Ўзбекистоннинг жахон ҳамжамиятига интеграллашуви чст тилларни ўрганишга бўлган эхтиёжни янада кучайтирди. Ҳозирги кунда чет тилларни ўрганишга бўлган янгича ёндашув чет тили ўргатишда ҳам илғор ахборот ва медиа-технологиялардан фойда- ланишни, ўқитишнинг самарадор усулларини яратишни тақозо этмокда.
Ҳурматли прсзидснтимиз И.А.Каримовнинг «чст тиллар- ни ўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорида янги 2013-2014 ўқув йилидан бошлаб Респуб- ликамизнинг барча худудларида чет тилларни, асосан, инглиз тили- ни ўрганишни умумтаълим мактабларининг биринчи синфларидан бошланишининг таъкидланганлиги таълим тизимининг бошланғич босқичи учун замонавий ўқув қўлланмалари яратиш масаласини шу куннинг долзарб масалаларидан бири сифатида эътироф этмоқда.
Маълумки қўшиқ, iuci>p ва тсз айтишлар (рифмовкалар) болаларнинг кундалик ҳаётида катта роль ўйнайди. Чет тилини ўрганишда улардан фойдаланиш эса ўқувчиларда қизиқиш, истак- хохиш (мотивация) уйғотибгина қолмай, уларнинг чет тилдаги та- лаффуз кўникмаларини ўстиришга ҳам ёрдам беради. Қўшиқ ай- тиш орқали ўқувчиларнинг инглиз тилидаги талаффуз кўникмалари сайқаллашади, харакатлар уйғунлигида айтиладиган қўшиқлар эса кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларга қўшиқ матнини тушуниб олиш ва эслаб қолишни осонлаштиради.
Эътиборингизга хавола этилаётган ушбу ашула, шеър, мақол, тез айтиш (рифмовка), латифа ва топишмоклар тўплами умумтаъ- лим мактабларида инглиз тили ўқитишнинг барча босқичларида қўлланиши мумкин. Тўпламда келтирилган ашула ва шеърлар осондан мураккабга бориш хусусидаги дидактик тамойилга кўра маълум кетма-кетликда берил- ган. Бу эса ўкувчиларга уларни чет тилини ўрганиш босқичларига кўра танлаб олиб ўрганиш имконини бсради.
Мақол «сўз кўрки» дейишади. У фикр ихчам, лўнда ифодалан- ган сўз санъатидир. Ҳар бир мақол халқнинг ҳаёти, орзу-интилиш- лари, ўтмиш сабоқлари махсулидир. Шунинг учун ҳам у халқ тилида қайта-қайта сайкал топгандан сўнггина фикрлар «каймоғига» айла- нади. Ушбу тўпламда ЮООга яқин мақоллар (proverbs) келтирилган бўлиб, улар инглиз тилида сўзлашувчи халқлар ҳаёт тарзи билан боғлиқ. Шу сабабли ҳам улар турли таълим муассасаларида инглиз тили ўкитишнинг барча боскичларида фойдаланиши мумкин.
Топишмоклар хам болалар учунгина эмас, балки катта ёшда- гилар учун ҳам қизиқарлидир. Улардан таълим жараёнида хам кенг фойдаланилади. Топишмок айтиш ўқувчилар учун қизиқарли бўлиб, улар ўкувчиларни тез фикрлаш ва топқирликка ўргатади. Мазкур тупламда ЮОдан ортиқ топишмоклар (riddles) берилган. Улардан даре жараёнида, мустақил таълим ва инглиз тилида турли кечалар (English parties) ўтказишда фойдаланиш мумкин.
Шунингдек, ушбу тўпламга кўплаб тез айтиш (tongue twisters) ва латифалар (jokes) хам киритилган. Тез айтишлар инглиз тилидаги харфлар ифодалаган товушларни эслаб қолишни осонлаштиради.
Латифаларга хеч ким бефарк бўлмаса керак. Укувчиларнинг ёши, хаёт тарзи билан боглик латифалар уларда қизиқиш уйготиш билан бирга, матнда берилган сўзлар ва гапларни тушуниб олиш ва ёдда саклашга ёрдам беради.
Ашула, шсър, макол, тез айтиш, топишмок ва латифаларни ўз ичига олган мазкур тўплам инглиз тилини ўрганишга ахд қилган Сиз азиз ўкувчилар, ҳамда Сизларга ушбу тилни ўргатишда камарбаста, жонкуяр инглиз тили ўқитувчиларига оз бўлсада ёрдам бера олади- ган ўқув воситаси бўлиб қолишига умид киламиз. Ундан нафакат умумтаълим мактабларида, балки академик лицей ва касб-хунар кол- лежлари талабаларига хам инглиз тили ўргатишда, инглиз тилидаги турли кечаларни (English parties) ташкил қилишда ёрдамчи қўлланма еифатида фойдаланиш мумкин.
Муаллифлар
Услубий кўрсатма ва маслахатлар
Ушбу тўпламда берилган ашула, шеър, мақол, тез айтиш, топишмок ва латифалардан инглиз тили ўрганиш ва ўргатишда қуйдагиларга амал килиш максадга мувофиқ.
1. Қушиқлар.
1) Қўшиқ матнини ўқимасдан аввал кўшикни тингланг;
2) Қўшик матнини кузатган холда қўшиқни тингланг;
3) Қўшиқ матнидан кейин берилган кўрсатмаларга амал қилган холда харакатларни бажаринг;
4) Қўшикни куйланг ва харакатларни бажаринг.
2. Шеърлар.
1) Шеър матнини овоз чиқармай ўқинг ва мазмунини тушуниб олишга харакат қилинг;
2) Шеърнинг хар бир сатрини ўқинг ва кайтаринг;
3) Иккинчи сатрни ўқинг ва биринчи сатрни ёддан айтган холда иккинчи сатрни қайтариб, ёд олишга харакат қилинг. (Шеърни ёд олиш ҳар бир шахснинг индивидуал кобилиятига боғлиқ бўлгани учун ҳам ушбу кўрсатмалар умумий характсрга эга.)
3. Мақоллар.
Мақоллар инсон фаолиятининг барча соҳаларини қамраб олган- лиги учун ҳам, улардан ўқитувчи таълим мақсади, ўқувчиларнинг ёши, қизиқишларидан келиб чиққан холда танлаб олиб фойдала- ниши мақсадга мувофиқ.
Мақолларни ўргатишни ўйин тарзида олиб бориш ҳам мумкин. Бунинг учун ўқитувчи мақолнинг ярмини бир парча коғозга, иккинчи ярмини эса иккинчи коғозга ёзиб ўқув материали тайёр- лайди ва уларни ўқувчиларга тарқатади. Уқувчилар бир-бирлари ёнига бориб, мақолни матнини тонишади. Қайси жуфтлик тез ва тўғри топса шу жуфтлик Ғолиб бўлади. Бундай ўйин укувчиларни фаоллаштиради ва қизиқишни орттиради.
4. Тез айтишлар.
1) Гапни шошилмасдан овоз чиқариб ўкинг, харфларни тўғри талаффуз қилишга харакат қилинг;
2) Уқитувчи ёрдамида ёд оладиган бўлсангиз, ўқитувчининг талаффузига тақлид қилиб кайтаринг;
3) Сўзларнинг талаффузига эътибор берган ҳолда овоз чиқариб тсзроқ ўқинг ва ёд олинг.
5. Латифалар.
1) Латифаларни ўқинг, ўкитувчи ёрдамида таржима қилинг;
2) Латифа матнидан келиб чиққан холда ролларга бўлиб ижро этишга харакат қилинг.
6. Топишмоқлар.
1) Топишмоқни ўқинг, таржима қилинг ва мазмунини тушуниб, жавобини билиб олинг;
2) ўқитувчи топишмоқлардан дарс жараёнида гурух-гурух каби иш туридан фойдаланиб мусобақа ўтказиши хам мумкин. Бунинг учун ўқувчиларни икки гурухга ажратиб, ҳар бир гурухга тенг микдорда топишмоқлар берилади. Ҳар бир гурух- дан бир ўқувчи навбат билан топишмоқни айтади, иккинчи гурух. вакили унинг жавобини топиб, ўзи навбатдаги топишмоқни айтади. Биринчи iypyx унинг жавобини топади.
Ўйин шу тарзда давом этади. Қайси гурух кўпроқ топишмоқнинг жавобини топса шу гуруҳ ғолиб бўлади.
Педагогика фанлари номзоди, доцент Ш.С.Алимов
