STEAM yondashuv asosida fizika ta’limini tashkil etish masalalari haqida

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Journal home page:

https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Issues Concerning the Organization of Physics Education
Based on the STEAM Approach

Kurbonboy KHOLIKOV

1

, Markhabo KULIYEVA

2

, Nilufar KAYTAROVA

3

,

Shakaroy MAMATOVA

4

Uzbekistan-Finland Pedagogical Institute

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received December 2024

Received in revised form

15 December 2024
Accepted 20 January 2025

Available online

25 February 2025

This article focuses on the organization of physics education

in general education schools based on the STEAM approach,

which aims to increase students' interest in science, technology,

engineering, creativity, and mathematics. Literature on the

challenges of implementing the STEAM approach in the
educational process and experiences in addressing them abroad

were analyzed from the perspective of teachers' requirements

for educational outcomes. Based on the analyzed data,

information is provided on utilizing the STEAM approach to

develop students' competencies in applying knowledge gained
during physics lessons to practical situations.

2181-

1415/©

2025 in Science LLC.

DOI:

https://doi.org/10.47689/2181-1415-vol6-iss1-pp

91-96

This is an open access article under the Attribution 4.0 International
(CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Keywords:

project work,

STEAM approach,

practice,

competence.

STEAM yondashuv asosida fizika ta’limini tashkil etish

masalalari haqida

ANNOTATSIYA

Kalit so‘zlar

:

loyiha ishlari,

STEAM yondashuv,

amaliyot,

kompetensiya.

Ushbu maqola umumta’lim maktablarida STEAM yondashuvi

asosida fizika ta’limini tashkil etish masalalariga bag‘ishlangan

bo‘lib, bu yondashuv o‘quvchilarda fan, texnologiya,

muhandislik, ijodkorlik va matematikaga qiziqishni oshirishga

qaratilgan. STEAM yondashuvini ta’lim jarayoniga tadbiq etish

muammolari va ularni hal qilish tajribasiga oid xorijda olib

borilayotgan ishlarga doir adabiyotlar o‘qituvchilarning ta’lim

natijalariga qo‘yiladigan talablar nuqtai naza

ridan tahlil qilindi.

1

Associate Professor, Uzbekistan-Finland Pedagogical Institute. E-mail: xoliqov1978@mail.ru

2

Associate Professor, Uzbekistan-Finland Pedagogical Institute.

3

Student, Uzbekistan-Finland Pedagogical Institute.

4

Student, Uzbekistan-Finland Pedagogical Institute.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

6

№

1 (2025) / ISSN 2181-1415

92

Tahlil

qilingan

ma’lumotlar

asosida

fizika

fanidan

o‘quvchilarning fizika darslarida olgan bilimlarini amaliyotda
qo‘llash kompetensiyalarini rivojlantirish maqsadida STEAM

yondashuvdan foydalanishga oid ma’lumotlar berilgan.

О вопросах организации обучения физике на основе

подхода STEAM

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

проектная работа,

STEAM-

подход,

практика,

компетентность.

Статья посвящена вопросам организации обучения

физике в общеобразовательных школах на основе подхода

STEAM, который направлен на повышение интереса

учащихся к науке, технике, инженерному делу, творчеству

и

математике.

Проанализирована

литература

по

проблемам применения STEAM

-

подхода в образовательном

процессе и опыт их решения с точки зрения требований к

образовательным результатам педагогов. На основе

проанализированных данных дана информация по

использованию подхода STEAM в целях развития

компетенций применения знаний учеников на практике.

KIRISH

Yosh avlodda ijodiy fikrlash hamda tadqiqotchilik qobiliyatini shakllantirishga

yordam beruvchi yondashuvlardan biri STEAM yondashuv hisoblanib, tadqiqotchilar

ushbu yondashuvni yuqoridagi vazifalarning eng maqbul yechimi deb hisoblashmoqda.

STEM atamasi ilk bor AQShda maktab dasturiga kiri

tilgan bo‘lib, u o‘quvchilarning ilmiy

-

texnika yo‘nalishlarida kompetensiyalarini rivojlantirishga qaratilgan. STEM so‘zini

harflab izohlansa S

–

science (tabiiy fanlar), T

–

technology (texnologiya), E

–

engineering

(muhandislik ishi), M

–

mathematics (ma

tematika) ma’noni beradi. STEAM yondashuvi

–

texnika va tabiiy fanlar, muhandislik, matematika va san'atni bog‘laydigan o‘qitishning

innovatsion usuli hisoblanadi [5]. Keyinchalik STEM yo‘nalishining turli xil o‘zgarishlari

paydo bo‘ldi, masalan STEAM (“A”

–

art / san’at) va STREAM (“R”

–

robototexnika).

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018

-yil 5-

sentyabrdagi “Xalq ta’limi

tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-

tadbirlari to‘g‘risida”gi

№

PP

–

3931-son qarori bilan

tasdiqlangan “2018–

2021-

yillarda O‘zbekiston Respublikasi

xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha chora

-

tadbirlar dasturi”ning

II-

bo‘lim, 11

-

bandida: Umumiy o‘rta ta’limning yangi davlat ta’lim standartlari va o‘quv

dasturlarini takomillashtirish va shu bilan birga STEAM (fan, texnologiya, muhandislik,

san’at va matematika) metodlarini bosqichma

-bosqich amaliyotga joriy etish belgilab

berilgan [1, 2].

ADABIYOTLAR TAHLILI

Maktab ta’limining asosiy maqsadi bilimlarni o‘rgatish va uni tafakkur

va ijodiy

jarayonda qo‘llashdir. STEAM ta’limi olingan bilimlarni haqiqiy ko‘nikmalar bilan

birlashtirishni o‘z ichiga oladi. Natijada, o‘quvchilarning g‘oyalari nafaqat ularning yodida

qoladi, balki ularni hayotda amalga oshirishda asqatadi [4].

Hozirda

STEAM yondashuv Osiyoning bir qator davlatlarida ta’lim jarayonida faol

qo‘llanilmoqda. Xitoyda voyaga yetmagan bolalari bo‘lgan fuqarolar o‘rtasida so‘rov

natijalari shuni ko‘rsatdiki, xitoylik ota

-

onalar amerikaliklardan farqli o‘laroq, ushbu

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

6

№

1 (2025) / ISSN 2181-1415

93

yondashuvn

i o‘z farzandlari ta’limida innovatsion komponentni rivojlantirish uchun juda

dolzarb deb bilishadi. Xitoylik oilalarda matematika va kompyuter fanlarining

ahamiyatini atigi 9%, AQShda esa 52% muhim deb hisoblaydi. Innovatsion muammolarni

hal qilishda ijodiy yondashuvlarning rolini oshirish xitoyliklarning 45 foizi uchun,

AQShda 18 foizi uchun dolzarb vazifa sifatida qaraladi. Bu esa Xitoy ta’lim tizimining

rivojlanishida AQSh maktablaridan farqli o‘laroq, STEAM yondashuvdan ancha faol

foydalanmoqda [3].

Ushbu yondashuv Singapurda rivojlanishning yuqori darajasiga yetdi. Yigirma yil

avval Singapurni o‘zgartirish tashabbusi dasturi ishga tushirilgan edi. Uning asosiy

maqsadi shahar-

davlatni global ijodkorlik, innovatsiyalar va san’at markaziga aylantirish

edi

. Singapurning davlat boshqaruv tizimi ta’lim tizimini har bir o‘quvchida o‘zining

ijodiy fazilatlarini rivojlantirishi uchun o‘zgartirishga qaratilgan. Shunday qilib,

innovatsion fikrlash qobiliyatiga ega yosh iqtidorli mutaxassislarga ijodiy komponent
yordamida iqtisodiy siyosatni isloh qilish imkoniyati beriladi.

Dunyoning turli mamlakatlarida STEAM yondashuvdan foydalanish tajribasi shuni

ko‘rsatadiki, amaliy mashg‘ulotlar nazariy darslar kabi dolzarb hisoblanadi. Sinfdagi
klassik maktab ta’limi tez o‘z

garuvchan dunyoga mos kelmaydi. Shu sababli, bu

yondashuvning o‘ziga xos xususiyati shundaki, o‘quvchilar nafaqat aqliy qobiliyatlari,
balki qo‘llari bilan ham ko‘plab fanlarni o‘rganish dunyosiga sho‘ng‘ishadi. Ular bu
bilimlarni o‘zlari oladilar va darho

l undan foydalanadilar. Kundalik hayotda turli xil

hayotiy muammolarga duch kelganda, turli fanlardan olingan bilimlarga tayanib,

birgalikda ishlash orqali murakkab masalalarni hal qilish imkoniyatiga ega bo‘lishlarini

tushunadilar.

Metodologik darajada, n

azariy ko‘nikmalarga ega bo‘lish va texnologik masalalarni

hal qilishdan tashqari, STEAM yondashuvi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

–

o‘quvchilarning guruhda ishlash ko‘nikmalarini egallashi;

–

konstruktiv tanqid qilishni va o‘z fikrlarini himoya qilishni o‘rganish;

–

taqdimot ko‘nikmalarini egallash;

–

noaniqlik sharoitida g‘oyalarni yaratishni o‘rganish;

–

mahsulotni yaratish va ilgari surish uchun dizayn va marketing tamoyillarini

qo‘llash;

–

faoliyatning turli sohalarida texnologiyalardan foydalanishning ijodiy salohiyatini

ro‘yobga chiqarish [5].

Fizika fanini o‘qitish jarayonida STEAM loyihalardan foydalanish

dars jarayonida

yoki darsdan tashqari mashg‘ulotlar jarayonida amalga oshiriladi. Bunday mashg‘ulotl

ar

jarayonida o‘quvchilar guruhlarga ajratiladi va har bir guruh a’zosini

ng alohida vazifasi

belgilab beriladi.

Har bir o‘quvchi loyiha ishiga o‘z hissasini qo‘shadi [6].

1. Vazifalar yechimini qidiradi;
2. Xom ashyoni hisoblaydi;
3. Model yaratadi;
4. Bajariladigan ishlarning algoritmini tuzadi va taqdimot qiladi;

5. Chiroyliligiga va reklamabopligiga e’tibor beradi.

NATIJALAR

Misol tariqasida “Arximed kuchi. Jismlarning suzish shartlari” mavzusida “Plastilin

qayig‘i” STEAM loyihasini bajarib, eng

yuqori tashish qobiliyatiga ega plastilindan

qayiqcha yasashni keltirib o‘tishimiz mumkin [7].

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

6

№

1 (2025) / ISSN 2181-1415

94

Materiallar:

plastilin bo‘lagi, suv solingan idish, tangalar, elektron tarozi, chizg‘ich,

stakan.

Plastilin bo‘lagi

Suv solingan idish

Tangalar

Elektron tarozi

Stakan

Chizg‘ch

Loyiha davomida o‘quvchilarga plastilinning zichligini aniqlashga, plastilindan

parallelepiped shaklida qayiqni yasashga, matematik hisob-kitoblarni va nazariy
jihatdan, jismlarning suzuvchi shartlariga asoslanib, maksimal yuk tashish qobiliyatini

aniqlash topshirig‘i beriladi. So‘ngra olingan nazariy xulosani eksperimental ravishda

tekshiriladi.

Loyiha jarayoni.
1.

Plastilin bo‘lagini suvli idishga solib, cho‘kish yoki cho‘kmasligini aniqlang.

2.

Plastilinning cho‘kish yoki cho‘kmaslik sababini tushuntiring. Buning uchun tarozi

va stakandan foydalaning va plastilin zichligini aniqlang. Natijalarni jadvalga yozing.

m, g

V

1

, с

m

3

V

2

, с

m

3

V, с

m

3

ρ=m/V,

g

/с

m

3

ρ,

kg/m

3

2. Qayiq yasash jarayoni.
Plastilindan qayiq yasang. Matematik hisob-kitoblarni soddalashtirish uchun,

plastilin bo‘lagini parallelepiped shaklda oling.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

6

№

1 (2025) / ISSN 2181-1415

95

Tajriba qiling va qayiqning suzib ketishiga ishonch hosil qiling.

3.

Nazariy hisoblash. Matematik hisob-kitoblarni bajaring jismlarning suzish

shartlari asosida nazariy jihatdan Plastilin qayiqning maksimal yuk tashish qobiliyatini

aniqlang.

Qayiq massasi

M= (g)

Uzunligi

a= cm

Eni

b= cm

Balandligi

с

= cm

Suvning zichligi

ρ

0

=1 g/cm

3

.

Formulani kiriting:

Natija:

𝑚

𝑦𝑢𝑘

𝑛𝑎𝑧𝑎𝑟𝑖𝑦

=

4.

Eksperimental tadqiqot natijalari. Nazariy hisoblashlarda olingan natijani tajriba

yo‘li bilan olingan natija bilan taqqoslang. Buning uchun qayiqni suvga tushiring va unga

tangani yuk

sifatida qo‘ying.

Natija:

𝑚

𝑦𝑢𝑘

𝑒𝑘𝑠𝑝

=

XULOSA VA TAKLIFLAR

Xulosa o‘rnida shuni qayd etish mumkinki,

STEAM yondashuvi maqsadi

–

fizika

fani va tabiiy fanlarni o‘qitish jarayonida ilg‘or xorijiy tajribani qo‘llash, STEAM

yondashuvlar asosida tabiiy va aniq fanlarni o‘rganish, darslar jarayonida fanlararo

bog‘lanishni tashkil etish va shu asosda o‘quvchilarni fanni o‘rganishga qiziqtirish, ta’lim

-

tarbiya jarayonining samaradorligini oshirish uchun zarur bo‘ladigan kasbiy bilim,

ko‘nikma va malakalarni muntazam yangilash, mustaqil amaliy faoliyatda qo‘llash,

malaka talablari asosida ularning kasbiy kompetentligini rivojlantirishdan iborat.

STEAM yondashuv asosida fizika darslarini tashkil etish o‘quvchilarning

4K ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishga xizmat qiladi. O‘quvchilar ushbu

loyihani bajarish jarayonida o‘quvchilar topshiriqni bajarish yo‘llarini birgalikda

izlashadi, bu jarayonda bir-

biri bilan muloqotda bo‘lishadi, loyihani muvaffaqiyatli

topshirishga harakat qilishadi.

Shunday qilib, an’anaviy maktab ta’limi tizimi bilan taqqoslaganda, STEAM

yondashuvi tajribalar o‘tkazish, modellarni

qurish, mustaqil ravishda ijodiy ishlarni

yaratish va o‘z g‘oyalarini haqiqatga aylantirishga qaratilgan. Natijada, o‘quvchilar

o‘z faoliyatining mahsulini oladilar, bu ular uchun juda muhim hisoblanadi.

Ular o‘z mehnatlari natijasini ko‘rishadi. Ushbu ta’lim yondashuvi o‘quvchilarga nazariya

va amaliyotni uyg‘unlashtirish imkonini beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018

-yil 5-

sentyabrdagi “Xalq ta’limi

tizimiga boshqaruvning yangi tamoyillarini joriy etish chora-

tadbirlari to‘g‘risida”

PQ

–

3931-sonli Qarori.

2.

Григорьева Ж.В. Организация исследовательской деятельности учащихся

по

физике. Молодой учёный. Ежемесячный научный журнал № 12 (59) / 2013.

3.

Анисимова Т.И. Подготовка педагогов для STEAM

-

образования /

Т.И.Анисимова, Ф.М.Сабирова, О.В.Шатунова // Высшее образование сегодня.

–

2019.

–

С. 31

–

35.

4.

Хачатурьянц, В.Е. Использование

элементов STEAM

-

образования в

межпредметной интеграции биологических знаний школьников на базе

создаваемой в России сети Кванториумов / В.Е.Хачатурьянц, А.В.Теремов //

Европейский союз ученых.

–

2021.

–

№ 1.

–

С. 56

-60.

Жамият

ва

инновациялар

–

Общество

и

инновации

–

Society and innovations

Issue

–

6

№

1 (2025) / ISSN 2181-1415

96

5.

Анисимова, Т.И. STEAM

-

образование как инновационная технология для

Индустрии 4.0 / Т.И.Анисимова, О.В.Шатунова, Ф.М.Сабирова // Научный диалог.

–

2018.

–

№ 11.

–

С. 322

-332.

6.

Q.Xoliqov, B.Amirullayeva,

“Umumiy o‘rta ta’limda STEAM yondashuvi”

,

O‘quv

-uslubiy majmua, Samarqand-2021.

7.

https://sites.google.com/site/larionovanv/metodiceskaa-kopilka/stem