Turizm sohasiga boshqa sohalardan o‘zlashgan terminlar

CC BY f
123-128
80
18
Поделиться
Мосинова, К. (2022). Turizm sohasiga boshqa sohalardan o‘zlashgan terminlar. Переводоведение: проблемы, решения и перспективы, (1), 123–128. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/translation_studies/article/view/6020
Кибрийо Мосинова, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Magistrant

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Industriallashuv, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot, jadal ijtimoiy-siyosiy hayot asri deb atalgan, xalqaro ahamiyatdagi voqealarga to‘la davrimizda, tilning leksik boyishi jarayoni tinimsiz davom etmoqda. Jamiyat hayotida sodir bo‘layotgan o‘zgarish va turli jarayonlar jahonning barcha mamalakatlari tillarida bevosita aks etadi.


background image

122

classification of the numbers, and to represent the numbers in other languages. An
attempt is also made to reveal the approximate numerical value used in English and the
sum of its meanings. The theoretical significance of the work is very important in
comparative-typological study of the Uzbek and English languages. All word groups
often start with auxiliary words, i.e. prepositions, articles. In addition, grouping words
helps to understand which words are important in a sentence, which words are of
secondary importance. Dividing sentences into groups by content requires knowledge
of auxiliary words. The next step in the grammatical analysis of a sentence is to find the
main parts of the sentence, i.e., possessive and participle. First you need to find the cut.
Because the cut forms the main content of the sentence and helps to identify other parts
of speech. Thus, grammatical analysis of sentences is a necessary way to correctly
understand and translate a text in a foreign language [2].


REFERENCES:

1. Suprun A.E. The name is numeral and its study at school. Moscow, 1964.
2. Arinstein V.I. The word

– the deputy “one” in modern English. Cand. dis.

Leningrad, 1996.

3. Shoabdurakhmanov Sh.,

Аskarova M., Xojiev А., Rasulov I., Doniyorov Kh.

Hozirgi uzbek adabiy tili (Modern Uzbek Literary Language.). 1 qism, Toshkent, 1980.

4. Zhobotinskaya S.A. Numerals in modern English. Abstract of Cand. thesis.

Kiev, 1982

5. Shvachko S.A. Logical and language categories of quantity. Kiev 1981,

PP. 96

–102.

6. Boronov Zh.B. Comparative typology of English and Turkic languages.

Moscow

–Vysshaya shkola‖, 1983.

7. Fayzullaeva E.M. The typological category of quantitativeness and

multilevel means of its equation in the Uzbek and English languages. Abstract. Cand.
thesis. Tashkent 1986.

8. Minyar-Beloruchev R.K. Methods of learning to translate by ear. Moscow,

1959,

– PP. 80–86. Асқарова М.А., Саидниёзова Х.М. «Бир» сўзининг қўлланиши

ҳақида. Ўзбек тилшунослигининг айрим масалалари. Илмий асарлар. Тошкент,
1972, 42-45

б

9. Birinbaum Ya.G., Kuznetsov I.A. About one use of numerals in modern

English. Some questions of English philology. Chelyabinsk, 1969, Issue I,

– PP. 62–76.

10. Nizomiddinov S. The numbers in the present Uzbek language. Tashkent,

1963,

– P. 91.

11. Bain A.A. First Engish Grammar, London. 1982.

– PP. 47–61.

12. Blokh M.Y. A Course in Theoretical English Grammar
13. https://translationexcellence.com/the-challenges-of-translating-numbers-and-math/.
14. English

– Uzbek translation process and their analysis. Abdullayeva

Markhabo Raxmonkulovna.

15. Problems with Numerical translation in Uzbek and English Mavlyanova

Umida Khojakbarivna.

16. www. Researchgate.net English number idioms.

TURIZM SOHASIGA BOSHQA SOHALARDAN

O‘ZLASHGAN

TERMINLAR


background image

123

M

o‘sinova Kibriyo Ulug‘bek qizi

Magistrant,

O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti


Industriallashuv, ilmiy-texnikaviy taraqqiyot, jadal ijtimoiy-siyosiy hayot asri deb

atalgan, xalqaro ahamiyatdagi voqealarga t

o‘la davrimizda, tilning leksik boyishi

jarayoni tinimsiz davom etmoqda. Jamiyat hayotida sodir b

o‘layotgan o‘zgarish va

turli jarayonlar jahonning barcha mamalakatlari tillarida bevosita aks etadi.

K

o‘p vaqtlardan buyon qo‘llanilib kelinilayotgan “termin” va “terminologiya”

masalalari borasida k

o‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilgan va turli taʼriflar berilgan.

Termin

оlogiya – bir necha tillarda maʼlum sohaga oid leksik birliklarni, yaʼni

terminlarni t

o‘plash, taʼriflash, shakllantirish hamda taqdim etishni o‘rganadigan fan

sifatidatida talqin qilish mumkin. Tilshunosik tarixiga nazar soladigan b

o‘lsak, “termin”

s

o‘ziga bir nechta taniqli olimlarning fikrlarini ko‘rishimiz mumkin. Barxudarovning

fikriga k

o‘ra termin maxsus bir sohaga oid so‘z yoki so‘z birikmasidir.

Terminlar yasashning eng k

o‘p tarqalgan usuli – mavjud so‘zlarga yangi ma’no

berish (ularni boshqacha tushunish). Masalan, k

o‘prik, kirish, o‘tish, chiqish kabi

s

o‘zlar gimnastikada ana shunday terminlardan hisoblanadi. Ko‘pincha terminlar

s

o‘zlarning, masalan, past-baland (bruslar), balandlab uzoqqa (sakrash) singari

o‘zaro (birlashishidan ham yasaladi. Osilish, tayanish, tebranish, o‘tirish va shu kabi
ayrim s

o‘zlar termin sifatida qo‘llaniladi. Statik holatlarni bildiradigan terminlar,

masalan, tayanish, bilaklarga tayanish, q

o‘ltiqlarga tayanish; kuraklarda – turish,

kallada turish, q

o‘llarda turish kabilarda tayanch sharti hisobga olinadi, osilish,

burchakli osilish, bukilib osilish, egilib osilish gavda holati (uning b

o‘g‘inlarini bir-biriga

nisbatan qanday turishini) hisobga olib yasaladi [1].

Har bir tilning lu

g‘aviy tarkibi doimo o‘zgarib turadi: bir tomondan, tilda mavjud

b

o‘lgan lug‘at materiali asosida, shuningdek, o‘zlashtirish yo‘li bilan turli so‘z yasalish

usullari orqali tilda yangi elementlar paydo b

o‘ladi; ikkinchi tomondan, ayrim so‘zlar

tilda faol q

o‘llanishdan chiqib ketadi yoki kam qo‘llanadi va faqat arxaizm va istorizm

shaklida mavjud b

o‘ladi.

Boshqa tildan leksik birliklarni qarzga olish deganda bir tilning turli lingvistik

elementlarini boshqa til tomonidan

o‘zlashtirish jarayoni tushuniladi. O‘zlashtirilgan

terminlar tez-tez uchraydigan va odatiy hol leksik qarz olishdir. M

a’lumki, lug‘at tilning

eng ochiq quyi tizimi hisoblanadi. Bir tilning birliklarini boshqalar tomonidan
o‘zlashtirish muammosi murakkab va ko‘p qirrali. Bu erda muhim o‘rinni tilning sofligi
va til madaniyati masalalari egallaydi.

Terminlarni

o‘zlashtirish bu tillar o‘rtasidagi aloqalar va yangi voqeliklarni

nomlash zarurati natijasidir. M. Voitovichning fikricha:

“Har bir aniq holatda boshqa

tillardan terminlarni kirib kelishi individual harakat b

o‘lib, keyin esa ommaviy

xususiyatga ega b

o‘ladi. So‘zni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan asosiy shart – bu

o‘z ona tilida so‘zlashuvchilarning xorijiy so‘zning ma’nosi bilan tanishishidir” [2].

Boshqa tillardan va sohalardan s

o‘zlar kirib kelishining asosiy sabablarini

quyidagilar deb belgilaymiz:

1) yangi voqelik nomiga ehtiyoj: grant, digest, skeytbord, skotch, kvest;
2) mazmunan

o‘xshash, ammo baribir har xil tushunchalarni farqlash zarurati:

tasvir

– imidj.


background image

124

3) Eski iboralarni yangi s

o‘z bilan almashtirish tendentsiyasi: yangi

texnologiyalar

– nau-xau, turne – aylanma yo‘nlaishda sayohat, motel – avtoturistlar

uchun mehmonxona

4) kelib chiqish manbasiga k

o‘ra terminologiya yoki jargonning bir xilligiga

intilish.

5) Nomi bor ob'ektning maqomini oshirishga intilish; m

a’lum davrlarda begona

s

o‘zning katta ijtimoiy obro‘si paydo bo‘lib, go‘yo atalgan hodisani martabaga

k

o‘taradi. Masalan, Shaharni taqdimoti – shaharning prezentatsiyasi, Yangi obyekt –

Eksklyuziv obyekt, Konsalting firmasi

– Maslahat beradigan firma.

Olim L.P. Krysin ta`kidlashicha boshqa soh ava tillardan

o‘zlashtiriladigan

terminlarning uchta asosiy turini beradi, ular orasida tarkibiy va funktsional farqlari
bilan ajralib turadi:

1)

o‘zlashtirilgan so‘zlar;

2) ekzotik lu

g‘at;

3) xorijiy inklyuziyalar
Har bir tilning lu

g‘aviy tarkibi doimo o‘zgarib turadi: bir tomondan, tilda mavjud

b

o‘lgan lug‘at materiali asosida, shuningdek, o‘zlashtirish yo‘li bilan turli so‘z yasalish

usullari orqali tilda yangi elementlar paydo b

o‘ladi; ikkinchi tomondan, ayrim so‘zlar

tilda faol q

o‘llanishdan chiqib ketadi yoki kam qo‘llanadi va faqat arxaizm va istorizm

shaklida mavjud b

o‘ladi.

Boshqa tildan leksik birlikmalarni qarzga olish deganda bir tilning turli lingvistik

elementlarini boshqa til tomonidan

o‘zlashtirish jarayoni tushuniladi. O‘zlashtirilgan

terminlar tez-tez uchraydigan va odatiy leksik qarz olishdir. M

a’lumki, lug‘at tilning

eng ochiq quyi tizimi hisoblanadi. Bir tilning birliklarini boshqalar tomonidan
o‘zlashtirish muammosi murakkab va ko‘p qirrali. Bu erda muhim o‘rinni tilning sofligi
va til madaniyati masalalari egallaydi.

Terminlarni

o‘zlashtirish bu tillar o‘rtasidagi aloqalar va yangi voqeliklarni

nomlash zarurati natijasidir. M. Voitovichning fikricha:

“Har bir aniq holatda boshqa

tillardan terminlarni kirib kelishi individual harakat b

o‘lib, keyin esa ommaviy

xususiyatga ega b

o‘ladi. So‘zni o‘zlashtirish uchun zarur bo‘lgan asosiy shart – bu

o‘z ona tilida so‘zlashuvchilarning xorijiy so‘zning ma’nosi bilan tanishishidir” [3].

Bir tildan boshqa tilning s

o‘zlarni o‘zlashtirish jarayoni lingvistik va

ekstralingvistik sabablar majmuasiga bo

g‘liq. Professor L.P. Krysin fikricha kuchli

tilning boshqa tillarga va s

o‘zlashuvchi xalqlar o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy, sanoat va

madaniy aloqalarga bo

g‘liq bo’lishning tashqi sabablari deb hisoblaydi[4]. Bu

bo

g‘lanishlar ta’sir qilishning eng tipik ko‘rinishi narsa, tushunchaning ko‘z oldiga

kelishi bilan birga nom olishdir.

Boshqa tillardan va sohalardan s

o‘zlar kirib kelishining asosiy sabablarini

quyidagilar deb belgilaymiz:

6) Yangi voqelik nomiga ehtiyoj: grant, digest, skeytbord, skotch, kvest;
7) Mazmunan

o‘xshash, ammo baribir har xil tushunchalarni farqlash zarurati:

tasvir

– imidj.

8) Eski iboralarni yangi s

o‘z bilan almashtirish tendentsiyasi: yangi texnologiyalar –

nau-xau, turne

– aylanma yo‘nlaishda sayohat, motel – avtoturistlar uchun mehmonxona.

9) Kelib chiqish manbasiga k

o‘ra terminologiya yoki jargonning bir xilligiga intilish.

10) Nomi bor ob

’ektning maqomini oshirishga intilish; ma’lum davrlarda

begona s

o‘zning katta ijtimoiy obro‘si paydo bo‘lib, go‘yo atalgan hodisani martabaga


background image

125

k

o‘taradi. Masalan, Shaharni taqdimoti – shaharning prezentatsiyasi, Yangi obyekt –

Eksklyuziv obyekt, Konsalting firmasi

– Maslahat beradigan firma.

Olim L.P. Krysin ta

’kidlashicha boshqa soha va tillardan o‘zlashtiriladigan

terminlarning uchta asosiy

turi mavjud bo’lib, ular o’zining tarkibiy va funktsional

farqlari bilan ajralib turadi:

1)

o‘zlashtirilgan so‘zlar;

2) ekzotik lu

g‘at;

3) xorijiy inklyuziyalar
Turizm industriyasi tilini

o‘rganishni boshlashdan oldin, umumiy ma’noda inson

faoliyatining ushbu sohasining mohiyatiga t

o‘xtalib o‘tish kerak. Turizm zamonaviy

jamiyatning muhim iqtisodiy va ijtimoiy hodisalaridan biridir.

T

o‘plangan materialni batafsil ko‘rib chiqishni boshlashdan oldin, shuni

t

a’kidlash kerakki, taklif qilingan ish faqat boshqa tillardan olingan atamalarni

o‘rganadi. Bu shuni anglatadiki, to‘plangan materialda turizm sohasiga oid ba’zi
asosiy tushunchalar mavjud emas, chunki ular asosan ingliz tilidan kelib chiqqan.

Har qanday faoliyat sohasi terminologiyasi va umuman ingliz va rus tillariining

lu

g‘ati birinchi navbatda otlar bo‘lganligi sababli, to‘plangan materialdagi bir so‘zli

atamalarning mutlaq k

o‘pchiligi. Misollar: alpenizm, arenda, buklet, vokzal, valyuta,

keytring, logotip, pab, skver, shedevr, ekipaj va boshqalar.

Shmilauer terminologiyasiga k

o‘ra, ma’lum bir tilning chet el yoki o‘zlashtirilgan

s

o‘zlari doirasida internatsionalizmlar madaniy xalqlarning turli tillari uchun umumiy

b

o‘lgan xalqaro so‘zlar deb hisoblanishi mumkin. Kelib chiqishida ular yunon va lotin

manbalariga qaytadi yoki har qanday zamonaviy tillardan olingan va bu s

o‘zlarning

afzalligi ingliz tilidan keladi [6].

Turizm terminologiyasidagi

o‘zlashmalarning asosiy qismini ingliz tilidan,

shuningdek, fransuz, italyan, nemis tillaridan

o‘zlashgan terminlar tashkil qiladi.

Mazkur maqolada, turizm terminolgoyasining

o‘zlashmalarini ko‘rib chiqamiz.

Yunoncha tildan kelib chiqgan s

o‘zlarning misollari:

gastranom

(← gaster + nomos)

katalog

(← katalogos)

panorama

(← pan + horma)

Tropik

(← tropikos)

Ekzotika

(← exotikos)

Zona

(← zone) va boshqalar.

Lotin tilidan kelib chiqqan s

o‘zlar:

attraktsiyon

(← attractio)

klient

(← cliens)

produkt

(← productus)

region

(← regio)

transport

(← transportare)

ekskursant

(← excursio) va boshqalar.

Ingliz tilidan olingan terminlardan misollar:

alpenizm

(← alpinism)

barbekyu

(← barbecue)

dablyu-yu-si

(← WC)

kemping

(← camping)

parking

(← parking) va boshqalar.


background image

126

Fransuz tilidan olingan terminlar va atamalar:

assorti

(← assorti)

bilet

(← billet)

gid

(← guide)

sezon

(← saison)

turizm

(← tourisme)

furshet

(← fourchette)

shedevr

(← chef-d´oeuvre)

ekipaj

(← équipage) va boshqalar.

Nemis tilidan olingan termin va atamalar:

avtoban

(← Autobahn)

kurort

(← Kurort)

marshrut

(← Marschrute) va boshqalar.

Arab tilidan olingan termin va atamalar:

alkogol

(← al-kuhl)

tarif

(← tarif)

Italyan tilidan olingan termin va atamalar:

banket

(← banchetto)

kazino

(← casino)

pitsariya

(← pizzeria)

ekspresso

(← espresso) va boshqalar.

Polsh tilidan olingan:

arenda

(← arenda)

traktir

(← trakt)

Asosan, t

o‘plangan materiallar tahliliga asoslanib, shunday xulosa qilish mumkinki,

termin va atamalarining aksariyati ingliz tilidan kelgan, ikkinchi

o‘rinni fransuz va lotin

tillari egallaydi. Yunon, nemis va boshqa barcha tillar bir xilda.

Termin va atamalarning boshqa tillardan kirib kelishi til rivojlanishining zaruriy

jarayonlaridan biridir. Ta

‘kidlab o‘tish lozimki bu jarayon tilni boyitadi, uni universal

muloqot vositasiga aylantiradi. Terminlarni

o‘zlashtirish kabi hodisaning rivojlanishi

turizm sohasida alohida ahamiyatga ega, chunki turizm industriyasining rivojlanish
jarayoni globallashuv va

O‘zbekistonning jahon makoniga integratsiyalashuv

jarayonlaridan ajralmasdir.

Yuqorida aytilganlarning barchasi rus tilining boshqa tillardan turizm terminlarni

o‘zlashtirish masalalari bo‘yicha keyingi ilmiy tadqiqotlar zarurligini belgilaydi.





FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R

O‘YHATI:

1. Ashirova M.F. Atamalar haqida umumiy m

a’lumot //Central Asian Research

Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS).

– 2021. – Т. 1. – №. 3. – С. 264-269.

2. Conway B. E., Birss V., Wojtowicz J. The role and utilization of

pseudocapacitance for energy storage by supercapacitors //Journal of power
sources.

– 1997. – Т. 66. – №. 1-2. – С. 1-14.

3.

Крысин Л.П. Современный русский интеллигент: попытка речевого

портрета // Русский язык в научном освещении. – 2001. – Т. 1. – С. 90-106.


background image

127

4.

Рахмонов А.Б. Современные подходы в подготовке будущих педагогов

// Universum:

психология и образование. – 2021. – №. 2 (80).

5.

Крысин Л.П. Современный русский интеллигент: попытка речевого

портрета // Русский язык в научном освещении. – 2001. – Т. 1. – С. 90–106.

6. Deminov M.G. et al. Dynamics of midlatitude ionospheric trough during

storms. 1. A qualitative picture // Geomagnetism and aeronomy c/c of geomagnetizm
i aeronomiia.

– 1995. – Т. 35. – С. 54–59.

7. Pardayev Q. Ekologik turizm asoslari.

– Toshkent: Navruz. 2015 – 40 bet.

Библиографические ссылки

Ashirova M.F. Atamalar haqida umumiy ma’lumot//Central Asian Research

Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS). - 2021. - T. 1. - 3. - C. 264-269.

Conway В. E., Birss V., Wojtowicz J. The role and utilization of pseudocapacitance for energy storage by supercapacitors //Journal of power sources.- 1997.-T. 66. - №. 1-2.-C. 1-14.

Крысин Л.П. Современный русский интеллигент: попытка речевого портрета И Русский язык в научном освещении. - 2001. - Т. 1. - С. 90-106.

Рахмонов А.Б. Современные подходы в подготовке будущих педагогов // Universum: психология и образование. - 2021. - №. 2 (80).

Крысин Л.П. Современный русский интеллигент: попытка речевого портрета // Русский язык в научном освещении. - 2001. - Т. 1. - С. 90-106.

Deminov M.G. et al. Dynamics of midlatitude ionospheric trough during storms. 1. A qualitative picture // Geomagnetism and aeronomy c/c of geomagnetizm i aeronomiia. - 1995. - T. 35. - C. 54-59.

PardayevQ. Ekologik turizm asoslari. - Toshkent: Navruz. 2015-40 bet.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов