Зависимость распространенности кариеса зубов у детей дошкольного возраста от количества фтора в питьевой воде (на примере Ташкентской области)

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
105-107
51
14
Поделиться
Диникулов, Ж., Рахматуллаева, Д., Ахрорхужаев, Н., & Хасанов, Ф. (2021). Зависимость распространенности кариеса зубов у детей дошкольного возраста от количества фтора в питьевой воде (на примере Ташкентской области). Медицина и инновации, 1(1), 105–107. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/medicine_and_innovations/article/view/43
Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация


background image

КЛИНИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

УДК616.314-002:612.392.64]-053/4 (575.111)

МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ БОЛАЛАРДА ТИШ КАРИЕСИ

 

ТАРҚАЛИШИНИНГ ИЧИМЛИК СУВИДАГИ ФТОР МИҚДОРИГА

 

БОҒЛИҚЛИГИ (ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ МИСОЛИДА)

Ж.А. Диникулов, Д.У. Рахматуллаева, Н.Ш. Ахрорхужаев, Ф.К. Хасанов

Ташкент давлат стоматология институты

ХУЛОСА

Тошкент  вилояти  айрим  туманларида  ичимлик 

сувида  фтор  концентрацияси  аниқланди.  Энг  паст 
кўрсаткич  Юқори  Чирчик,  Ангрен  туманларида 
аниқланди.  Тошкент  вилояти  худудидаги  ўрганил- 
ган  барча  туманлардаги  ичимлик  сувида  фтор  миқ- 
дори  паст  ва  жуда  паст  кўрсаткичларни  намоён 
ҚИЛДИ.  Хулоса  ўрнида,  Тошкент  вилояти  ҳудудида 
мактабгача  таълим  муассасаларида  кариеснинг  эн­
доген профилактика усулини ишлаб чиқиш лозим

Маълумки,  тишлар  кариеси  касаллиги  болалар 

стоматологиясининг  асосий  муаммоларидан  хцсо- 
бланади.  Кўплаб  муаллифларнинг  таъкидлашича, 
кариес  касаллигининг  болалар  орасида  тарқалиши 
бўйича  стоматологик  касалликлар  бўйича  биринчи 
ўринда  туради.  Жаҳон  соғлиқни  сақлаш  ташкилоти 
маълумот  беришича  60  -  90%  мактаб  ёшидаги  бола- 
ларда кариес касаллиги аниқланади (1)

Ар-Риёдда 

(Саудия 

Арабистони) 

мактабгача 

ёшдаги  болалар  ўртасида  кариеснинг  тарқалиши, 
огирлиги  ва  табиатини  аниқлаш  мақсадида  Бутун- 
жаҳон  соғлиқни  сақлаш  ташкилоти  (ЖССТ)  диагно­
стик  ёриқномасидан  фойдаланган  ҳолда  ўтказилган 
тадқиқотда  789  тасодифий  танланган  мактабгача 
ёшдаги  болалар,  шундан  ўртача  ёши  4,7  бўлган  379 
(48%)  ўғил  болалар  ва  410  (52%)  қизларда  кариес­
нинг умумий тарқалиши 74,8% ни ташкил етди (2).

Европа  мамлакатларида  болаларда  тиш  кариеси- 

нинг  тарқалиш  даражасининг  пасайишига  қарамай, 
ривожланган 

ва 

ривожланаётган 

мамлакатларда 

мактабгача  ёшдаги  болаларда  кариес  асосий  муам- 
мо  бўлиб  қолмокда  (3).  Эрта  ёшдаги  кариеснинг 
тарқалиши,  шунингдек,  ирқ,  маданият  ва  этник  ке- 
либ  чиқиши  каби  бир  қанча  омиллар  билан  фарқ  қи- 
лади:  ижтимоий-иқтисодий  ҳолати,  турмуш  тарзи, 
овқатланиш  тартиби  ва  оғиз  бўшлиғи  гигиенаси  қо- 
идалари.  Адабиётларни  ўрганиш  шуни  кўрсатадики, 
кўпгина  ривожланган  мамлакатларда  эрта  ёшдаги 
кариес  тарқалиш  даражаси  1  дан  12%  гача  ташкил 
этади  (4).  Кам  ривожланган  мамлакатларда  ва  риво­
жланган  мамлакатларда  кам  таъминланган  гуруҳлар 
орасида  ушбу  касалликнинг  тарқалиши  70%  ни  таш­
кил  этади.  Эрта  ёшдаги  кариес  паст  ижтимоий-иқти- 
содий  гуруҳларда  кўпроқ  тарқалганлиги  аниқланди 
(5,  6).  Тарқалиш  Швецияда  11,4%  дан  Италияда 
7-19,0%  гача  (7,  8).  Мактабгача  бўлган  ёшдаги  бо­
лалар  карие  сининг  кенг  тарқалганлиги  баъзи  Яқин 

Шарқ  мамлакатларида,  масалан  Фаластин  (76%)  ва 
Бирлашган  Араб  Амирликларида  (83%)  (9,10)  куза- 
тилган.  Греция  (36%),  Бразилия  (45,8%),  Ҳиндистон 

(51,9%)  ва  Исроил  (64,7%)  каби  баъзи  мамлакатлар­

да  ўтказилган  миллий  сўровлар  мактабгача  ёшдаги 
болалар  (11-14)  кариесининг  ноте  кис  тарқалишини 
кўрсатди.

Тизимли  текширувда  АҚШда  эрта  ёшдаги  кари­

еснинг  тарқалишини  3  ва  6%  оралиғида  баҳолаш 
мумкин  (15,  16).  Тадқиқотларга  кўра,  эрта  ёшдаги 
кариес  тарқалишининг  энг  юқори  даражаси  3  ёшдан 
4  ёшгача  бўлган  гурухда  учрайди  ва  ўғил  болалар 
эса  бу  кўрсаткич  8  ойдан  7  ёшгача  бўлган  қизларга 
(17)  нисбатан  кўпроқ.  Европадан  ўтказилган  эпиде­
миологик  тадқиқотлар  шуни  кўрсатдики,  мактабга­
ча  ёшдаги  болаларнинг  аксарият  қисми  касаллик­
нинг  кенг  тарқалишини  тасдиқловчи  эрта  ёшдаги 
кариес билан касалланган.

Касалликнинг  этиологик  омиллари  ранг-баранг 

бўлиб,  тиш  карашлари,  оғиз  бўшлиғи  гигиенаси- 
нинг  қониқарли  эмаслиги,  углеводларнинг  ортиқча 
истеъмол  қилиш,  буларнинг  барчаси  болаларда  ка­
риес  резистентликни  пасайтириб  юборади.  Аммо 
яна  бир  гуруҳ  муаллифларнинг  фикрича  сут  тишла- 
рининг  ва  доимий  тишларнинг  чиқишидан  сўнг  ва 
дастлабки  йилларида  кариес  резистентлиги  истеъ­
мол  қилинаётган  сувдаги  фтор  концентрацияси  би­
лан боғлиқ.

Таркибида 

бир 

қатор 

микроэлемент-акселе- 

раторлар  мавжуд  бўлганда,  уларнинг  ичида  енг 
машҳури  фторид  бўлиб,  минералланиш  ва  реми­
нерализация  жараёнлари  янада  самаралироқ  кеча- 
ди:  уларнинг  тезлиги  ошади,  аслига  қараганда  кам 
эрийдиган  кристаллар  пайдо  бўлишига  олиб  кела- 
ди,  эмаль  апатитларида  сифатли  ўзгариш  бўлади 

(магний,  хлор  ва  гидроксил  ионлари  фторидлар 
билан алмашинади).

Бир  қатор  муаллифлар  томонидан  такдим  етилган 

фторнинг  кариесга  қарши  таъсирига  оид  тур  ли  хил 
назариялари,  хусусан  Деан  ва  бошқалар  томони­

дан  илгари  сурилган  назарияга  кўра,  фтор  ионлари 

СаЮ  (РО4)6  (ОН)2  гидроксиапатит  панжарасига  ки­

рши  натижасида,  кислотанинг  таъсирига  нисбатан 
кучлироқ  бўлган,  фторгидроксиапатит  СаЮ(РО4)6 

(OH)F  ҳосил  бўлади(18).  ЖССТ  резолюцияларида 
кариес  касаллигининг  профилактикасида  фторнинг 
ўрни катталиги таъкидлантан. Фторнинг сувда-

WWW.TSDI.UZ

105


background image

КЛИНИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

ги  меъёрий  микдори  организм  аъзоларига  каль- 
цийнинг  жадалроқ  киришини  таъминлайди.  Фтор 
эмаль  гидроксиаппатит  кристаллари  билан  реак- 
цияга  киришиб,  кислоталар  таъсирига  чидамлироқ 
бирикмаларни  ҳосил  қилиб,  эмаль  ўтқазувчанли- 
гини  пасайтириб,  микрокриссталик  панжарани  му- 
стаҳкамлайди.  Фтор  бактериоцид  хусусиятга  эта 
бўлиб,  микробларнинг  ферментатив  активлигини 
пасайтиради.

Сувдаги фтор микдори қуйидагича тавсифланади:

•  Жуда паст даража - 0,3 мт/л гача.
•  Паст даража - 0,3 dan 0,7 мг/л гача
•  Меъёрий(оптимал)  даражаси  -0,7  dan  1,1  мг/л 

гача.

•  Юқори  лекин  8520/Ғ  рухсатэтилган  даражаси-1,1 

дан 1,5 мг/л

•  Рухсат этилган юқори даража-1,5 дан 2 мг/л.
•  Юқори даражаси - 2 дан 6 мг/л гача,
•  Жуда юқори даражаси-6 дан 15 мг/л гача

Тадқиқот  мақсади. 

Тошкент  вилояти  ичимлик 

сувидаги  фтор  миқдорини  аниқлаш  ва  таҳлил  қи- 
лиш

Тадқиқот 

материаллари 

ва 

усуллари.

 

Тадқиқот  учуй  б  из  томонимиздан  Тошкент  вило­
яти  танланди.  Тошкент  вилояти  ичимлик  сувидаги 
фтор  концентрациясини  аниқлаш  мақсадида,  ви- 
лоятнинг  4  та  шаҳар  ва  8  та  туманида  жойлашган 
20  та  мактабгача  таълим  муассасаларидан  ичим­
лик  суви  намуналари  йигиб  олинди.  Сув  намуна- 
лари  давлатлараро  стандарт  (ГОСТ  31861-2012) 
талаблари асосида йигилди.

Пигиб  олинган  намуналар  фтор  концентрацияси 

потенциометрик  усулдан  фойдаланиб  аниқланди.  Бу 
мақсадда  Иономер  И  160  МИ  лаборатор  иономердан 
фойдаланилди.  Ҳар  бир  намуна  8  маротабадан  тек- 
ширувдан  ўтқазилди  ва  ўртача  арифметик  қиймати 
хцсобланди.

ТАДҚИҚОТ НАТИЖАЛАРИ

Жадвал 1. Тошкент вилояти айрим худудларининг 

ичимлик сувидаги Ғ' концентрацияси (М±т, мг/л)

