Ретроспективный анализ больных с челюстно — лицевой травмой, осложненной поражением корешков лицевого и тройничного нервов в период 2017-2020 гг, находившихся на лечении в сфрснпмцто

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
Отрасль знаний
CC BY f
103-106
34
17
Поделиться
Хатамов, Э., & Шомуродов, К. (2021). Ретроспективный анализ больных с челюстно — лицевой травмой, осложненной поражением корешков лицевого и тройничного нервов в период 2017-2020 гг, находившихся на лечении в сфрснпмцто. Медицина и инновации, 1(2), 103–106. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/medicine_and_innovations/article/view/79
Э Хатамов, Ташкентский государственный стоматологический институт

Кафедра челюстно-лицевой хирургии

К Шомуродов, Ташкентский государственный стоматологический институт

Кафедра челюстно-лицевой хирургии

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Определение частоты поражений периферической нервной системы больных, получивших челюст но-лицевые травмы, оценка обследования больных, осмотрены 299 больных, обратившихся с челюстно лицевой травмой в СФРСНПХЩГО.Вьывленьгаасто-та и характер, принципы лечения поражения перифе рическон нервной системы при челюстно-лицевой травме изучены по историям болезней.

Похожие статьи


background image

МЕДИЦИНСКОЙ СПЕЦИАЛЬНОСТИ

УДК: 616.716.8/.52-001: 616.833.15/17-:01 -039.4-08

РЕТРОСПЕКТИВНЫЙ АНАЛИЗ БОЛЬНЫХ С ЧЕЛЮСТНО­

ЛИЦЕВОЙ ТРАВМОЙ, ОСЛОЖНЕННОЙ ПОРАЖЕНИЕМ

 

КОРЕШКОВ ЛИЦЕВОГО И ТРОЙНИЧНОГО НЕРВОВВ ПЕРИОД

 

2017-2020 гг, НАХОДИВШИХСЯ НА ЛЕЧЕНИИ В СФРСНПМЦТО

Э.Б. Хатамов

1

, К.Э. Шомуродов

2

1

Кафедра челюстно-лицевой хирургиП£1амЬШ, ул. Амира Тимура 18, 140100,Самарканд.

2

Кафедра челюстно-лицевой хирургии ТГСП, Яшнабадский район, ул. Махтумкули, 103, 100047, Тагикент.ОКСЮ:кПр:/'отс1.

 

org/0000-0003-0000-0000,

РЕЗЮМЕ

Определение  частоты  поражений  периферической 

нервной  системы  больных,  получивших  челюст­
но-лицевые  травмы,  оценка  обследования  больных, 
осмотрены  299  больных,  обратившихся  с  челюстно 
лицевой  травмой  в  СФРСНПМЦГО.Выявленьгаасто- 

та  и  характер,  принципы  лечения  поражения  перифе­
рической  нервной  системы  при  челюстно-лицевой 
травме изучены по историям болезней.

Ключевые  слова: 

переломы  костей  челюст­

но-лицевой  области,  поражение  нервов,  тройнич­
ный нерв, лицевой нерв.

RETROSPECTIVE ANALYSIS OF PATIENTS WITH MAXILLOFACIAL

 

TRAUMA COMPLICATED WITH DAMAGE TO THE ROOTS

 

OF THE FACIALAND TRIGEMINAL NERVE FROM THE PERIOD

 

2017-2020 WHO WERE IN TREATMENT SAMARKAND BRANCH

 

OF THE REPUBLICAN SPECIALIZED SCIENTIFIC AND PRACTICAL

 

MEDICAL CENTER OF TRAUMATOLOGY AND ORTHOPEDICS

1

E. B. Khatamov, 

2

K.E. Shomurodov

‘Department of maxillofacial surgery ofSamb.11, 18Amir Timur str, 140100, Samarkand.

