Ijtimoiy-siyosiy matnlarning paralingvistik janr xususiyatlari

CC BY f
401-403
191
31
Поделиться
Шодиева, Г. (2022). Ijtimoiy-siyosiy matnlarning paralingvistik janr xususiyatlari. Переводоведение: проблемы, решения и перспективы, (1), 401–403. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/translation_studies/article/view/6163
Гузаль Шодиева, O‘zbekiston davlat jahon tillari universiteti

Qiyosiy tilshunoslik, lingvistik tarjimashunoslik 1-guruh magistranti 

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Siyosiy tilshunoslikning hozirgi kontseptsiyasi va o‘rganishning markaziy predmeti siyosiy nutq bo‘lib, u yuqorida ta’kidlanganidek, ushbu tushuncha o‘rtasida aniq tafovut mavjud bo‘lmaganda, barcha ekstralingvistik (siyosiy, iqtisodiy, madaniy va boshqalar) paydo bo‘lishi va mavjudligi omillari ma’lum bir siyosiy matn sifatida tushuniladi.


background image

400

IJTIMOIY-SIYOSIY MATNLARNING PARALINGVISTIK JANR

XUSUSIYATLARI

Shodiyeva Go‘zal Baxtiyorovna

O‘zDJTUning Qiyosiy tilshunoslik, lingvistik tarjimashunoslik 1-guruh magistranti


Siyosiy tilshunoslikning hozirgi kontseptsiyasi va o‘rganishning markaziy

predmeti siyosiy nutq bo‘lib, u yuqorida ta’kidlanganidek, ushbu tushuncha o‘rtasida
aniq tafovut mavjud bo‘lmaganda, barcha ekstralingvistik (siyosiy, iqtisodiy, madaniy
va boshqala

r) paydo bo‘lishi va mavjudligi omillari ma’lum bir siyosiy matn sifatida

tushuniladi.

Zamonaviy jamiyatning siyosiylashuvining kuchayishi siyosatchilar tiliga va

ularning nutqiy xulq-atvoriga, ayniqsa, an'anaviy ravishda nafaqat etakchi, balki
davlatning

o‘ziga xos ramzi sifatida qabul qilinadigan davlat rahbarining tiliga qiziqish

ortib borishiga ta’sir ko‘rsatdi. Shunday qilib, ijtimoiy-siyosiy matnni o‘rganish nafaqat
amerikalik tilshunoslar, balki mahalliy mutaxassislar tomonidan ham tobora ko‘proq
fo

ydalanilayotgan zamonaviy siyosiy tilshunoslikning istiqbolli yo‘nalishlaridan biriga

aylandi. M.V. Gavrilovaning doktorlik dissertatsiyasidan[Gavrilova, 2005] tashqari
B.N. Yeltsin va V.V. Putinning kommunikativ xususiyatlari buyicha bir nechta
nomzodlik dissertatsiyalari mavjud (F.I. Dotdaeva, A.A. Kaslova, O.V. Spirovsky va
boshqalar), shuningdek, bir qator maqolalar O.E. Belkina [Belkina, 2002],
I.T. Vepreva [Vepreva, 2007], M.V. Gavrilova [Gavrilova, 2008. Elektron resurs]
O.A. Markova,

[

O.A. Markova,

T.V. Xarlamova,

2005,

Elektron

resurs],

T.A. Svetonosova [Svetonosova, 2005, Elektron resurs] va boshqalar. (Naximova,
2007. PP. 44

–48).

Demak, hozirgi vaqtda matnning janr turlarini tizimlashtirish, uning asosida

siyosiy matn va milliy matnlar (masalan,

ingliz, rus) kabi turlarga bo‘lish imkonini

beradi [Mironova, 1997]; iqtisodiyot, madaniyat va san'at, din va boshqalar kabi
jamiyatning barcha sohalariga singib ketgan va bog‘laydigan ijtimoiy sohani aks
ettiruvchi saylovoldi matnlar [Kerimov, 2014, Elektron resurs]; va prezidentlik, uning
asosiy maqsadi hokimiyatga erishish, uni saqlab qolish va tarqatishdir.Ijtimoiy-siyosiy
matnlarning asosiy janr sifatida shakllantiruvchi xususiyatlariga quyidagilar kiradi:
fazoviy va vaqt parametrlari, muloqotning tematik dasturi, janr tarkibi, kommunikativ
maqsad, [Ilyicheva, 2010. Elektron resurs], ijtimoy-siyosiy matnlarning stilistik
xususiyatlari. Shuni ham ta’kidlash kerakki, Ijtimoiy-siyosiy matnlarning nutq janri
sifatida qaralganda,ayniqsa, prezident nutqlari i

ngliz va rus tillarida so‘zlashuvchi

lingvomadaniyatlarda epideik janrlarning (inauguratsiya nutqi, tabrik nutqi, harbiy
paradlardagi nutq, minnatdorchilik nutqi, yubiley nutqi, yangi yil nutqi va boshqalar)
birikmasidir.) axborot matnlari bilan orientatsion janrlar (uchrashuvlar yoki
saylovchilarga murojaatlar, bahs-munozaralar va boshqalarda muhim rol uynaydi.
[Spiridovskiy, 2006, Ilyicheva, 2010. Elektron resurs].Prezident nutqi xarakterlidir.
Murojaat qiluvchining uchta majburiy komponentini o‘z ichiga olgan siyosiy aloqaning
ma’lum bir turidan foydalanish, bu prezident, xabar va mamlakat fuqarolari tomonidan
taqdim etilgan xabarning muhumligi.[Sheigal, 2004].


background image

401

O.V. Atman asarlarida ijtimoiy-

siyosiy matnlarning o‘ziga xos xususiyatlarini

hisobga olgan holda eng keng va chuqur tahlil qilgan. M.V. Gavrilova [Gavrilova,
2005; 2008, Elektron resurs] va O.V. Spiridovskiy [Spiridovskiy, 2006]lar, ikkita
yondashuvni ajratib ko‘rsatish kerak. zamonaviy siyosiy tilshunoslikda mavjud
matnlarni urganishni ikki xil yondashuv buyicha ijtimoiy-siyosiy matnlarni turlarini
urganishgan.

Birinchi holda, ko‘rib chiqilayotgan mavzu davlat rahbarining idiotisidir

[Gavrilova, 2008. PP. 236

–246. Elektron resurs], shu jumladan, prezidentning

kommunikativ strategiyalari va taktikasini tasviriy vositalar va modallikni ifodalash
usullari orqali urganish. Ushbu yondashuv doirasidagi prezident nutqining ijtimoiy-
siyosiy matnni o‘ziga xos xususiyati uning ritorik xususiyatidir [Spiridovskiy, 2006].
Murojaat qiluvchiga ritorik ta’sir leksik va sintaktik uslubiy ifoda vositalaridan
foydalanish orqali amalga oshiriladi. Va agar ilmiy qiziqishning leksik rejasida
siyosatning pastki tili muammosi bo‘lsa, uning o‘ziga xos xususiyati siyosiy
atamalarning ixtisoslashuvidan iborat bo‘lsa, unda sintaktik-stilistik ma’noda nutq
vositalarining umumiyligi muhim bo‘lib, ular orasida eng muhimi. Qo‘shishning
umumiy formulasi takror va sintaktik parallelizm bo‘lib, bu, o‘z navbatida, Amerika til
madaniyatida prezidentlik institutining barqarorligi va uning uzbek tilidagi ahamiyati
bilan bog‘liq.

Har bir davlat rahbarining nutqi yozilishida avvalgi prezidentlarga, boshqa

mamlakatlar prezidentlariga, siyosatchilarga va boshqalarga havolalar orqali amalga
oshiriladigan intertekstuallikning ishlashi uzbek tilining universal xususiyatiga
aylanadi. O‘rganilayotgan til madaniyatlarining alohida holatlarini ko‘rib chiqadi.

Tilshunoslar M.S.

tomonidan ta’riflangan Amerika prezidentlik nutqidagi

“bushizmlar” fenomeni, Barachikina va L.K. Jukova [Barabotkina, Jukova, Elektron
resurs] AQSh prezidenti kichik Jorj V.

Bush nutqida morfologik, sintaktik, so‘z

yasalishi va leksik me’yorlarning buzilishi sifatida; va paremiya fenomeni [Zakirova,
2012; Katsyuba, 2014] Rossiya prezidentlarining nutqida, Rossiya prezidentlarining
nutqida yoki maqol shaklida yoki maqol bilan bog‘liq bayonot shaklida yoki qisqacha
majoziy barqaror bayonot shaklida ishlaydi, ko‘pincha ishlatiladi majoziy ma’noda
yoki prezidentning hayotiy tajribasi asosida ishlab chiqilgan ba’zi haqiqat, ko‘rsatma
yoki xatti-harakatlar qoidalarini bildiruvchi qat'iy vaziyatni umumlashtirilgan rasmiy
aks ettiruvchi jumla shaklida [Kanoba, 2014. PP. 53

–57] ishlatilinsa, O‘zbekistin

prezidenti nutqida deyarli ishlatilmaydi.

Ikkinchi holda, prezident nutqida ijtimoiy-si

yosiy so‘zlarni o‘rganishda keng

yondashuv qo‘llaniladi. Bu boshqa siyosatchilar va jurnalistlarning kommunikativ
faoliyatida davlat rahbari qiyofasini yaratish orqali prezidentning faolligini o‘rganadi,
bu esa rahbarning nutqi qanday ekanligini aniqlash imkonini beradi. Mamlakatning
milliy ongida idrok etiladi [Gavrilova, 2008. PP. 236

–246. Elektron resurs].

Ko‘rinib turibdiki, bunday yondashuv bilan prezidentlik nutqining ijtimoiy-siyosiy

janri sifatida makonini nutqning mavjudligi uchun ijtimoiy-madaniy shart-sharoitlar,
muayyan mamlakatda prezidentlik institutining tarixiy an’analari belgilaydi.
Prezidentning lingvistik shaxsiyatining qadriyatlar tizimi uning aqliy tasavvurlardan
shakllangan dunyoning konseptual rasmida aks etadi, ya’ni. tushunchalar, ularni
o‘rganish Amerika,rus va uzbek til madaniyatlarida qaysi qadriyatlar universal va
qaysi biri o‘ziga xos ekanligini aniqlashga imkon beradi.

Shunday qilib, bu ishda ijtimoiy-

siyosiy so‘zlarning V.V. Ilyicheva [Ilyicheva,

2010. Elektron resurs]. R.D. Kerimov [Kerimov, 2014, Elektron resurs].


background image

402

G.N. Parastaev va O.V. Spiridovskiylarning siyosiy nutqlari bir turi sifatida tahlil
qilinadi.

FOYDALANI

LGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:

1. Barabotkina M.S., Jukova

L.K. “Bushizmlar” Amerika haqiqatining hodisasi

sifatida // Talabalar nashrlari.Tizim talablari: Adobe Acrobat Reader. URL:
http://dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789/24759/28
Barabotkina.pdf?sequence=1 (kirish 20.08.2014).

2.

Гаврилова M.B.

Репрезентация

понятия

«Президент»

B

инаугурационных речах Б.Н. Ельцина и В.В. Путина // Политическая
экспертиза. 2008. [Электронный ресурс].

3.

Найден Е.В. Жанровое своеобразие научно-образовательно дискурса

современного вуза: к постановке проблемы // Известия Томско
политехнического ун-та. Сер.: Языкознание. 2010. – № 6. – Т. 316. – C. 220–224.
[Электронный ресурс].

4.

Бабич Н.Г. Президентское интервью как жанр политического дискурса

и его лингвопрагматические характеристики // М., 2015.

Библиографические ссылки

Barabotkina M.S., Jukova L.K. “Bushizmlar” Amerika haqiqatining hodisasi sifatida // Talabalar nashrlari.Tizim talablari: Adobe Acrobat Reader. URL: http://dspace.nbuv.gov.ua/bitstream/handle/123456789/24759/28

Barabotkina.pdf?sequence=1 (kirish 20.08.2014).

Гаврилова M.B. Репрезентация понятия «Президент» В инаугурационных речах Б.Н. Ельцина и В.В. Путина // Политическая экспертиза. 2008. [Электронный ресурс].

Найден Е.В. Жанровое своеобразие научно-образовательно дискурса современного вуза: к постановке проблемы И Известия Томско политехнического ун-та. Сер.: Языкознание. 2010. - № 6. -Т. 316. - С. 220-224. [Электронный ресурс].

Бабич Н.Г. Президентское интервью как жанр политического дискурса и его лингвопрагматические характеристики // М., 2015.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов