108
scientific-practical conference of students, graduate students and young scientists. 2019, pages 74-
77.
6. Sharifovna, G.A. Wages as a motivating factor. G.A.Sharifovna, G.L.Fagimova.
T.A.Rustemovna.-Volzhsk. V.N. Bulletin of the Volzhsky University named after Tatishchev,
2019. №3
7. Butenko T.V. Motivation of nurses to work: problems and prospects for their solution [Text] /
TV Butenko // Psychological sciences: theory and practice: international materials. part-time
academic konf. (Moscow, February 2012). - M .: Buki-Vedi, 2012. - P. 72-75
8. Drozdova G.Yu. Problems of motivating nurses [Text] // Chief Nurse. - 2007. - № 1. - P. 54-62
9 Psychotherapeutic Aspects of Problem-Solving Behavior in S.A. // Psychology, 1997.
10. Pushkarev A.L., Domoratskiy V.A., Gordeeva E.G. Post-injury stress. - M .: Institute of
Psychotherapy Publishing House, 2000.
11. Jumaeva Khilola Khalilovna. The role and place of the nurse in dentistry. Bukhara Medical
College, Uzbekistan
12. N. I. Novikova, I. V. Ostrovskaya, sham. psychol. fans. Practice: Theory and practice, dental
clinic, SergievPosad, Sergiev Posad medical school.
3. Ostrovskaya, I.V Fundamentals of Nursing / I.V. Ostrovskaya, N.V. Shirokova. - M .:
GEOTAR-Media, 2019. - 320 p.
14. Ruzieva S. Yu. The Role of Nurses in Dental Clinic Journal of Medicine and Innovation. -
2021. - № 1. - C. 95-98
15. Ruzieva S.Yu, Marufi.FA Motivation and psycho-emotional state of nurses working in the
dental clinic Journal of Young Scientists 2021. - № 1. - C.270-272
16.
Rizaev Jasur Alimjanovich, Ruzieva Soxiba Yuldashevna, Marufi Feruza Akramovna
Activity
of Nurses Working in Dental Institutions
International Journal of Progressive Sciences and Technologies Vol. 29 No. 1 October 2021,
pp.178-180
17.Inakov, S. A., Mamatkulov, B. B., Kosimova, K., Saidalikhujaeva, S., & Shoyusupova, K. B.
(2020). Social and Demographic Characteristics of Elderly and their Lifestyle in Developing
Countries: On the Example of Uzbekistan. Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology,
14(4), 7418-7425.
УДК: 616.155.394.5-002.2-008.8.078
SURUNKALI TONZILLITNI BAKTERIOLOGIK TASHXISI
Sharipova A.U., Sharipov U.A., O’rinboev A.T.
Toshkent davlat stomatologiya instituti, otorinolaringologiya kafedrasi
Toshkent shahri O’zbekiston
Annotatsiya.
Surunkali tinzillitni genezida mikroorganizmlar va ularning uyushmasi
asosiy omil hisoblanadi va murtakdagi yallig’lanish jarayoninig og’irligini hamda asoratlarini
bashorat qilish uchun bakteriologik tekshiruvlar, serologic testlar o’tkazish lozim bo’ladi.
O’tkazilgan tekshiruv surunkali tonzillitda qo’shimcha omil bo’lib xizmat qiladi va davolashni
optimal usullarini tanlashga yordam beradi. Mikrobiologik biotrakt 42-50 analizatorda tekshirildi.
Klinik kuzatuvlar shuni ko’rsatadiki, CT ni TASH II bemorlardagi paratonzillyar abssesslarning
qaytalanishi BGSA uyushmasi bilan ko’proq uchraydi, BGSA topilmagan bemorlarga nisbatan
(26 va 18% mos ravishda). Shunday qilib, klinik amaliyotda mikrobiologik tekshiruvlar natijalari,
109
TE ga ko’rsatmalarga qo’shimcha omil bo’lib xizmat qiladi va davolashni optimal usullarini
tanlashda yordam beradi.
Kalit so’zlar:
beta gemolitik streptokokk A, bioqobiq, surunkali tonzillit, toksiko-allergik shakl.
BACTERIOLOGICAL DIAGNOSIS OF CHRONIC TONSILLITIS
Sharipova A.U., Sharipov U.A., O'rinboev A.T.
Abstract.
Microorganisms and their association are a key factor in the genesis of chronic
tonsillitis, and bacteriological examinations and serological tests should be performed to predict
the severity and complications of the inflammatory process in the spleen. The study serves as an
additional factor in chronic tonsillitis and helps to choose the optimal treatment. The
microbiological biotract was examined on 42-50 analyzers. Clinical observations suggest that
recurrence of paratonsillar abscesses on CT in TASH II patients is more common with BGSA
association than in patients without BGSA (26 and 18%, respectively). In conclusion, the results
of microbiological examinations in clinical practice serve as an additional factor in the guidelines
for TE and help in choosing the optimal methods of treatment.
Key words:
beta hemolytic streptococcus A, biopsy, chronic tonsillitis, toxic-allergic form.
Dolzarbligi
. Surunkali tinzillitni genezida mikroorganizmlar va ularning uyushmasi asosiy
omil hisoblanadi va murtakdagi yallig’lanish jarayoninig og’irligini hamda asoratlarini bashorat
qilish uchun bakteriologik tekshiruvlar, serologic testlar o’tkazish lozim bo’ladi. Tekshirib
ko’rilgan aksariyat bemorlarda murtak lakunalaridan ajralayotgan yiringni bo’lishi surunkali
tonzillitni patognomatik belgilaridan biridir. Surunkali tonzillitni davolash esa kasallikning klinik
kechishiga va uning shakliga qarab o’tkaziladi. Surunkali tonzillitda asosiy infeksion agent beta
gemolitik streptokokk A (keyinchalik BGSA deb yuritiladi) hisoblanadi. BGSA og’ir asoratlar
keltirib chiqarishi bilan xavfli hisoblanadi.
Maqsad
. O’tkazilgan tekshiruv surunkali tonzillitda qo’shimcha omil bo’lib xizmat qiladi
va davolashni optimal usullarini tanlashga yordam beradi.
Tekshiruv usullari.
Mikrobiologik biotrakt 42-50 analizatorda tekshirildi.
Streptokokk infeksiyani tashxislashda epidemiologik anamnez yig’ilishi va laborator
tekshiruvlar o’tkazilishi: murtak va halqumdan bakteriologik surtma olish, BGSA ni aniqlashda
ekspress test o’tkazish (Geppe N.A. va boshk., 2008). Xujayra devoridagi polisaxaridlarning
antigen xususiyatiga (polisaxaridlar guruxida) qarab 13 serogurux ajratilgan. BGSA ni serologik
identifikatsiyasi A guruxining antigenini aniqlashga asoslangan. Polisaxarid antigen xujayraning
tashqi devori xisoblanmaydi, uni ajratib olish lozim. Uni ajratib olinganidan so’ng antigen bilan
antiteloni
reaksiyasini
o’tkaziladi,
rang
o’zgarishini
(immunoferment
analiz,
immunoxromotografiya, optik immun analiz), yoki ko’zga ko’rinadigan agglyutinatsiya
(koagglyutinatsiya yoki lateks - agglyutinatsiya), yoki boshqa test sinamalari (Shpinev K. V.,
Krechikov V.A., 2007) bo’yicha aniqlanadi.
Xozirgi kunda ST ni tashxislashda anamnez va klinik ma’lumotlar, tanglay
murtaklarining surunkali yallig’lanishini tekshiradigan omillar biri xisoblanadi. ST ni laborator
tashxisida qiyinchiliklar xali mavjud. Kultural tekshiruv ST ni tashxislashda «oltin standart»
xisoblanadi.
Xozirgi kunda markerlarning axborot ma’lumotini isbotlangan meditsina parametrlarini
ishlatgan xolda sezuvchanlik (%): sezuvchanlik uslubi-ijobiy sonlar ulushi, spetsefik (o’ziga
xoslik) – solishtirilayotgan guruxdagi manfiy sonlar ulushi. Kultural tekshiruvda sezuvchanlik 90
% oshadi, spetsefik esa- 95-99 %. Bakteriologik tekshiruvning asosiy kamchiligi uning
110
davomiyligidir, u BGSA ni 24-48 soatgacha aniqlaydi. Kultural tekshiruv shuningdek tashuvchi
va infeksiyani o’tkirlashuv davrini differensiatsiya qilishda qiyinchilik tugdiradi (Belousov Yu.B.
va boshq., 2010).
BGSA ni bemorning halqumidan ajratib olishda bir necha faktorlar ta’sir qilishi mumkin.
Birinchidan, streptokokklarning ajratib alish ular bilan bir qatorda gemolitik stafilokokklarning
(S.aureus) bo’lishi va ularning juda tez o’sib streptokokklar koloniyasini «to’sib» qo’yadi.
Ikkinchidan, kultural uslub bilan xujayra ichida aylanib yuruvchi streptokokklarni ajratib
bo’lmaydi, ya’ni bu ST da va o’tkir tonzillitni noadekvat artibakterial davolashga xosdir. Ularni
ajratib olish uchun maxsus mikrobiologik usullar kerak bo’lad. Uchinchi faktorning moxiyati
shundaki, mamlakatimizdagi barcha laboratoriyalar mikroorganizmlarning etilishi uchun
ozuqaviy muxitga donor qonini qo’shish (qo’y eritrotsitlarini qo’shish o’rniga), donor qonida esa
BGSA ga antitelolar bo’lishi mumkin va bu mikroorganizmlarni o’sishiga to’sqinlik qilishidir
(Malseva G. S., 2009). Bundan tashqari, ambulator sharoitdagi antibiotiklarni qabul qilish (bir
marotaba qabul qilinishi xam) bakteriologik usul bilan qo’zg’atuvchini ajratib olish extimolini
keskin pasaytiradi.
ST ni oddiy shaklidagi bemorlarda BGSA uchramaydi, BGSA ni uchrashi lokal va
umumiy toksiko-allergik reaksiyalar sodir bo’lishi va bu ST ni TASH to’g’ri kelib, ST TASH II
birgalikda kechadigan kasalliklarni keltirib chiqaradi.
ST niTASH II bemorlarda, paratonzillyar abscess o’tkazgandan keyin BGSA o’stirilishi
2,4 marta, STni TASH I bemorlarga nisbatan (39,7 qarshi 16,7%). Shunday qilib, STni
tashxislashda bakteriologik tekshirish uslublarini optimallashtirish (Kryukov A.I., 2008) BGSA
o’stirish adabiyotlardagi ma’lumotlarga tayangan xolda (Kryukov A.I., Luchixin YU.V., 2005)
10,9 dan 16,7% CT ni TASH I va ST ni TASH II da 11,5 dan 39,7% gacha BGSA guruxiga
mansub mikroorganizmlarni o’stirish darajasini ko’tarish mumkin. Aniqki, ST ni bakteriologik
tashxisini aniqligini oshiruvchi omil, laboratoriya ichidagi va tashqarisidagi preanalitik tekshirish
bosqichini optimallashtirishdir. Bundan tashqari, ST ni TASH I da S.aureus ni xukmronligi -24,3
dan 5,8 % ni, ST ni TASH II tashkil etadi. Agar BGSA TASH I da monokulturada va boshqa
mikroorganizmlarning uyushmasida uchrasa bu nisbat (54 va 46 mos ravishda), TASH II esa
monokulturani aniq xukmronligini ( r< 0,05 ) (77 qarshi 23%).
Klinik kuzatuvlar shuni ko’rsatadiki, CT ni TASH II bemorlardagi paratonzillyar
abssesslarning qaytalanishi BGSA uyushmasi bilan ko’proq uchraydi, BGSA topilmagan
bemorlarga nisbatan (26 va 18% mos ravishda).
BGSA ni bioqobiq xosil qilish qobiliyati xar xil tashuvchilarda umumiy qabul qilingan
tekshirish usullari bilan (Tets G.V., 2007; Steineri., SedlacekB., 1997). Tashuvchilar sifatida
qo’llaniladi:
•
steril egsizlantirilgan shisha kopkoklar;
•
standart disklar 6mm va 2mm balandligi, zanglamaydigan po’latdan yasalgan;
•
plastikdan yasalgan, tekis tubli mikrotitrlaydigan 6mm diametrli planshetlar.
Xamma ajratib olingan BGSA kulturalari shisha tashuvchi ustida oz va ko’p miqdorda
bioqobiq xosil qilish qobiliyatiga egadir. BGSAni shisha tashuvchi ustidagi bioqobiq xosil qilish
xususiyati, yarim miqdoriy taxlil sistemasini ishlab chiqilishiga imkoniyat yaratib berdi.
Eksperimental tarzda A.S. Tovmasyan (2009) bioqobiq xosil qilishdagi turt xil darajani ajratib
berdi:
•
I daraja (1+ )– aloxida bir biri bilan bog’lanmagan bioplyonka 2-3mm o’lchamdagi
orolchalar, uchta vizual maydonda bo’lib, bir tekis qobiq qatlamini xosil qilmaydi;
111
•
II daraja (2+) -aloxida, ko’pincha bir biri bilan bog’langan xolda, bir tekis qobiq
qatlamini xosil qilmagan xoldagi 2-3 dan 6-10mm gacha bioqatlam xosil qilib, u o’rnatilgan vizual
maydonda bo’ladi;
•
III daraja (3+) – yirik, bioqobiqlar bir- biri bilan bog’langan xolda, uzluksiz
qobiqning strukturasiga etib bormagan bo’ladi: fragmentlarning o’lchamlari nuksonlarning
o’lchamlariga mos keladi;
•
IVdaraja (4+) –bir tekisda, bioqobiq katlami uzluksiz, shisha Qopqoq yuzasini
batamom bir tekisda ko’plab, qobiqning kichkina nuksonlari artefakt xarakterga egadir.
ST ni xar xil shakllarida ajratib olingan BGSA shtammlari shisha kopkok ustida bioqobiq
xosil qilish xususiyatiga qarab bulingan.
Klinik nuqtai nazaridan BGSA shtamlarini bioqobiq xosil qilish xususiyatini inobatga
olgan xolda ularni ikki guruxga ajratish mumkin: shtammlar past darajada bioqobiq xosil qilib, I
va II daraja bioqobiq xosil kiluvchilar (I gurux) bo’lib, shtammlar yuqori darajadagi bioqobiq xosil
qilish xususiyatiga ega bo’lganlarga (II gurux) ajratiladi. BGSA shtammlarini shishadagi
tashuvchilarining I guruxi ya’ni kuchsiz rivojlanganlar deb ajratiladi, bioqobiq xosil kiluvchi
BGSA shtammlarining II guruxi,- kuchli rivojlanganlar deb xarakterlanadi.ST TASH I sida BGSA
shtammining kuchsiz rivojlangan bioqobiq xosil kiluvchi xususiyati, kuchli bioqobiq xosil
kiluvchi shtammlardan ustun turadi bu (66,7 qarshi 33,3%) bo’lib, ST TASH IIsida bunga karama
qarshi BGSA shtammlarining kuchli rivojlangan bioqobiq xosil kiluvchi xususiyati ustun bo’ladi
(75 qarshi 25%).
Shunday qilib, STni kechishida va BGSA ni shisha qopqoq ustidagi bioqobiq xosil
bo’lishining darajasi o’rtasida aniq bog’liqlik borligi ko’rinadi. BGSA shtammining yuqori
darajadagi bioqobiq xosil qilish xususiyati STni og’ir kechishi bilan bog’liqlikdir.
STda Streptococcus viridansni o’sishi 56% ni, bioplyonka xosil qilish xususiyati
boshqacha bo’lgan mikroorganizmlar, S.pyogenes turidan farqli ravishda Streptococcus –S.
mutans, S.parasangvinus, S. oralis, S. salivarius, S.pneumoniae, ST ni TASH II da paratonzillyar
abssess asoratidan keyin uchraydi. Streptokokklarning bu guruxida bioqobiq xosil qilish
xususiyatini III-IV darajasi kuzatilmaydi. Bioqobiq qilish xususiyatini II-darajasini faqat
S.salivarius vaS.parasangvinuslar namoyish qiladi.
BGSA ni shisha tashuvchilar ustida bioqobiq xosil qilishini o’rganishdan tashqari, BGSA
ni bioqobiqlarini plastik tashuvchi ustida fotometrik usul bilan xam tekshirishga xarakat qilingan.
A bioqobiqni optik zichligini nisbiy ko’rsatgichlariga qarab BGSA uch guruxga bo’lingan: optik
zichligi past- 0, 110A gacha; optik zichligi o’rta- 0, 110 dan 0, 120 A gacha; optik zichligi yuqori
– 0, 120 A dan yuqori;
STni TASH I da BGSA shtammlarining bioqobig’ini optik zichligi past bo’lgan
shtammlaridan ustunlik qilib, 75 ga qarshi 8,3%, bioqobiqni optik zichligi yuqori BGSA
shtammlaridir.
STTASH II BGSA shtammlarining bioqobig’ini optik zichligi yuqori bo’lib (75%),
BGSA shtammlarini bioqobig’idagi past miqdordagi optik zichligi umuman uchramagan.
Bundan, BGSA bioqobig’ini past optik zichligi STkechishidagi qulay prognostik
kriteriy deb xisoblashimiz mumkin. STTASH II ni o’tkirlashuv va remissiya davrida aniq
ishonchli (
r
<0,05) BGSA shtammlarining optik zichligi yuqori darajada bo’lgan bioqobiqni
ustunligi, optik zichligi past darajadagi bo’lgan bioqobiq shtammlaridan ancha ustun turadi.
112
Shunday qilib, STni kechishida BGSA shtammlarininig yuqori darajadagi optik
zichligini xosil qiluvchi bioqobiqni bo’lishi, uni og’ir kechishini prognostik kriteriysi deb
hisoblash mumkin.
STTASH II bemorlarda BGSA shtammlari bioqobig’ini optik zichligini yuqori darajada
bo’lishi, bioqobiqni shisha tashuvchilar ustida yaxshi rivojlangan bioqobiqni xosil bo’lishi bilan
korrelyasiya qilinadi, BGSA shishi tashuvchilar ustida past darajada rivojlangan bioqobiqni xosil
bo’lishi, plastik tashuvchilar ustida past darajadagi optik zichligi bo’lgan bioqobiqni tashkil etishi
bilan xarakterlanadi.
STTASH I va STTASH II paratonzillyar abssess asoratini o’tkazgan bemorlardan
olingan surtmalarni bakterioskopik tekshiruvi, ST kechishi infeksion jarayonni faolligi bilan
bog’liqligini quyidagi kriteriylar ko’rsatadi:
•
murtaklarni BGSA bilan zararlanish darajasi;
•
adgeziya o’choqlarini mavjudligi;
•
bioqobiqni bo’lishi.
Xulosa:
Shunday qilib, klinik amaliyotda mikrobiologik tekshiruvlar natijalari, TE
ga ko’rsatmalarga qo’shimcha omil bo’lib xizmat qiladi va davolashni optimal usullarini tanlashda
yordam beradi.
Литература/Adabiyotlar /References
1. Babiyak V.I., Govorun M.I., Nakatis Ya.A., Pashinin A.N. Otorinolaringologiya:
uchebnik dlya vuzov. SPb. : Piter, 2012. 640 s.
2. Belov BS. A streptokokkoviy tonzillit: klinicheskoe znachenie, voprosi antibakterialnoy
terapii // Lech. vrach. 2002. № 1-2. S. 24—28.
3. Belousov Yu.B., Danilov A.N., Ziryanov. Ratsionalnaya terapiya ostrogo tonzillita: vse li
preparati amoksitsillina odinakovi? // SopzNit Me@sit. 2010. T. 12, № 4. S. 5—11.
4. Bogomilskiy M.R., Garashenko T.I. Makrolidi v terapii ostrogo tonzilita i yego oslojneniy
u detey : metodicheskie rekomendatsii. M. : RGMU, 1999. 28 s.
5. Boysov A.G., Kaftireeva L.A., Lastovka O.N. Rekomendatsii po vedeniyu
preanaliticheskogo etapa mikrobiologicheskix laboratornix issledovaniy. Tver : Triada, 2007.
6. Bondareva G.P., Antonova N.A., Chumakov P.L. Immunomorfologicheskie osobennosti
xronicheskogo tonzillita // Vestn. otorinolar. 2013. № 3. S. 12
7. Bikova V.B. Xromogennaya gibridizatsiya v diagnostike gerpes-virusnoy infeksii pri
xronicheskom tonzillite // Arx. pat. 2012. T. 74, № 2. S. 19-22.
8. Sharipova A.U. Surunkali tonzillitlani tashxislash va davolashni takomillashtirish. //
Toshkent “Renessans press” 2021, T. № 34-45 s.
УДК 616.31:378:004.946
ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ВИРТУАЛЬНЫХ ТЕХНОЛОГИЙ В ПРОЦЕССЕ
ОБУЧЕНИЯ СТУДЕНТОВ ШКОЛЫ СТОМАТОЛОГИИ
Тлешев М.Б., Нысанова Б.Ж.
магистр мед. наук докторант PhD Тлешев М.Б.
канд. мед. наук, доц. Шаяхметова М.К.
канд. мед. наук, ассоц.проф. Нысанова Б.Ж.
КазНМУ им. С.Д. Асфендиярова, кафедра оротопедической стоматологии