“Department of maxillofacial surgery qfTSDI, Yashnabad district, 103 Makhtumkuli str., 100047, Tashkent. ORCID: 

http://orcid.Org/0

 

0003-0000-0000

ABSTRACT

Determination  of  the  frequency  of  the  formation 

of  the  peripheral  nervous  system  in  patients  with 
maxillofacial 

trauma, 

assessment 

of 

examination 

of  patients,  evaluated  in  299  patients  who  applied 
with  maxillofacial  trauma  to  the  SFRSNPMTSTO. 
The  frequency  and  nature,  principles  of  treatment 
of  the  formation  of  the  peripheral  nervous  system  in 
maxillofacial  trauma  is  studied  from  the  history  of  the 
disease.

Keywords: 

maxillofacial  trauma,  nerves  injuries,

 

trigeminal nerve, facial nerve.

Мавзунинг  долзарблиги. 

Юз-жағ  соҳасида  уч- 

райдиган  жароҳатлар  статистик  жиҳатдан  умумий 
жароҳатларнинг  3-8%  ни  ташкил  килади.  Юз-жағ 
шикастланишлари 

йўл-транспорт 

ҳодисалари, 

маиший  турмушда,  спорт  ўйинлари  вақтида  юз 
бериши  мумкин.  Юз-жағ  соҳасидаги  жароҳатлар 
юмшоқ  тўқималар  ҳамда  суяк  тўқималарига  за- 
рар  етказиши  мумкин.  Одатда,  бундай  жароҳатлар 

оқибатида  юз  соҳасидаги  нерв  тутамлари  ҳам  ши- 
кастланади.  Асаб  толалари  бевосита  ёки  билво- 
сита  шикастланиб,  жағ  суяклари  синишида  фраг- 
ментлар  орасидаги  нерв  толаларининг  узилиши 
туфайли  пенетрацион  жараёнлар  юзага  келади  [5, 
7, 8].

Уч  шохли  (сенсор)  ва  юз  нерви  (матор)  тола­

ларининг  шикастланиши  кўп  ҳолларда  юз  соҳаси 
травмалари  билан  боғлик  бўлиб,  улар  касалланиш 
даражасига  мое  равишда  34,1  ва  14,3%  ни  таш­
кил  қилиб,  нутқ,  юз  соҳасида  сезги,  чайнаш  ва 
ютишдаги  ўзгаришларга  олиб  келиши  мумкин.  Юз 
ва  оғиз  атрофида  периферик  асаб  толалари  зичли- 
ги  тананинг  бошқа  аъзоларига  нисбатан  юқори 
бўлиб,  тананинг  бошқа  соҳаларига  нисбатан  оро- 
факал  соҳаларда  оғриқ  сезиш  даражаси  юқори 
бўлади  [1,4,10].  Нерв  толалари  шикастланишида 
ўтказувчанлик 

хусусиятининг 

бузилиши 

бемор- 

да 

гипертезия, 

парестезияни 

юзага 

келтириши 

мумкин.  Баъзи  ҳолатларда  сезги  реакцияларидан 
ташқари сурункали оғриқ синдроми, невропатик

WWW.TSDI.UZ

103


background image

ПРЕДМЕТ ОБСУЖДЕНИЯ В МЕДИЦИНСКОЕ

1-расм. Пастки жағ на ёноқ суяги синиши МСКТ тасвирлари.

(аллодиния,  гиперпатия  ва  гипералгезия)  реакци- 

ялар юзага келади.

Уч  шохли  нервнинг  перЬферик  шохлари,  яъни 

пастки  алвеоляр  нерв  кўп  ҳолларда  пастки  жағ  су­
яги  синишларида,  ёноқ-кўз  комплекси  синиқлари- 
да  эса  инфроорбитал  асаб  толалари  шикастланиши 
юзага  келади  [9].  Юз  нервларининг  шикастланиши 
пастки  жагнинг  тана,  бурчак,  бўғим  бошчаси,  қу- 
лоқ  олди  сулак  бези  соҳасидаги  юмшоқ  тўқима- 
ларнинг шикастланишига боғлиқ.

Периферик  нерв  толаларини  анатомик  зарарла- 

ниши 

нейропроксия, 

аксонотмезис, 

нейротмезис 

турларига  бўлиниб,  асаб  толаларининг  сенсор  ва 
матор  функциясини  бузилиши  билан  кечади  ҳамда 
даражасига  қараб  юз  сезгиси  ва  функциясининг 

бузилиши  вақтинча,  доимий,  қисман,  тўлиқ,  енгил 
ёки оғир бўлиши мумкин [3,6].

Юз 

нервларининг 

зарарланиши 

беморнинг 

ижтимоий  ҳаётига  катта  таъсир  кўрсатади,  бу 

эса  бемор  мимик  мушаклар  ҳаракати  бузили- 

шига  оли6  келади.  Юқори  қовоқ  харакатининг 
чекланиши  натижасида  кўзни  тўлиқ  ёпилмасли- 
ги  (лагофтальм)  узок  вақт  сақланиб  туриши  кўз 
қуриш  синдромига  олиб  келади,  бу  эса  беморда 
кўриш  қобилиятининг  йўқолишига  олиб  келади. 
Бу  таъсирларнинг  барчаси  беморнинг  ижтимо­
ий  фаолиятини  чеклайди.  Юқорида  келтирилган 
маълумотлардан  шуни  хулоса  қилиш  мукинки, 
юз-жағ  соҳасидаги  жароҳатларда  асаб  толалари 
жароҳатланиши, 

уларнинг 

кечиши, 

клиникаси, 

эрта  ташхислаш,  даволаш  ва  реабилитация  дав- 

рларидаги  юз-жағ  жарроҳлари  ва  жарроҳ  сто- 
матологларнинг 

масалага 

ёндашуви 

муаммони 

долзарблигидан далолат беради.

Тадқиқотнинг 

мақсади. 

2017-2020 

йилларда 

Республика 

Ихтисослаштирилган 

Травматология 

ва  Ортопедия  Илмий  Амалий  Тиббиёт  Маркази 
Самарканд  Филиалида  юз-жағ  соҳаси  жароҳатла- 

ри  билан  стационар  шароитда  даволанган  бемор- 
ларда  юз  ва  уч  шохли  нерв  тутамлари  жароҳатла- 
нишини ретро спиктив таҳлилини ўтказиш.

Тадқиқот  материаллари  ва  текширув  усулла-

 

ри. 

Ушбу  мақсадга  эришиш  учуй  2017-2020  йиллар 

давомида  РИТОИАТМСФ  юз-жағ  жароҳатлари  ва 
нейротравма  оқибатлари  бўлимининг  архив  мате­
риаллари  маълумотларни  таҳлил  кил  и  иди  ва  юз-жаг 
суяклари  жароҳатлари  билан  даволанган  229  нафар 

беморнинг  касаллик  тарихи  ўрганилди.  Юз-жаг 
соҳасидаги  жароҳатлар  билан  даволанган  беморлар 
бўлимга  даволаниш  учуй  мурожаат  қилган  бемор- 

ларнинг  31,9%  ташкил  кцлди.  Стационар  шароитда 
даволанган  беморлар  сони,  юз-жаг  соҳасида  шика- 

стланишларининг  анатомик  жойлашуви,  ўтказилган 
консерватив  ва  оператив  даводан,  жарроҳлик  амали- 
ётидан  кейинги  асоратлар  учраш  частотаси,  бемор- 

ларнинг  меҳнатга  лаёқатлисизлик  ва  стационарда  да- 
воланишнинг  ўртача  кунлари  статистик  усуллардан 

фойдаланиб таҳлил кил и иди.

Тадқиқот  натижалари. 

Юз-жаг  суяклари  жа- 

роҳатлари  билан  даволанган  229  нафар  беморнинг 
касаллик  тарихи  таҳлили,  клиник-лаборатор  ва 
рентгенологик  текширувларга  асосланиб,  муқад- 
дам  жароҳат  олган  ёки  юз-жаг  соҳасидан  невро­
логик  хасталиклар  оқибатида  асаб  танқислигини 
келтириб  чиқарувчи  ҳар  қандай  тизимли  касал- 
ликлар,  жумладан  асаб  тизими  сенсор  ва  мотор 

функциясига  таъсир  қиладиган  деабитик  невропа­

тия,  склероз,  юз  нерви  неврити,  параплигия  ушбу 
тадқиқот мақсадига киритилмади.

Таҳлил  қилинган  229  та  касаллик  тарихи  ген­

дер  жиҳатдан  97  нафар  эркак  бемор  (86%)ни  ва  32 
нафар  (14%)  аёл  беморларга  тўғри  келиб,  шундан 

18  ёшгача  бўлган  беморлар  145  (63,3%)  нафарни, 

31-50  ёшгача  бўлган  беморлар  84  (36,7%)  нафарни 

ташкил  қилди.  Жароҳат  олган  беморларнинг  акса- 
рият қисмида уч шохли нерв ва унинг толалари за-

104

MEDICINE AND INNOVATIONS | 

№2, 2021


background image

МЕДИЦИНСКОЙ СПЕЦИАЛЬНОСТИ

рарланиши  белгилари,  жумладан  юз  териси,  юқо- 
ри  ва  пастки  жағларда  жойлашган  тиш  ва  унинг 
атроф  тўқималарида  сезувчанлик  пасайиши  78  на- 

фар  беморда  (34%)  кузатилган  бўлса,151  (66%)  на- 
фар  беморда  бу  белгилар  қайд  этилмади.  Жароҳат 
оқибатида  нерв  толалари  зарарланган  ҳолатлар  78 
нафар,  юз  мушакларинг  муайян  соҳаларидаги  ха- 

ракат  функциясининг  бузилиши  16  нафар  (6,98%) 
беморда кузатилди (1-расм).

Юз-жағ  суяклари  синишларида  периферик  асаб 

толаларининг 

шикастланиши 

натижасидасенсор 

ва  матор  етишмовчиликни  бир  канча  параметрла- 
ри бахоланди.

Юз-жағ  суяклари  жароҳатларида  синган  анатомик 

соҳалар  жойлашуви  юкори  жав,  пастки  жат,  ёноқ  су- 
яги,  альвеоляр  ўсиқ,  икки  ва  ундан  ортиқ  суяклар  си- 
ниши  ва  унинг  натижасида  периферик  асаб  толалари 
сезиш  ва  харакат  функциясининг  етишмовчилиги 
қейидаги жадвалларга биноан гуруҳланди.

1-жадвал. Юз-жаг суяклари синишларида анатомик

 

жойлашув соҳалари кўрсаткичлари (n = 229).

№ Синган суяк соҳаси

Беморлар

 

сони (п)

%

1. Пастки жаг

109

47,5%

2.

Ёноқ суяги

51

22,2%

3.

Юқори жаг

12

5,2%

4. Альвеоляр ўсиқ

5

2,1%

5.

Пешона бўшлиғи олдин- 
ги девори

5

2,1

6.

Кўп сонли юз суяклари­
нинг синиши

40

17,4%

7.

Юз суякларининг син- 
маслиги

7

3%

Умумий сони

229

100%

Юз-жаг  суяклари  синиши  анатомик  жойлашув 

соҳалари 

кўрсаткичлари 

келтирилган 

1-жадвал 

маълумотларига  кўра,  энг  юқори  кўрсаткич  пастки 
жағ  соҳасидаги  жароҳатлар  оқибатида,  суяк  сини- 
шлари  109  нафар  беморда  (47,5%),  ёноқ  суяги  ва 
ёноқ  ёйининг  синиши  51  нафар  беморда  (22,2%), 
кўп  сонли  юз  суякларининг  синиши  40  нафар  бе­
морда (17,4%) учраганлиги аниқланди.

2-жадвал. Юз-жағ соҳасида юмшоқтўқималари (тери

 

ва огиз ичи шиллиқ қават) бутунлиги бузил и ш дара-

 

жаси (п - 229).

№ |Жароҳат локализацияси |

Сони

I %

1.

Жароҳатланмаслиги

103

44,9%

2.

Пешона соҳаси

28

12,22%

3.

Юқри ва пастки қовоқ соҳаси

18

7,86%

4.

Ёноқ соҳаси

30

13,1%

5.

Пастки лаб ва ияк соҳаси

27

11,7%

6.

Огиз ичи шиллиқ қавати

23

10%

Умумий сони

229

100%

Юз-жаг  соҳасида  юмшоқ  тўқималар  (тери  ва 

огиз  ичи  шиллиқ  қават)  бутунлиги  бузилиш  келти­
рилган  2-жадвал  маълумотларига  кўра,  энг  юқори 
кўрсаткич  ёноқ  соҳасидаги  жароҳатлар  30  нафар 
беморда  (13,1%)  кузатилган  бўлса,  пешона  соҳа- 
сидаги  жароҳатлар  28  нафар  беморда  (12,22%), 
пастки  лаб  ва  ияк  соҳалари  жароҳатлар  27  нафар 
беморда (11,7%) учраган.

3-жадвал. Уч шохли невр тутамларининг жароҳатла-

 

ниш даражаси (п = 229).

Нерв тола­

лари

Сезги ўзгар-

 

ган соҳалар

Беморлар

 

сони

%

1.

Supraorbital

Пешона ва 
қош соҳаси

8

3,5%

2.

Infraorbital

Юқори лаб, 
бурун, инфра- 
орбитал ва 
юқори марка­

зий тишлар 
соҳаси

34

14,8%

3.

Inferior 

alveolar

Пастки лаб

46

20%

4.

Lingual

Тил

0

0%

5.

Mental

Пастки лаб 
соҳаси

18

7,8%

6.

Жароҳатсиз

123

53,7%

Умумий

229

100%

Уч  шохли  невр  тутамларининг  жароҳатланиш 

даражаси  келтирилган  3-жадвал  маълумотларида- 
ги  кўрсаткичлар  Inferior  alveolar  нерв  толасининг 
шикатланиши  пастки  лабда  сезги  бузилиши  билан 
46  нафар  (20%),  Infraorbital  нерв  толасини  шика­
стланиши  оқибатида  юқори  лаб,  бурун,  инфраор- 
битал  ва  юқори  марказий  тишлар  соҳаси  сезги  бу­
зилиши  34  нафар  беморда  (14,8%)  кузатилганлиги 
аниқланди.

даражаси (п = 229).

4-жад вал. Юз нерви тутамларининг жароҳатланиш

Нерв тутами

 

тармоқлари

Клиник белгилар

 

намоён бўлиш

 

соҳалари

Бе­

мор­

лар

 

сони

%

1. Tempolar

Пешонадаги ажин

4

1,74%

2.

Zygomatic

Кўзнинг юмилиши

5

2,18%

3.

Buccal

Ҳуштак чалиш

1

0,44%

4.

Mandibular

Тишларни кўрса- 
тиш

7

3%

5. All branches

Юзнинг ярмида 
фалажлик

2

0,8%

6.

Жароҳатсиз

Юз мимикасининг 
бузилмаслиги

210

91,7%

Умумий

229

100%

WWW.TSDI.UZ

105


background image

Юз  нерви  тутамларининг  жароҳатланиш  да- 

ражаси  келтирилган  4-  жадвал  маълумотларида- 
ги  энг  юқори  кўрсаткич  Mandibular  нерв  толаси 
шикатланиши  7  нафар  беморда  (3%),  Zygomatic 
нерв  толасининг  шикастланиши  5  нафар  беморда 

(2,18%) учраганлиги аниқланди.

229).

5-жадвал.  Юз-жағ  суяклари  жароҳатларида  харакат

 

ва сезги бузил и ши ни содир булиш даражаси (п =

Синган суя к

 

номи

Бе-

 

мор-

 

лар

 

сони

%

Сезги

 

ўзгари-

 

ши

Харакат

 

ўзгари-

 

ши

№ Пастки жағ

109

47,5%

32 

(29,3%)

6 (5,5%)

1.

Ёноқ суяги

51

22,2%

16 

(31,3%)

3 (5,8%)

2.

Юқори жағ

12

5,2%

6 (50%)

-

3.

Альвеоляр 
ўсиқ

5

2,1%

2(40%)

-

4.

Пешона 
бўшлиғи ол- 

динги девори

5

2,1

2(40%)

-

5.

Кўп сонли юз 
суякларининг 
синиши

40

17,4%

12 (30%)

6(150/0)

Юз-жағ  суяклари  жароҳатларида  ҳаракат  ва  сезги 

бузилишининг  содир  бўлиш  даражаси  келтирилган 

жадваллардаги  энг  юқори  кўрсаткич  пастки  жат  су­
яклари  синиши  109  нафар  беморда  (47,5%)  учраб, 
унинг  оқибатида  сезгиниг  ўзгариши  32  нафар  бемор­
да (29,3%), ҳаракатнинг ўзгариши эса 6 нафар бемор­
да  (5,5%)  кузатилди.  Ёноқ  суяги  синиши  беморлар- 
нинг  51  нафарида  (22,2%)  учраб,  унинг  оқибатида 
сезгининг  ўзгариши  16  нафарида  (31,3%),  харакат- 
нинг  ўзгариши  эса  3  нафар  беморда  (5,8%)  учра­
ганлиги  аниқланди.  Кўп  сонли  юз  суяклари  синиши 
40  нафар  (17,4%)  беморда  учраб,  унинг  оқибатида, 
сезгининг  бузилиши  12  нафар  беморда  (30%),  мимик 
мушаклар  ҳаракатидаги  бузилиш  6  нафар  (15%)  бе­
морда учраганлиги аниқланди.

Хулоса. 

РИТОИАТМСФ 

юз-жағ 

жароҳатлари 

ва  нейротравма  бўлимида  3  йилллик  ретроспектив 
таҳлил  қилинган  касаллик  тарихларидан  маълум 
бўлишича,  юз-жағ  соҳаси  жароҳатларида  пастки 
жағ  ва  ёноқ  суяги  ҳамда  юмшоқ  тўқималар  жа- 
роҳатларида  уч  шохли  ва  юз  нерви  тутамларининг 
шикастланиш  даражаси  улуши  юқори  кўрсаткичга 
эта  эканлиги,  ушбу  тоифадаги  беморларни  таш- 
хислаш,  даволаш,  асоратларнинг  олдини  олиш  ва 
реабилитациясида 

ихтисослаштирилган 

ёрдам- 

ни  такомиллаштириш  ва  самарадорлигини  оши- 
риш  бўйича  мультидисциплинар  чора-тадбирлар 
ишлаб  чиқиш  зарурлиги  кўрсатди.  Ҳозирги  кунда 
бу  жарроҳлик  стоматология  ва  юз-жағ  жарроҳли- 
гида  ўз  ечимини  кутаётган  долзарб  муаммолардан 
бири сифатида қолмокда.

Литература/References

1.  Александров  Н.М  и  соавт.  Травмы  челюст­

но-лицевой  области.  -  М.  :  Медицина,  1986.  -

 

С.446.

2.  Руководство  Для  Врачей  М.Б.Швырков,  В.В.А-

 

фанасьев,  В.  С.  Стародубцев  Неогнесрелъные

 

Переломы Челюстей 1999. С. 82-104.

