Profilaktik tibbiyot va salomatlik
–
Профилактическая
медицина
и
здоровье
–
Preventive Medicine
and Health
Journal home page:
https://inscience.uz/index.php/preventive-medicine
Age-dependent characteristics of subdural hematomas
Jakhongir ARZIKULOV
, Gulnora ALIKHODJAEVA
Multidisciplinary Clinical Center of the Center for the Development of Professional Qualifications of
Medical Workers, Tashkent Medical Academy
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received October 2023
Received in revised form
10 November 2023
Accepted 25 November 2023
Available online
15 December 2023
The death rate in case of traumatic brain injuries increases
among aged patients but it doesn’t have any connection with
extracerebral diseases. A subdural hematoma is the only type of
traumatic brain injury that slightly increases among aged
patients. Brain CT was performed on 110 TBI patients from 18 to
97 years old. It was found, that place (localization), form, and
structure of subdural hematoma on CT scans were varying
according to the age of patients. These differences are strongly
related to the age of patients. The inhomogeneous structure of
acute subdural hematoma can be itself a prognostic value in
unfavorable results of TBI.
2181-3663
/©
2023 in Science LLC.
https://doi.org/10.47689/2181-3663-vol2-iss6-pp2
This is an open-access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (
https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru
Keywords:
traumatic brain injuries,
acute subdural
hematoma,
aged patients,
computed tomography
Turli yoshdagi bemorlarda o‘tkir subdural gematomalar
kechishining o‘ziga xosligi
ANNOTATSIYA
Kalit so
‘
zlar:
travmatik miya
shikastlanishi,
subdural gematoma,
komputer tomografiyasi
Ushbu maqolada bosh miyaning travmatik shikastlanishlarida
o‘lim ko‘rsatkichi, ekstraserebral patologiyalar bilan bog‘liq
bo‘lmagan holda, yosh katta bo‘lishi bilan ortishi, subdural
gematomalar katta yoshdagi odamlarda tez-tez uchrashi haqida
ma’lumotlar
berilgan. Shuningdek, 18 yoshdan 97 yoshgacha
bo‘lgan o‘tkir miya shikastlanishi bilan og‘rigan 53 nafar bemorning
bosh miya komputer tomografiyasi natijalariga ko‘ra, turli yosh
guruhlarida subdural gematomalarning lokalizatsiyasi, shakli va
tuzilishida
sezilarli farqlar aniqlangan bo‘lib, o‘tkir subdural
gematomaning
geterogen
tuzilishi
travmatik
miya
1
Assistant, Department of Traumatology, Orthopedics, Neurosurgery and XDJ.
2
Multidisciplinary Clinical Center of the Center for the Development of Professional Qualifications of Medical Workers.
3
Professor, Doctor of Medical Sciences, Tashkent Medical Academy.
Profilaktik tibbiyot va salomatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
2
№
6 (2023) / ISSN 2181-3663
24
shikastlanishining oqibatlari uchun manfiy prognostik omil bo‘lishi
to‘g‘risida fikrlar ilgari surilgan.
Особенности
острых
субдуральных
гематом
у
пациентов разного возраста
АННОТАЦИЯ
Ключевые слова:
черепно
-
мозговая травма,
острая субдуральная
гематома,
пациенты пожилого
возраста,
компьютерная
томография
Смертность при черепно
-
мозговых травмах увеличивается
среди пациентов пожилого возраста, но это не связано с
экстрацеребральными заболеваниями. Единственным видом
черепно
-
мозговой травмы, частота встречаемости которой
несколько увеличивается у пациентов пожилого возраста,
является субдуральная гематома. КТ головного мозга была
выполнена у 110 пациентов с ЧМТ в возрасте от 18 до 97 лет.
Установлено, что место (локализация), форма и структура
субдуральной гематомы на компьютерной томографии
различались в зависимости от возраста пациентов. Эти
различия
тесно
связаны
с
возрастом
пациентов.
Неоднородная структура острой субдуральной гематомы сама
по себе может иметь прогностическое значение при
неблагоприятном исходе ЧМТ.
Kirish.
Miya travmatik shikastlanishi natijalarini jabrlanuvchining yoshiga bog
‘
liqligi
ko
‘
plab tadqiqotchilar tomonidan aniqlangan [1, 3, 4, 7, 8], ularning aksariyati
ekstraserebral patologiya bilan bog
‘
liqlik yo
‘
qligini ko
‘
rsatgan holda, faqat bemorning
yoshi ulg
‘
ayishi bilan davolanish natijalari yomonlashishini ta
’
kidladilar. [1, 8]. 60 yoshdan
oshgan bemorlar o‘limi va nogironligining ko‘payishi sabablari hali aniq ko‘rsatilmagan.
Shu bilan birga, so‘nggi yillarda aholining umumiy tarkibida miya shikastlanishi bilan
og‘riga
n bemorlarda qari yoshdagi bemorlar ulushi ham ortib bormoqda, bu bizni ushbu
yosh guruhidagi miya shikastlanishining xususiyatlarini aniqlashga undaydi. Bosh
miyaning birlamchi zararlanishlarining boshqa turlari (epidural gematomalar,
subaraxnoidal qon quyilishi, miya lat yeyishi, diffuz aksonal zararlanishi) katta yoshlilar
guruhida sezilarli o‘zgarmaydi, faqatgina subdural gematomalar uchrash darajasi 60
yoshdan oshgan bemorlarda o‘sib borishga moyildir. Shu sababli subdural gematomalarni
o‘rganishga qar
or qilindi.
Izlanishning maqsadi komputer tomografiyasi natijalariga ko‘ra o‘tkir subdural
gematomalarning turli yoshdagi bemorlardagi o‘ziga xosligini o‘rganish.
Material va metodlar.
Biz 18 yoshdan 97 yoshgacha bo‘lgan 110 nafar bemorlarni bosh
miya
jarohatlanishining o‘tkir davrida tekshirdik. Barcha bemorlarga komputer tomografiya
o‘tkazilgan, klinik ko‘rsatmalarga asoslangan holda 94 bemorda KT qayta amalga
oshirilgan.
Tadqiqotning birinchi qismida bemorlar ikki guruhga bo‘lingan: asosiy guruh 46
kishidan iborat 60 va undan katta yoshdagi bemorlar, taqqoslash guruhi 18 yoshdan 59
yoshgacha bo‘lgan 64 bemorni o‘z ichiga oldi.
Profilaktik tibbiyot va salomatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
2
№
6 (2023) / ISSN 2181-3663
25
O‘lim ko‘rsatkichi asosiy guruhda birlamchi miya shikastlanishining asosiy
turlarining uchrashi 17,11% ga yetdi, nazorat guruhida esa 10,01% (p<0,001)ni tashkil
etdi. Dastlabki o‘rganish natijasida ushbu ikki guruhdagi o‘tkir subdural gematomaning KT
skanl
aridagi farqlar aniqlangandan so‘ng, biz barcha bemorlarni yoshi bo‘yicha 8 guruhga
bo‘lib, 3 yillik intervalni asos qilib oldik va olingan ma’lumotlarni statistik qayta ishladik.
Natijalar va muhokama.
Har ikki yosh guruhida subdural gematomalar shakllangan: katta yoshdagi guruhda
29 ta subdural gematoma (63%) aniqlangan, taqqoslash guruhida esa 38 (57,3%). Bu farq
statistik ahamiyatga ega emas edi, lekin keksa bemorlarda subdural gematomalarning
ko‘payi
shi tendensiyasini aks ettirdi. Subdural gematomalar shakllanishining turli
chastotasiga qo‘shimcha ravishda, har ikkala yosh guruhida ham boshqa farqlar aniqlandi.
60 yoshdan oshgan bemorlarda subdural gematomalar nafaqat yosh bemorlarning
ko‘pchiligida bo‘lgani kabi, miya yarim sharlarining konveksital yuzasida ham, balki
parasagittal zonada (35,5%), miya yarim sharlarining medial yuzasida (10,8%), peshona
sohasining old qismidan yuqorida (6,5%), falks-tentorial burchakda (5,4%) joylashgan.
Taqqoslash guruhida ham subdural gematomalarning o‘xshash atipik lokalizatsiyasi
kuzatilgan, ammo bir muncha kamroq (jami 10% dan kam) (p <0,001) va bu bemorlarning
barchasi 50 yoshdan oshgan yoki bosh miyada chandiqli-
atrofik o‘zgarishlari bo‘lgan,
avval travmatik miya jarohatlarini olgan bemorlarda aniqlangan. Yoshlarda ustun bo‘lgan
subdural gematomalarning tipik konveksital lokalizatsiyasi subdural bo‘shliqdagi qon
miyaning e
ng mos keladigan qismida to‘planganligi bilan izohlanadi, ya’ni miyaning eng
chuqur egatlari bo‘lgan: lateral (Silvian) va markaziy (Roland). Biz katta yoshdagi
guruhdagi subdural gematomalarning atipik lokalizatsiyasining ko‘rinishini shikastlanish
vaqtid
a miyadagi atrofik o‘zgarishlar tufayli miyaning parasagittal, qutb, medial yoki bazal
qismlari bo‘ylab zaxira bo‘shliqlari kengayganligi bilan izohladik. Shuning uchun subdural
gematomalar miyaning atrofiyalangan joylari bo‘ylab joylashgan. Natijada, katt
a yoshdagi
guruhdagi tipik konveksital subdural gematomalarning ulushi 41,8% gacha kamaydi va
atipik lokalizatsiya ustunlik qila boshladi (barcha subdural gematomalarning 58,2%).
Katta yoshdagi o‘tkir subdural gematomalarning shakli xilma
-
xil edi: u ko‘pch
ilik yosh
bemorlardagi kabi o‘roqsimon (38,7%) bo‘lishi mumkin, ammo qalinligi deyarli bir xil
bo‘lgan lentaga o‘xshash (30,1%) subdural gematomalar ham mavjud edi; medial
chegarasi tekis bo‘lgan, aylana segmenti shaklida (16,1%)gematomalar ham aniqlandi.
Bundan tashqari, ba’zi subdural gematomalarda medial konturning kichik maydoni botiq
bo‘lishi mumkin (11,8%), bu miya yuzasida egatchaga to‘g‘ri keladi.
Katta yoshdagi guruhda subdural gematomalar shaklining o‘xshash xususiyatlari
miyaning premorbid atrofiyasi bilan ham bog‘liq bo‘lishi mumkin. Katta yoshdagi guruhda
o‘tkir subdural gematomalarning tuzilishi faqat 10% bemorlarda bir xil giperdens bo‘lgan.
Qolgan barcha tekshiruvlarda gematomalar zichligi geterogen bo‘lib, turli xil zichlikdagi
qatlamlar almashinishi kuzatilgan: yorqin giperdens qatlam qon laxtalariga to‘g‘ri keldi va
kamroq intensiv, shaffof zonalar zichlikda orqa miya suyuqligiga yaqinlashdi. Qatlamlar
orasidagi chegaralar yarim sharning yuzasiga gorizontal yoki parallel ravishda joylashgan.
Deyarli vertikal chegaralar og‘irroq qon laxtalarining cho‘kishini aks ettira olmadi. Bundan
tashqari, geterogen tuzilma jarohatdan bir necha kun o‘tga
ch emas, balki darhol paydo
bo‘lgan. Shuning uchun 60 yoshdan oshgan bemorlarda o‘tkir subdural gematomalarning
qatlamli tuzilishi uning evolyutsiyasini emas, balki gematoma shakllanishining
xususiyatlarini aks ettirdi.
Profilaktik tibbiyot va salomatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
2
№
6 (2023) / ISSN 2181-3663
26
Keksa odamlarda subdural gematomalarning yuqori chastotasi ularning sinuslarga
quyiluvchi (ko‘prik) venalariga zarar yetkazish ehtimoli ko‘proq ekanligini ko‘rsatdi va bu
jarohatlanish vaqtida bosh suyagi ichidagi miyaning ko‘proq amplitudasi bilan bog‘liq
bo‘lishi mumkin, biz buni bosh suyagining sig‘imiga nisbatan miya hajmining pasayishi
bilan izohladik. Katta yoshdagi odamlarda miya va bosh suyagi o‘rtasidagi
munosabatlarning yosh bemorlarga nisbatan o‘zgarishi jarohatlanish paytida miyaning
bosh suyagi
ichidagi siljishi (ko‘prik) venalari va araxnoid membranani juda kuchli
cho‘zishiga olib keldi. Paxion granulyatsiyalari va ularning zararlanishiga sabab bo‘ldi.
Yorilgan o‘tish venalaridan subdural bo‘shliqqa qon quyiladi. Araxnoidal pardaning
yorilishi
subaraxnoid likvorning subdural bo‘shliqqa chiqishi uchun eshikni yaratdi,
shuning uchun ham qon va likvor bir vaqtning o‘zida yig‘iladi. Qon va likvor oqishining bir
nechta manbalari 60 yoshdan oshgan bemorlarning 89,2 foizida subdural
gematomalarning geterogen tuzilishini yaratdi. Subdural gematomalarning bunday
qatlamli tuzilishi birinchi marta yapon tadqiqotchilari tomonidan 2006 yilda
ta’riflangan[5], bunday tuzilish 29 ta subdural gematomadan 21 tasida aniqlangan. Bu
tadqiqot o‘rtacha yoshi 67,1 yosh bo‘lgan 29 bemorda o‘tkazilgan. Biroq, nashr etilgan
maqolada tasvirlangan gematomalarning geterogenligi sabablari haqida hech qanday izoh
yo‘q edi.
Keksa yoshdagi bemorlarda subdural gematomalarning atipik lokalizatsiyasini
yuqori ulushi (58,2%) va bu gematomalar shaklining o‘ziga xos xususiyatlari miyaning
premorbid atrofiyasi bilan bog‘liq. Shunga o‘xshash talqin subtentorial subdural
gematomalar bilan taqqoslangan holda ham tasdiqlangan. Ikkala yosh guruhidagi kalla
suyagi orqa chuqurchasining subdural gematomalari bir xil chastotada (taxminan 5%)
aniqlangan. Ma’lumki, miyacha va miya ustuni atrofik o‘zgarishlar miya yarim
sharlaridagiga qaraganda kamdan-kam kuzatiladi. Miyaning premorbid atrofiyasi katta
yoshdagi guruhda surunkali subdural gematomalarning ulushi 15% gacha oshishini
ta’minladi. Miyaning premorbid atrofiyasi va uning 60 yoshdan oshgan bemorlarda bosh
miya jarohatlanishi rivojlanishida
gi rolining qo‘shimcha dalili 26 bemorda (26,4%) qayd
etilgan travmatik subdural gidromalarining yuqori chastotasi bo‘lgan. Subdural
gematomani jarrohlik yo‘li bilan olib tashlagandan so‘ng, operatsiya qilingan katta
yoshdagi bemorlarning yarmida bosilgan
miya yarim sharining o‘rniga qaytishi
kuzatilmagan. Bu bemorlardan 2 tasida hosil bo‘lgan gidroma bo‘shlig‘iga qayta qon
quyilishi kuzatildi.
Biz katta yoshdagi guruhdagi subdural gematomalarda aniqlangan barcha farqlarni
miyaning premorbid atrofiyasi bilan bog‘ladik, agar biz ilgari surgan gipoteza to‘g‘ri bo‘lsa
subdural gematomalarning farqli belgilari yosh o‘tgani sari oshib borishi kerak ed
i. Buni
aniqlash uchun 3 yil intervalda bemorlarni 8 ta guruhga bo‘ldik. O‘tkazilgan statistik
tadqiqot natijasida kichik yosh guruhlarini subdural gematomalarning chastotasi
jabrlanuvchining yoshi oshgani sayin o‘sish tendensiyasiga ega ekanligi ma’lum bo‘ldi
(p<0,07). Ishonchlilik chegarasi bemorlarni uch guruhga bo‘lish orqali yengib o‘tildi: 30
yoshgacha, 30 dan 69 yoshgacha va 70 yoshdan oshgan. Ushbu bo‘linish bilan subdural
gematomalarning chastotasining ortishi va bemorning yoshi ortishi bilan o‘tki
r osti va
surunkali subdural gematomalar ulushining ortishi sezilarli bo‘ldi(p<0,05).
Bemorning yoshi katta bo‘lgani sayin ortib borayotgan chastota bilan o‘tkir subdural
gematomalarning atipik shakli (o‘roqsimon, lentasimon, ikkala yarim sharlari) aniqlandi.
Shu bilan birga, tipik yarim oy shakliga ega bo‘lgan subdural gematomalarning ulus
hi
Profilaktik tibbiyot va salomatlik
–
Профилактическая медицина и здоровье
–
Preventive Medicine and Health
Issue
–
2
№
6 (2023) / ISSN 2181-3663
27
sezilarli darajada kamaydi. Ushbu qonuniyat nafaqat barcha bemorlarni kichik yosh
guruhlariga bo‘lishda tasdiqlangan, balki juda yuqori ishonchlilik bilan hamroh bo‘lgan
(p<0,001). O‘tkir subdural gematomaning geterogen tuzilishining chastotasi, qon va lik
vor
suyuqligining subdural bo‘shliqqa bir vaqtning o‘zida tushishi natijasida bemorning yoshi
bilan aniq ortib boradi. Og‘ir miya jarohatlanishi natijasida vafot etgan va tirik qolganlarda
o‘tkir subdural gematoma tarkibida “qatlamli” simptomni aniqlash ch
astotasini
solishtirganda, bu belgi o‘lim xavfini sezilarli darajada oshirganligi ma’lum bo‘ldi.
Xulosa.
Tadqiqotda o‘limning bemor yoshiga bog‘liqligi, bemorning yoshining miya
jarohatlanishidan o‘lim xavfiga ta’sirini isbotladi. Shunday qilib, subdural
gematomalarning aniqlangan xususiyatlarini bemorning yoshi bilan, miyaning premorbid
atrofiyasi va uning d
ekompressiyasidan keyin miyaning doimiy deformatsiyasi og‘ir bosh
miya jarohatlanishidan keyin yanada yomonlashgani bilan izohlash mumkin. Keksa
bemorlarda subdural gematomalar qon va miya likvor suyuqligi aralashmasini, atipik
joylashuvni va turli xil shakllarni aks ettiruvchi qatlamli geterogen tuzilish bilan
tavsiflanadi. Keksa odamlarda subdural gematomalarning lokalizatsiyasi, shakli va
tuzilishidagi farqlar miyaning premorbid atrofiyasiga bog‘liq. O‘tkir subdural
gematomaning qatlamli tuzilishi bemorn
ing o‘lim xavfini oshiradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO
‘
YXATI:
1. Потапов А. А., Лихтерман
Л. Б., Гаврилов А. Г. Рекомендации при черепно
-
мозговой травме с позиций доказательной
медицины // Доказательная
нейротравматология / Под ред. А. А.
Потапова, Л. Б. Лихтермана. –
М., 2003. –
С. 33–
61.
2. Biagas K. V., Grundl P. D., Kochanek P. M. et al. Posttraumatic hyperemia in
immature, mature, and aged rats: autoradiographic determination of cerebral blood fl ow
// J Neurotrauma.
–
1996.
–
Apr.,
№ 13 (4). –
P. 189
–
200.
3. Dunham C. M., Coates S., Cooper C. Compelling evidence for discretionary brain
computed tomographic imaging in those patients with mild cognitive impairment after
blunt trauma // J Trauma.
–
1996.
–
Oct., № 41 (4). –
P. 679
–
86.
4. Ferrell R. B., Tanev K. S. Traumatic brain injury in older adults //Curr Psychiatry
Rep.
–
2002.
–
Oct, № 4 (5). –
P. 354
–
362.
5. Fujisawa H., Nomura S., Kajiwara K. et al. Various magnetic resonance imaging
patterns of chronic subdural hematomas: indicators of pathogenesis? // Neurol Med Chir
(Tokyo).
–
2006.
–
V. 46.
–
P. 333
–
339.
6. Rodda R. A., Hume Adams J., Graham D. I. et al. Fatal non-missile head injury: a
cohort study of patients with and without an intracranial hematoma // Clin Neuropathol.
–
1987.
–
Jul-
Aug., № 6 (4). –
P. 179
–
184.
7. Sawauchi S., Taya K., Hashimoto T. et al. [Progressive brain injury] [Article in
Japanese] // No Shinkei Geka.
–
2003.
–
Jul., № 31 (7). –
P. 749
–
755.
8. Spektor S., Agus S., Merkin V. et al. Low-dose aspirin prophylaxis and risk of
intracranial hemorrhage in patients older than 60 years of age with mild or moderate head
injury: a prospective study //J Neurosurg.
–
2003.
–
Oct., № 99 (4). –
P. 661
–
665.
