181
O‘ZBEK TILIDAN INGLIZ TILIGA AFORIZMLARNI TARJIMA
QILISHGA OID MUAMMOLAR
Yusupova Shohista Ixtiyorovna
1-kurs magistr talabasi
, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti
Milliy tiliga ega b
o‘lgan har bir millat o‘z tilining boy imkoniyatlaridan foydalanadi.
Tilning nufuzi, uning lu
g‘at boyligidan, ifoda usulining turli-umanligidan, iboralardan kelib
chiqib aniqlash mumkin b
o‘ladi. Undan tashqari aforizmlar, hikmatli so‘zlar ham muayyan
xalqning tarixi, turmush tarzi, qadriyatlarini bayon qiladi.
S
o‘nggi yillarda aforizm va ularning turli tillarda tarjimasi hamda talqiniga
qiziqish sezilarli darajada oshdi. Aforizmlar b
o‘yicha ko‘p sonli tadqiqotlar
mavjudligiga qaramay, hozirgacha aforizmlarning tillarga tarjimasi mohiyatini
tushunishda, ularning k
o‘lamini aniqlashda, tuzilishini tavsiflashda ham aniqlik yo‘q.
Aforizmlarga ba
g‘ishlangan asarlarda ularning belgilari va xususiyatlari ajralib turadi,
ulardan biri qisqalikdir. Jahon tilshunosligida aforizmlarga oid gaplarni uchratish
mumkin, ular qisqalikning alohida ahamiyatini t
a’kidlaydi:
Aforizm s
o‘z va ma’no orasidagi eng qisqa masofadir (S. Fedin).
Aforizm
– bu bir qatordagi roman (L. Suxorukov).
Aforizmlarning haqiqiy miqdori: minimal s
o‘zlar maksimal ma’noda (M. Tven).
Ixchamlik aforizmning muhim belgisi sifatida k
o‘plab tadqiqotchilar tomonidan
qayd etilgan, ammo bu xususiyat aniqlashtirishni talab qiladi. A.V. Korolkova
aforizmlar lu
g‘atini tuzishda o‘z tajribasiga asoslanib, buni ta’kidlaydi [2. P. 36].
Nomzodlik dissertatsiyasida E.Yu. Vaganovaning t
a’kidlashicha, aforizm oltitagacha
jumladan iborat b
o‘lishi mumkin [1. P. 28]. Sidorenko va L.I. Sokolskaya barcha
aforizmlarning 3/4 qismi 3-5 s
o‘zdan iborat ekanligini ta’kidlaydilar [3].
Qisqartirilgan matn sifatida aforizm maxsus sintaktik tuzilish, uning tuzilishini
belgilovchi grammatik xususiyatlarning mavjudligi,
o‘rganish va tavsifi ushbu ishning
mavzusi b
o‘lganligi bilan tavsiflanadi.
Aforizmlar jumlaning murakkablik darajasiga k
o‘ra ikki guruhga ajratildi: oddiy
va murakkab. Tahlil shuni k
o‘rsatdiki, aforizmlar sintaktik jihatdan sodda gap bilan
ifodalangan. Aforizmlarning bir qismi strukturaviy jihatdan bitta oddiy, murakkab
b
o‘lmagan jumladan iborat.
Violence is the diplomacy of the incompetent (I. Asimov). (Z
o‘ravonlik –
qobiliyatsizlarning diplomatiyasi).
It is easier to stay out than get out (M. Twain) (Chiqishdan k
o‘ra tashqarida
qolish osonroq).
Qoida tariqasida, bu turdagi aforizmlar tasdiqlovchi jumlalar bilan ifodalanadi.
Odatda, aforizmlar bitta murakkab jumla bilan ifodalanadi. Shu bilan birga,
gapning predmeti ham, predikat ham, ikkinchi darajali
a’zolari ham bir xil bo‘lishi
mumkin:
Love, children and work are the great sources of fertilizing contact between the
individual and the rest of the world (B. Russel). (Sevgi, bolalar va ish shaxs va
dunyoning qolgan qismi
o‘rtasidagi eng ulug’ aloqa manbalaridir).
182
First love is only a little foolishness and a lot of curiosity (G.B. Shaw). (Birinchi
sevgi
– bu ozgina ahmoqlik va juda ko‘p qiziquvchanlik).
Q
o‘shma gapda muhim vazifani qo‘shma gaplar va turdosh so‘zlar bajaradi.
Ular nafaqat konstruktiv funktsiyani bajaradi, balki semantik va stilistik xususiyatni
ham ifodalaydi:
Man will occasionally stumble over the truth, but most of the time he will pick
himself up and continue on (W. Churchill). (Inson vaqti-vaqti bilan haqiqatga qoqiladi,
lekin ko
‘pincha u o‘zini ko‘taradi va davom etadi)
France may claim the happiest marriages in the world, but the happiest
divorces are
“made in America” (H. Rowland). (Fransiya dunyoda baxtli nikohlarni
d
a’vo qilishi mumkin, lekin eng baxtli ajralishlar Amerikada amalga oshiriladi).
Aforizm hikmatli, teran fikrni ifodalashning qisqa, nafis turi b
o‘lganligi sababli,
ifodaning ixchamligi va qisqaligi uning grammatik tuzilishi xususiyatlarining
mavjudligini taqozo etadi, sintaktik shaklining
o‘ziga xosligini belgilaydi. Aforizm bu
chuqur fikrning
o‘ziga xos ifodasidir. Aforizmlarning murakkab umumiy jumlalar,
xususan, murakkab jumlalar bilan ifodalanadi, bu esa aforizmda asta-sekin
ochiladigan va sayqallanadigan chuqur fikrni
o‘z ichiga oladi. Tilshunoslik nuqtai
nazaridan aforizmlarning turlari xilma-xil b
o‘lib, tarjima jarayonida ularning sintaktik,
stilistik xususiyatlarini hisobga olish bilan birga, ularda muayyan millat ruhuni saqlab
qolishga ham
e’tibor qartish maqsadga muvofiqdir.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1. Vaganova E.Y. Aforizm intertekstuallik nuqtai nazaridan matnning bir turi
sifatida. Kaliningrad, 2002.
– S. 261.
2. Korolkova A.V. Frazeologiya kontekstida rus aforizmlari. Dis. fanlar doktori
(filologiya). Smolensk, 2005.
– P. 422.
3. Fedorenko N.T., Sokolskaya L.I. Aforizmlar nazariyasi. M.: Nauka, 1990.
– P. 419.