Туман/шахар

F- мг/л, M±m

Бўстонлиқ

0.26+0.03

Паркент

0.234+0.02

Ангрен

0.18+0.01

Юқори чирчиқ

0.102+0.008

Бўка

0.115+0.005

Нурафшон

3.27+0.007

Бекобод

0.412+0.01

Пскент

0.17510.01

Охангарон

0.15810.009

Чиноз

0.16810.007

Олмалиқ

0.24410.009

Оққўрғон

0.22710.004

Юқоридаги  1-  жадвалдан  кўриниб  турибдики, 

Тошкент  вилояти  худудида  ичимлик  сувидаги  Ғ' 
концентрациясининг  энг  юқори  кўрсаткичи  Бекобод 
туманига,  энг  паст  кўрсаткичи  эса  Юқори  чирчиқ  ту- 
манига  тўғри  келади.  Шуни  таъкидлаш  жоизки,  юқо- 
рида  келтирилган  сувдаги  фтор  микдори  таснифига 
кўра,  Бекобод  туман  ичимлик  сувидаги Ғ'  концентра­
цияси  паст  даражада  экан. Қолган  барча  текширилган 
туманлардаги  ичимлик  сувидаги  фторнинг  микдори 
жуда паст даражани ташкил этди.

2015  йилда  С.С.  Муртазаев,  Б.С.  Рахимовалар  то- 

монидан  Тошкент  вилояти  мактабгача  ёшдаги  бола- 
лар  ўртасида  кариес  касаллигининг  тарқалиш  кўрсат- 
кичи  ўрганилган  (19).  Бу  текширувга  кўра,  Олмалиқ 
туманида  тиш  кариесининг  тарқалганлиги  87,9±4,91 
%  ни  ташкил  этиб,  туман  ичимлик  суви  тарикибида- 
ги фтор микдори жуда паст -мг/л ни ташкил этган.

Жадвал  2  Тошкент  вилоятининг  турли  туманларида- 

ги  мактабгача  ёщдаги  бол  ал  ар  ўртасида  кариеснинг 

тарқалиш кўрсаткичлари (M±m,%)

Туманн

мактабгача ёшдаги болалар ёши

3 ёш

4 ёш

5 ёш

6 ёш

Бука

66,714,81 75,014,42

83,313,81 87,513,38

Паркент

79,214,14 83,313,81

87,513,38 91,712,82

Зан гнета 27,513,38 35,014,42 31,9013,81 38,3014,23

Олмалик 83,313,81 87,513,38

91,712,82 91,712,82

Бекабад 48,3014,45 -66,7+4,81 75,014,42 79,2+4,14

Ангрен

75,014,42 79,214,14

87,513,38 96,3013,81

Бостонлиқ 22,5612,67 24,2011,25 28,3014,01 29,90+2,27

Янгийўл 21,6414,44 23,1015,12 24,2014,25 31,30+2,63

Бундан  кўриниб  турибдики,  сувдаги  фтор  микдо­

ри  ва  кариес  тарқалиши  кўрсаткичи  тескари  мутано- 
сибликка  эта.  С.С.  Муртазаев  (19)  тадқиқотига  кўра, 
Тошкент  вилояти  Бўстонлиқ  тумани  6  ёшли  болалар 
ўртасида  тиш  кариесининг  тарқалиш  кўрсаткичи 
29,6  %  ни  ташкил  этган  бўлса,  туман  ичимлик  сувида 

фтор микдори 0.26 мг/л ни ташкил этмокда.

Таъкидлаб  ўтиш  жоизки,  ўрганилган  туманларда­

ги  фторнинг  микдори  шу  худудда  тишларнинг  кариес 
касаллигининг тарқалишига боғлиқ.

Маълумки,  ЖССТ  томонидан  тиш  кариесиниг 

тарқалиш  даражалари  қуйидагича:  паст  0  -  30  %  , 

ўрта  31%  -  80%  ва  юқори  81  -  100  %  белгиланган. 

Шунгакўра,  С.С.  Муртазаев  ваБ.С.Рахимоваларнинг 
изланишлардан  олинган  натижалар  асосида  Тошкент 
вилояти  Ангрен  туманидаги  6  ёшдаги  болалар  ўрта- 
сида  тиш  кариесиниг  тарқалиши  96,3±3,81%  ни  таш­
кил этган, яъни тиш кариесининг тарқалиши юқори

106

MEDICINE AND INNOVATIONS | 

№1, 2021


background image

КЛИНИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ

даражада.  Бизнинг  фикримизга  кўра  бу  кўрсаткич  ви- 
лоятда  хусусан  Ангрен  туманида  сувдаги  фтор  кон- 
центрациясининг жуда паст микдори билан боғлиқ.

