72
FRAZEOLOGIK IBORALARNI ITALYAN TILIDAN
O‘ZBEK
TILIGA TARJIMA QILISH MUAMMOLARIGA DOIR
Behzod Xudoyqulov,
o‘qituvchi, Xorijiy til va adabiyoti kafedrasi Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti
Har bir tilda, iboralar nutqning k
o‘rkidir. Shu maqsadda muloqotda nutq
o‘stiruvchi vositalarni, ulardan foydalanish usullarini, iboralar va tasviriy ifodalarni
o‘rganish muhimdir. Bundan tashqari xorijiy tildagi iboralarning tarjimasi va muqobilini
topish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Har bir tilda b
o‘lgani kabi italyan tilida ham
frazeologik iboralar muhim tadqiqot mavzusi b
o‘lib, shu paytgacha ko‘plab
tilshunoslar tomonidan
o‘rganilib kelinmoqda.
Ushbu maqolada ham italyan tilidagi ayrim iboralarning tarjimasi va m
a’nolari
tahlil qilingan b
o‘lib, ularni quyidagi misollar orqali ko‘rib chiqamiz:
Prendere in castagna
– So‘zma so‘z tarjimada, “kashtanni ushlash” Ibora
holatida esa, biror kishini not
o‘g‘ri qilgan ishini sezib qolish.
Masalan:
“Pensavo che la maestra non si accorgesse che stavo copiando
l’esame, ma mi ha preso in castagna!”
Men
o‘qituvchim imtihonda aldayotganimni
tushunmaydi deb
o‘ylagandim, – lekin u meni sezib qoldi.
Prendere la palla al balzo
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “to‘pni ushlash” Ibora
holatida esa, imkoniyatdan foydalanish ma`nosida ishlatiladi.
Masalan:
“Ieri mia mamma parlava di vacanze e così ho preso la palla al balzo
e le ho chiesto se posso andare a Parigi
quest’estate”
– Kecha onam bayramlar
haqida gapirgan edi, men imkoniyatdan foydalanib, Parijga borishim mumkinmi yoki
y
o‘q deb so‘radim.
Qualcosa bolle in pentola
–
S
o‘zma so‘z tarjimada “qozonda nimadir
qaynayapti” Ibora holatida esa, biror nima bo‘lishini his qilish, shubhalanish, lekin
ishonch komil b
o‘lmagan holatlarda ishlatiladi.
Masalan:
“
Vedo sempre Jessica e Maria insieme, mi sa che qualcosa bolle in
pentola” “Credo stiano organizzando una festa a sorpresa per Francesca”
– Men
Jessika bilan Mariani doim birga k
o‘raman, nimadir bo‘layotganini his qilaman,
menimcha ular Francheska uchun kutilmagan ziyofat uyushtirishyapti.
Questione di lana caprina
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “echkining juni haqida
savol” Ibora holatida esa,arzimagan narsaga vaqt sarflab bahslashish ma’nosida
ishlatiladi.
Masalan:
“Oggi alla riunione abbiamo discusso per ore su una questione di
lana caprina, chespreco di
tempo!” –
Bugun biz yi
g‘ilishda behuda mavzu haqida
soatlab bahslashdik, shunchaki vaqtni bekorga sarflash!
Raccontare la rava e lafava
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “sholg‘om va fava
loviyani
aytish” Ibora holatida esa, ikir chikirigacha batafsil aytib berish ma’nosida
ishlatiladi.
Masalan:
“Sai tutto del viaggio a Parigi di Mario e Francesca!” “Sì, ho visto
Francesca e mi ha raccontato la rava e la fava
”
– Siz Mario va Francheshkaning
Parijga sayohati haqida hammasini bilasiz, bilaman, men Francheska bilan
uchrashdim va u menga bu haqida hamma narsani aytib berdi.
73
Rigirare la frittata
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “kotletni ag‘darish” Ibora holatida
esa, mavzuni yaxshi tomonga
o‘zgartirish ma’nosida ishlatiladi.
Masalan:
“Mamma, guarda che è stata Francesca a raccontare una bugia”
“Adesso non rigirare la frittata e dimmi perché non sei andato a scuola”
– Ona yolg‘on
gapirgan Francheskaga dedi,
– Gapni o‘zgartirma, nega maktabga bormaganingni
ayt!
Rispondere per le rime
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “qofiya bilan javob berish”
Ibora holatida esa,haqorat qilgan kishiga javob qaytarish ma
’nosida ishlatiladi.
Masalan:
“Stamattina a scuola un ragazzo più grande mi ha preso insultata,
ma io gli ho risposto per le rime
”
– Bugun ertalab yoshi kattaroq bola meni haqorat
qildi, lekin men darhol javob qaytardim.
Romanzi (o film) gialli
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “sariq kitoblar,filmlar” Ibora
holatida esa, jinoniy filmlarni ifodalashda ishlatiladi.
Masalan:
“Che cosa ti piace leggere?” “Adoro i libri gialli”
– O‘qishni yaxshi
k
o‘rasizmi? – Men jinoyatga oid asarlarni yaxshi ko‘raman.
Rompere il ghiaccio
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “muzni sindirish”, Ibora holatida
esa, orani yaxshilash, yaxshi muomalada b
o‘lish maqsadida qo’llaniladi.
Masalan:
“Ero solo in ascensore con Jessica ieri e per rompere il ghiaccio le
ho detto che aveva delle belle scarpe
”
– Kecha men Jessika bilan liftda yolg‘iz edim
va orani yaxshilash uchun uni chiroyli oyoq kiyimi borligini aytdim.
Rompere le scatole
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “qutilarni buzish” Ibora holatida
esa, bezovta qilish ma
’nosida ishlatiladi.
Masalan:
“Smettila di rompere le scatole, non ne posso più!”
– Meni boshqa
bezovta qilma, endi chiday olmiyman.
Rompere le uova nel paniere
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “savatdagi tuxumlarni
ajratish”, Ibora holatida esa,belgilangan rejalarni buzish ma’nosida keladi.
Masalan:
“Stavo quasi riuscendo a convincere mia mamma a mandarmi in
discoteca, quando
è arrivato mio fratello a rompermi le uova nel paniere”
– Men
onamdan diskotekaga borishga deyarli ruxsat olgandim, lekin akam kelib rejalarimni
buzib yubordi.
Saltare di palo in frasca
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “ustundan shoxga sakrash”
Ibora holatida esa, suhbatda t
o‘satdan mavzuni o‘zgartirish ma’nosida ishlatiladi.
Masalan:
“Sai,sono appena tornato da una bellissima vacanza in Francia” “Ah,
interessante! Ma, saltando di palo in frasca, come sta tua sorella?
”
– Men hozirgina
Fransiyadagi yoqimli ta
’tildan qaytdim, oh qanday mazza!! – Singlingiz yaxshimi?
Salvare capra e cavoli
–
S
o‘zma so‘z tarjimada, “echki va karamni saqlash”
Ibora holatida esa, ikki qarama qarshi fikrni inobatga olish ma
’nosida keladi.
Masalan:
“Mia moglie voleva andare al mare, mia figlia voleva visitare una città
e allorasiamo andati a Barcellona. Ho salvato capra e cavoli e nessuno si
è
arrabbiato
”
– Xotinim sohilga bormoqchi edi, qizim shaharni ziyorat qilishni xohladi,
shuning uchun biz Barselonaga bordik va hech kim xafa b
o‘lmadi.
Saper stare al mondo
–
S
o‘zma so‘z tarjimada”, dunyoda qanday qolishni
bilish” Ibora holatida esa,ma`lum bir vaziyatda o‘zini qanday tutishni ifodalashda
ishlatiladi.
Masalan:
“Mio fratello mi fa fare sempre delle brutte figure quando lo porto fuori
con me,
è proprio uno che non sa stare al mondo!”
– Ukamni doim o‘zim bilan olib
chiqqanimda meni uyaltiradi, u
o‘zini qanday tutishni bilmaydi.
74
Sbandierare ai quattro venti
–
S
o‘zma so‘z tarjimada”, to‘rt shamolga qo‘l
siltash” Ibora holatida esa, hammaga oshkor etish ma’nosida ishlatiladi.
Masalan:
“Ti racconto una cosa, ma non andare subito a sbandierarla ai
quattro venti!
– Men sizga hozir bir narsa haqida aytaman, lekin darrov hammaga
ovoza qilmang.
Tarjima tilining sofligi, uning yuqori madaniyati uchun kurash adekvat tarjimalar
yaratish bobidagi jonbozlik bilan mantiqan bo
g‘lik bo‘lib, barcha leksik va frazeologik
birliklar xamda uslubiy vositalarning asliyatdagi darajada tabiiy jaranglashi, birinchi
navbatda, ularning
o‘z maʼno va vazifalari xamda o‘zlariga xos shakllarida
ishlatilishini taqozo qiladi. Birliklarning kommunikativ va uslubiy layoqatini hisobga
olmasdan, ularni, asliyatdagi birliklar t
a’siriga berilib, tarjima tili uchun g‘ayritabiiy
sharoitlarda q
o‘llash, aksariyat, tarjima tili madaniyati yo‘l qo‘ya olmaydigan
birikmalarning hosil bulib qolishiga,
baʼzan esa maʼno va vazifaning mutlaqo
o‘zgacha talqiniga olib kelishi mumkin [4. P.13].
Frazeologik iboralarni turli tomondan
oʻrganish va unga har tomonlama
yondashish, uning xususiyatlarini ochish, umumlashtirish yangidan-yangi iboralar
hisobiga tilimizni boyitish uchun xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR R
O‘YXATI:
1. Oltiev T., Xudoyqulov B. Italyan tilidagi iboralarning tarjimasi lu
g‘ati. – 2021.
2. Vladimir Kovalev. I. Kovalev, Dizionario Russo-Italiano Italiano-Russo.
Quarta edizione. Collana: I grandi dizionari 2014.
3.
Қудрат Мусаев. Таржима назарияси асослари: Дарслик. Т.: “Фан”
нашриёти, 2005. – Б. 13.
4. Xudoyqulov B., Jumayeva M. Frazeologik iboralarning tematik va semantik
tahlili (Italyan tilidagi iboralar misolida) // Academic research in educational sciences.
– 2022. – Т. 3. – №. 2. – С. 698–706.
5. https://dictionary.reverso.net/italian-english/.
6. https://en.bab.la/dictionary/italian-english/.
7. https://www.lexilogos.com/english/italian_dictionary.htm.