587
BO‘LAJAK BOSHLANG‘ICH SINF O‘QITUVCHILARIGA INNOVATSION
YONDASHUVLAR ASOSIDA TADQIQOTCHILIK KOMPETENSIYALARINI
SHAKLLANTIRISH METODIKASI
Abduqunduzova Malika Tolibjon qizi
Guliston davlat universiteti
Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi 3-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.11372169
Annotatsiya.
Ushbu maqola zamonaviy ta’limda jahon standartlariga javob bera oladigan
va xususan, boshlang‘ich ta’lim sohasida faoliyatni boshlashi lozim bo‘lgan bo‘lajak boshlang‘ich
sinf o‘qituvchilarini innovatsion faoliyatga tayyorlash tadqiqotchilik kompetensiyalarini
shakllantirish
masalalariga e’tibor beradi va bunda aynan qanday, qaysi jihatlarning dolzarb
ekanligi to‘g‘risida fikr-mulohaza bildirishga ham ahamiyat berildi.
Kalit so’zlar:
Zamonaviy ta’lim, boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi, tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakillantirishda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda axborot
kompetentligi, kompetensiya, o‘quvchi, ta’lim, tarbiya, innovatsion faoliyat, innovatsion ta’lim,
tadqiqotchilik kompetensiyalari,
kasbiy tayyorgarlik.
Dunyo ta’lim standartlariga mos mutaxassislar tayyorlashning yuqori darajasini ta’minlash
uchun sharoitlar yaratish, zamonaviy oliy ta’lim bitiruvchilarini tanqidiy fikrlashini shakllantirish,
kasbiy va ijtimoiy kompetensiyalar majmuasiga ega bo‘lishi uchun zaruriy bazani yaratish, shu
jumladan, innovatsion faoliyatga, innovatsion ta’lim muhitiga kasbiy tayyorlikni talab qiladi.
Yurtimiz mustaqil davlat sifatida demokratik jamiyat qurish, dunyodagi eng rivojlangan
mamlakatlar qatoridan o‘rin olishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘ygan. Bu o‘z navbatida umumiy
o‘rta ta’lim muassasalarida faoliyat olib borayotgan o‘qituvchilarning kasbiymetodik
tayyorgarligini rivojlantirish bilan belgilanadi. O‘qituvchilarning kasbiy-metodik tayyorgarligi
ularning kasbiy faoliyatga doir bilimlar, ta’lim-tarbiya jarayonini tashkil qilish, o‘zo‘zini
rivojlantirish kabi asosiy kasbiy faoliyat sohalarida aks etadi. Bo‘lajak boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisining o‘z fanini o‘qitishga doir bilimlarni mukammal bilishi va harakatga keltirishi,
ta’lim jarayonini tashkil etishi va baholash uchun zarur bo‘lgan tayanch kompetensiyalarni
egallashdan iborat. Shu bois, o‘qitish va tarbiyalash jarayoni ta’lim sohasida innovatsion ilmiy
yutuqlar, zamonaviy pedagogik va axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida intensiv
tashkil etishni va o‘z-o‘zini rivojlantirishni ham dastlabki qatorda talab etmoqda.
588
Respublikada o‘quvchilar uchun boshlang‘ich umumiy ta’limning davlat ta’lim standarti
joriy qilingan kundan boshlab hozirgi kunga qadar turli kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarini
o‘qitish uchun o‘qituvchilarni tayyorlash masalasi va unga dair qaror vazifalarning barchasi
boshlang‘ich ta’lim sohasidagi o‘qituvchilarning innovatsion faoliyatiga qo‘yiladigan talablarni
oshirish, ularning funksional vazifalarini kengaytirish, kasbiy ahamiyatga ega va shaxsiy
xususiyatlarni o‘zgartirishga olib keldi. Kasbiy tayyorgarlikning innovatsion usullaridan biri
ta’limning dinamik shakli bo‘lgan o‘qitish bo‘lib, uning davomida zamonaviy ta’limni boshqarish
talablariga javob beradigan bilim, ko‘nikma va malakalarni faol o‘zlashtirish asosida amalga
oshiriladi.
Innovatsion ta’lim muhitida bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini innovatsion
faoliyatga kasbiy tayyorlashda o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish muammosi ilmiy qiziqish
doirasidan tashqarida qolganligini ham aytib o‘tish joiz. Shu sababli ham bo‘lajak boshlang‘ich
sinf o‘qituvchilarining innovatsion ta’lim muhitida innovatsion faoliyatga kasbiy tayyorgarligini
shakllantirishning samarali vositasi sifatida o‘qitish texnologiyalarining mohiyatini ochib berishga
qaratilgan ilmiy tadqiqot ishlarini tashkil etish masalasiga ham chuqur yondashish lozim
nazarimizda. Bunda turfa treninglarni tashkillashtirish ham ahamiyatlidir. Bu bilan bo‘lajak
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida amaliy jarayonlar haqida tassavur olamining kengayishiga
erishish mumkin. Ma’lumki, pedagogik lug‘atda «trening»ning ilmiy ta’rifi interfaol ta’lim shakli
sifatida qaraladi, uning maqsadi shaxslararo va kasbiy xulq-atvorni rivojlantirishdir. Biroq
treningning o‘ziga xos «atributlari» borligini ham esdan chiqarmaslik zarur. Bularga trening
guruhi kiradi; o‘quv doirasi; maxsus jihozlangan xona va o‘quv jihozlari (flipchart, markerlar);
murabbiy; guruh qoidalari; o‘zaro ta’sir va muloqot muhiti; o‘qitishning interfaol usullari; o‘quv
mashg'ulotining tuzilishi; o‘qitish samaradorligini baholash. Ushbu ketma-ketlikda sanalgan
kontsepsiyani talqin qilishning bir nechta paradigmalari mavjud, bular: o‘qitish o‘ziga xos trening
sifatida; samarali xulq-atvor ko‘nikmalari va malakalarini shakllantirishga olib keladigan trening
sifatida; o‘qitish faol ta’lim shakli sifatida, uning maqsadi, birinchi navbatda, psixologik bilimlarni
uzatish, shuningdek, muayyan ko‘nikma va malakalarni rivojlantirish; trening ishtirokchilarning
o‘zini o‘zi ochishi va o‘zlarining psixologik muammolarini hal qilish yo‘llarini mustaqil izlash
uchun sharoit yaratish usuli sifatida.
Maktab ta’lim texnologiyalari faol o'qitish usullari tizimining asosiy elementi hisoblanadi.
Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oliy o‘quv yurtlarida o‘qitish texnologiyalaridan
foydalanishdan maqsad mutaxassisning kasbiy faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlarini
589
tavsiflovchi va uning kasbiy mahorat darajasini belgilaydigan mavjud bilimlar asosida talabalarda
maxsus ko‘nikma va malakalarni shakllantirishdir.
Maqolada yoritilishi maqsad qilingan muammoimiz kontekstida bo‘lajak boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilarini innovatsion ta’lim sohasidagi innovatsion faoliyatga tayyorlash tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakllantirish
treninglaridan foydalanishning o‘ziga xos xususiyatlarini
tushunish alohida ahamiyatga ega, chunki bu treninglar bizga kasbiy va shaxsiy o‘z-o‘zini
anglashni rivojlantirish zarur shart-sharoitlarni amalga oshirishga imkon beradi. Bu oliy ta’lim
bitiruvchilari uchun muhimdir. Trening davomida norasmiy, majburiy bo‘lmagan muloqot
yaratiladi, bu guruh uchun muammoni ishlab chiqish va hal qilish uchun ko‘plab imkoniyatlarni
ochadi. Trening bo‘lajak mutaxassislarning faol-kognitiv va aqliy faoliyati faollashtirilgan,
zamonaviy fanlar olamini o‘rganishga qaratilgan sinflarda innovatsion faoliyatga kasbiy
tayyorgarligi shakllanadigan qulay makonni ta’minlaydi. Ushbu pedagogik innovatsiyani kasbiy
kompetensiyani rivojlantirish, turli kasbiy va shaxsiy, jismoniy fazilatlar, qobiliyat va
imkoniyatlarni shakllantirish va takomillashtirish maqsadida o‘qitishni pedagogik, ta’lim, kasbiy,
hayotiy vaziyatlarni o‘yin modellashtirish usuli sifatida belgilaydigan boshqa tadqiqotchilarning
tushunishiga ham, ya’ni bo‘lajak mutaxassisning malakasini oshirish, o‘quvchilarni mashg‘ulot
vaziyatiga ishtirokchilar va tomoshabinlar sifatida jalb qilish orqali o‘z-o‘zini anglash va xulq-
atvorning adekvatligini oshirishga ham qarshi emasmiz.
Bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini innovatsion faoliyatga tayyorlash
tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakllantirishda yuqoridagilardan tashqari yana e’tibor berilishi
lozim bo‘lgan qator omillar mavjud. Shu sababli ham bu boradagi tadqiqotlarda turli
yondashuvlarga murojaat qilish, bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining kasbiy
tayyorgarligini oshirishda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakillantirishda axborot kompetentligini rivojlantirish masalasiga ham e’tibor
berish ham o‘ta muhimdir. Tayanch darajadagi axborot kompetentlik ostida insonning kundalik
hayotida va jamiyatda sodir bo‘ladigan haqiqiy vaziyatlarda yuzaga keladigan ijtimoiy ahamiyatli
vazifalarni hal etish uchun axborot faoliyatining turli ko‘rinishlarini samarali amalga oshirish va
yangi axborot texnologiyalaridan foydalanishga qadriyatli munosabat, bilim va ko‘nikmalarning
majmuini ifodalovchi shaxs sifatlarini tushuniladi.
O‘qituvchining tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakillantirishda axborot kompetentligi maktab bitiruvchisining tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakillantirishda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda axborot
kompetentligini rivojlantirish sifatida xizmat qiladi va ta’lim beruvchi — pedagog tomonidan
590
bilim, ko‘nikmalar va axborot faoliyati turli ko‘rinishlarini samarali amalga oshirish hamda kasbiy
taʼlimiy faoliyatda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanishga qadriyatli munosabatlar
majmuini aks ettiruvchi, pedagogning kasbiy-shaxsiy sifati tariqasida tushuniladi. Bunga kasbiy
yo‘naltirilgan bilimlar, ko‘nikmalar va uqituvchi uchun xos bo‘lgan axborot faoliyatini amalga
oshirish motivatsiyasi, yangi axborot texnologiyalarini o‘quv jarayonida qo‘llashga tayyorgarlik
kiritiladi. Ayni zamonaviy ta’lim sharoitida soha mutaxassislarida tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakillantirishda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda axborot
kompetentligining rivojlanganligi juda ahamiyatli masaladir. Shu jumladan, boshlang‘ich sinf
o‘qituvchilarida ham mazur kompetentlikning rivoj topganligiga e’tibor qaratish yoxud ta’lim
sohasida faoliyat olib boruvchi har bir boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining tadqiqotchilik
kompetensiyalarini shakillantirishda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda axborot
kompetentligini rivojlantirish kelajak aklod vakillariga zamonaviy bilim berishning zaruriy
shartlaridan biridir deyilsa, sira mubolag‘a bo‘lmaydi. Negaki, axborot kommunikatsion
jarayonlarining tobora jadallashuvi bugun har haysi sona vakilidangina emas, balki ta’lim
jarayonida faoliyat olib borayotgan har haysi fan o‘qituvchisidan axborot kompetentsiyasining
kerakli miqdorda rivoj topganligini talab qilmoqda. Chunki amaliy jarayonlarda bugun axborot
kommunikatsion vositalaridan foydalanmasdan yetarli va yoxud ko‘zlangan natijaga erishish
amrimahol bo‘lib qoldi.
Pedagogik tizimda yangi elementning paydo bo‘lishi, yangi axborot texnologiyalari ko‘p
jihatdan uning funksiyalarini o‘zgartiradi va yangi pedagogik samaraga erishishga imkon beradi.
O‘qitishning yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish o‘qituvchining kasbiy imkoniyatlarini
ahamiyatli oshiradi, uning pedagogik kompetentligining chegaralarini kengaytiradi va demak,
uning kasbiy faoliyatining mahsuldorligini oshirishga, yaʼni taʼlim sifatini yuksaltirishga xizmat
kiladi. O‘qituvchining boshlang‘ich taʼlim o‘quv jarayonida yangi axborot texnologiyalaridan
foydalanish bo‘yicha faoliyati strukturasini modeliga muvofiq ravishda pedagogik ko‘ikmalar
orqali ko‘rib chiqish ham juda e’tibot talab masalalardan biri sanaladi.
Shunday qilib, bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarini innovatsion davrning talablarini
inobatga olgan holda, innovatsion ta’lim muhiti va uning qizi‘in jarayonlariga tayyorlash masalasi
bugungi kunning dolzarb masalalaridan ekanligini alohida ta’kidlash lozim. Hamda bu borada
bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida zamonaviy ta’limning innobvatsion jarayonaridan,
innovatsion texnologiyalaridan xabardor qilish, ularda tadqiqotchilik kompetensiyalarini
shakillantirishda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda axborot kompetentligini ham
rivoj toptirish, pedagogik tizimda ayni avqtda tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda
591
tadqiqotchilik kompetensiyalarini shakillantirishda axborot kompetentligining o’qituvchi shaxsida
aks etishi naqadar muhim ekanligini ham nazarım ham amaliy jihatdan anglashlariga imkoniyat
yaratish bo‘lajak boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarida kasbiy tayyorgarlikni oshirishning eng oldu
o‘rinlarda turuvchi vazifalari deb aytish mumkin.
REFERENCES
1.
Qayumova, S. (2022). БЎЛAЖAК БОСШЛAНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВCЧИЛAРИНИ
TIMSS
ХAЛҚAРО
БAҲОЛАШ
ДAСТУРИ
AСОСИДA
МЕТОДИК
ТAЙЁРГAРЛИГИНИ
РИВОЖЛAНТИРИШДA
МУЛТИМЕДИЯ
ВОСИТAЛAРИНИНГ ЎРНИ.
Science and innovation
,
1
(B4), 159-162.
2.
Shohsanam, K. (2023). THEORETICAL IMPORTANCE OF ARTIFICIAL
INTELLIGENCE.
Science and innovation
,
2
(Special Issue 3), 159-162.
3.
Kayumova, S. T. qizi, Sharipov , S. R., Abdullayev , K. A. ugli, & Nurmatov , I. S.
(2023). THE THEORETICAL FOUNDATIONS OF IMPROVING STUDENTS’
READING PROFICIENCY BASED ON MODERN TRENDS.
RESEARCH AND
EDUCATION
,
2
(12), 57–61.
4.
To‘lqin qizi Kayumova, S., Sharipov, S. R., ugli Abdullayev, K. A., & Nurmatov, I. S.
(2023).
THE
THEORETICAL
FOUNDATIONS
OF
IMPROVING
STUDENTS'READING PROFICIENCY BASED ON MODERN TRENDS.
RESEARCH AND EDUCATION
,
2
(12), 57-61.
5.
Kayumova, S. T. K. (2022). DIFFERENCES BETWEEN PISA AND TIMSS
INTERNATIONAL ASSESSMENT PROGRAM.
Academic research in educational
sciences
,
3
(NUU Conference 2), 753-757.
6.
Sh. Kayumova (2023). DIDACTIC PRINCIPLES FOR DEVELOPING NATIVE
LANGUAGE AND READING LITERACY OF FUTURE PRIMARY SCHOOL
TEACHERS. Science and innovation, 2 (B9), 57-60. doi: 10.5281/zenodo.8348958
7.
Sh. Kayumova (2023). DEVELOPMENT OF STUDENTS' READING LITERACY
THROUGH TRIZ PEDAGOGY. Science and innovation, 2 (B10), 157-160. doi:
10.5281/zenodo.8433398
8.
Qayumova, S. (2022). БЎЛAЖAК БОСШЛAНҒИЧ СИНФ ЎҚИТУВCЧИЛAРИНИ
TIMSS
ХAЛҚAРО
БAҲОЛАШ
ДAСТУРИ
AСОСИДA
МЕТОДИК
ТAЙЁРГAРЛИГИНИ
РИВОЖЛAНТИРИШДA
МУЛТИМЕДИЯ
ВОСИТAЛAРИНИНГ ЎРНИ.
Science and innovation
,
1
(B4), 159-162.
592
9.
Shahriddinоvna, K. S. (2023). Didactic Features Of Development Of Nature Perception
Skills Of Primary School Students.
Eurasian Journal of Learning and Academic
Teaching
,
19
, 183-187.
10.
Shahriddinovna, K. S. (2023). INTRODUCING CHILDREN OF PRIMARY SCHOOL
AGE WITH THE WORLD.
American Journal of Applied Science and Technology
,
3
(06), 09-14.
11.
Shahriddinоvna K. S. Didactic Features Of Development Of Nature Perception Skills Of
Primary School Students //Eurasian Journal of Learning and Academic Teaching. –
2023. – Т. 19. – С. 183-187.
12.
Shahriddinovna K. S. INTRODUCING CHILDREN OF PRIMARY SCHOOL AGE
WITH THE WORLD //American Journal of Applied Science and Technology. – 2023.
– Т. 3. – №. 06. – С. 09-14.
13.
Karimova, S. (2022). THE ROLE AND IMPORTANCE OF" NATURAL SCIENCES"
IN THE DEVELOPMENT OF UNDERSTANDING OF NATURE IN GENERAL
SECONDARY SCHOOLS.
Science and innovation
,
1
(B6), 214-218.
14.
Karimova S. THE ROLE AND IMPORTANCE OF" NATURAL SCIENCES" IN THE
DEVELOPMENT OF UNDERSTANDING OF NATURE IN GENERAL
SECONDARY SCHOOLS //Science and innovation. – 2022. – Т. 1. – №. B6. – С. 214-
218.
15.
Karimova S. CHARACTERISTICS OF NATURAL TEACHING METHODOLOGНY
//Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. – 2021. – Т.
1. – №. 11. – С. 737-740.
16.
Karimova, S., & Ashurova, M. (2023). TYPES OF EDUCATION. Modern Science and
Research, 2(8), 161–163. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
17.
Mamatova, X., Karimova, S., & Turgʻunboyeva, M. (2023). EDUCATION IS
UPBRINGING, KNOWLEDGE IS SALVATION. Modern Science and Research, 2(8),
164–166.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-
18.
Mamatova , . H., Karimova, S., & Mamayusupova, . Z. (2023). PEDAGOGICAL
ANALYSIS IN THE WORKS OF ALISHER NAVOI. Modern Science and Research,
2(9),
5–8.
Retrieved
from
593
19.
Karimova S., Habibullayeva S. THE ESSENCE OF THE EDUCATIONAL PROCESS
IN PEDAGOGY //Modern Science and Research. – 2024. – Т. 3. – №. 1. – С. 40-44.
20.
Karimova Sevara Shaxriddin Qizi. (2023). FORMATION OF NATURE AWARENESS
SKILLS OF PRIMARY SCHOOL STUDENTS. International Scientific and Current
Research
Conferences,
1(01),
43–45.
Retrieved
from
https://www.orientalpublication.com/index.php/iscrc/article/view/1105
21.
Mamatova H., Karimova S., Mamayusupova Z. PEDAGOGICAL ANALYSIS IN THE
WORKS OF ALISHER NAVOI //Modern Science and Research. – 2023. – Т. 2. – №.
9. – С. 5-8.
22.
Sevara, K., & Maftuna, S. (2024, February). BOSHLANG ‘ICH SINFLARDA ONA
TILI DARSLARIGA QO ‘YILGAN ZAMONAVIY TALABLARNING XUSUSIYATI
VA AHAMIYAT. In
International conference on multidisciplinary science
(Vol. 2, No.
2, pp. 65-67).
23.
Sevara, K., & Mahliyo, X. (2024, February). BOSHLANG‘ICH SINF
O‘QUVCHILARIDA MATEMATIK QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISHDA
QO‘LLANILADIGAN METODLAR. In
International conference on multidisciplinary
science
(Vol. 2, No. 2, pp. 68-70).