ХУЛОСА

Тошкент  вилояти  барна  худудларида  ичимлик  су- 

вида фтор концентрация паст ва жуда паст кўрсаткич- 
ни намоён қилди ва бу кўрсаткич ўртача 0.03 мг./л

Тошкент  вилоятининг  барча  туманларида  ичим­

лик  сувидаги  паст  фтор  микдорига  мое  равишда 

тиш  кариесининг  тарқалиш  кўрсаткичи  жуда  юқо- 
ри  натижаларни  кўрсатди,  бунда  Паркентда  92%, 
Апгрейда  96  %  Олмаликда  92%,  Бўкада  87%  ни 
ташкил этди.

Тошкент 

вилоятининг 

туманларида 

ичимлик 

сувида  фтор  концентрация  паст  ва  жуда  паст  кўр- 
саткичи,  шу  туманларда  карие  синит  эндоген  про­
филактика  усулини  ишлаб  чиқиш  зарурлиги  ва 
мактабгача  таълим  муассасаларига  жорий  отпиши 
талаб этади.

ЛИТЕРАТУРА/REFERENCES

1.  Рои1  Erik  Petersen  and  Hiroshi  Ogawa  Prevention

 

of  dental  caries  with  fluoride  -  the  WHO  approach.

 

Communitv  Dental  Health  (2016)  33,  66-68  ©

 

BASCD 2016 doi: 10.1922/CDH_PetersenO3

2. 

(Wyne  AH  The  Journal  of  Contemporary  Dental

 

Practised)!.03.2008, 9 (3):'24-31)

3. 

Masumo  R,  Bardsen  A,  Mashoto  K,  Astrom  AN.

 

Prevalence  and  socio-behavioral  influence  of  early

 

childhood  caries,  ECC,  and  feeding  habits  among

 

6-36  months  old  children  in  Uganda  and  Tanzania.

 

BMC  Oral  Health  (2012)  12:24.  doi:10.1186/1472-

 

6831-12-24

4. 

Congiu  G,  Campus  G,  Luglie  PE  Early  childhood

 

caries  (ECC)  prevalence  and  background  factors:

 

a review. Oral Health Prev Dent (2014) 12(1): 71-6.

 

doi:10.3290/j. ohpd.a31216

5.  Ismail  Al,  Lim  S,  Sohn  W,  Willem  JM.  Determinants

 

of  early  childhood  caries  in  low-income  African

 

American  voting  children.  Pediatr  Dent  (2008)

 

30(4):289-96.

6. 

Vachirarojpisan  T,  Shinada  K,  Kawaguchi  Y,

 

Laungwechakan  P,  Somkote  T,  Detsomboonrat  P.

 

Early childhood caries in children aged 6-19 months.

 

Community:  Dent  Oral  Epidemiol  (2004)  32(2):133-

 

42. doi:ldllllf0301- 5661.2004.00145.x

7.  Stromberg  U,  Holmn  A,  Magnusson  K,  Twetman  S.

 

Geo-mapping  of  time  trends  in  childhood  caries  risk

 

-  a  method  for  assessment  of  preventive  care.  BMC

 

Oral  Health  (2012)  12:9.  doi:10.1186/1472-6831-

 

12-9

8. 

Nobile  CG,  Fortunato  L,  Bianco  A,  Pileggi  C,

 

Pavia  M.  Pattern  and  severity  of  early  childhood

 

caries  in  Southern  Italy:  a  preschool-based  cross-

 

sectional  study.  BMC  Public  Health  (2014)  14:206.

 

doi:10.1186/14 71-2458-14-206

9.  Azizi  Z.  The  prevalence  of  dental  caries  in  primary:

 

dentition  in  4-  to  5-year-old  preschool  children  in

 

northern  Palestine.  Int  J  Dent  (2014)  2014:839419.