3.  Шомуродов  К.  Э.,  Курья  зова  З.Х.,Исомов  М.М.,-

 

Файзиев  Б.Р.Мукимов  11.11.  Совершенствова­

ние  хирургического  лечения  переломов  нижней

 

стенки  орбиты  Среднеазиатский  научно-прак­
тический  .журнал  “Stomatologiva”  2017.-№2-

 

(67).-С. 78-81.

5.  Шомуродов  К.Э.  Актуальные  этические  прин­

ципы  и  клинический  подход  в  детской  стома­
тологии. 

// 

Гуманитарный 

трактатРоссия,

 

Кемерово2018 выпуск №24^С. 69-72

6.  Renzi G. Carboni A, Perugin М. Posttraumatic

 

trigeminal nerve impairment: a prospective

 

analysis of recovery> patterns in a series of

 

103 consecutive facial fractures//. J Oral and

 

Maxillofac Surg 2004; 62:1341-6.

7.  Benoliel  R.  Birenboim  R.  Regev  E,  Eliav  E.

 

Neurosensory  changes  in  the  infraorbital  nerve

 

following  zygomaticfractures.  Oral  Surg  Oral  Med

 

Oral Pathol Oral Radiol Ended 2005: 99:657-65.

8.  Betts  NJ.  Cottrell  KR.  Diagnosis  and  management

 

of  traumatic  salivary  gland  injuries.  In:  Fonceca

 

RJ,  Walker  RV.  Oral  and  maxillofacial  trauma.  3rd

 

ed. Philadelphia: Elsevier Saunders: 2005; 872.

9. 

Textbook  ofOral  and  MaxillofacialSurgervProf.

 

Dr. M.S.N. Ginwalla 2006. P 315-403.

10.  Khan  SU,  KhanM,  Khan  AA.  Etiology  and  pattern

 

of  Maxillofacial  Injuries  in  the  Armed  Forces  of

 

Pakistan. JCollPhysianSurgPak 2007:17:94-7.

106

MEDICINE AND INNOVATIONS | 

№2, 2021

Библиографические ссылки

Александров Н.М и соавт. Травмы челюстно-лицевой области. – М.: Медицина, 1986. –С.446.

Руководство Для Врачей М.Б.Швырков, В.В.А-фанасьев, В.С.Стародубцев Неогнесрельные Переломы Челюстей 1999. С. 82-104.

Шомуродов К.Э.,Курьязова З.Х.,Исомов М.М.,-Файзиев Б.Р.,Мукимов И.И.// Совершенствование хирургического лечения переломов нижней стенки орбиты Среднеазиатский научно-практический журнал “Stomatologiya” 2017.-№2-(67).-С.78-81.

Шомуродов К.Э. Актуальные этические принципы и клинический подход в детской стоматологии. // Гуманитарный трактатРоссия, Кемерово2018 выпуск №24–С.69-72

Renzi G, Carboni A, Perugin M. Posttraumatic trigeminal nerve impairment: a prospective analysis of recovery patterns in a series of 103 consecutive facial fractures//. J Oral and Maxillofac Surg 2004; 62:1341-6.

Benoliel R, Birenboim R, Regev E, Eliav E.Neurosensory changes in the infraorbital nerve following zygomatic fractures. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2005; 99:657-65.

Betts NJ, Cottrell KR. Diagnosis and management of traumatic salivary gland injuries. In: Fonceca RJ, Walker RV. Oral and maxillofacial trauma. 3rd ed. Philadelphia: Elsevier Saunders; 2005; 872.

Textbook ofOral and MaxillofacialSurgeryProf.Dr. M.S.N. Ginwalla 2006. P 315-403.

Khan SU , Khan M, Khan AA. Etiology and pattern of Maxillofacial Injuries in the Armed Forces of Pakistan. JCollPhysianSurgPak 2007;17:94-7.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов