84
O‘ZBEK MILLIY CHOLG‘U ASBOBLARINI TARJIMADAGI ROLI
T
o‘rayev Alisher
o‘qituvchi, Ingliz tili tarjima nazaryasi kafedrasi,
O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Samarqand shahrida 1997-yildan buyon
o‘tkazib kelinayotgan an’anaviy
“Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivali qisqa muddatda jahondagi nufuzli musiqa
anjumanlari qatoridan munosib
o‘rin egalladi. Ko‘plab davlatlar, xalqaro madaniyat
tashkilotlari, dunyo miqyosida tanilgan mashhur
san’at namoyandalarining bu
festivalga b
o‘lgan qiziqishi va e’tibori ortib, ishtirokchi mamlakatlar safi kengayib
borayotgani buning yaqqol dalilidir.
Asosiy
g‘oyasi insonlarni go‘zallik, nafosat va ezgulikka da’vat etish, dunyo
xalqlarining noyob musiqiy merosi va
an’analarini asrab-avaylash va rivojlantirishdan
iborat b
o‘lgan “Sharq taronalari” musiqa festivali tili, madaniyati, milliy qadriyatlari
rang-barang b
o‘lgan turli millat va elatlarni san’at vositasida mushtarak maqsadlar
y
o‘lida yaqinlashtirishga, O‘zbekistonning jahon miqyosidagi obro‘-e’tibori ortishiga
xizmat qilayotganini qayd etish zarur.
Ayniqsa, bugungi notinch va tahlikali zamonda yovuzlik va jaholatning har
qanday k
o‘rinishlariga qarshi ma’rifat asosida kurashish, xalqimiz ma’naviyati, uning
k
o‘p asrlik musiqa xazinasini boyitishda mazkur festivalning roli va ahamiyati yanada
kuchayib bormoqda.
Shu munosabat bilan 2005-yilning 25
–30-avgust kunlari Samarqand
shahridagi Registon maydonida b
o‘lib o‘tadigan “Sharq taronalari” 5-xalqaro musiqa
festivalini yuksak
g‘oyaviy-badiiy darajada, uyushqoqlik bilan o‘tkazish maqsadida:
Tarjimada turli millat va elatlarni musiqa
san’ati vositasida o‘zaro
yaqinlashtirish
g‘oyasini badiiy talqin etish;
tarjima orqali xalqlar
o‘rtasidagi do‘stlik, birodarlik va hamkorlikni, chin insoniy
fazilatlarni ulu
g‘lash;
yurtimizning, jumladan, Samarqand shahrining jahon tarixida tutgan
o‘rni va
ahamiyati, umumbashariy madaniyat rivojiga q
o‘shgan ulkan hissasini. boy musiqiy
merosimizni keng namoyon etish;
yosh avlod qalbida musiqaning tarjima
san’atga bo‘lgan mehr va ixlos
tuy
g‘ularini kamol toptirish;
mumtoz sharq musiqa
san’atining tarjimaga insonlarni gumanizm va ezgulik
ruhida tarbiyalashda, jaholatga qarshi m
a’rifat bilan kurashda ta’sirchan vosita bo‘lib
xizmat qilishini yorqin ifoda
etish muhim vazifa etib qo’yilgan.
Misol uchun:
Doira qadimiy musiqa
cholgʻularidan hisoblanadi. Markaziy Osiyo (Niso shahri,
eramizdan avvalgi II-asr) da topilgan terrakota yodgorliklarida doirachi ayollar
tasvirlangan. Doira va unga yaqin urma musiqa
cholgʻulari tojik, arman, ozar,
dap
,
dapp
,
daff
,
def
deb nomlanadi.
20-asrda
oʻzbek doira ijrochilik anʼanalarini Usta Olim Komilov, T. Inogʻomov,
D.
Sottixoʻjayev,
Rahim
Isoxoʻjayev,
F. Azimov,
Qahramon
Dadayev,
O.
Kamolxoʻjayev, aka-uka Islomovlar, M. Oripov, R. Otaboyev, T. Sayfiddinov,
R. Samadov va boshqalar mukammallashtirgan.
85
Karnayning
ogʻzi konus shaklida boʻlib, asbobning uzunligi 2-3 metr atrofidadir.
Olib yurishga qulay
boʻlishi uchun karnay ulanadigan uch boʻlakdan iborat boʻladi.
Karnayning parda va klapanlari
yoʻq. Asbobning ovozi juda baland va yoʻgʻon.
Diapazoni bir oktavani tashkil etadi.
Karnay surnay,
nogʻora, doiralarga hamohang boʻladi. Karnayning toʻgʻri va
tirsakli
(toʻgʻri burchak ostida ikki marta bukilgan) turlari qadimdan Oʻrta va Yaqin
Sharq mamlakatlarida, shu jumladan,
O’rta Osiyoda tarqalgan. Oʻtmishda harbiy
musiqa
cholgʻusi sifatida harbiy yurish xabarchisi, jang maydonida gʻalaba jarchisi
boʻlgan. Hozirda bayram, toʻy va boshqa tantanalarda chalinadi. Oxirgi paytda
Karnay zamonaviy milliy estrada ansambllar tarkibiga ham kiritilmoqda.
Xulosa qilib aytganda tarjima orqali
O‘zbek milliy musiqa asboblari haqidagi
boy ma’lumotlarni dunyoga tanitish bizning maqsadimizdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005-yil 15-iyundagi PQ–103-son
qaroriga 1-ilova.
2.
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan.
3. https://uz.wikipedia.org //wiki // Karnay.