SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
61
BANK AKTIVLARI SIFATINI YAXSHILASHNING XORIJ TAJRIBASI
Ruziyev Baxtiyor Salimboyevich
TDIU mustaqil izlanuvchisi
Е-mail: baxtishka5199990@yandex.com
ORCID: 0009-0002-4431-6659
https://doi.org/10.5281/zenodo.14722712
Annotatsiya:
Ushbu maqolada bank aktivlari sifatini yaxshilashda xorijiy
tajribani o‘rganish va uni milliy moliyaviy tizimga moslashtirish masalalari tahlil
qilinadi. Xalqaro amaliyotda qo‘llaniladigan ilg‘or yondashuvlar, jumladan,
risklarni boshqarish tizimlarini takomillashtirish, aktivlarni diversifikatsiya
qilish, shaffoflikni oshirish va texnologik innovatsiyalarni joriy etish tajribasi
o‘rganiladi. Maqolada O‘zbekiston bank sektorida bu tajribalarni tatbiq etish
bo‘yicha takliflar berilgan.
Kalit so‘zlar:
bank aktivlari, xorijiy tajriba, risklarni boshqarish,
diversifikatsiya, shaffoflik, texnologik innovatsiyalar, muammoli kreditlar.
Annotation:
This article examines the improvement of bank asset quality
by studying and adapting foreign experience to the national financial system. It
analyzes advanced international practices, including improving risk
management systems, diversifying assets, enhancing transparency, and
implementing technological innovations. The article also provides
recommendations for applying these practices to the banking sector of
Uzbekistan.
Keywords:
bank assets, foreign experience, risk management,
diversification, transparency, technological innovations, non-performing loans.
Bank sektori iqtisodiyotning asosiy ustunlaridan biri bo‘lib, uning barqaror
faoliyati moliyaviy tizimning umumiy mustahkamligi va rivojlanishiga bevosita
ta’sir ko‘rsatadi. Mamlakatda bank aktivlari sifatining pastligi iqtisodiy o‘sishni
sekinlashtirishi va moliyaviy tizim barqarorligini xavf ostiga qo‘yishi mumkin.
Shu sababli, bank aktivlarini boshqarish jarayonida ilg‘or xalqaro tajribani
o‘rganish va uni milliy amaliyotga tatbiq etish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Xorijiy mamlakatlarda bank aktivlarining sifatini oshirish uchun joriy
qilingan ilg‘or yondashuvlar moliyaviy barqarorlikni ta’minlashda samarali
natijalar bergan. Xususan, Basel standartlariga muvofiq risklarni boshqarish
tizimlarini takomillashtirish, muammoli kreditlarni maxsus fondlarga o‘tkazish
va shaffoflikni oshirish orqali bank tizimining samaradorligi sezilarli darajada
yaxshilangan.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
62
Mazkur maqolada bank aktivlarini boshqarish bo‘yicha xalqaro tajriba tahlil
qilinadi va ushbu tajribani O‘zbekiston bank sektorida qo‘llash imkoniyatlari
yuzasidan takliflar ishlab chiqiladi. Bu esa mamlakat moliyaviy tizimining
barqarorligi va samaradorligini oshirishga hissa qo‘shadi.
Asosiy qism.
Tijorat banklari aktivlari sifatini yaxshilash bo‘yicha xorijiy
tajriba xalqaro moliyaviy institutlar, rivojlangan davlatlar bank tizimlari va
global iqtisodiyotdagi ilg‘or amaliyotlarga asoslanadi. Quyida bu boradagi asosiy
usullar va yondashuvlar keltirilgan:
1. Kredit risklarini boshqarish bo‘yicha AQSh tajribasi:
Asosiy tamoyil: Bank aktivlarining sifatini oshirish uchun zamonaviy
texnologiyalar va analitik vositalar yordamida mijozlarning kredit tarixini
chuqur tahlil qilish.
Amaliyot:
• FICO ball tizimi – mijozlarning kredit to‘lov qobiliyatini baholash tizimi.
• Kredit risklarini sug‘urtalash va sekuritizatsiya (kreditlarni qimmatli
qog‘ozlarga aylantirish).
• Muddati o‘tgan kreditlar uchun “qarzlarni qayta tuzish dasturlari”.
Natija: Kreditlar sifatining yaxshilanishi va zararlarning kamayishi.
2. Yevropa Ittifoqi mamlakatlari tajribasi:
Asosiy tamoyil: Aktivlarni diversifikatsiya qilish va yuqori likvidlik
darajasini ta’minlash.
Amaliyot:
• Kreditlarni sektorlarga qarab diversifikatsiya qilish (masalan, sanoat,
qishloq xo‘jaligi, IT sektori).
• Xorijiy valyutadagi kreditlar ulushini pasaytirish.
• Yevropa Markaziy banki tomonidan berilgan tavsiyalarga asoslangan
ichki audit tizimini joriy qilish.
Natija: Bank aktivlarining sifati ortishi va moliyaviy inqirozlar paytida
barqarorlikning ta’minlanishi.
3. Yaponiya tajribasi: Muammoli aktivlarni boshqarish
• Asosiy tamoyil: Muammoli aktivlarni (bad loans) tizimli boshqarish va
maxsus institutlar orqali zararlarni minimallashtirish.
• Amaliyot:
• Muammoli kreditlarni boshqarish uchun maxsus bank (Resolution and
Collection Corporation) tashkil etish.
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
63
• Mijozlar bilan individual yondashuv asosida qarzlarni qayta tuzish
dasturlarini amalga oshirish.
• Aktivlarni stress-testlar orqali baholash.
• Natija: Yapon banklari muammoli aktivlarni kamaytirib, yangi kreditlar
berish imkoniyatini oshirdi.
4. Germaniya tajribasi: Innovatsion yechimlar
• Asosiy tamoyil: Innovatsion moliyaviy mahsulotlarni ishlab chiqish va
digitalizatsiya orqali samaradorlikni oshirish.
• Amaliyot:
• Kredit risklarini baholash uchun sun’iy intellekt va big data
texnologiyalaridan foydalanish.
• Likvidlikni boshqarish uchun ilg‘or dasturiy ta’minotlardan foydalanish
(masalan, SAP Banking).
• Korporativ mijozlar uchun moslashtirilgan moliyaviy xizmatlarni taqdim
etish.
• Natija: Bank aktivlarining rentabelligi oshishi va mijozlar bazasining
kengayishi.
5. Xitoy tajribasi: Banklarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash
• Asosiy tamoyil: Davlat ko‘magida bank aktivlarini takomillashtirish va
muammoli kreditlarni minimallashtirish.
• Amaliyot:
• Xitoy Xalq Banki tomonidan katta miqdordagi likvidlikni ta’minlash.
• “Bad Bank” modeli – zararli aktivlarni ajratib olish va ularni davlat
tomonidan boshqarish.
• Regional loyihalarni moliyalashtirishga yo‘naltirilgan maxsus kredit
dasturlari.
• Natija: Moliyaviy tizimning barqarorligi va yirik davlat banklarining
rivoji.
Xulosa va tavsiyalar.
Yuqoridagi munozaralardan kelib chiqib quyidagicha
taklif va xulosalarni berishimiz mumkin:
1. Risklarni boshqarish tizimini kuchaytirish: Xalqaro amaliyotda
rivojlangan banklar risklarni aniqlash, baholash va boshqarish uchun ilg‘or
texnologiyalar va modellarni qo‘llaydi. Masalan, Basel standartlari asosida
kapital talablarini oshirish orqali xavfga bardoshlilikni ta’minlaydi.
2. Aktivlarni diversifikatsiya qilish: Xorij banklari aktivlarini soha, mintaqa
va valyutalar bo‘yicha diversifikatsiya qilish orqali xavflarni kamaytiradi. Bu,
SOLUTION OF SOCIAL PROBLEMS IN
MANAGEMENT AND ECONOMY
International scientific-online conference
64
ayniqsa, iqtisodiy inqiroz sharoitida zararlarni minimallashtirishga yordam
beradi.
3. Nazoratni kuchaytirish va shaffoflikni oshirish: Xalqaro tajriba banklarda
shaffof hisobotlarni joriy qilish va regulyatorlarning nazoratini kuchaytirishning
ahamiyatini ko‘rsatadi. Masalan, AQSh va Yevropa banklari moliyaviy
ma’lumotlarni tezkor va aniq yetkazib berishni ta’minlaydi.
4. Texnologik innovatsiyalarni qo‘llash: Banklarda aktivlarni boshqarish
jarayonida sun’iy intellekt, “Big Data” va boshqa texnologiyalar keng qo‘llanadi.
Bu esa qarzdorlarning to‘lov qobiliyatini yanada aniqroq baholashga yordam
beradi.
5. Muammoli kreditlarni boshqarish: Xorijda banklar muammoli kreditlarni
maxsus fondlarga o‘tkazish yoki aktivlarni sotish orqali balanslarini
sog‘lomlashtiradi (masalan, NPL [non-performing loan] fondlari).
Ushbu chora-tadbirlar bank aktivlarining sifatini oshirishga va moliyaviy
barqarorlikni ta’minlashga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:
1.
Basel Committee on Banking Supervision. Basel III: Finalising post-crisis
reforms.
Bank
for
International
Settlements.
URL:
https://www.bis.org/bcbs/publ/d424.htm
2.
World Bank. (2020). Banking Sector Development Report: Improving
Asset Quality in Emerging Markets. URL: https://www.worldbank.org
3.
Claessens, S., & Kose, M. A. (2018). Financial Crises: Explanations, Types,
and
Implications.
IMF
Working
Paper.
URL:
https://www.imf.org/en/Publications/WP
4.
European Central Bank (ECB). (2019). Non-Performing Loans and Bank
Stability: A Policy Perspective. URL: https://www.ecb.europa.eu
5.
OECD. (2022). Enhancing Bank Asset Quality in Developing Countries:
Policies and Practices. Organisation for Economic Co-operation and
Development. URL: https://www.oecd.org
6.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki. (2024). Moliyaviy barqarorlik
bo‘yicha yillik hisobot. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
nashriyoti.
7.
Ghosh, A. (2015). Banking Industry and Asset Quality: Insights from
Emerging Economies. Springer.
