ANOREKTAL MALFORMATSIYALAR TEROTOGENEZIDA
EMBRIOGENETIK OMILLARNING ROLI
Yuldashеv M.A.
1
, Toshboеv Sh.O.
2
, Mirzakarimov B.X.
3
1 Andijon davlat tibbiyot instituti, assistent, Andijan, Uzbekistan
2 Andijon davlat tibbiyot instituti, t.f.n .dotsent, Andijan, Uzbekistan
3 Andijon davlat tibbiyot instituti, t.f.n .dotsent, Andijan, Uzbekistan
Received:
16 july 2022
Accepted:
23 july 2022
Published:
30 july 2022
Annotatsiya:
Anorektal malformatsiya (ARM)- bu tug’ma nuqson bo’lib, bolalar jarrohligi amaliyotida tez-
tez uchraydigan patologiyadir. Jarrohlik muolajalari anatomik anormalliklarni tuzatsada, operatsiyadan keyingi ichak
funktsiyasi har doim ham qoniqarli emas. ARM etiologiyasi noaniqligicha qolmoqda. Bu sharhda embriologik xamda
genetik omillarni patogenezga mosligi, nashr etilgan epidemiologik izlanishlar, odam genetik izlanishlari hamda hayvonlar
modellari asosida mosligi umumlashtirilgan. Bu omillarni inobatga olinishi kelajakda ARM ni boshqarishda qo’l kelishi
mumkin.
Tadqiqotning asosiy maqsadlaridan biri bu
Anorektal malformatsiya (ARM) va anomaliyalarni
o`rganishda bu ularning etiologiyasini o`rganish
xisoblanadi. Chunki tug’ma anomaliyalarni
profilaktikasi hamda tug’ma malformatsiyani
rivojlanib ketmasligi uchun ularning kelib chiqish
sabablarini bilish katta ahamiyat kasb etadi.
Ammo bu yo`nalishda ko`pgina izlanishlar olib
borilganligiga qaramasdan bu savol xaligacha
ochiq qolmoqda.
Taxmin qilinishicha qolgan izolyatsiya
shaklli tug’ma malformatsiya kabi anorektal
malformatsiya multifaktorial tabiatga ega ya’ni,
ularni kelib chiqishida nasliy xamda boshqa
faktorlar ishtirok etadi. Embriologik hamda genetik
omillarni malformatsiyani kelib chiqishidagi roli
hamda ta’sir doirasi eksperemental xamda oilaviy
tekshirish usullari yo`llari bilan o`tkazilishi malum.
Bu xolatning birinchi ta’rifidan boshlab
[5] tasniflashning qayta ko`rib chiqish
bo`yicha ko`plab urinishlar [25], patogenezini
tushuntirish va birlashtirish bo`yicha ishlar [7-
9; 17; 10–12; 29; 13–15; 3; 18; 19; 16; 21–23]
hali ham muvaffaqiyatsiz bo`lib qolmoqda [24].
Garchi ularning patogenezi noaniq va bizning
bilimimizning ko`p jihatlari hali ham muhokama
qilinayotgan bo`lsada, genetik[1; 10; 19] va
nogenetik [20] yoki teratogen [14] omillarning
hissasi bor. Garchi anomaliyalarni izolyatsiya
qilish mumkin [24] ular odatda, yaxshi tanish
bo`lgan pattern va assotsoatsiyalarning (Triada,
VACTERL, OEIS) [24; 26] bir qismi bo`lishi ularni
kuchli unifikatsiyasi borligini - genetik va / yoki
atrof-muhit yangi - patogenetik omillar ko`rsatadi.
Kalit so`zlar:
anorektal malformatsiyalar, etiologiya, embriologiya, klaoka, genetik faktorlar.
Article
published: 30 July 2022
2022 / Issue 01 / Article 01
4
Medical science of Uzbekistan
doi.org/10.56121/2181-3612-2022-1-04-07
Orqa ichakning normal embriologiyasi
xar doim baxslarga sabab bo`lgan, chunki
normal embrionlarda olib borilgan izlanishlar
natijasi nafaqat normal xolatdagi balki anomal
embriologiyalarni xam tushuntirishi kerak bo`lardi.
Normal embriologiyani tushuntirish xar doim
anomal rivojlanishni xisobga olgan xolda amalga
oshirilgan. Orqa ichakni ikki urogenital (ventral)
va anorektal (dorsal) qismlarga bo`linishini
tushinturuvchi ikkita teoriya mavjud:
1) kloakaning qavatlanish nazariyasi;
2) rektal migratsiya nazariyasi.
Ikkinchisi 1986 yilda Van Der Putte [31]
tomonidan o`zgartirilgan. Bu borada ya’ni normal
rivojlanishda urorektal parda normal kloaka
membrana bilan birlashi yoki birlashmasligi
bo`yicha qarama-qarshiliklar mavjud.
Embrionlarda juda erta bosqichlarda orqa ichak
oddiy strukturani tashkil etadi. Kranial, u uzluksiz
o`rta ichak bilan, kaudal bilan esa to`g’ri ichakda
ektoderma bilan aloqa qilib, «kloakal membran»
hosil qiladi. Rivojlanish davomida ichakning dum
qismi (kloaka) ikki aloxida organlar tizimiga -
siydik ajratish hamda anorektal traktlarga ajraladi.
Tourneux [30] va Retterer [24] larning
ishlaridan boshlab 19 asrda ushbu traktlarning
normal rivojlanishi kloakaning pardaga ya’ni
urorektal pardaga bo`linishi bilan bog’liq degan
tushuncha qabul qilingan. Ushbu nazariyaga
ko`ra, pardaning anormal rivojlanishi har doim
kloakaning anormal rivojlanishiga olib keladi.
Biroq olimlar orasida bu pardaning rivojlanishi va
tabiati haqida aniq bir fikr yo`q. Garchi Tourneux
[30] bu to`siq xuddi “Fransuz pardasi” kabi cranial
published: 30 July 2022
Medical science of Uzbekistan
2022 / Issue 01 / Article 01
5
qismdan kaudal qismga tushadi deb xisoblagan,
Retterer [22] taxmin qilishicha kloakaning
chiqish qismida yon burmalar paydo bo`ladi deb
xisoblagan.
Bu burmalar shunday birlashishi kerakki
kloakal membrananing cranial qismidan
boshlanib kaudal qismida tugab parda xosil qilish
kerak bo`ladi. Stefans F.D. [24] ikkala nazariyani
birlashtirib bu ARM ni xar xil shaklllarini
tushuntirgan. Uning ta’kidlashicha to`siqning
cranial qismi pastga qarab o`sishi kerak. 1986
yilda van der Putte [31] kloakal differensiallash
jarayonida urorektal to`siqni muhim rolini istisno
qilgan.
Chaqaloqlarda ARM morfologiyasini
o`rganishda BillA.H., JonsonR.J. [4] va keyinchalik
GansS.L. va Fridman N.B. [9] ARM ni ko`p
shakllarida teshik ektopik anal teshik xosil qiladi
deb xisoblashgan. Shu kuzatishlar asosida ular
quyidagi xulosaga kelishgan, ya’ni xaqiqatdan
xam to`g’ri ichak normal rivojlanish vaqtda yuqori
qismdan normal anal teshik tomon migratsiya
qiladi. Agar bu jarayonni ertaroq to`xtatib qo`yilsa
bu o`z navbatida anal teshigi ektopiyasiga
olib keladi. Garchi bu taxmin qulay ko`rinsada
xech qaysi izlanuvchilar migratsiyaning isbotini
ko`rsatib berisha olmagan.
1986 yilda van Der Putte [31] rectal yoki anal
migratsiya nazariyalarini modifikatsiyalashtirib,
cho`chqalarda normal va anomal embrionlarni
o`rganib dorsal kloakani siljishi bo`lishini taxmin
qilgan. Ushbu siljish dorsal kloakani pastga
tushishi orqali kelajakda anal teshigini xosil qiladi.
Yaqin vaqtgacha [29], orqa ichak
embriologiyasini anomal rivojlanishi faqat
taxminlarga asoslangan. Bu sohadagi
taraqqiyotga tegishli modellarning yetarli darajada
nuqsoni bor modellarda yetarlicha tadqiqotlar
o`tkazish imkoni yo`qligi bilan to`sqinlik qiladi.
1940 yilda oddiy uy sichqonchasi SD mutant Dunn
et al tomonidan tasvirlangan[8]. Bu sichqonlar
birinchi marta Danforth C.H tomonidan ixtiro
qilingan [6], sezilarli darajada kalta dumi borligi
bilan farq qiladi xamda «... Danforth dumi kalta
sichqonlar» sifatida xam tanilgan[10]. Biroq,
SD geni nafaqat skelet tizimiga balki anorektal
sohaga hamda ayirish tizimiga ham ta’sir
o`tkazib, anorektal va urogenital anomaliyalarni
spektrini chaqiradi. Anoreksiya spektri tahlil qilindi
[14]. SD Geterozigotali sichqonlar guruhidagi
patalogoanotomik xulosalar bundan oldingi
cho`chqa [31] va odamlarniki bilan bir xil edi [12;
24]
ARM ning yana bir genetik modeli Mo et
al va boshqalar tomonidan o`rnatilgan. [3]. Ular
mutant sichqonni sonic hedhegog (shh) signal
yo`lining turli defektlarini o`rganishdi. Uchta
mutant o`rganilgan: Shh-null-mutant sichqonlar
«qat’iy kloakalar nilan», mutant Gli2 sichqonlari
«klassik» shaklga ega ARM va Gli3 mutantlari
anal stenozlari bilan. Izlanishlar natijasida ular
Shh signallari orqa ichakninig rivojlanishida
muhim xisoblanadi degan xulosaga kelishdi.
Qizig’i shundaki, Mutant Gli2 sichqonlarining
morfologiyasi geterozigotali SD sichqonlar
embriologiyasi morfologiyasi bilan o`xshash,
Shh-null mutant sichqonlarning embriologiyasi
esa SD gomozigotali sichqonlar embriologiya
morfologiyasi bilan bir xil ekanligi aniqlandi.
Sog’ hamda nonormal rivojlanishga
aloqador odam embriologiyasi jihatlari
keng xujjatlashtirilgandir. Shuningdek,
rivojlanishning turli bosqichlari hamda orqa
ichak /anorektal ichak rivojlanishini uch o`lchovli
animatsiyalashgan imitatsiya resurslari ko`payib
bormoqda. Anorektal anatomiyaning tug’ma
abberatsiyasining tushuntiruvhchi dastlabki
nazariyalar [24], Taxminlarcha ikkita mustaqil
mexanizmlar entodermal kloakani oldingi
ayirish sinusiga va orqa tog’ri ichakga ajratadi,
birinchisi kraniokaudal va yana biri lateromedial.
Birinchi jarayon kloakani tepa qismidan allantois
ulangan qismidan va orqa ichakdan ajratib
Burma va burilishlar Myuller tepaligi darajasida
tugaydi. Ikkinchi jarayon bu nuqtadan kloakal
membranagacha yonga o`sish xisobiga davom
etadi. U yoki bu mexanizmlarning bo`lmasligi
nuqsonni darajasini aniqlaydi degan taxmilar
oldinga surilgan. To`g’ri ichakning anomaliyalari
kloakaning xazm qilish kanallari va siydik
ajratishga bo`linishidagi o`zgarishlar sabab
bo`ladi, anal deformatsiyalar esa anal chuqurchasi
va oraliq qismi deformatsiyalari sababli kelib
chiqadi [1; 18; 24]. Ayol jinsli embrionlarning
anomaliya patternlari xam Myuller kanalarining
bo`linmagan kloakalarga rivojlanayotgan
qoplamar bilan bog’liq. Shuning uchun dastlab
haqiqiy rektovezikal svish ayollarda paydo
bo`lishi mumkin emas deb xisoblangan, bu xolat
didelfik bachadon orqali nomyish qilib berilgan.
Xayvonlardagi oxirgi olib borilgan izlanishlar
hamda electron mikroskopiyani skanerlash
tizimini paydo bo`lishi orqa ichak anomaliyalarini
kelib chiqishidagi ko`p jarayonlarni tushuntirishga
published: 30 July 2022
Medical science of Uzbekistan
2022 / Issue 01 / Article 01
6
yordam berdi va bu narsa Kluth D [14] tomonidan
oldingi “Segmentatsiya nazariyasi”ga e’tiroziga
sabab bo`ldi. Taxmin bo`yicha xaqiqatdan xam
jarayonlar dastlabki bosqichlarda boshlansa xam
to`siq rivojlanishi aktiv emas passiv namoyon
bo`ladi. Kloakal membrana juda kalta / yetarlicha
dorsal emasligi dorsal kloakaning qisman
yo`qligiga olib keladi. Natijada doimiy bosim
xisobiga rektorouretral fistula / siydik yo`li sinusi
bilan orqa ichak yo`li xosil bo`ladi. Embrional
kloakaning boshqa anorektal rivojlanish
malformatsiyai bilan o`xshamasligi (xatto
ayolllar kloakasi bilan xam) bu soxsada xali ko`p
izlanishlar olib borilishi kerakligini ko`rsatadi.
Buning javoblari molekulyar biologiya, molekulyar
genetika epigenetika soxalarida yotishi mumkin.
Shunday qilib, anorektal malformatsiyaning
etiologiyasi noma’lumligicha qolmoqda, ammo,
aftidan,ham teratogen, ham genetik omillar
shuningdek, atrof-muhit omillari ishtirok etadi
va bizning tasavvurlarimmiz bu xaqida o`sib
boradi. Ko`p holatlar oraliq soha, orqa miya va
oshqozon ichak traktini yaxshi tanish bo`lgan
assotsiatsiyalari hamda patternlari bilan mos
keladi, asosan, mesodermal tuzilmalar bilan
mos keladi.Yaqinda xozirgacha aniq bo`lmagan
patogen omillarni ishtirokini guvohlik qiluvchi
yangi assotsiatsiyalar aniqlandi. ARP davolash
usullarini nafaqat to`g’ri tanlash bilan balki
davolashni yangi usullarini ochish bilan xam
uzviy bo`gliq.
Adabiyotlar ro`yxati:
1. Эпидемиологические и клинико-гене
-
тические характеристики пороков развития
аноректального отдела / Ю.В. Выдрыч, Н.С.
Демикова, Ю.Н. Филюшкин [и др.] // Экспери
-
ментальная и клиническая гастроэнтеро-ло
-
гия. – 2016. – № 5 (129). – С. 58–64.
2. A new rodent experimental model of
esophageal atresia and tracheoesophageal
fistula. Р. Preliminary report / J.A. Diez-Pardo,
Q. Baoquan, C. Navarro [et al.] // J Pediatr Surg.
– 1996. – № 31. – Р. 498–502.
3. Anorectal malformations caused by
defects in sonic hedgehog signaling / R. Mo,
J.H. Kim, J. Zhang [et al.] // Am J Pathol. –
2001. – № 159. – Р. 765–774.
4. Bill A.H., Johnson R.J. Failure of migration
of the rectal opening as the cause for most cases
of imperforate anus // Surg Gynecol Obstet. –
1958. – № 106. – Р. 643–651.
5. Costa J. Anorectal atresia with
rectovaginal fistula: case report and review of
literature // Pediatr Prat. – 1950. – № 21. – Р.
117–136.
6. Danforth C.H. Developmental anomalies
in a special strain of mice. // Am J Anat. – 1930. –
№ 45. – Р. 275–287.
7. Dujovny N., Quiros R.M., Saclarides T.J.
Anorectal anatomy and embryology // Surg Oncol
Clin N Am. – 2004. – № 13. – Р. 277–293.
8. Dunn L.C., Gluecksohn-Schoenheimer
S., Bryson V. A new mutation in the mouse
affecting spinal column and urogenital system //
J Hered. – 1940. – № 31. – Р. 343–348.
9. Gans S.L., Friedman N.B. Some new
concepts in the embryology, anatomy, physiology,
and surgical correction of imperforate anus //
West J Surg Obstet Gynecol. – 1961. – № 63. –
Р. 34–37.
10. Gluecksohn-Schoenheimer S. The
morphological manifestation of a dominant
mutation in mice affecting tail and urogenital
system // Genetics. – 1943. – № 28. – Р. 341–
348.
11. Gonzalez Utrilla J., Martinez Urrutia
M.J. Surgical treatment of anorectal atresia. New
contributions // Cir Pediatr. – 1988. – № 1. – Р.
66–68.
12. Gray S.W., Skandalakis J.E. Embryology
for Surgeons. Philadelphia, PA. – Р.W. B.
Saunders, 1972. – Р. 187–216.
13. Ikebukuro K.-I., Ohkawa H. Three-
dimensional analysis of anorectal embryology.
A new technique for microscopic study using
computer graphics // Pediatr Surg Int. – 1994. –
№ 9. – Р. 2–7.
14. Kluth D., Fiegel H.C., Metzger R.
Embryology of the hindgut // Semin Pediatr Surg.
– 2011. – № 20. – Р. 152–160.
15. Lambrecht W., Lierse W. The internal
sphincter in anorectal malformations. Р.
Investigations in newborn pigs // J Pediatr Surg.
– 1987. – № 22. – Р. 1160–1165.
16. Mechanisms for the development of
esophageal atresia / J. Orford, P. Manglick, D.T.
Cass [et al.] // J Pediatr Surg. – 2001. – № 36. –
Р. 985–994.
17. Midgut atresias result from abnormal
development of the notochord in an Adriamycin
rat model / J. Gillick, S. Giles, S. Bannigan [et al.]
// J Pediatr Surg. – 2002. – № 37. – Р. 719–722.
18. N’guessan G., Stephens F.D. Covered
anus with anocutaneous fistula. Р. the muscular
published: 30 July 2022
Medical science of Uzbekistan
2022 / Issue 01 / Article 01
7
sphincters // J Pediatr Surg. – 1986. – № 21. – Р.
33–35.
19. Nunn I.N., Stephens F.D. The triad
syndrome. Р. a composite anomaly of the
abdominal wall, urinary system and testes // J
Urol. – 1961. – № 86. – Р. 782–794.
20. Parental risk factors of anorectal
malformations. Р. analysis with a regional
population-based control group / N. Zwink, A.
Rissmann, S. Potzsch, H. Reutter [et al.] // Birth
Defects Res A Clin Mol Teratol. – 2016. – № 106
(2). – Р. 133–141.
21. Pinsky L. The syndromology of anorectal
malformation (atresia, stenosis, ectopia) // Am J
Med Genet. – 1978. – № 1. – Р. 461–474.
22. Retterer E. Sur 1’origin et de 1’evolution
de la region Ano-genitale des mammiferes // J
Anat Physiol. – 1890. – № 26. – Р. 126–210.
23. Smith E.D., Stephens F.D. High,
intermediate, and low anomalies in the male //
Birth Defects Orig Artic Ser. – 1988. – № 24. – Р.
17–72.
24. Stephens F.D. Embryology of the cloaca
and embryogenesis of anorectal malformations //
Birth Defects Orig Artic Ser. – 1988. – № 24.–
Р.177–209.
25. Stephens F.D.S, Smith E.D.
Classification, identification, and assessment
of surgical treatment of anorectal anomalies //
Pediatr Surg Int. – 1986. – № 1. – Р. 200–205.
26. Tarry W.F., Duckett J.W., Stephens
F.D. The Mayer-Rokitansky syndrome. Р.
pathogenesis, classification and management
// J Urol. – 1986. – № 136. – Р. 648–652.
27. Teratogenicity of Adriamycin and
daunomycin in the rat and rabbit / D.J. Thompson,
J.A. Molello, R.J. Strebing [et al.] // Teratology. –
1978. – № 17. – Р. 151–158.
28. The contribution of the Adriamycin-
induced rat model of the VATER association to
our understanding of congenital abnormalities
and their embryogenesis / S.W. Beasley, Pardo
J. Diez, B.Q. Qi [et al.] // Pediatr Surg Int. – 2000.
– № 16. – Р. 465–472.
29. The embryology of anorectal
malformations // Holschneider A.M., Hutson J.M.,
eds. Anorectal Malformations in Children / J.M.
Hutson, S.C.J. van der Putte, E. Penington [et
al.]. – Berlin, Heidelberg. – Р. Springer, 2006. – Р.
49–63.
30. Tourneux F. On the early development
of the cloaca, the genital tubercles and the anus
in sheep embryos, including some remarks on
the development of the prostatic glands // J Anat
Physiol. – 1888. – № 24. – Р. 503–517.
31. Van der Putte S.C.J. Normal and
abnormal development of the anorectum // J
Pediatr Surg. – 1986. – № 21.– Р. 434–440.
