287
7.
Bobomurod T. The state as a carrier of historical and cultural traditions
//ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. – 2021. – Т.
11. – №. 6. – С. 146-149.
8.
Tukhtasinov B. The State is a Factor for Preserving National Values and Traditions of
Society //International Journal of Development and Public Policy. – 2022. – Т. 2. –
№. 4. – С. 120-123.
DINIY VA DUNYOVIY SOHALARDA TOTUVLIKKA TA'SIR ETUVCHI
OMILLARNI ANIQLASH
Abdullaev Azimjon Ashurvoy o‘g‘li
Namangan davlat universiteti, Pedagogika
va psixologiya fakulteti dekan o‘rinbosari
Annotasiya.
Maqolada hayotning diniy va dunyoviy sohalari o'rtasidagi uyg'unlikka ta'sir
qiluvchi omillarni aniqlash bilan bog'liq masalalar ko'rib chiqiladi. Mualliflar zamonaviy
jamiyatda din va dunyoviylikning o'zaro ta'sirining turli jihatlarini tahlil qilib, ular o'rtasidagi
uyg'unlikka erishishga yordam beradigan yoki to'sqinlik qiladigan asosiy omillarni aniqlaydilar.
Kalit so'zlar:
uyg'unlik, diniy soha, dunyoviy soha, ta'sir etuvchi omillar, din,
dunyoviylik, madaniy jihatlar, siyosiy dinamikalar, o'ziga xoslik, bag'rikenglik, diniy ziddiyatlar.
Kirish.
E'tiqodlar, madaniyatlar va dunyoqarashdagi farqlar tobora ortib borayotgan
zamonaviy dunyoda diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlikka ta'sir qiluvchi omillarni
o'rganish murakkab va dolzarb vazifadir. Din va dunyoviylik bir-biriga to'sqinlik qiladi, bu ham
nizolarni, ham muloqot va tushunishga urinishlarni keltirib chiqaradi. Ushbu sohalarning
yaqinlashishi yoki ajralishiga yordam beradigan omillarni aniqlash uyg'un jamiyatni
rivojlantirishning kalitidir.
Diniy e'tiqodlar va institutlar butun dunyo bo'ylab ko'plab odamlar hayotida muhim rol
o'ynaydi[1]. Boshqa tomondan, diniy yoki ma'naviy tamoyillarning yo'qligi bilan ajralib
turadigan dunyoviy soha ham zamonaviy jamiyatda muhim o'rin tutadi. Ularning o'zaro ta'siri va
bir-biriga ta'siri madaniy, ijtimoiy va siyosiy rivojlanish dinamikasini belgilaydi.
Uyg'unlikka ta'sir qiluvchi omillar
1. Bag'rikenglik va hurmat:
diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlikning asosiy
omili turli e'tiqod va madaniy an'analarni hurmat qilishdir. Bag'rikenglik muloqot va tushunish
uchun asos yaratadi.
2. Siyosat va huquq:
Davlat siyosati va huquqiy tizim diniy va dunyoviy institutlar
o'rtasidagi munosabatlarga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Jamiyatning barcha guruhlari manfaatlarini
hisobga oladigan qonunlar va normalarni ishlab chiqish muvozanatni yaratishga yordam beradi.
3. Ta'lim va fan:
ta'lim va ilmiy fikrlashning rivojlanishi turli nuqtai nazarlarni tanqidiy
tushunishga va diniy va dunyoviy sohalarda dogmatizmni engishga yordam beradi.
4. Ijtimoiy-madaniy kontekst:
tarixiy, madaniy va ijtimoiy sharoitlar diniy va dunyoviy
institutlarning o'zaro ta'siriga sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Madaniy amaliyotlar va urf-odatlarning
xilma-xilligi har bir jamiyatning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olishni talab qiladi.
5. Ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik fikri:
din va dunyoviylikka munosabatni
shakllantirishda ommaviy axborot vositalari va jamoatchilik fikrining rolini e'tibordan chetda
qoldirib bo'lmaydi. Ijtimoiy ongda din va dunyoviylikning ijobiy yoki salbiy tasviri ularning
o'zaro ta'siriga sezilarli ta'sir ko'rsatadi.
Diniy va dunyoviy sohalar o'rtasida uyg'unlikni keltirib chiqaradigan omillar mavjud
bo'lsa-da, hali ham muhim muammolar mavjud. Masalan, ekstremizm, dogmatizm va siyosiy
manipulyatsiya ushbu sohalar o'rtasidagi muloqot va hamkorlikka to'sqinlik qilishi mumkin.
Biroq, dinlararo va madaniyatlararo muloqotni rivojlantirish, ta'lim va bag'rikenglikni targ'ib
288
qilish va umumiy qadriyatlar asosida o'zaro hurmatni shakllantirish ushbu to'siqlarni engishga
yordam beradi.
Diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlik ijtimoiy hayotning muhim jihati
hisoblanadi. Odamlar turli madaniyat va e'tiqodlardan kelib chiqqan zamonaviy dunyoda diniy
e'tiqodlar va dunyoviy qadriyatlar o'rtasidagi muvozanatni topish dolzarb vazifaga aylanadi[2].
Ushbu uyg'unlikka ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash har bir inson o'zini hurmatli va xavfsiz his
qilishi mumkin bo'lgan barqaror jamiyatlarni qurishga yordam beradi. Diniy erkinlik diniy va
dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlikni saqlashda muhim rol o'ynaydi. Imonlilarning
huquqlarini himoya qilishga qaratilgan davlat siyosati hurmatli va shu jumladan muhitni
yaratishga yordam beradi. Din tanlash va amaliyot erkinligi qonun bilan kafolatlangan bo'lishi
kerak.
Diniy bag'rikenglik turli e'tiqodlarni bir-biriga yaqinlashtirish uchun asosdir. Dinlarning
xilma-xilligini qabul qilish va hurmat qilish uyg'un jamiyatni shakllantirishga yordam beradi.
Turli e'tiqodlar to'g'risida xabardorlikni oshirishga qaratilgan ta'lim va targ'ibot kampaniyalari
bag'rikenglikni yaxshilashga yordam beradi. Dinning jamiyatdagi ta'sirining zaiflashishi bilan
tavsiflangan sekulyarizatsiya jarayoni diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlikka ham
hissa qo'shishi mumkin. Din va davlatning rolini muvozanatlash nizolarning oldini oladi va
jamiyatning barqaror rivojlanishiga yordam beradi.
Turli e'tiqod vakillari va dunyoviy ijtimoiy guruhlar o'rtasida muloqotni tashkil etish
uyg'unlikka erishishning samarali usuli hisoblanadi. O'zaro tushunish, hurmat va fikr almashish
kelishmovchiliklarni yumshatishi va o'zaro kelishuvga hissa qo'shishi mumkin. Imonlilarning
huquqlarini himoya qiluvchi va barcha fuqarolar uchun qonun oldida tenglikni ta'minlaydigan
qonunlar uyg'unlikni saqlashda muhim rol o'ynaydi. Qonunchilik normalari diniy erkinliklarni
himoya qilishni dunyoviy tamoyillarni ta'minlash bilan muvozanatlashi kerak.
Umumiy axloqiy va axloqiy qadriyatlarga birgalikda intilish diniy va dunyoviy jamoalar
o'rtasida ko'prik bo'lishi mumkin. Inson qadr-qimmati, adolat va bag'rikenglikning muhimligiga
ishonchni mustahkamlash uyg'un jamiyatni shakllantirishga yordam beradi[3]. Xulosa qilib
aytganda, diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlik turli omillarning o'zaro ta'siriga bog'liq.
Diniy erkinlik, diniy bag'rikenglik, dunyoviylik, muloqot, Qonunchilik va umumiy qadriyatlar –
bularning barchasi jamiyatni birlashtirishi va mahalla va o'zaro tushunish uchun sharoit yaratishi
mumkin. Ushbu tamoyillarni qo'llab-quvvatlagan holda, jamiyat o'zining diniy va dunyoviy
tomonlarini uyg'unlashtirib, uyg'unlik va xilma-xillikka intilishi mumkin.
Zamonaviy jamiyatda diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlik masalasi barqarorlik
va tinchlikni saqlashda muhim rol o'ynaydi[4]. Din va dunyoviylik ijtimoiy - madaniy
matritsaning ikkita tarkibiy qismi bo'lib, ular bir-birini to'ldirishi va to'qnashishi mumkin.
Ularning uyg'unligiga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash yanada bag'rikeng va muvozanatli
jamiyatni yaratishda muhim qadamdir. Diniy soha odatda turli diniy jamoalarning urf-odatlari va
ta'limotlaridan kelib chiqqan e'tiqod, ma'naviyat va marosimlar bilan bog'liq. U shaxsning
dunyoqarashi va qadriyatlarini shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Boshqa tomondan, dunyoviy
soha diniy ta'limotlarga bog'liq bo'lmagan fuqarolik institutlari, huquqiy normalar, ilmiy va
madaniy yutuqlar sohasini qamrab oladi.
Diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlikni targ'ib qilishda davlatning roli shubhasiz
katta. Hukumatlar diniy amaliyot va e'tiqodni ifoda etish erkinligiga hissa qo'shadigan yoki
to'sqinlik qiladigan qonunlar va siyosatlarni yaratishi mumkin. Kuchli dunyoviy an'analarga ega
bo'lgan mamlakatlarda davlat barcha fuqarolarning qonun oldida tengligini ta'minlash uchun
cherkov va davlatni ajratishga intiladi. Ta'lim darajasi va madaniy me'yorlar din va
dunyoviylikka munosabatni shakllantirishda ham muhim rol o'ynaydi. Ta'lim darajasi yuqori va
madaniy kontekst rivojlangan mamlakatlarda odamlar ko'pincha turli diniy va dunyoviy
qarashlarga nisbatan bag'rikengroq bo'lishadi. Iqtisodiy barqarorlik diniy va dunyoviy sohalar
o'rtasidagi uyg'unlikka ham ta'sir qilishi mumkin[5]. Vaqtinchalik iqtisodiy inqirozlar keskinlikni
keltirib chiqarishi va jamiyatdagi diniy yoki dunyoviy ekstremizmlarni kuchaytirishi mumkin.
289
Uyg'unlikka erishishning eng muhim omili-bu turli sohalar vakillari o'rtasidagi muloqot va
o'zaro tushunish. Muloqotga ochiqlik, boshqalarning e'tiqodiga hurmat va murosaga tayyorlik
birgalikda yashash uchun qulay muhit yaratishga yordam beradi.
Xulosa.
Diniy va dunyoviy sohalar o'rtasidagi uyg'unlik jamiyatning barqaror rivojlanishi
uchun zarur shartdir. Ushbu uyg'unlikka ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash o'zaro tushunish,
bag'rikenglik va farqlarga hurmatni oshirishga qaratilgan strategiyalarni ishlab chiqishga yordam
beradi. Bunday jamiyatni yaratish uchun ishlash hukumatlar, ta'lim muassasalari, diniy
tashkilotlar va fuqarolik jamiyati tomonidan birgalikda harakat qilishni talab qiladi. Faqat o'zaro
hurmat va hamkorlik sharoitida dunyoqarash va e'tiqodlarning xilma-xilligida haqiqiy
uyg'unlikka erishish mumkin. Diniy va dunyoviy sohalarda uyg'unlikka ta'sir qiluvchi omillarni
aniqlash qiyin, ammo bag'rikeng va hurmatli jamiyatni rivojlantirish uchun muhimdir. Diniy va
dunyoviy manfaatlar o'rtasidagi muvozanatni saqlash turli omillarni hisobga olishni va
konstruktiv echimlarni izlashda jamiyatning faol ishtirokini talab qiladi. Ushbu sohalar
o'rtasidagi uyg'unlik zamonaviy dunyoda tinchlik, barqarorlik va taraqqiyotga erishishning
kalitidir.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1.
Пугачев, О. С. "Этико-религиозный конфликт с собой и педагогические способы
его преодоления."
Современные проблемы филологии и философии
. 2016.
2.
Извеков, Аркадий Игоревич. "Религиозный и светский подходы в воспитании
личности в высшей школе."
Вестник Русской христианской гуманитарной академии
21.1
(2020): 255-263.
3.
Шмонин, Дмитрий Викторович. "Религиозное образование и образовательные
парадигмы."
Вестник Русской христианской гуманитарной академии
14.2 (2013): 47-64.
4.
Мелихова, К. А. "Взаимосвязь светской и религиозной духовности."
духовные
основы современной россии: история и вызовы времени
. 2022.
5.
Лобазова, О. Ф., and Е. А. Кириченко. "Проблемы деторождения: светский и
религиозный подходы."
Система ценностей современного общества
45 (2016): 19-26.
TA’LIM TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISHDA OCHIQ OMMAVIY ONLINE
KURSLARNING O’RNI VA AHAMIYATI (KHAN ACADEMY PLATFORMASI
MISOLIDA)
Abdullaeva Fayoza Naimjonovna
Mehnat va ijtimoiy munosabatlar akademiyasi o‘qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada MOOC
(
Massive open online courses
)
platformalarining
o’rni va ahamiyati yoritib berilgan. Undan tashqari maqolada Khan Academy platformasi
imkoniyatlari keltirib o’tilgan.
Kalit so’zlar:
Coursera, MOOC, online ta’lim, ta’lim platformalari, axborot
texnologiyalari,raqamli texnologiyalar.
Raqamli texnologiyalar kun sayin rivojlanib, axborotlashtirish jarayoni tez sur’atlar bilan
o‘sib borayotgan hozirgi davrda ta’lim sohasida axborot resurslarini tashkil etish va ta’limda
foydalanishga mamlakatimiz oliy ta’lim tizimida ham alohida e’tibor qaratilib, bunda ta’lim
sohasida
axborotlashtirishning
milliy
tizimini
shakllantirish,
zamonaviy
axborot
texnologiyalarini ta’lim tizimiga joriy etish va jahon axborot resurslaridan foydalanishni
kengaytirishga qaratilgan qator vazifalar belgilangan.
Ta’limning fan va ishlab chiqarish bilan integratsiyasining asosli mexanizmlarini ishlab
chiqish, uni amaliyotga joriy etish, o‘qishni, mustaqil bilim olishni individuallashtirish,
masofaviy ta’lim tizimi texnologiyasi va vositalarini ishlab chiqish va o‘zlashtirish, yangi
pedagogik hamda axborot texnologiyalari asosida elektron ta’limdan foydalangan holda talabalar