 

doi: 10.115572014/839419

10.  El-Nadeef  MA,  Hassab  H,  Al-Hosani  E.  National­

survey  of  the  oral  health  o  f  5-year-old  children  in

 

the  United  Arab  Emirates.  East  Mediterr  Health  J

 

(2010) 16(l):51-5.

11. 

Oulis  CI,  Tsinidou  K,  Vadiakas  G,  Mamai-

 

Homata  E,  Polychronopoulou  A,  Athanasouli  T.

 

Caries  prevalence  o  f  5,  12  and  15-year-old  Greek

 

children:  a  national  pathfinder  survey.  Community:

 

Dent Health (2012) 29(l):29-32.

12.  Gomes  PR,  Costa  SC,  Cyprian  о  S,  de  Sousa  Mda

 

L.  [Dental  caries  in  Paulinia,  Sao  Paulo  State,

 

Brazil,  and  WHO  goals  for  2000  and  2010].  Cad

 

SaudePublica  (2004)  2d(3):866-70.  doi:  10.1590

 

SO102- 311X2004000300024

13.  Koya  S,  Ravichandra  KS,  Arunkumar  VA,  Sahana

 

S,  Pushpalatha  HM.  Prevalence  of  early  childhood

 

caries  in  children  of  West  Godavari  District,

 

Andhra  Pradesh,  South  India:  an  epidemiological

 

study.  Int  J  Clin  Pediatr  Dent  (2016)  9(3):251-5.

 

doi J 0.5005/jp-journals-l 0005-13 72

14.  Natapov  L,  Gordon  M,  Pikovsky  V,  Kushnir  D,

 

Kooby  E,  Khoury  G,  et  al.  Caries  prevalence

 

among  five-  year-old  children  examined  by  the

 

school  dental  service  in  Israel  in  2007.  Oral

 

Health Dent Manag (2010) 9:25-31.

15.  Horowitz  HS.  Research  issues  in  early  childhood

 

caries.  Community:  Dent  Oral  Epidemiol  (1998)

 

26(1  Suppl):  67-81.  doi:  10.  Ill  Ifi  1600-0528.1998.

 

tb02099.x

16.  Johnston  T,  Messer  LB.  Nursing  caries:  literature

 

review  and  report  of  a  case  managed  under  local

 

anaesthesia.  Aust  Dent  J  (1994)  39(6):373-81.

 

doi: 10.1111/j. 1834- 7819.1994. tb03110.x

17.  Ramos-Gomez FJ, Weintraub J A, Gansky

SA,  Hoover  CI,  Featherstone  JD.  Bacterial,

 

behavioral  and  environmental  factors  associated

 

with  early:  childhood  caries.  J  Clin  Pediatr

 

Dent (2002) 

26(2): 165-73. 

doi: 10.17796/

jcpd. 26.2. t6601j3618675326

18.  Бутвиловский  A.B.,  Барковский  E.В.,  Кармалъ-

 

кова  И.  С.  ВЕСТНИК  БГМУ,  2011,  ТОМ  10,  №1

 

сс 138 -144

19. 

Муртазаев  С.С.,  Рахимова  Б.С.,  Кодирова

 

Х.А.,  Курбаиходжаев  Ш.Н.,  Саидалиев  М.Н.

 

О 'zbekiston tibbiyotjurnali. №2, 2015 сс 45 -47.

WWW.TSDI.UZ

107

Библиографические ссылки

Poul Erik Petersen and Hiroshi Ogawa Prevention o f dental caries with fluoride - the WHO approach.Community Dental Health (2016) 33, 66-68 ©BASCD 2016 doi:10.1922/CDH_Petersen03

(Wyne A H The Journal o f Contemporary D ental Practise,01.03.2008, 9 (3): 24-31)

Masumo R, Bardsen A, Mashoto K, Astrom AN.Prevalence and socio-behavioral infl uence o f early childhood caries, ECC, and feeding habits among 6-36 months old children in Uganda and Tanzania. BMC Oral Health (2012) 12:24.doi: 10.1186/1472-6831-12-24

Congiu G, Campus G, Luglie PF. Early childhood caries (ECC) prevalence and background factors: a review. Oral Health Prev Dent (2014) 12(1):71-6. doi: 10.3290/j.ohpd.a31216

Ismail AI, Lim S, Sohn W, Willem JM.Determinants o f early childhood caries in lowincome African American young children. Pediatr Dent (2008) 30(4):289-96.

