117
“CISTANCHE MONGOLICA” EKSTRAKTINING
ANTIDEPRESANT XUSUSIYATI
Raximova Nigina Furkat kizi
assistant,
O‘zbekiston milliy universiteti
Mamatova Nodira Muxtorovna
t.f.d., dotsent, Toshkent pediatriya tibbiyot instituti
Annotatsiya:
Ushbu ilmiy maqolada supurgi oilasiga tegishli
o‘simlik
turkumiga mansub Cistanche mongolica
o‘simligining toksik farmakologik
xususiyatlari ko‘rsatilgan. Hozirgi vaqtda mahalliy o‘simliklardan samarali dorivor
moddalarni topish juda muhim sanaladi [1;3;5]. Cistanche
o‘simligidan olingan
an’anaviy xitoy tabobatida keng qo‘llaniladi.
Cistanche tubuloza xorijda osteoporoz,
Alsgeymer kasalligi va erkaklar jinsiy disfunksiyalarini davolashda keng
qo‘
llaniladi. Cistanche Herba
buyrak еtishmovchiligi, impotensiya, ayollar
b
epushtligi, patologik ajralmalar, og‘riqli hayz ko‘rishda, qariyalarda qabziyatni
davolashda qo‘llaniladi
[2;4].
O‘zbekistonda Farg‘ona viloyatida o‘sadigan
Cistanche mongolica turlarining ayrim farmakologik xususiyatlari va o‘tkir
zaharliligi o‘rganilib t
ahlil qilindi.
Kalit so‘zlar:
Cistanche mongolica, o‘simlik ekstrakti, farmakologiya,
antidepresant, modda, dorivor, davolash.
Tadqiqot maqsadi:
Cistanche mongolica o‘simligining еr usti va еr osti
qismlaridan ajratilgan ekstraktning antidepressant xususiyatini aniqlash.
Materiallar va tadqiqot usullari.
Tajribalar O‘zbekiston Respublikasi
Fanlar akademiyasining Akademik S.Yunusov nomidagi O‘simli
k moddalari
kimyosi instititutida o‘tkazildi. Tadqiqot obyekti –
Farg‘ona viloyati Yozyovon
tumanida joylashgan davlat tabiat yodgorligi majmuasidan yig‘ib olingan
Cistanche mongolica o‘simligining еr usti va еr osti qismlaridan 80% li etanol
bilan ekstraksiya usulida ajratib olingan ekstrakt. Hayvonlar tasodifiy tanlab
olindi, laboratoriya sharoitlariga moslashishi uchun qabul qilish boshlanishidan
kamida 5 kun oldin o‘z qafaslarida saqlangan. Tajribalar vivariy sharoitida
o‘tkazildi va og‘irligi 170
-230 g
r bo‘lgan, 60 ta erkak oq sichqon ustida kuzatuv
olib borildi. Tajriba davomida og‘iz orqali yuborilgan moddaning antidepressant
xususiyati aniqlandi. Tajribalarda moddaning harakatlanish aktivligi,
α
-
adrenomimetik fenamin ta’sirini yuzaga keladigan haraka
t faolligi (R.Rothman at
al., 2001) [7], galoperidoldan yuzaga keladigan katalepsiya davomiyligiga ta’siri
(Reavill C., at al., 1999) [8], “ochiq maydon” usulida harakat va qidiruv faolligi
(Hall C. 1936) [9], arekolin yordamida chaqirilgan gipersalivatsiya hamda
118
tremorga qarshi faolligini[10] hamda spesifik depressiyaga qarshi hayvonlarni
majburiy suzish davomiyligiga (Porsolt R. at al.1977) [11] va “sichqonlarning
dumidan osish” testi (Steru L., et al. 1985) [12] modellarda olib borildi. Quyida
sizga Pors
olt R. usuli bo‘yicha majburiy suzish davomiyligiga moddalarning ta’siri
xaqida ma’lumot berdik.
Natijalar va uning muhokamasi:
Porsolt R.
usul antidepressant faollikka
ega bo‘lgan moddalarni aniqlashning eng asosiy tekshiruv usuli hisoblanadi. Oq
sichqonl
arda o‘tkazilgan tajribalarda o‘rganilayotgan moddalarning Porsolt
usulida majburiy aktiv va passiv suzish, hamda immobilizatsiya holatining
yashirin davriga (“nochorlik holati”) ta’siri o‘rganildi. Har bir tajribada 6 ta
hayvon ishlatilgan. Hayvonlar maxsus sichqonlar uchun diametri 10 sm,
balandligi 25 sm, kalamushlar uchun mos ravishda 18 va 40 sm silindrga
joylashtiriladi. Silindr 1/3 ga suv (27°C) quyiladi. Suvdan chiqishga bo‘lgan
muvaffaqiyatsiz urinishlardan so‘ng, harakatsiz holatga o‘tib oladi. Bu
ruhiy
tushkunlik, “umidsizlik” holati sifatida qabul qilinadi. Tajriba hayvonlarning
suvdan chiqishga bo‘lgan barcha faol urinishlari dastlabki 6 daqiqadan so‘ng
suvga botgandan keyin qayd etiladi. Antidepressantlar ta’siri ostida, ularning
ta’sir mexanizmidan qat’iy nazar, hayvonlarning faolligi oshadi va harakatsizlik
(immobilizatsiya) vaqti kamayadi.
Xulosa.
Shunday qilib, olingan natijalarga asoslanib,
Cistanche mongolica
o‘simligi ekstrakti barcha o‘rganilgan dozalarda antidepressant
faollikni
namoyon qildi, ayniqsa 100 mg/kg dozada fluoksetinning 10 mg/kg dozasiga
nisbatan 2 barobar yuqori faollikni namoyon qildi.
1-jadval
№
Moddalar va
guruhlar
Dozalar
mg/kg da
Harakatchanlik
davri
Harakatsizlik
davri
Samarasi
% larda
1.
Nazorat guruhi
233.2
126.8
2.
Cistanche mongolica
50
265
95
25.1
100
294.6
65.4
+48.4
200
239.8
120.2
+5.2
3.
Fluoksetin
10
264
96
+24
20
228.3
131.7
-4
30
10.5
289.5
-39.2
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
:
1.
Tursunov J.I., Ibragimov A.A., Kurbanov B.I. Cistanche Mongolicaning
makro- va mikroelement tarkibi G.Beck // Universum: kimyo va biologiya:
elektron. ilmiy jurn.
2020. № 9
(75).
2.
Y. Jiang, P.-F. Tu, Analysis of chemical constituents in Cistanche species, J.
Chromatogr. A 1216 (2009) 1970
–
1979.
119
3.
Растителные ресурсы, России и сопределных государств, Част
II,
Санкт
-
Петербург «Мир и Семя –
95» ,1996г, 289
-
стр
4.
Zhifei Fu, Xiang Fan, Xiaoying Wang, Xiumei Gao. Cistanches Herba: An
overview of its chemistry, pharmacology, and pharmacokinetics property Journal
of ethnopharmacology Volume 219. 12 June 2018 Pages 233-247
5.
O‘zbekist
on florasi, Tom
–
V,
O‘zbekiston Fanlar akademiyasi nashriyot
i.
Toshkent -1961, S-505
6.
European Convention for the Protection of Vertebrate Animals Used for
Experimental and Other Scientific Purposes,
ETS №123, Strasbourg (1986).
7.
Rothman R., Baumann M. , Dersch C. et al. / Amphetamine-type central
nervous system stimulants release norepinephrine more potently than they
release dopamine and serotonin. // Synapse. 2001 Jan;39(1):32-41.
8.
Reavill C., Kettle A., Holland V., Riley G., Blackburn T.P. / Attenuation of
haloperidol-induced catalepsy by a 5-HT2C receptor antagonist. // Br. J.
Pharmacol. Feb 1999; 126(3): 572-574. ID. PMC 1565856
9.
Hall C. / The relationship between emotionality and ambulatory activity.
// J.Comp. Psychol., 1936, 22, 345-452.
10.
Хабриев
Р.У.(Ред.).
Руководство
по
эксперименталному
(доклиническому) изучению новых фармакологических веществ. Москва.
2005.,с.
832.
11.
Porsolt R., Bertin A., Jalfre M. / Behavioral despair in mice: a primary
screening test for antidepressants. // Archives Internationales de
Pharmacodynamie et de Thérapie.19
77, 229 (2): 327
–
336.
12.
Мирзаахмедова, К., & Нуриддинова, Н. (2021). Лечение заболеваний
центральной нервной системы в аспекте фармакологии, in Library, 27(4), 5
-8.
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17316
13.
Каримова, Г., Аминов, С., Зияева, Ш., & Мирзаахмедова, К. (2022).
Влияние дармонала и соединений фитина на желчеобразвательную и
желчевыделительную функцию печени, in Library, 22(1), 77
-
82. извлечено
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17373
14.
Каримов, Р., Зияева, LU., & Мирзаахмедова, К. (2020). Влияние
фитата кобальта, фитата магния и силибора на состав липидов сыворотки
крови при экспериментальном гепатите, in Library, 20(1'), 122
-127.
извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17299
15.
Абзалова, Ш., Калдибаева, А., Икрамова, С., & Икрамова, Ш. (2014).
Морфологические паралели изменений печени при экспериментальном
ишемическом поражении головного мозга, in Library, 2(2), 350
-356.
извлечено от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17320
16.
Ахраров, X., Пазилова, С., Камалова, 3., & Акбарова, М. (2018).
Изменение активности энтеральных ферментов у крыс из разных групп в
условиях
стресса,
in
Library,
18(2),
69
-
72.
извлечено
от
https://inlibrary.uz/index.php/archive/article/view/17473
