THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
5
KONFLIKTOLOGIK YONDASHUV ASOSIDA “UMUMIY
PEDAGOGIKA” FANINI O’QITISH ORQALI PEDAGOGIK
VAZIYATLARNI BOSHQARISH.
Majidova Madina Maxmudjon qizi
Andijon davlat pedagogika instituti Tasviriy sanat va musiqa
ta`lim kafedra o`qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16916978
Annotatsiya:
Ushbu maqolada “Umumiy pedagogika” fanini o‘qitishda
konfliktologik yondashuvdan foydalanishning nazariy va amaliy asoslari tahlil
qilinadi. Pedagogik jarayonda yuzaga keladigan konfliktli vaziyatlarni aniqlash,
ularni to‘g‘ri baholash va samarali boshqarish ko‘nikmalarini shakllantirishda
mazkur yondashuvning o‘rni yoritiladi. Shuningdek, o‘quv jarayonida interfaol
metodlar, keys-stadi, rolli o‘yinlar va muammoli vaziyatlarni modellashtirish
orqali bo‘lajak o‘qituvchilarning konfliktlarni boshqarish kompetensiyalari
rivojlantirish mexanizmlari ko‘rib chiqiladi. Tadqiqot natijalari asosida amaliy
tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
Konfliktologik yondashuv, umumiy pedagogika, pedagogik
konflikt, vaziyatlarni boshqarish, bo‘lajak o‘qituvchi, kompetensiya, interfaol
metodlar, kommunikativ ko‘nikma, keys-stadi, mediatsiya.
Ta’lim jarayonida pedagogik vaziyatlarni boshqarish — o‘qituvchining
kasbiy faoliyatidagi eng muhim ko‘nikmalardan biridir. “Umumiy pedagogika”
fanini
o‘qitishda
konfliktologik yondashuvdan
foydalanish,
bo‘lajak
o‘qituvchilarni kelgusidagi faoliyatida yuzaga keladigan turli xil konfliktlarni
tahlil qilish, ularning sabab va oqibatlarini aniqlash hamda optimal yechimlarni
ishlab chiqish imkonini beradi. Bu yondashuv nafaqat nazariy bilimlarni, balki
amaliy kompetensiyalarni ham shakllantiradi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston ta’lim tizimida pedagogik jarayonning sifatini
oshirish, o‘qituvchilarning psixologik tayyorgarligini mustahkamlash va ta’lim
muhitida sog‘lom iqlim yaratish bo‘yicha ko‘plab islohotlar amalga oshirilmoqda.
Ushbu jarayonda konfliktologiya bilimlarini pedagogika faniga integratsiya
qilish dolzarb masalaga aylanmoqda.
Konfliktologik yondashuv pedagogikada konfliktlarni nafaqat muammo
sifatida ko’rishni, balki ularni rivojlanish va o’qitish imkoniyati sifatida
baholashni taklif etadi. “Umumiy pedagogika” fanida bu yondashuvni qo’llash
orqali talabalar (bo’lajak o’qituvchilar) real hayotdagi pedagogik vaziyatlarni
samarali boshqarish ko’nikmalariga ega bo’ladilar. Quyida bu jarayonni batafsil
yoritib beraman, har bir jihatni nazariy asoslar, amaliy usullar va misollar bilan
tushuntirib o’taman. Ushbu yondashuv konfliktologiya nazariyasi (masalan, R.
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
6
Fisher va U. Uryning “Muzokaralar san’ati” kitobidagi tamoyillar) va pedagogika
tamoyillariga asoslanadi.
Konfliktlarni Tahlil Qilish va Tushunish
Konfliktologik yondashuvning asosiy bosqichi – konfliktning tabiatini
chuqur tushunish. “Umumiy pedagogika” darslarida talabalar konfliktlarning
turlarini o’rganadilar:
- Shaxslararo konfliktlar: O’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi
kelishmovchiliklar, masalan, o’quvchining darsga e’tiborsizligi sababli yuzaga
kelgan bahs.
- Guruhlararo konfliktlar: Sinf ichidagi guruhlar o’rtasidagi raqobat,
masalan, o’quvchilarning loyiha ishida bo’linishi.
- Ichki konfliktlar: O’qituvchining o’zida yuzaga keladigan ikkilanmalar,
masalan, qat’iy tartibni saqlash yoki o’quvchilarga erkinlik berish o’rtasidagi
tanlov.
Sabablarni tahlil qilishda talabalar konfliktning tuzilishini (tomonlar,
manfaatlar, dinamika) o’rganadilar. Nazariy jihatdan, bu T. Gordonning
“O’qituvchi samaradorligi” modeliga asoslanadi, unda konfliktlar emotsional va
kognitiv sabablarga bo’linadi.
O’qitish usuli: Darslarda diagrammalar va sxemalar yordamida
konfliktning bosqichlarini (yuzaga kelish, rivojlanish, hal qilish) ko’rsatish.
Talabalar o’z tajribalaridan misollar keltirib, konfliktlarni tahlil qiladilar.
Natijada, ular pedagogik vaziyatlarda konfliktni erta aniqlash va oldini olishni
o’rganadilar.
Amaliy Ko’nikmalarni Rivojlantirish
Nazariya amaliyot bilan mustahkamlanishi kerak. “Umumiy pedagogika”da
konfliktlarni boshqarish ko’nikmalarini rivojlantirish uchun quyidagi usullardan
foydalaniladi:
- Rolli o’yinlar (role-playing): Talabalar guruhlarga bo’linib, haqiqiy
vaziyatlarni sahnalashtiradilar. Masalan, bir talaba o’qituvchi rolida, ikkinchisi –
tartibsiz o’quvchi rolida. O’yin oxirida guruh muhokama qiladi: qaysi strategiya
samarali bo’ldi (masalan, faol tinglash yoki savollar berish).
- Keyslarni tahlil qilish (case study): Haqiqiy pedagogik holatlarga
asoslangan keyslarni ko’rib chiqish. Masalan, “O’quvchi darsda mobil telefonidan
foydalanmoqda” vaziyatini tahlil qilishda talabalar sabablarni (motivatsiya
kamligi, dars qiziqmasligi) aniqlaydi va hal qilish yo’llarini taklif qiladi (telefonni
o’yin elementiga aylantirish).
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
7
- Simulyatsiyalar: Kompyuter dasturlari yoki virtual realite orqali sinf
vaziyatlarini modellashtirish, bu orqali talabalar xatolarni xavfsiz sharoitda
sinab ko’radilar.
Konstruktiv Yondashuvni O’rgatis
Konfliktologiya konfliktni “yut-yut” (win-win) tamoyili asosida hal qilishni
taklif etadi, ya’ni har ikki tomon ham g’alaba qozonishi kerak. “Umumiy
pedagogika”da bu quyidagicha o’rgatiladi:
- Muzokara usullari: Talabalar o’quvchi bilan muzokara olib borishni
o’rganadilar. Masalan, “Nima uchun bu qoidaga rioya qilish muhim?” deb savol
berish orqali o’quvchini jarayonga jalb qilish.
- Mediatsiya: O’qituvchi vositachi rolida bo’lib, o’quvchilar o’rtasidagi
konfliktni hal qilish. Misol: Ikki o’quvchi o’rtasidagi bahsda har birining nuqtai
nazarini tinglab, umumiy yechim topish.
- Konfliktni transformatsiya qilish: Konfliktni salbiy emotsiyadan ijobiy
energiyaga aylantirish, masalan, raqobatni guruh loyihasiga yo’naltirish.
Emotsional Intellektni Rivojlantirish
Emotsional intellekt (EI) konfliktlarni boshqarishda kalitdir. D. Goleman
nazariyasiga asoslanib, “Umumiy pedagogika”da quyidagilar o’rgatiladi:
- O’z emotsiyalarini boshqarish: O’qituvchi stressli vaziyatda (masalan,
o’quvchi qarshilik ko’rsatganda) xotirjamlikni saqlash uchun nafas olish
texnikalarini qo’llash.
- Boshqalarning emotsiyalarini tushunish: O’quvchining yuz ifodasi, tana
tili orqali uning holatini aniqlash va empatik javob berish (masalan, “Senga qiyin
bo’lyaptimi?” deb so’rash).
- Amaliy mashqlar: Jurnal yozish (kunlik emotsional holatni yozib borish)
yoki guruh muhokamalari orqali EI ni rivojlantirish.
Pedagogik Vaziyatlarni Oldini Olish
Konfliktlarni boshqarishdan oldin ularning oldini olish muhim. “Umumiy
pedagogika”da talabalar quyidagilarni o’rganadilar:
- Ijobiy muhit yaratish: Sinfda qoidalar va qadriyatlarni birgalikda
belgilash, bu orqali o’quvchilar o’zlarini xavfsiz his qiladilar.
- Individual yondashuv: O’quvchilarning turli ehtiyojlarini (masalan,
introvert va ekstrovert turlarini) hisobga olish. Misol: Darsni rejalashtirishda
guruh ishlarini individual topshiriqlar bilan almashlab turish.
- Monitoring: Sinf dinamikasini kuzatish va potentsial konfliktlarni erta
aniqlash (masalan, o’quvchilar o’rtasidagi kuchlanishni sezish).
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
8
Axloqiy va Professional Me’yorlarni Singdirish
O’qituvchining axloqiy me’yorlari konfliktlarni boshqarishda asosiy rol
o’ynaydi:
- Adolatlilik: Har bir o’quvchiga bir xil munosabatda bo’lish, bu orqali
ishonchni oshirish.
- Namuna bo’lish: O’qituvchi o’z xatti-harakatlari orqali o’quvchilarga
konstruktiv yondashuvni ko’rsatishi (masalan, xatolarni tan olish).
- Professional etika: Pedagogik kodexlarga rioya qilish, masalan,
maxfiylikni saqlash.
Natijada, konfliktologik yondashuv orqali talabalar nafaqat pedagogik
vaziyatlarni boshqaradilar, balki o’quvchilarda konfliktlarni hal qilish
ko’nikmalarini shakllantiradilar. Bu yondashuv o’qituvchilarni zamonaviy ta’lim
muammolariga tayyorlaydi va sinf muhitini ijobiy tomonga o’zgartiradi. Agar
muayyan jihatni (masalan, misollar yoki nazariy asoslarni) chuqurroq yoritish
kerak bo’lsa, qo’shimcha ma’lumot bering!
Xulosa
Konfliktologik yondashuv asosida “Umumiy pedagogika” fanini o‘qitish,
bo‘lajak o‘qituvchilarning pedagogik vaziyatlarni boshqarish bo‘yicha
kompetensiyalarini rivojlantiradi.
Amaliy mashg‘ulotlar, keys-stadi va rolli o‘yinlar konfliktlarni konstruktiv
boshqarish ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.
Bunday yondashuv ta’lim sifatini oshirish, o‘qituvchilarning psixologik
tayyorgarligini kuchaytirish va sinf iqlimini yaxshilashga xizmat qiladi.
“Umumiy pedagogika” fan dasturlariga konfliktologiya bo‘yicha alohida
modul kiritish.
Pedagogik amaliyot davrida talabalar uchun “konfliktni boshqarish”
bo‘yicha treninglar tashkil etish.
Keys-stadi bazasini kengaytirish va milliy ta’lim muhitiga moslashtirilgan
real vaziyatlarni o‘quv jarayonida qo‘llash.
Oliy ta’lim muassasalarida “Pedagogik konfliktologiya” fanini qo‘shimcha
kurs sifatida joriy etish.
Adabiyotlar
1.Слинкин С.В., Садыкова Э.Ф., Клюсова В.В. О результатах диагностики
предметных и методических компетенций учителей химии // История и
педагогика естествознания. 2019. № 2. С. 18—21. DOI:10.24411/2226-2296-
2019-10202
THEORETICAL ASPECTS IN THE FORMATION OF
PEDAGOGICAL SCIENCES
International scientific-online conference
9
2.Томильцев А.В., Мальцев А.В. Проблемы оценки профессиональной
подготовки: методологические подходы // Образование и наука. 2018. Т.
20. № 4. С. 9—33. DOI:10.17853/1994-5639-2018-4-9-33
3.Яковлева И.П., Романова М.Л., Киселева Е.С., Матвеева Л.А. Современные
методы оценки профессиональной надежности педагога [Электронный
ресурс] // Научные труды Кубанского государственного технологического
университета.
2017.
№
2.
С.
259—269.
URL:
https://
elibrary.ru/item.asp?id=2995262 (дата обращения: 18.10.2021).
4.Работа с конфликтом: навыки и стратегия действия. Лондон,
Конфликтологический центр, 2001. С.23.
5.Berdiyev G. o’quvchilarda shaxslararo munosabatlarning o’ziga xos
xususiyatlari.// Xalq ta’limi, №6,1998, B. 61-65.
6.Jo’rayev R. Q., Safarova R. G’., Ibragimov X. I., Musayev U. q. Pedagogika fani
Konsepsiyasi. // Xalq ta’limi, 2004, № 5, B. 8-31
7.Алтыникова Н.В., Музаев А.А. Оценка предметных и методических
компетенций учителей: апробация единых федеральных оценочных
материалов // Психологическая наука и образование. 2019. Том 24. № 1. С.
31—41. DOI:10.17759/pse.2019240102
8.Сагитов С.Т. Социокультурная сфера и развитие цифровой экономики //
Высшее образование в России. 2019. № 10. С. 97—105. DOI:10.31992/0869-
3617-2019-28-10-97-105
9.Сердитова Н.Е., Белоцерковский А.В. Образование, качество и цифровая
трансформация // Высшее образование в России. 2020. Т. 29. № 4. С. 9—15.
DOI:10.31992/0869-3617- 2020-29-4-9-15
