|
№1 | 2021
63
Шарипов Санжар Саломович,
Вохидов Улугбек Нуридинович,
Ташкенсткий государственный стоматологический институт
Хасанов Улугбек Саидакрамович,
Ташкентская медицинская академия
РЕЗУЛЬТАТЫ ЭНДОСКОПИЧЕСКОГО И КОМПЬЮТЕРНО-ТОМОГРАФИЧЕСКОГО ИССЛЕДОВАНИЯ У
БОЛЬНЫХ С НАРУШЕНИЯМИ НОСОВОГО ДЫХАНИЯ
http://dx.doi.org/10.26739/ 2181-0966-2021-1-15
АННОТАЦИЯ
Целью данного исследования явилось разработка алгоритма диагностики на основе эндоскопических и компьютерно-
томографических исследований у больных с нарушениями носового дыхания. Обследовано 130 больных с ронхопатией,
находившихся на стационарном лечении в ЛОР отделении 3-ей клинически Ташкентской медицинской академии.
Результаты исследования показали, что эндоскопическое и компьютерно-томографическое обследование ЛОР-органов для
определения причины ронхопатии у пациентов с нарушениями носового дыхания высокоинформативно, которые
позволяют поставить точный диагноз и на основании этого скорректировать лечебную тактику.
Ключевые слова:
ронхопатия, эндоскопия, компьютерная томография, диагностика, храп.
Шарипов Санжар Саломович,
Вохидов Улугбек Нуридинович
Тошкент давлат стоматология институти
Хасанов Улугбек Саидакрамович,
Тошкент тиббиёт академияси
БУРУН ОРҚАЛИ НАФАС ОЛИШИ БУЗИЛГАН БЕМОРЛАРДА ЭНДОСКОПИК ВА КОМПЬЮТЕР
ТОМОГРАФИК ТЕКШИРУВ НАТИЖАЛАРИ
АННОТАЦИЯ
Текширишнинг мақсади бўлиб бурун орқали нафас олиши бузилган беморларда эндоскопик ва компьютер томографик
текширув натижалари асосида ташхислаш алгоритмини ишлаб чиқиш ҳисобланади. Биз Тошкент тиббиёт академияси 3-
клиникаси ЛОР бўлимида стационар даволанган ронхопатия бор 130 нафар беморни текширдик. Текшириш натижалари
шуни кўрсатдики, бурун орқали нафас олиши бузилган беморларда ронхопатиянинг сабабини аниқлаш учун ЛОР-аъзолари
эндоскопия ва компьютер томография текшируви юқори маълумотли ҳисобланиб, аниқ ташхис қўйиш ва шунга асосан
даволаш тактикасини тўғри тузишга имкон беради.
Калит сўзлар:
ронхопатия, эндоскопия, компьютер томография, ташхислаш, хуррак отиш.
Sanjar S. Sharipov
Ulugbek N. Vokhidov
Tashkent State Dental Institute
Ulugbek S. Khasanov
Tashkent Medical Academy
RESULTS OF ENDOSCOPIC AND COMPUTER-TOMOGRAPHIC STUDIES IN PATIENTS WITH NASAL
RESPIRATORY DISTURBANCES
|
№1 | 2021
64
ANNOTATION
The purpose of this study was to develop a diagnostic algorithm based on endoscopic and computed tomography studies in patients
with nasal breathing disorders. Surveyed 130 patients with ronhopathy, who were inpatient treatment in the ENT department of the
3rd Clinical Tashkent Medical Academy. The results of the study showed that endoscopic and computed tomographic examination
of ENT organs to determine the cause of ronchopathy in patients with nasal breathing disorders is highly informative, which allows
an accurate diagnosis to be made and, on the basis of this, to correct treatment tactics.
Key words:
ronchopathy, endoscopy, computed tomography, diagnostics, snoring.
Бугунги кунда катта ёшдагиларнинг 45 фоизи вақти – вақти
билан, 30 фоизи эса доим хуррак отади. Инсоният орасида
хуррак отишнинг юқори даражада тарқалганлиги бу
муаммони ўрганишга бўлган қизиқишга олиб келган асосий
сабаблардан биридир. Хуррак отишни баҳолаш учун турли
услуб ва мезонлардан фойдаланган ҳолда қатор илмий-
амалий ва эпидемиологик тадқиқотлар ўтказилган [1,9,11].
Хуррак
отиш ва
ОУАС
(обструктив
уйқу апноэ
синдроми)нинг тарқалганлигини таҳлил қилганда аниқ
жинсий хусусиятлар қайд этилади. Эркак ва аёллардаги
ушбу касалликнинг нисбати 3:1 дан 10:1 гача фарқ қилади,
аммо барча тадқиқотчилар умумий аҳолининг ёш ва ўрта ёш
гуруҳидаги эркакларда хуррак отиш ва ОУАС аёлларга
қараганда кўпроқ эканлигини таъкидлайди. Аёлларда бу
касалликларнинг паст даражада бўлиши бир қатор
омилларга
боғлиқ:
1)
прогестерон
ва
унинг
метаболитларини респираторли стимулятор сифатида
таъсири; 2) тестостероннинг нафас олиш тизимидаги
депрессор ҳаракати (бир қатор тадқиқотлар, тестостерон
билан даволаш пайтида апноэ эпизодлари кўпайиши); 3)
эркаклар
ва
аёллардаги
юқори
нафас
йўллари
конфигурациясининг анатомик хусусиятлари (эркакларда
ҳалқум ёриғи аёлларга қараганда кичик). Чет эл олимлари
олиб
борган
тадқиқотлар,
шуни
кўрсатдики,
постменопаузал
ёшдаги
аёлларда
хуррак
отишнинг
частотаси сезиларли даражада ошиб, тегишли ёшдаги
эркаклар билан рақобат қила олади. Нафас олиш
бузилишининг келиб чиқишида жинсга боғлиқ семириш
турининг (4-омил) роли охиригача аниқланмаган [2,4,6,8].
Эркаклар учун v. portae бассейни атрофида ёғ қаватининг
тўпланиши яъни семизликнинг қорин тури хос ҳисобланади.
Семизликнинг шаклланишига гормонал фон сезиларли
даражада таъсир қилади. Катта ёшдаги аёлларнинг
вирилизацияга
мойиллиги
(овознинг
кўтарилиши,
соқолнинг ўсиши) билан бирга абдоминал семизлик ҳам тез-
тез аниқланади [9,10,12,17]. Ушбу турдаги семизликнинг
соғлом шахсларда нафас олиш бузилиши ривожланишининг
мустақил хавф омили эканлигини исботлади.
Адабиётларда кўрсатилишича, уйқу даврида нафас олиш
бузилишининг
ривожланишида
қандли
диабетнинг
инсуллинга боғлиқ тури ва абдоминал семизлик муҳим рол
ўйнайди [13,15,18].
Касалликнинг дастлабки даврларида хуррак отиш фақат
нафас олиш вақтида кузатилади ва жуда паст интенсивликка
эга бўлади. Ушбу даврда хуррак отиш пишшиллашга
ўхшайди, баъзан мушук хуррилашига ўхшаб кетади.
Патологик ҳолатнинг янада ривожланиши билан хуррак
отиш нафақат нафас олишда, шу билан бирга нафас
чиқаришда ҳам пайдо бўлади. Шунингдек, интенсивлиги
ҳам ошиб боради. Касалликнинг кечки босқичларида
кескинлик ошиб, дастлаб чалқанчасида ётган холатда
кузатилиб, кейинчалик тана ҳолатига боғлиқ бўлмаган
ҳолда бутун уйқу даври мобайнида давом этади. Хуррак
отишнинг юзага келиш сабаби, бурун-ҳалқумдан то
ҳиқилдоқ-халқумгача
бўлган
юқори
нафас
йўллари
конфигурациясининг
ўзгариши
бўлиб
ҳисобланади
[6,19,20].
Хуррак отиш ва ОУАСнинг патогенезида юқори нафас
йўллари мушакларининг қисқариш функциясин роли яхши
ўрганилган. Етакчи олимлар ушбу касалликларнинг
бошланиши юқори нафас йўлларининг анатомик торайиши
ва дилятор мушакларининг етарли даражада ишламаслиги
билан изоҳлаган назарияни таклиф этган [5,6,19].
Баъзи чет эл олимларининг фикрига кўра, хуррак отадиган
беморларнинг 50 фоизи бурундан нафас олишининг
қийинлигига шикоят қилади, бу шикоят умумий аҳоли
орасида ҳисобланганда эса 14% ни ташкил этади. Кўп
муаллифлар хуррак отиш патогенизида бурундан нафас
олишнинг бузилишнинг аҳамиятини таъкидлаб ўтадилар
[7,10,20].
Бурун йўлларининг ва бурун-ҳалқумнинг торайиши
ҳисобига бурунда қаршилик ошади, натижада нафас олиш
мушаклари нафас йўллари бўйлаб ҳалқум майдонини
осилишига сабаб бўлувчи ортиқча манфий босимни ҳосил
қилади. Бундан ташқари, ҳалқум тушиши уйқу вақтида
нафас
олишда
ҳалқумни
кенгайтирувчи
мускуллар
(m.geniglossus va m. geniohyoideus) тонусининг камайиши
натижасида юзага келади. Бурун ичи структурасининг
деформацияси натижасида ҳаво оқимининг йўналиши
нормага қараганда кўпроқ турбулент бўлади. Буларнинг
барчаси
оғиз-ҳалқумнинг
юмшоқ
тўқималарнинг
тебранишига сабаб бўлиши мумкин. Бурундан нафас
олишни тиклаш ҳуррак отишда ва ОУАСни даволашда
биринчи
қадамдир,
бу
маҳаллий
ва
хорижий
муаллифларнинг асарларида ҳам қайд этилган [3,5,6,7].
Юқори нафас йўлларининг торайиб бориши, Бернулли
қонуни деб номланган физик қонунга кўра, бурун ва
ҳиқилдоқ орқали ўтадиган ҳаво миқдори оқим тезлигини
оширади бу ҳиқилдоқ ички деворларининг ички босимини
камайишига ва тортилишига олиб келади. Ҳиқилдоқ
тўқималарига мослашувчанлик мавжуд, улар нафас
чиқариш ва нафас олиш вақтида текисланади ва тебранади
[6,8,9,19].
Тадқиқотнинг мақсади бўлиб, бурун орқали нафас олиши
бузилган беморларда эндоскопик ва компьютер томографик
текширув натижалари асосида ташхислаш алгоритмини
ишлаб чиқиш ҳисобланади.
Тадқиқотнинг материали ва усуллари. Биз Тошкент тиббиёт
академиясининг кўп тармоқли клиникаси ЛОР бўлимида
2019-2020 йилларда ётиб даволанган 130 нафар беморда
тадқиқот ўтказдик. Барча беморларда ронхопатия касаллиги
мавжудлиги сабабли, тадқиқотга жалб қилинди. Ушбу
беморлар 2 гуруҳга бўлинди. I гуруҳга ронхопатиянинг
енгил шакли бўлган 80 бемор, II гуруҳга ронхопатиянинг
ўрта-оғир шакли бўлган 50 бемор киритилди. Назорат
гуруҳини 20 нафар амалий соғлом кўнгиллилар ташкил
қилди. Беморлар орасида эркаклар 90 нафарни (69,2%),
аёллар — 40 нафарни (30,8%) ташкил қилди. Беморларнинг
|
№1 | 2021
65
ёши 18 ёшдан 70 ёшгача бўлиб, ўртача ёш 47,9±6,2
ҳисобланди. Барча беморлар ҳар томонлама кўриб чиқилди.
Уларда тўлиқ клиник текшириш, сўроқ, олдинги ва орқа
риноскопия
амалга
оширилди,
шунингдек,
махсус
текшириш
усулларини
ишлатилди:
бурун
ёндош
бўшлиқлари томографияси, оғиз-ҳалқум ва юқори нафас
олиш йўллари эндоскопияси ўтказилди. Барча рақамли
маълумотлар вариацион статистика усули билан қайта
ишланди, Стюдент критерийси ёрдамида маълумотлар
ишончлилиги текширилди, ҳамда Microsoft Excel 2016
ёрдамида статистик таҳлил ўтказилди.
Тадқиқот натижалари. Тадқиқотга жалб қилинган 130 нафар
беморлардан 96 нафари хуррак отиш шикояти билан ўзи
мурожаат қилди. Уларнинг 63 нафарида бирламчи хуррак
отиш давомийлиги 5 йилгача эканлиги аниқланди. Қолган
34 нафар беморлар бошқа шикоятлар билан мурожжат этиб
келган
ва
улардан
хуррак
отишлари
тўғрисидаги
маълумотни
мақсадга
йўналтирилган
текшириш
натижасида аниқладик. 130 нафар беморлардан 62 нафарида
5-20 йил давомийликдаги апноэсиз хуррак отиш аниқланди.
1-диаграмма
Эндоскопик текшириш натижалари
Назорат гуруҳида ўтказилган бурун бўшлиғи эндоскопик
текширув натижаларига кўра бурун бўшлиғи шиллиқ
қаватининг пушти рангда ва намлиги аниқланди. Бурун
орқали нафас олиш эркин, бурун тўсиғи ўрта чизиқда
жойлашган (1-диаграмма).
1-расм. Бемор Н., 56 ёш.
Эндоскопик
текширувда
бурун бўшлиғи полипи
аниқланди.
2-расм. Бемор Г., 38 ёш.
Эндоскопик
текширувда
бурун тўсиғи қийшиқлиги
аниқланди.
1-гуруҳ беморларининг 34 нафарида бурун тўсиғи
қийшайиши, 26 нафарида бурун бўшлиғи полиплари (1-
расм), 18 нафарида пастки чиғаноқлар гипертрофияси, 2
нафарида аденоид вегетецияси, 4 нафарида сурункали
тонзиллит, 8 нафарида тилча гипертрофияси; 2-гуруҳ
беморларининг 21 нафарида бурун тўсиғи қийшайиши (2-
расм), 12 нафарида бурун бўшлиғи полиплари, 12 нафарида
пастки чиғаноқлар гипертрофияси, 4 нафарида аденоид
вегетецияси, 3 нафарида сурункали тонзиллит, 10 нафарида
тилча гипертрофияси кузатилди.
Беморларнинг
текширув
натижалари
риноскопияда
аниқланган бурун бўшлиғи ҳамда унинг шиллиқ қавати
архитектоникаси ва структурасидаги ўзига хосликларни
тасдиқлади.
Бурун ва бурунхалқум бўшлиғи фиброэндоскоп ёрдамида
тўлиқ текширувдан ўтказилди. Беморларнинг текширув
натижалари риноскопияда аниқланган бурун бўшлиғи ва
унинг шиллиқ қавати архитектоникаси ва структурасидаги
ўзига хосликларни тасдиқлади.
Масалан, 1 гуруҳ беморларнинг бурун бўшлиғи эндоскопик
текшируви мобайнида шу аниқландики, унинг шиллиқ
қавати пушти ва нам бўлиб, бурундан нафас олиш эркин,
бурун йўлларида патологик ажралмалар аниқланмади,
бурун чиғаноқлар ўзгаришсиз, бурун тўсиғи олдинги
қисмида катта бўлмаган қирра аниқланди.
2 гуруҳ беморларни эндоскопик текширувида бурун
бўшлиғи шиллиқ қавати қизарган ва шишганлиги, бурун
тўсиғи қийшайганлиги, бурун чиғаноқлари шишганлиги ва
бурун йўлларида ажралмалар борлиги аниқланди.
Шундай қилиб, бурун эндоскопияси ЛОР-аъзолари
касалликлари бўлган беморларда ронхопатияга сабаб
бўлувчи структуравий тузилмаларни объектив кўриш
имкониятини беради, ҳамда ташхис қўйишда муҳим
текшириш усулларидан бири ҳисобланади.
Бурун ва бурун ёндош бўшлиқларидаги ўзгаришларга
аниқлик киритиш мақсадида 1 ва 2 гуруҳ беморларнинг
барчасида
бурун
ёндош
бўлиқларининг
(БЁБ)
рентгенографияси ва компьютер томографияси ўтказилди.
3-расм. Бемор К., 38 ёш.
Рентгенологик текши-риш
натижалари
4-расм.
Рентгенологик
текшириш натижалари
БЁБ рентгенографиясида 2 гурух беморларнинг 45
нафаридан 40 нафарида (88,9%) бурун чиғаноқлари шиллиқ
қаватининг қалинлашганлиги ва бунга мос равишда бурун
ичи структураси қаршилиги ошганлиги, гиперпластик
жараённинг аниқланганлиги, бу эса кейинчалик пастки
бурун чиғаноғидан бўлак олиб синов учун гистологик
текширув ўтказганимизда ҳам ўзгаришлар ўз тасдиғини
топди.
Беморларда бурун тўсиғи қийшайиши, concha bullosa, бурун
ёндош бўшлиқлари шиллиқ қавати гиперплазияси, аденоид
вегетациялар, полипоз ҳосилалар соялари аниқланди. 3-
расмда чап бурун бўшлиғидаги concha bullosa ҳажми
катталашгани сайин бурун тўсиғининг тескари томонга
силжишига олиб келган. Бу ўз навбатида иккала бурун
бўшлиғидаги ҳаво алмашинувига тўсиқ шаклланишига
сабаб бўлган. 4-расмдаги бурунхалқум муртагининг
катталашиши халқум ёриғининг торайишига ва бурун
орқали нафас олишнинг бузилишига сабаб бўлган, бу эса
хурракнинг пайдо бўлишига олиб келган.
Бурун ёндош бўшлиқлари компьютер томографияси аксиал
ва коронар проекцияларда юқори жағ бўшлиғи кистаси
гумон қилинган 7 нафар беморда ўтказилди (1-жадвал).
Бурун тўсиғи
қийшайиши
Полиплар
Пастки
чиғаноқлар
гипертрофияси
Аденоид
вегетацияси
Сурункали
тонзиллит
21
5
16
2
5
41
8
24
10
16
I гурух
II гурух
|
№1 | 2021
66
1-жадвал
1 ва 2 гуруҳ беморлари бурун ёндош бўшлиқлари
рентгенографияси текшириш натижалари
Рентгенологик
маълумотлар
1 гуруҳ
2 гуруҳ
Жами
n
%
n
%
n
%
Бурун
ёндош
бўшлиқлари
касалликлари
аниқланмади
62
77,5
26
52
88
67,7
Бурун
ёндош
бўшлиқлари шиллиқ
қаватининг деворий
қалинлашиши
12
15
18
36
30
23
Бурун
ёндош
бўшлиқлари
кисталари
6
7,5
6
12
12
9,3
Жами
80
100
50
100
130
100
Жадвал шуни кўрсатмоқдаки, 2 гурух беморларнинг
рентгенологик кўрсаткичларида бурун ёндош бўшлиқлари
шиллиқ қаватининг яллиғланиш белгилари, 1 гурух
беморларга қараганда (77,5 % ва 52% мос равишда, р<0,05).
БЁБлари рентгенографиясида бурун ёндош бўшлиқлари
шиллиқ қавати қалинлашишининг у ёки бу даражаси, юқори
жағ синуслари ва ғалвирсимон лабиринт катакчалари, 2
гурух 18 нафар бемор (36 %) ва 1 гурух 12 нафар бемор
(15%) да аниқланди.
Шундай
қилиб,
рентгенография
ва
компьютер
томографияси натижалари риноманометрик текширув
маълумотлари билан солиштирилди. Бу келгусидаги
жарроҳлик аралашувнинг керакли ҳажми ва хусусиятини
аниқлаб берди.
РОНХОПАТИЯНИ ТАШХИСЛАШ АЛГОРИТМИ
5-расм. Ронхопатияни ташхислаш алгоритми
Юқорида келтирилган текшириш натижаларини инобатга
олиб, ронхопатияни ташхислаш алгоритми тузилди (5-
расм).
Юқоридаги текширув натижаларидан келиб чиқиб, шундай
хулоса қилиш мумкинки, бурун орқали нафас олиши
бузилган беморларда ронхопатиянинг сабабини аниқлаш
учун ЛОР-аъзолари эндоскопия ва компьютер томография
текшируви юқори маълумотли ҳисобланиб, аниқ ташхис
қўйиш ва шунга асосан даволаш тактикасини тўғри тузишга
имкон беради.
Иқтибослар / Сноски / References
1.
Ильницкий А., Иванова Е., Носкова И.Проблема нарушения сна в эстетической медицине. Эстетическая медицина,
2016.-№3.-С.373-377.
2.
Козулина М.А.Влияние характера и распространенности воспалительного процесса в полости носа и ОНП на храп и
СОАС. Российская ринология, 2014.-№2.-С.20-21.
3.
Лешина Л.С. Оптимизация диагностики храпа. Российская оториноларингология, 2016.-№4.-С.27-30.
4.
Немкова С.А., Болдырев В.Г., Сорокин А.С.Нарушения сна у детей. Медицинская сестра, 2017.-№7.-С.38-44.
5.
Свистушкин В.М. Роль врача-оториноларинголога в решении проблемы храпа и синдрома обструктивного апноэ сна.
Consiliummedicum, 2015.-№10.-С.41-42.
6.
Ханданян Г.Л., Петросянц Г.И., Асатрян О.М., Шукурян Л.А., Шукурян А.К.Роль аллергического ринита в
нарушении носового дыхания во время сна. Российская ринология, 2016.-№2.-С.25-28.
7.
Хасанов У.С., Вохидов У.Н., Шарипов С.С. (2018), ЛОР-аъзолари касалликлари бўлган беморларда ронхопатияни
ташхисотида полисомнографиянинг роли// Биология ва тиббиёт. Халқаро илмий журнал, №4, (104), 119-121.
8.
Хасанов У.С., Вохидов У.Н., Шарипов С.С. (2018), Распространённость ЛОР-патологии у больных с ронхопатией //
Стоматология. Научно-практический журнал, №3, (72), 85-87.
9.
Burman D.Sleep Disorders: Sleep-Related Breathing Disorders.FP Essent. 2017 Sep;460:11-21.
10.
Chouard C.H. Did Napoleon suffer from chronic rhonchopathy? Acta Otolaryngol. 2017 Apr;137(4):361-364.
11.
Djuraev J. A. et al. Results of Allergological and Immunological Research in Patients with Polipoid Rhinosinusitis //Asian
Journal of Immunology. – 2020. – С. 34-40.
12.
Janott C., Schmitt M., Zhang Y., Qian K., Pandit V., Zhang Z., Heiser C., Hohenhorst W., Herzog M., Hemmert W., Schuller
B.Snoring classified: The Munich-Passau Snore Sound Corpus.Comput. Biol Med. 2018 Mar 1;94:106-118.
13.
Khasanov U. S., Vohidov U. N., Sharipov S. S. Role of pathology of nose and pharynx in the development of snoring
//International scientific review of the problems and prospects of modern science and education. – 2019. – С. 85-86.
14.
Khasanov U. S., Vokhidov U. N., Sharipov S. S. (2018), Use of modern technologies in the diagnostics of ronchopathy
//European science review, №. 11-12, 84-86.
15.
Khasanov U. S., Vokhidov U. N., Sharipov S. S. (2019), Optimization of the diagnosis of ronchopathy in patients with diseases
of ENT-organs //European research: innovation in science, education and technology, 75-76.
16.
Mickelson S.A.Nasal Surgery for Obstructive Sleep Apnea Syndrome.OtolaryngolClin North Am. 2016 Dec;49(6):1373-
1381.
17.
Sabbe A.V., De Medts J., Delsupehe K.Surgical treatments for snoring.B-ENT. 2017;13(1 Suppl 27):1-7.
ЛОР-аъзолари эндоскопик
текшируви
Беморни
шико-форга
муро-жаати
Хурракнинг мавжудлиги
(шикоят ва сўровнома асосида)
Йўқ
Ҳа
Рентген ва МСКТ текшируви
Ронхопатиянинг
енгил даражаси
Ронхопатиянинг
ўрта-оғир даражаси
Полисомнография
Қоннинг биокимёвий
текшируви
(pO
2
, pCO
2
)
|
№1 | 2021
67
18.
Sharipov S.S., Khasanov U.S., Vokhidov U.N. Modern aspects of treatment of rhonchopathy. European science review. №
5–6, 2018, May–June.,Р.231-233.
19.
Sultonov D. M., Vokhidov U. N. the effect of daytime working for development of sleep apnea in office workers: 1747
//Movement Disorders. – 2016. – Т. 31. – С. 576-577.
20.
Zhao G., Li Y., Wang X., Ding X., Wang C., Xu W., Han D.The predictive value of polysomnography combined with quality
of life for treatment decision of children with habitual snoring related to adenotonsillar hypertrophy.Eur Arch
Otorhinolaryngol. 2018 Jun;275(6):1579-1586.
