594
“Энерго-ресурсосберегающие машины, оборудование и экологически технологии в
дорожной и строительной отраслях” Международная научно-практическая конференция
(Россия федерatsiя Белгород, 20-21 сентября 2018 й) 228-232 бет:
IN VITRO
USULIDA O’SIMLIK YETISHTIRISH VA UNING AFZALIKLARI
Fattoxova Dildora Obid qizi , Abdumalikova Sarvinoz Farhod qizi Muhammadjon
Mustafakulov Abduvaliyevich.
O’zbekiston milliy universiteti Jizzax fillali
Annotatsiya:
O’simliklarni yetishtirishning
In vitro
usulda o’simliklarni yetishtirishning
samarali , sermahsul , biroz qimmat ammo foydali , tez o’sishtirish usuli ko’rib chiqildi.
O’rganish natijasida
in vitro
usulida ekish o’simlikni zararkunandalarsiz va organik moddalarga
boy holda olish imkoni mavjudligi aniqlandi.
Kalit so‘zlar:
BAP, NAA, MS, 2.4- D, IBA, Achyranthes aspera L. va A.
In vitro
- bu o'simliklarni etishtirish uchun ishlatiladigan o'simlik to'qimalari kulturalash
usuli bo'lib, tomirlardagi to'qimalar va organlarning aseptik kichik qismlarini ekishni nazarda
tutadi. Hujayraning ko'p hujayrali organizmni, o'sishi va rivojlanishi uchun bu, potentsial
hujayra totipotentligi deb ataladi.
Hujayralar yoki to'qimalarning barcha hujayra turlarini
shakllantirish va o'simlikni qayta tiklash qobiliyati to'qimalar madaniyatining asosiy prinsipidir
[1-2].
Biroq,
In vitro
texnologiyasi an'anaviy ko'paytirish usullariga qaraganda qimmatroqdir va
har bir o'simlik birligining narxi har bir o'simlik narxini pasaytirish uchun ishlab chiqarish
xarajatlarini kamaytirish strategiyasini qabul qilishga majbur bo'ladi.
Albatta, bu usulni boshqa an’anaviy usullardan ustunlik tomonlari juda ham ko’p:
- genetik bir xil ekish materialining olinishi;
- meristema to’qimalari kulturalari ishlatilishi hisobiga o’simliklarni virusli va boshqa yuqumli
kasalliklardan holi bo’lishi;
- ko’payish koeffitsientining yuqoriligi (o’tchil va gulli o’simliklar uchun 104-105;
ninabargli o’simliklar uchun –104);
- seleksiya davrining qisqarishi;
- o’simlik rivojlanishini yuvenil davrdan reproduktiv fazaga o’tishini tezlashishi;
- an’anaviy yo’llar bilan qiyin ko’payadigan o’simliklarni ko’paytirish;
- ishni yil davomida tashkil etish imkoniyatlarining mavjudligi va ko’chat materiallari o’stirish
uchun kerak bo’lgan maydonni tejash;
- o’stirish jarayonini avtomatlashtirish imkoniyatlari va h.k.
Tabiatni muhofaza qilishning yo’qolib ketish xavfi ostidagi o’simliklar milliy
kolleksiyasi (O’simliklarni muhofaza qilish markazi
2009 yil).
Ushbu kichik to'plamda taxminan
3% ko'paytirish yoki saqlash uchun juda kam yoki umuman urug' hosil qilmaydi. Dunyodagi 75
000 yoki undan ortiq yo’qolib ketish xavfi ostida turgan o’simlik turlarini ekstraprolat qilish, bu
2000 dan ortiq yo’qolib ketish xavfi ostida turgan turlarga aylanadi, ular kam yoki umuman
urug’ hosil qilmaydi. Shu kabi o’simliklarni saqlab qolishda,
In vitro
usuli o'simlik to'qimalari
kulturasini ko'paytirish va saqlash uchun muqobil yondashuvlarni taqdim etishi mumkin. Ba'zi
yo’qolib borayotgan turlarda, masalan, orhideya, urug'larning unib chiqishi muntazam ravishda
in vitro
sharoitida amalga oshiriladi va ko'pincha tuproqdagiga qaraganda ancha yuqori unib
chiqish tezligini ta'minlaydi, chunki to'qima madaniyati muhiti zamburug'li simbiontlar
tomonidan olinishi kerak bo'lgan ozuqa moddalarini
in vitro
bilan ta'minlaydi. O'simlik
to'qimalari madaniyati, shuningdek, kurtak uchlari, barg bo'laklari, poya bo'laklari va
boshqalardan oz miqdordagi to'qimalardan o'simliklarni klonal ko'paytirish usullarini ham
beradi. Ular alkogol yoki suyultirilgan oqartirgich bilan sirt sterilizatsiya qilinadi va keyin
595
mineral ozuqalar, shakar va o'simlik gormonlarini o'z ichiga olgan steril oziqlantiruvchi muhitga
joylashtiriladi [3-7].
In vitro
ko'payish protokollari ko'plab dorivor ahamiyatga ega o'simlik turlari, shu
jumladan fitokdisteroidlarga boy o'simliklar uchun ishlab chiqilgan. Bu usul o'simlik
biomassasini, ayniqsa kerakli bioaktiv birikmalarga boy bo'lgan o’simliklar ishlab chiqarish
uchun muqobil bo'lishi mumkin. Masalan; Achyranthes aspera L. va A. bidentata Blume
qimmatli dorivor xususiyatlarga ega. Shuning uchun bioaktiv birikmalarga boy biomassani
kuchaytirishga urinishlar qilindi. Har ikki turning kurtaklar shakllanishi va ko'payishining eng
yuqori foizi BAP (6-benzilaminopurin) bilan to'ldirilgan MS (Murashige va Skoog muhiti)
muhitida o'stirilgan kurtaklar uchlari va tugun segmentlaridan regeneratsiya orqali boshlangan.
Barcha sinovdan o'tgan gormonal birikmalardan MS (Murashige va Skoog muhiti) muhiti va
BAP (6-benzilaminopurin) uchun maksimal otish soni nisbatan yuqori konsentratsiyada kuzatildi
- 5,0 mg miqdorda ishlatiladi.
Kallusdan kurtak shakllanishiga 2,4-D (2,4-diklorfenoksiatsatik kislota), NAA (Naftalin-
1-sirka kislotasi) va IBA (Indol-3-butirik kislota ) auksinlari katta ta'sir ko'rsatdi. 2,4-D ning
ta'siri ildiz induksiyasi uchun ham muhim edi. Barcha regulyatorlar orasida 2,0 mg l-1 BAP (6-
benzilaminopurin) va 0,5 mg l-1 NAA kombinatsiyasi sezilarli darajada kurtaklar
regeneratsiyasini keltirib chiqardi. Yuqori ildiz hosil bo'lish chastotasi (82%) va eng ko'p ildiz
soni 3,0 mg l-1 IBA (Indol-3-butirik kislota) ishtirokida olingan. In vitro-qayta tiklangan
o'simliklar, iqlimga moslashganda, 66,67% omon qolish darajasini ko'rsatdi.
Xulosa:
In vitro usulda ko’paytirish yo’qolib borayotgan, urug’idan ko’payishi qiyin yoki
urug’i bo’lmagan o’simliklarni, vegetative organ, kallus to’qimalari, kurtaklari yordamida qulay
ozuqa muhitada ko’paytirish imkonini beradi . Bu bilan sayyoramizdagi har bir foydali o’simlik
turini yo’qolib ketish xavfi oldi olinadi. Lekin,
in vitro
ozuqa muhitini tayyorlash bir muncha
qimmat bo’lganligi uchun arzonroq va sifatli ozuqa muhit qo’lash yo’llari qidirilmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Ishankhodjaev T. et al. Study on Effects of Liposomal Quercetin on Biochemical
Parameters of the Nigrostriatal System of Rats with Experimentally Induced Neurodegenerative
Disease //Annals of the Romanian Society for Cell Biology. – 2021. – С. 6128-6143.
2.
Saatov T. et al. Study on hypoglycemic effect of polyphenolic compounds isolated from
the Euphorbia L. plants growing in uzbekistan //Endocrine Abstracts. – Bioscientifica, 2020. – Т.
70.
3.
Saatov T. et al. Antioxidant and hypoglycemic effects of gossitan //Endocrine Abstracts.
– Bioscientifica, 2019. – Т. 63.
4.
Saatov T. et al. Study on antioxidant and hypoglycemic effects of natural polyphenols in
the experimental diabetes model //Endocrine Abstracts. – Bioscientifica, 2018. – Т. 56.
596
5.
Tuychiboyev J. I. et al. Gipotireoz modelida kalamush antioksidant tizimiga e vitamin va
kurkuminning korreksiyalovchi tasiri //Educational Research in Universal Sciences. – 2022. – Т.
1. – №. 6. – С. 234-236.
6.
Mustafakulov M. A. et al. Prospects of aptamer application in diagnostics of bacterial
infections //Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. 9. – С. 890-900.
7.
Mustafakulov M. A. et al. Prospects of aptamer application in diagnostics of bacterial
infections //Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – №. 9. – С. 890-900.
8.
Mustafakulov M. et al. Determination of antioxidant properties of l-cysteine in the liver
of alloxan diabetes model rats //International Journal of Contemporary Scientific and Technical
Research. – 2023. – №. Special Issue. – С. 47-54.
9.
Saatov T. et al. Neurodegeneration type and severity have linkage with plasma insulin in
DM patients //Endocrine Abstracts. – Bioscientifica, 2022. – Т. 81.
10.
Mustafakulov M. A. et al. Aptamers and their use in biology and medicine aptamers and
their applications in nanotechnologies, virology and biology //Academic research in educational
sciences. – 2022. – Т. 3. – №. 4. – С. 509-515.
11.
Abduvalievich M. M. et al. Determination of HEPATOTROPIC effects of certain
substances in experimental toxic hepatitis //Global Scientific Review. – 2022. – Т. 10. – С. 160-
162.
12.
Mukhammadjon M. et al. The effect of ngf on indicators of the antioxidant system in rat
brain tissue //Universum: химия и биология. – 2021. – №. 9 (87). – С. 82-86.
13.
Мустафакулов М. А. и др. Изучение антиоксидантной и антирадикальной
активности листьев isatis tinctoria L //Universum: химия и биология. – 2022. – №. 7-1 (97). –
С. 40-44
14.
Мустафакулов М. А. и др. Исследование влияния липосомальной формы
кверцетина на отдельные биохимические параметры ткани мозга животных с
экспериментальной моделью нейродегенеративного состояния //Universum: химия и
биология. – 2023. – №. 1-1 (103). – С. 33-39.
15.
Saatov T. et al. Correction of oxidative stress in experimental diabetes mellitus by means
of natural antioxidants //Endocrine Abstracts. – Bioscientifica, 2021. – Т. 73.
INTELLEKTUAL TRANSPORT TIZIMLARIDA IOV ARXITEKTURASIGA
ASOSLANGAN TIZIMLAR TAHLILI, XUSUSIYATLARI VA MUAMMOLARI
Hamzayev Jamshid Fayzidin o‘g‘li.
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU, KT kafedrasi tayanch doktoranti.
Maksudov Nusratullo Fatxullayevich
Toshkent shahridagi Turin politexnika universiteti, magistranti
Annotatsiya
:
Ushbu ilmiy izlanishda asosan xozirgi kundagi intellektual transport
tizimlaridagi foydalanilayotgan tizimlar tahlili qolaversa ularda uchrayotgan muammolar
qarab chiqilgan. So‘nggi o‘n yil ichida turli xil sharoitlarni (masalan, haydovchi monitoringi,
shinalar bosimi, yog‘ bosimi, avtomobil tezligi, tezlashuv va joylashuvi) kuzatish uchun
komponentlarni o‘z ichiga olgan ko‘plab transport vositalari paydo bo‘ldi. Narsalar interneti
(IoT) ma’lum bir muhitdan har xil turdagi ma’lumotlarni to‘plash imkonini beradi. Ikkala
tendentsiya natijalarining integratsiyasi transport vositalari interneti (IoV) kontseptsiyasining
paydo bo‘lishiga olib keldi. IoVni amalga oshirish turli texnologiyalardan foydalangan holda
boshqa qurilmalar va infratuzilma bilan aloqa o‘rnatish uchun qurilmalarni (datchiklar, shaxsiy
qurilmalar, aktuatorlar va boshqalar) talab qiladi. Bunday qurilmalarning o‘zaro ta’siri
qurilmalar o‘rtasidagi nomuvofiqlik, internetga ulanish uchun turli sifatlar va javob vaqtlari,
