№ 3 (2025) «Жамият ва инновациялар» фанлараро электрон илмий журнали

Maqolada 1950–1990-yillarda paxta monokulturasi sharoitida O‘zbekistonda irrigatsiya va melioratsiya holati muammosi atroflicha yoritilgan. Bundan tashqari, birlamchi manbalar asosida sovet hukumatining irrigatsiya tizimini rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlari va ularning oqibatlari tahlil qilinadi.

Ushbu maqola Farg‘ona vodiysi nomoddiy madaniy madaniy merosi, xalq hunarmandchiligi turlari va u bilan bog‘liq bo‘lgan bilim, ko‘nikma va malakalarni, shuningdek hunarmandchilik haqidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Hunarmandchilikning vodiyda ravnaq topish tarixi, xalq orasida keng yoyilishi haqidagi ma’lumotlar keng va atroflicha yoritilgan.

IX–X asrlarda Markaziy Osiyo tarixida muhim siyosiy va harbiy o‘zgarishlar yuz berdi. Ayniqsa, Somoniylar davlati tarkibida xizmat qilgan turk sarkardalarining siyosiy kuchga aylanishi bu davrning o‘ziga xos xususiyatlaridan biridir. Ulardan biri — Alptegin bo‘lib, u dastlab Somoniylar xizmatida g‘ulom-harbiyning yuqori martabalariga ko‘tarilgan, so‘ng esa G‘aznani egallab, u yerda mustaqil siyosiy hokimiyatni shakllantirgan. Mazkur maqolada Alptegin shaxsiyati, uning Somoniylar bilan munosabatlari, G‘aznani zabt etishdagi harbiy-siyosiy faoliyati va G‘aznaviylar sulolasining shakllanishiga qo‘shgan hissasi tarixiy manbalar asosida tahlil qilinadi. Ayniqsa, Tarixi Bayhaqiy, Zayn al-Axbor, Tarixi Yaminiy, Siyosatnoma va boshqa muhim manbalar asosida Alpteginning o‘rni aniq yoritiladi. Ushbu maqola Markaziy Osiyoda g‘ulomlar tabaqasining siyosiy elita sifatida shakllanish jarayonini tushunishga xizmat qiladi.

Мақолада Ғарбий Турк хоқонлигининг вужудга келиши ва тараққиётига таъсир кўрсатган омилларни ўрганишнинг аҳамияти, хоқонликнинг вужудга келиши ва тараққиётига таъсир кўрсатган омиллар сифатида кўчманчи ва ўтроқ халқларнинг ёнма-ён яшаши, бошқа давлат ва халқлар билан алоқалар, уруғ-қабилавий муносабатлар, ўзаро урушлар ва босқинчилик юришлари, иқлим, яшаш муҳити, шарт-шароитларнинг ўзгариши, дин, диний қарашлар ва дин билан боғлиқ муносабатлар таҳлил этилади.

Ушбу мақолада Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети Тарих факультетида узоқ йиллар самарали меҳнат қилган олим, моҳир педагог ва самимий инсон Омон Ойбекович (Мусаевич) Тошмуҳамедовнинг ҳаёти ва илмий фаолияти тўғрисида маълумот берилган. Мақолани ёзиш жараёнида олимнинг илмий ишлари, унинг фаолиятини ёритувчи Тошкент шаҳар Марказий Давлат архивида сақланувчи ҳужжатлар ва унинг замондошлари хотираларидан “Oral history (Оғзаки тарих)” услуби орқали олинган маълумотлардан фойдаланилди.

Ushbu maqolada globalizatsiya sharoitida jamoat hayotida milliy manfaat va xalqaro munosabatlar tushunchalari mazmuni hamda ular oʻrtasidagi bogʻliqlik ilmiy-tarixiy nuqtayi nazardan tadqiq etiladi. Har qanday xalqaro munosabatlarning negizini milliy manfaatlar, ularning mazmuni va ijtimoiy-siyosiy roli tashkil etishi qayd etiladi.

Мақолада Ўзбекистонда банклар фаолиятида молия технологиялардан фойдаланишининг замонавий ҳолати ҳамда инновацион технологияларни жорий этиш масалалари ўрганилган. Олиб борилган тадқиқот юзасидан иқтисожий кўрсаткичлар тахлил қилинган, ҳамда тадқиқот юзасидан амалий таклиф ва илмий тавсиялар ишлаб чиқилган.

Mazkur maqolada zamonaviy elektron lugʻatlarning chet tilini oʻrganish jarayonidagi oʻrni va samaradorligi tahlil qilinadi. Unda raqamli lugʻatlarning an’anaviy lugʻatlardan ustun jihatlari, interaktivlik, multimedia imkoniyatlari va mobil ilovalar orqali ta’lim jarayoniga integratsiyalashuvi koʻrib chiqiladi. Shuningdek, talabalar va til oʻrganuvchilarning elektron lugʻatlardan foydalanishdagi afzalliklari, qiyinchiliklari va ularning ta’limdagi amaliy qoʻllanilishi misollar orqali tahlil qilinadi.

Мазкур мақолада вояга етмаган шахсларга транспорт воситасини бошқариш ҳуқуқини топшириш билан боғлиқ масалаларнинг ҳуқуқий ва амалий жиҳатлари чуқур таҳлил етилган. Ўзбекистонда бундай ҳолатларнинг кўпайиб бораётгани жамият хавфсизлигига, хусусан, йўл ҳаракати хавфсизлигига таҳдид солаётгани таъкидланади. Амалдаги қонунчиликда бу каби ҳуқуқбузарликлар учун махсус норма мавжуд емаслиги, ҳолатнинг умумий нормалар асосида баҳоланиши ва бу еса ҳуқуқни қўллаш амалиётида ноаниқликлар юзага келишига олиб келаётгани очиб берилади.

Мақолада Россия, Беларусь, Германия, Франция ва Полша каби мамлакатларнинг тажрибаси асосида қиёсий-ҳуқуқий таҳлил келтирилиб, ушбу соҳада норматив бўшлиқларни тўлдиришга оид таклифлар ишлаб чиқилган. Хусусан, транспорт воситасини бошқариш ҳуқуқига эга бўлмаган вояга етмаган шахсларга уни топширган шахслар учун бевосита маъмурий ёки жиноий жавобгарлик белгилаш зарурлиги асослаб берилади. Шу билан бирга, "йўл қўйиш", "топшириш" ва "тақдим этиш" атамалари ўртасидаги ҳуқуқий тафовутлар аниқлаштирилади.

Шунингдек, автомобилни ижара асосида бериш фаолиятини тартибга солувчи ҳужжатларнинг такомиллаштирилиши, тадбиркорлик субъектларига нисбатан лицензиялаш талабларини жорий этиш, шартнома тузишнинг мажбурийлиги ва ҳайдовчилик тажрибаси бўйича талаблар киритиш зарурлиги асослаб берилади.

Мақола якунида Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий ва Жиноят кодексларига тегишли ўзгартишлар киритиш бўйича аниқ таклифлар берилган.

Ушбу мақолада ер ресурсларини самарали бошқаришда рақамли кадастр тизимларининг аҳамияти таҳлил қилинган. Мақолада рақамли кадастр тизимларининг асосий афзалликлари, жумладан маълумотларнинг аниқлиги, бошқарувда шаффофлик ва сунъий интеллект технологияларидан фойдаланиш имкониятлари ёритилган. Ўзбекистон тажрибаси асосида рақамлаштириш жараёнидаги муаммолар ва уларни бартараф этиш бўйича таклифлар тақдим этилган. Шунингдек, рақамли кадастр маълумотларини давлат бошқарувига интеграция қилишнинг ижобий таъсирлари асослаб берилган.

Ушбу мақолада Марказий Осиё давлатларининг иқтисодий интеграция жараёнлари Жаҳон савдо ташкилоти (ЖСТ)да иштирок этиши доирасида таҳлил қилинган. Унда ЖСТга қўшилиш учун зарур бўлган тарихий шарт-шароитлар,  минтақавий ташаббуслар ва  ислоҳотлар ўрганилган, шунингдек, мазкур жараён билан боғлиқ истиқболлар ва чақириқлар муҳокама қилинган. Мақолада минтақавий ҳамкорлик роли, ташқи омиллар ва халқаро ёрдамга алоҳида урғу берилган ҳолда минтақа учун узоқ муддатли иқтисодий фойдалар ва стратегик вазифалар таҳлил қилинган. Муаллиф жаҳон иқтисодиётида Марказий Осиё давлатларининг рақобатбардошлигини ошириш, сармояларни жалб этиш ва барқарор ривожланиши учун халқаро стандартлар ва механизмлардан фаол фойдаланиш муҳимлигини таъкидлайди.

Ushbu maqolada zamonaviy ta’lim tizimida o‘qituvchi salohiyatining o‘rni, uning tarkibiy qismlari va rivojlantirish yo‘llari tahlil etilgan. O‘qituvchi salohiyati nafaqat kasbiy bilim va ko‘nikmalarni, balki metodik mahorat, kommunikativ kompetensiyalar, psixologik-pedagogik tayyorgarlik, innovatsion ochiqlik hamda raqamli savodxonlikni ham o‘z ichiga oladi. Muallif pedagogik salohiyatni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari sifatida malaka oshirish, amaliy tajriba almashinuvi, ilmiy-tadqiqot faoliyati, raqamli texnologiyalardan foydalanish va o‘zini o‘zi baholashni ko‘rsatadi. Maqola ta’lim sifatini oshirishda o‘qituvchining salohiyatini kuchaytirish dolzarbligini asoslaydi va amaliy tavsiyalar beradi.

Til portfellari ta’lim va ilmiy faoliyatda talabalar til o‘rganishlarida muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu yondashuv talabalar uchun o‘z yutuqlarini hujjatlashtirish,  natijalarini tahlil qilish va metakognitiv ko‘nikmalarni rivojlantirish imkoniyatini yaratib, ularning mustaqil va alohida ta’lim olishiga yordam beradi. Til portfellarining didaktik xususiyatlari baholash jarayonini ta’lim bilan integratsiyalashga imkon berib, uzluksiz va formativ baholash tizimini ta’minlaydi. Ushbu maqolada til portfellarining talabalar lingvistik kompetensiyasini oshirish, ularning motivatsiyasi va o‘quv jarayoniga jalb qilinishidagi o‘rni tahlil qilinadi.

Xorijiy tilni o‘rgatishda sotsiolingvistik kompetensiyani takomillashtirish dolzarb ilmiy-metodik muammolardan biri hisoblanadi. Ushbu maqolada bo‘lajak ingliz tili o‘qituvchilarining sotsiolingvistik kompetensiyani takomillashtirish muammosining CEFR tizimidagi talablari asosida baholanishi haqida so‘z yuritiladi.

Ushbu maqolada «Savti kalom» nomli mumtoz musiqa asarining an’anaviy ijrochilikdagi xususiyatlari tahlil qilingan. Unda bu asarning ijrosi nafaqat musiqiy san’at namunasi, balki ma’naviy-adabiy bilimlar va nozik his-tuyg‘ularning mushohadabop ifodasi sifatida ko‘rib chiqiladi. Tadqiqotda ijrochining so‘z va musiqaning o‘zaro ta’sirini chuqur anglab, ma’noni tinglovchiga badiiy obraz orqali yetkazishi, shuningdek, bu jarayon yuqori ijrochilik madaniyati va mahoratini talab qilishi ilmiy asosda yoritilgan. Maqola «Savti kalom»ning estetik va badiiy talqini doirasida an’anaviy musiqiy ifodaning zamonaviy anglanishini ham ko‘rsatib beradi.

Мақолада дунё ҳамжамиятини ташвишга ва таҳликага солаётган гиёҳвандлик воситалари ҳамда  психотроп моддаларининг Ўзбекистон ҳудудига кириб келишига қарши курашишнинг қонуний асослари ёритилган. Шунингдек, ушбу моддаларнинг республикамиз ҳудудига ноқонуний йўллар билан олиб кирилиши, тарқалиши унинг салбий оқибатлари, илмий мисоллар асосида таҳлил этилган. Бундан ташқари мақолада Марказий Осиё минтақасида ушбу гиёҳванд моддаларнинг қурбонига айланиб қолаётган инсонлар, айниқса ёшларнинг аянчли тақдири, унга қарши курашишда маънавиятнинг ўрни очиб берилган. 

Mazkur ilmiy maqolada O‘zbekistonda jamoat xavfsizligini ta’minlashda mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashish, jamoat xavfsizligiga ta’sir etuvchi asosiy omillar, mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari keng tahlil etilgan. Mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashish sohasining rivoji, ayniqsa, fuqarolarning huquqiy va axloqiy ongi, ijtimoiy faolligini oshirish orqali xavfsizlikni mustahkamlash imkoniyatlari ko‘rib chiqilgan.