcham bo‘lishi uchun qo‘llaniladi. Shuningdek, u
o’quvchilarning ehtiyojlarini qondiradi. Ularning uzoq va murakkab sarlavhalarni o’qishga vaqti yoki sabri bo’lmasligi mumkin.
Boshqa tomondan ma’noni ifodalash uchun zarur bo’lgan asosiy so’zlar (otlar, asosiy fe’llar, sifatlar) chiqarib tashlanmaydi
[Klark, 2007: 44].
Tushirib qoldirishning bir nechta asosiy toifasi mavjud:
Artikl (the, a, an); olmoshlar (who, which, that); aniqlovchi birliklar (some, any); yordamchi fe’llar (is, are, were, have); unvonlar
(xonim, lord, ser).
Yuqorida keltirilgan tushirib qoldirish toifalari tarjima matnida ham ifodalanmasligi mumkin:
-
Ukraine plane with seven on board crashes in [the] Sahara.
-
Bortida yetti kishi bo‘lgan Ukraina samolyoti Saharada halokatga uchradi.
-
North Korea defector: I saw dogs [which] rip children to pieces in camp.
-
Shimoliy Koreyalik qochqin: Men lagerda bolalarni parchalagan itlarni ko’rdim.
-
Divorce rate [is going] to tumble in 2015.
-
2015-yilda ajralishlar darajasi pasayadi.
-
Virgin Galactic crash: “Don’t let more die”, [Sir] Richard Branson told.
-
Virgin Galaktik halokati: “Ortiq o’limga yo’l qo’ymang”, dedi [Ser] Richard Branson.
Tarjimada tarjimonga qiyinchiliklar tug’diradigan jihatlardan biri publitsistik matnlarda frazeologizmlar, so’z o’yinlari va ayatin
o’zgartirilgan turg’un birikmalarning ishlatilishidir. Ularning ma’nosi faqat ingliz madaniyati bilan yaqindan tanish bo’lgan
kishigagina aniq ravshan bo’lishi mumkin:
-
Bush Rises his Eyebrows.
-
Bush lol-u hayron [Qo’ldoshov O’. 2024: 137].
Sarlavhalar o’quvchi e’tiborini jalb qilish uchun sarlavha mualliflari ma’lum bir kuchli ma’noga ega bo’lgan so’zlarni tanlashi
mumkin, ya’ni ularning o’z ma’nosidan kuchliroq hissiy yuk ko’taradi [Reah, 1998: 18].
3.
C
ONCLUSION
Xulosa qilib aytish mumkinki, publitsistik matn va uslubi ingliz tilining boshqa uslublaridan oʼzining lingvistik, grammatik, leksik-
semantik xususiyatlari bilan farqlanadi. Lingvistik xususiyatlariga ulardagi takrorlanadigan soʼz va iboralar, yaʼni gazeta
qoliplarining keng ishlatilishini aytish mumkin. publitsistik matn xususiyatlarida grammatik, leksik, lingvistik va stilistik
xususiyatlari ham alohida ahamiyat kasb etadi va oddiy soʼzlashuv va badiiy uslubdan farq qiladi. Biroq ilmiy uslubga xos
atamalarning keng ishlatilishi va maqsadni aniq va loʼnda ifodalash bilan oʼxshashligi koʼpdir. Shundan xulosa qilish mumkinki,
publitsistik matnning lingvistik va tarjimaga oid xususiyatlarini o’rganmasdan adekvat tarjimaga erishib bo’lmaydi.
4.
R
EFERENCES
[1]
1. Caroline M. de B. Clark., 2007. Views in News Textbook. LED Edizioni Universitarie. [Online]. Retrieved from the Internet
2 March, 2015:
http://www.lededizioni.com/lededizioniallegati/clarckviews.pdf
[2]
Qo’ldoshov O’.O. Yozma tarjima. – Samarqand. SamDCHTI. 2024. – 241 b.
[3]
Reah D., The Language of Newspapers. Routledge. 1998. 210.
[4]
Касимова, А. Н. (2022). TRANSLATION METHODS AND TECHNIQUES OF PUBLICISTIC MATERIALS.
МЕЖДУНАРОДНЫЙ ЖУРНАЛ ИСКУССТВО СЛОВА, 5(3).
[5]
Kuldoshov U.U. (2022). MODERN TRANSLATION STUDIES: PROCEDURES, PRINCIPLES AND STRATEGIES.
Вестник магистратуры, (11-5 (134)), 111-115.
[6]
Yusufjon, A. (2022). Gluttonic (Gastronomic) Discourse: Classification Of Gastronomic Terms And Their Difficulties In
Translation.
Journal of Positive School Psychology
,
6
(9), 2040-2046.
[7]
Yunusova, D. (2021). BOSHLANG ‘ICH SINF O ‘QUVCHILARIGA ONA TILINI O ‘RGATISHNING LINGVISTIK
ASOSLARI.
Academic research in educational sciences
,
2
(9), 998-1001.
[8]
Jamshed, M. (2023). COMMUNICATIVE ASPECT OF TEACHING ENGLISH AS A SPECIALTY.
THE ROLE OF
SCIENCE AND INNOVATION IN THE MODERN WORLD
,
2
(4), 123-129.
[9]
Mirzoyev, J. N. (2024). “Sudxoʻrning Oʻlimi” Asarida Qoʻllanilgan Somatik Frazeologizmlar Tarjimasining Tahlili.
Miasto
Przyszłości
,
45
, 401-405.
[10]
Мирзоев, Ж. (2024). “Koʻz” komponentli frazeologik birliklarning tasnifi va ularning semantik xususiyatlari (S. Ayniyning
“Eski maktab” povesti misolida).
Зарубежная лингвистика и лингводидактика
,
2
(1), 6-12.
[11]
Aнвар, И. (2022, October). Тобе Компонентли Қиёсий Қурилмаларнинг Структур Хусусиятлари. In
International
Conference on Multidimensional Research and Innovative Technological Analyses
(pp. 79-82).
[12]
Ibayev, A. (2023). TOBE KOMPONENTLI MURAKKAB SINTAKTIK QURILMALARNING STRUKTUR
XUSUSIYATLARI.
ILM-FAN YANGILIKLARI KONFERENSIYASI
,
1
(1).