Vachirarojpisan T, Shinada K, Kawaguchi Y,Laungwechakan P, Somkote T, Detsomboonrat P. Early childhood caries in children aged 6-19 months.Community Dent Oral Epidemiol (2004) 32(2):133-42. doi:10.1111/j.0301- 5661.2004.00145.x

Stromberg U, Holmn A, Magnusson K, Twetman S.Geo-mapping of time trends in childhood caries risk - a method fo r assessment o f preventive care.BMC Oral Health (2012) 12:9. doi: 10.1186/1472-6831-12-9

Nobile CG, Fortunato L, Bianco A, Pileggi C,Pavia M. Pattern and severity o f early childhood caries in Southern Italy: a preschool-based cross-sectional study. BMC Public Health (2014)14:206. doi: 10.1186/1471 -2458-14-206

Azizi Z. The prevalence o f dental caries in primary dentition in 4- to 5-year-old preschool children in northern Palestine. In t J Dent (2014)

El-Nadeef MA, Hassab H, Al-Hosani E. National survey o f the oral health o f 5-year-old children in the United Arab Emirates. East Mediterr Health J (2010) 16(1):51-5.2014:839419. doi:10.1155/2014/839419

Oulis CJ, Tsinidou K, Vadiakas G, Mamai-Homata E, Polychronopoulou A, Athanasouli T.Caries prevalence o f 5, 12 and 15-year-old Greek children: a national pathfi nder survey.Community D ent Health (2012) 29(1):29-32.

Gomes PR, Costa SC, Cypriano S, de Sousa Mda L. [Dental caries in Paulinia, Sao Paulo State,Brazil, and WHO goals fo r 2000 and 2010]. Cad Saude Publica (2004) 20(3):866-70.doi:10.1590/S0102- 311X2004000300024

Koya S, Ravichandra KS, Arunkumar VA, Sahana S, Pushpalatha HM. Prevalence o f early childhood caries in children o f West Godavari District,Andhra Pradesh, South India: an epidemiological study. Int J Clin Pediatr Dent (2016) 9(3):251-5.doi: 10.5005/jp-journals-10005-1372

Natapov L, Gordon M, Pikovsky V, Kushnir D, Kooby E, Khoury G, et al. Caries prevalence among f i ve- year-old children examined by the school dental service in Israel in 2007. Oral Health DentManag (2010) 9:25-31.

Horowitz HS. Research issues in early childhood caries. Community Dent Oral Epidemiol (1998) 26(1 Suppl):67- 81. doi:10.1111/j.1600-0528.1998. tb02099.x

Johnston T, Messer LB. Nursing caries: literature review and report o f a case managed under local anaesthesia. Aust Dent J (1994) 39(6):373-81.doi:10.1111/j.1834-7819.1994.tb03110.x

Ramos-Gomez FJ, Weintraub JA, Gansky SA,Hoover CI, Featherstone JD. Bacterial,behavioral and environmental factors associated with early childhood caries. J Clin Pediatr Dent (2002) 26(2):165-73. doi:10.17796/jcpd.26.2.t6601j3618675326

Бутвиловский А.В., Барковский Е.В., Кармалькова И .С.ВЕСТНИКБГМУ, 2011, ТОМ 10, №1 сс 138 - 144

Муртазаев С.С., Рахимова Б.С., Кодирова Х.А., Курбанходжаев Ш.Н., Саидалиев М.Н.O ’zbekiston tibbiyot jurnali. №2, 2015 сс 45 -47.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов