Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая
медицина
и
здоровье
–
Preventive Medicine
and Health
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/preventive-medicine
Ways of organizing the prevention of arterial
hypertension in primary health care
Dilmurod
KALANDAROV
1
, Nematjon MAMASOLIEV
2
, Adil SALAKHIDINOV
3
,
Madamin KALANDAROV
4
Andijan State Medical Institute
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received September 2022
Received in revised form
10 October 2022
Accepted 25 November 2022
Available online
15 December 2022
This article highlights the ways of organizing the prevention
of arterial hypertension in primary health care.
At the same time, the main method of studying the
population is screening survey, which, firstly, allows us
assessing the initial situation with respect to hypertension in
selected populations, and secondly, to study some other
characteristics of these populations (education, profession,
anthropometric indicators, harmful habits, etc.), thirdly, allow
tracking the dynamics of the most important of studied
characters (awareness of presence of hypertension, frequency
and effectiveness of treatment) during the implementation of
preventive program.
2181-3663
/©
2022 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3663-vol1-iss1-pp3
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
prevention, arterial
hypertension, primary care,
healthcare
Тиббиётнинг бирламчи бўғинларда артериал гипертония
профилактикасини ташкил қилиш йўллари
АННОТАЦИЯ
Калит сўзлар:
профилактика, артериал
гипертония, бирламчи
бўғинлар, тиббиёт
Бу мақолада тиббиётнинг бирламчи бўғинларида
артериал гипертониянинг профилактикасини ташкил
қилиш масалалари ёритилган.
Бу муаммони ечиш (скрининг) усулида амалга оширилади.
Бу усул ёрдамида текширилаётган касаллик бўйича шу
манзилдаги ҳолат (аҳоли сони, унда эркак, аёл, болалар сони ва
1
Candidate of Medical Sciences, Associate Professor, Andijan State Medical Institute
2
Doctor of Medical Sciences
, Professor, Andijan State Medical Institute
3
Doctor of Medical Sciences, Professor, Andijan State Medical Institute
4
Candidate of Medical Sciences, Associate Professor, Andijan State Medical Institute
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
1
№
1 (2022) / ISSN 2181-3663
31
х.қ.), аҳолининг бошқа кўрсаткичлари (маълумот, касби,
антропометрик кўрсаткичлар, наслият, зарарли одатлар ва х.к.),
бу касаллик бўйича аҳолининг хабардорлиги, даволаниши ва
унинг натижалари кузатилади
.
Пути организации профилактики артериальной
гипертонии
в
условиях
первичного
звена
здравоохранения
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
профилактика,
артериальная гипертония,
первичное звено,
здравоохранение
В данной статье освещены
пути организации
профилактики артериальной гипертонии в условиях
первичного звена здравоохранения.
При этом основным методом изучения населения является
скрининг обследования, который, во первых позволит
оценить исходную
ситуацию в отношении АГ в избранных
популяциях, во вторых, изучать некоторые другие
характеристики этих популяции (образование, профессии,
антропометрические
показатели, вредные привычки
т.д.), в
третьих, позволит проследить за динамикой наиболее важных
из изучаемых характеров (осведомленность о наличие АГ,
частота и эффективность лечения) в ходе осуществления
профилактической программы.
МАВЗУНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ
Юрак, қон
-
томир касалликлари ҳозирги замон тиббиётининг энг жиддий
муаммоларидан бири ҳисобланади.
Гипертония, яъни хафақон касаллиги юрак, қон
-
томир касалликлари ичида
муҳим ўрин тутади. Кундан
-
кунга бу касалликнинг энг хавфли асоратлари бўлмиш
миокард инфаркти ва мияга қон қуйилиши (инсульт)дан келиб чиқадиган
ногиронлик ва тўсатдан ўлим кўпаймоқда
.
Кейинги пайтларда чет элларда ва республикамизда олиб борилган кенг
кўламдаги илмий тадқиқот ишларидан шу нарса маълум бўлдики, бу касаллик
нафакат шаҳар, балки қишлоқ аҳолиси ўртасида ҳам кенг тарқалган.
Айтишларича беморларнинг 50% ўзида шу касаллик борлигини
билмаганлар, яъни касалликни “соқов” тури мавжуд бўлган (шахсда артериал
босим юқори, лекин унда ҳеч қандай шикоят йўқ).
Қон
босимининг юқорилигини билганлари ҳам 50% даволанганлар холос.
Агар даволанганларни 100% десак, улардан 50% мунтазам даволанганлар,
қолганлари эса онда
-
сонда даволанганлар.
Яна шуниси эътиборлики, ҳозирда бу касаллик ёшларда ҳам кўп учраб
турибди. Шу боис, бу касалликнинг профилактикасига эътибор долзарб
масалалардан биридир.
Хафақон касаллигининг асосий белгиси –
бу артериал қон босимининг
кўтарилишидур. Бу босимнинг юқори бўлиши фақат хафақон касаллигига хос
бўлмай, балки бошқа касалликларда, жумладан, буйрак касалликларида, бош ва
орқа мия ўсмаларида, мия шикастланганда, юракнинг айрим орттирилган
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
1
№
1 (2022) / ISSN 2181-3663
32
иллатларида, ички секреция безларининг айрим касалликларида, гормонал ва
контрацептив препаратларини узоқ вақт бетартиб қабул қилганда ва х.к.
ҳолатларда
ҳам учрайди. Бу холатлардаги артериал гипертония “симптоматик
артериал гипертония” деб аталади. Бу гипертония аҳоли ўртасида 4
-
6% гача
тарқалган, қолган ҳолларда эса қон босимининг ортиқлиги гипертония (хафақон)
касаллигига боғлиқ бўлади.
ТЕКШИРИШНИНГ МАҚСАДИ ВА УСУЛЛАРИ
Гипертония касаллигининг олдини олиш тадбирларига боғлиқ бўлган
бирламчи ва иккиламчи профилактикасини ташкил қилиш учун маълум бир
дастурда ишларни амалга ошириш лозим.
Бу дастурнинг моҳияти куйидагича: текширишга мўлжалланган аҳоли
(популяция) “скрининг” усулида текширилади. Бу усулда, биринчидан
текширилаётган касаллик бўйича шу манзилдаги ҳолат аниқланади (аҳоли сони,
улардан эркаклар, аёллар ва ёш болалар сони ва х.к.) иккинчидан, шу аҳолини
бошқа кўрсаткичлари (маълумоти, касби, зарарли одатлари, антропометрик
кўрсаткичлари, ирсият ва ҳ.к.) ўрганилади, учинчидан, бу касаллик бўйича
аҳолининг хабардорлиги, даволаниши ва унинг натижаларини кузатиш мумкин.
Текшириш
материаллари.
Скрининг
текширувини
ўтказиш
учун
тайёргарлик босқичма
-
босқич олиб борилади. Биринчи босқичда артериал қон
босимини ўлчашга сафарбар қилинган тиббиёт ходимлар (врачлар, ўрта тиббиёт
ходимлари) отоларинголог кўригидан ўтишиб, эшитиш қобилиятларини аниқлаб
олишлари керак. Сўнг артериал қон босимини ўлчайдиган танометрни соз ёки
носозлигини аниқлаш учун унинг ҳар бир шаҳар марказида жойлашган Давлат
стандарт лабораториясидан ўтказиб, сертификат олиши лозим. Кўпинча янги
олинган танометр ҳам носоз чиқиб қолиши мумкин. Шу боис, бу кўриксиз
текширишни бошлаш керак эмас.
Иккинчи босқичда артериал қон босимининг тўғри ўлчаш қоидаларига
этибор каратилиши лозим.
Артериал қон босимини ўлчашда қуйидагиларга эътибор бериш керак.
Авваламбор билакка манжетни боғлаётганда ўта маҳкам ёки ўта бўш боғламаслик
керак. Манжет боғлаганда битта бармоқ уни орасига кириши мумкин бўлсин.
Манжетни паски қисми билак бўғимидан иккита бармоқ тепада жойланиши керак,
бунга кўпинча эътибор берилмайди, бу нотўғри. Манжетга қанча ҳаво юбориш
учун беморни ёки ўлчаётган шахсни томир уришини текшириб, уни кучи
баландлиги, таранглигига эътибор берган холда бу ишни амалга ошириш керак.
Бунга ҳам кўпинча эътибор бермай, манжетга ҳаддан ташқари ҳаво ҳайдаб,
беморнинг билаги оғритиб юборилади, бу эса сунъий равишда қон босимининг
кўтарилишига олиб келади. Артериал қон босимини 5мм аниқлиқда
(120/80, 125/75 мм ва х.к.) эмас, балки 2мм аниқлиқда аниқланиши
(126/82, 122/76 мм
ва х.к.) мақсадга мувофикдир. Чунки 18 ёш ва ундан
катталарда артериал қон босими меъёрий кўрсаткичини юқори чегараси
139/89 ммга тенг бўлади. Бу босимни 140/90 мм симоб устунига тенг ва ундан
юқори бўлиши артериал гипертонияга хосдур.
Яна артериал қон босимини 10
-
15 дақиқа оралиғида икки марта ўлчаб, паст
чиққан кўрсаткични олиш керак, чунки биринчи ўлчаётганда шахс ҳаяжонланган
Profilaktik tibbiyot va salomlatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
1
№
1 (2022) / ISSN 2181-3663
33
бўлиши, маълум пайтдан сўнг бу ҳаяжон ўтиб, кетиши мумкин. Артериал қон
босимини ўлчаётган хона тинч, қиш пайтлари иссиқ бўлиши
лозим.
Ҳар
бир оилавий шифокорлар пункти врачи ўзига бириктирилган патронаж
ҳамшира ёрдамида ўз манзилида скрининг текширувини ўтказади ва бу касаллик
бўйича аниқ маълумотга эга бўлади. Сўнг врач артериал гипертония аниқланган
шахсга даволаш режасини (режим, парҳез, номедикаментоз ва медикаментоз даво)
ишлаб чиқади.
Манзилдаги патронаж ҳамшира ўз аҳолисининг энг яқин инсони
ҳисобланади. Улар ўзларига бириктирилган хонадонларда бўлиб, гипертония
касаллигидаги беморнинг қон босимини ўлчаб беради, уни режимга, парҳезга риоя
қилгани ёки қилмаганлигини назоратга олади, дори
-
дармонларини ўз вақтида
қабул
қилаётганига эътибор қаратади. Бу касаллик бўйича оилада санитария
-
меъёрий ишларини олиб боради, вақти
-
вақти билан беморни врач назоратига
жўнатади.
Патронаж ҳамшира оила аъзоларидан бунақа беморга буюрилган парҳез
таомини тайёрлаб беришга, иккинчиси эса беморга тавсия қилинган дориларни
таъминлаб беришга, учинчиси
бемор томонидан дориларни ўз вақтида қабул
қилаётганини назорат қилишга маъсул этиб тайинлайди. Беморда оила
аъзоларининг бу меҳр
-
муҳаббатидан унинг ички имкониятлари ишга тушиб, у
ўзини ёлғиз ҳис қилмайди, артериал қон босими даражаси назоратида туради,
касаллик асоратсиз кечади. Бу ишларни патронаж ҳамшира осонлигича ташкил
қила
олади.
Бундан ташқари
патронаж ҳамшира беморга эслатма карточка беради, у
худди паспортга ўхшайди. Бу карточкада бемор манзили, паспорт маълумотлари,
гипертония касаллиги бўйича қисқача маълумот ва бу касаллик бўйича бемор
қабул
қилаётган дорилари, ўлчаётган қон босим даражалари ёзилган бўлади.
Яна беморни уй аптечкасида туриши лозим бўлган дори ва бошқа воситалар
кўрсатилган бўлади. Бемор бу эслатма карточкасини доимо ёнида олиб юради. Бу
унга ўз касаллиги бўйича масъулият юклайди.
Текшириш натижалари ва хулоса: Шу тарзда олиб
борилган чора
-
тадбирлар
артериал гипертония касаллигининг олдини олиш ва бемор бўлган шахсларни
самарали даволанишларига ёрдам беради.
ФОЙДАЛАНИЛГАН
АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ
:
1.
Judth Tintinalli J. Stapczynski O. John Ma, David Cline, Rita Cydulka, Garth
Meckler.
–
Tintinalli’s Emergency Medicine; A Comprehensive Study Guide, (Emergency
Medicine Tintinalli)
–
USA, 2015 McGraw
–
Hill Education, English.
2.
Dennis Kasper, Anthony Fauci, Stephen Hauser, Dan Longo, J Jameson, Joseph
Loscalzo.
–
Harrison’s Principles of Internal Medicine 19/E (Vol. 1 Vol2) –
USA 2015 English.
3.
Robert E. David P.
–
Textbook of family medicine
–
USA, 2016
4.
John Murtagh
–
General Practice 6th Revised edition
–
Australia 2015 English.
5.
Gadayev A., Karimov M.Sh., Axmedov X.S. Ichki kasalliklar propedevtikasi.
–
Toshkent, 2012,
–
708 b.
6.
Каримов
М.Ш. и др. Пропедевтика внутренних болезней методические
рекомендации. Т., 2011. Часть 1
-3.
