Barcha maqolalar - Polimer fani

Maqolalar soni: 15
  • The cement industry is currently making various efforts to reduce CO 2 emissions. The blended cement produced by lowering the amount of clinker with using mineral additives has expanded as the trials to reduce CO 2 emission as well as to utilize its advantageous properties. And standards related to blended cement have been already set in all regions of the world. It is evaluated and reviewed the standards of blended cement according to the types and usage ratios of mineral additives that can be blended, which are covered by the European Standard (EN 197 1:2011), the Euro-Asian Standard (ГОСТ 31108-2020) and the U.S. Standard (ASTM C 595-16), respectively. In accordance with the blended cement standard established in each region, it is necessary to promote and expand the use of blended cement to reduce the CO 2 emission currently facing as well as to utilize various advantages of using blended cement.

    Гын-Сон Ли, Зебо Бабаканова, Мастура Арипова
    89-90
    86   15
  • Сочетание механических и оптических свойств стекла издавна определияет безальтернативность применения этого материала в самых разных областях. По мере внедрения современных технологий, когда от элементной базы изделий потребовались особые узкоспециализированные свойства, оказалось, что универсальность традиционного стекла перестала быть его преимуществом.

    Алексей Кабанов
    99
    62   10
  • Для подогрева сырья в нефтеперегонной установке используются горячие технологические потоки, выходящие из ректификационной колонны - дистилляты топливных фракций и мазута [1-4]. Для подогрева углеводородного сырья на НПЗ в основном применяют трубчатые теплообменные аппараты [2;4;5;6].

    Sh Рахимжанова , Х Маназарова , С Нодирхонова
    120-122
    65   17
  • Currently, the Republic of Uzbekistan deservedly pays attention to the introduction of inhibitors to protect equipment from corrosion and scaling in production. The use of inhibitors allows several times to increase the service life of expensive equipment. In this regard, the most effective inhibitors of neutral and slightly alkaline media are nitrogen, amine and oxygen-containing organic compounds [1-3] as well as zinc organophosphonic acids, which effectively prevent corrosion and deposits of mineral salts on the surface of equipment.

    A Маматов, Ш Нуруллаев, А Осербаева, Ж Каюмов
    125-127
    84   20
  • Производители жидких мыл, косметики, лекарственных средств и других продуктов в Узбекистане нуждаются в дешёвом гидроксиде калия, который можно производить из местного хлорида калия, производимого в АO “Дехканабадский калийный завод”

    Ф Чавлиева , Б Кучаров , А Эркаев , А Хамидов , Б Туракулов , М Кушаков
    128-129
    121   50
  • An important task facing the Republic of Uzbekistan is mobilizing secondary resources and fully reusing them. This issue should be considered a component of environmental protection, since it will be waste and will contaminate the biosphere.

    Г Сидикова, Н Шамадинова, М Лутфуллаева, М Атамуратова
    130-131
    61   14
  • Актуальной проблемой повышения устойчивости проходимости пород и технико- экономических показателей бурения, является проблема подбора составляющих используемой промывочной жидкости и технологии их применения [1, 2]. Опыт бурения скважин показывает, что только высокое качество буровых растворов и соответствие его геолого-техническим условиям, позволяет повысить скорость бурения, улучшить качества вскрытия продуктивных пластов, наиболее полно использовать технические возможности долот и забойных двигателей, увеличить срок их службы, сократить расходы на борьбу с осложнениями и снизить стоимость бурения в целом

    С Хужаназарова , M Халилов , С Очилова , А Абдикамалова , Ш Бухаров
    132-133
    52   16
  • Hozirgi vaqtda jahon sanoatida polimer kompozitsion materiallar ishlab chiqarish muhim o'rinni egallaydi. Ular hayotimizning turli sohalarida keng qo'llaniladi. Yangi materiallarni ishlab chiqishga katta e'tibor beriladi. Alyuminiy kompozitsion panellar (AKP) zamonaviy qurilishda binolarning tashqi va ichki qismlarini qoplash uchun tobora ko'proq foydalanilmoqda. Yuqori plastikligi tufayli ushbu turdagi panelni osongina istalgan shaklga aylantirish mumkin va shu bilan birga, alyuminiy qotishmasining plomba moddasining kompozitsion materiali bilan birgalikda qattiqligi dinamik ta'sirning barqarorligini ta'minlaydi. Sirtning yuqori sifati, uning qoplamasi ranglarining keng assortimenti me'moriy yechimlar imkoniyatlarini kengaytirish imkonini beradi.

    SH Begamov, I Maxmudov , R Adilov
    134-135
    80   17
  • В данной статье исследовалось влияние содержания и природы ПАВ на процесс пенообразования в полимерных растворах. В результате эксперимента было установлено, что устойчивость пены в системе полимеров соответствует содержанию ПАВ и их пенообразующим свойствам. Кроме того, кинетика разрушения пены в полимерных буровых растворах с различными ПАВ может существенно варьировать в зависимости от структуры и природы используемых ПАВ. Также было выявлено, что концентрация ПАВ в растворе и наличие соли (CaCl 2 ) существенно влияют на кинетику образования и разрушения пены. В целом, результаты исследования позволяют более эффективно управлять процессом пенообразования в полимерных растворах и использовать полученные знания для оптимизации технологических процессов в различных областях промышленности.

    М Калилаев , Ш Бухаров , С Хужаназарова , Ш Бердиев
    136-137
    150   27
  • В последние несколько лет приобрела актуальность тема возможности получения молекулярного водорода путём фотокаталитического разложения молекул воды при температуре, близкой к комнатной. Одним из предполагаемых кандидатов на роль промышленных фотокатализаторов являются коллоидные квантовые точки (КТ). Одним из наиболее эффективных фотокатализаторов являются КТ CdS, допированные несколькими процентами ионов марганца, которые изменяют энергетическую структуру полупроводника [1,2]. Однако, фотокаталитические свойства коллоидных наночастиц могут существенно зависеть от типа стабилизатора поверхности КТ.

    А Ишанқулов, Д Эргашева, Қ Халилов , Ю Галяметдинов , Н Мухамадиев
    155-156
    94   27
  • Bugungi kunda to‘yinmagan poliefir smolalar asosida olingan kompozitsion materiallar xalq xo‘jaligining deyarli barcha sohalarida ishlatib kelinmoqda. Bularga misol qilib mashinasozlik, qurilish, kimyoviy texnologiya, lak-bo‘yoq sanoati va boshqa ko‘plab yo‘nalishlarni aytish mumkin. Ular asosida yana uy-ro‘zg‘or buyumlari, santexnika jihozlari, bezak mahsulotlari va boshqa o‘nlab mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda.

    O Аbdullayev
    138-140
    131   25
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Қишлоқ хўжалигини жадал суратларда ривожлантириш ва унинг минерал ўғитларга бўлган эҳтиёжини таъминлаш бутун дунё бўйича долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Чунки, минерал ўғитларни қўллаш эвазига кишлок хўжалик экинларини хосилдорлиги уртача 40-50% га оширилади.
    Узбекистонда кишлок хўжалигини азогли, фосфорли ва калийли ўғитларга бўлган эҳтиёжини таъминловчи кимё саноатининг йирик тармоклари яратилган. Ҳозирти кунда Ресиубликамиздаги фосфорли ўғитлар ишлаб чикариш корхоналари махсулотлари ассортимента асосан мураккаб азотфосфорли ўғитлардан ташкил топтан. Мураккаб азотфосфорли ўғитлар экиш билан бирга ва экинларни озиклантириш даврида кенг қўлланишга мўл жал лантан. Бирламчи фосфорли ўғитлар эса айнан кузги шудгор остита қўлланилганда самараси анча юкори бўлади. Шунта кўра концентрланган бирламчи фосфорли ўғитлар олишнинт янги технологиясини ярагиш мухим вазифалардан бири хисобланади.
    Шу билан бирталикда мураккаб азотфосфорли ўғитлар ишлаб чикариш техноло! ияларини замон талабларига мувофик гакомиллаштириш талаб қилинмоқда. Чунки, уларни ишлаб чикариш фосфат хом ашёсини сулфат кислотасида иарчалаб, экстракцион фосфор кислотаси олишга асосланган. Бунда ишлаб чиқаришнинг чикиндиси сифагида фосфогиис хосил бўлади. Шунинг учун фосфатларни нитрат кислотаси билан кайта ишлаш усули долзарб хисобланиб, бунда гипс ўрнита, айникса шўрлантан туироқларда самарали саналадитан азоткалцийли ўғит - калций нитрата хосил бўлади. Калций нитратини энг арзон бўлган суюк ўғитларта кайта ишлаш хам долзарб хисобланади.
    Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурияти. Қишлоқ хўжалигини жадал суратларда ривожлантириш ва унинг минерал ўғитларга бўлган эҳтиёжини таъминлаш бутун дунё бўйича долзарб муаммолардан бири бўлиб қолмоқда. Чунки, минерал ўғитларни қўллаш эвазига кишлок хўжалик экинларини хосилдорлиги уртача 40-50% га оширилади.
    Узбекистонда кишлок хўжалигини азогли, фосфорли ва калийли ўғитларга бўлган эҳтиёжини таъминловчи кимё саноатининг йирик тармоклари яратилган. Ҳозирти кунда Ресиубликамиздаги фосфорли ўғитлар ишлаб чикариш корхоналари махсулотлари ассортимента асосан мураккаб азотфосфорли ўғитлардан ташкил топтан. Мураккаб азотфосфорли ўғитлар экиш билан бирга ва экинларни озиклантириш даврида кенг қўлланишга мўл жал лантан. Бирламчи фосфорли ўғитлар эса айнан кузги шудгор остита қўлланилганда самараси анча юкори бўлади. Шунта кўра концентрланган бирламчи фосфорли ўғитлар олишнинт янги технологиясини ярагиш мухим вазифалардан бири хисобланади.
    Шу билан бирталикда мураккаб азотфосфорли ўғитлар ишлаб чикариш техноло! ияларини замон талабларига мувофик гакомиллаштириш талаб қилинмоқда. Чунки, уларни ишлаб чикариш фосфат хом ашёсини сулфат кислотасида иарчалаб, экстракцион фосфор кислотаси олишга асосланган. Бунда ишлаб чиқаришнинг чикиндиси сифагида фосфогиис хосил бўлади. Шунинг учун фосфатларни нитрат кислотаси билан кайта ишлаш усули долзарб хисобланиб, бунда гипс ўрнита, айникса шўрлантан туироқларда самарали саналадитан азоткалцийли ўғит - калций нитрата хосил бўлади. Калций нитратини энг арзон бўлган суюк ўғитларта кайта ишлаш хам долзарб хисобланади.
    кўпайтириш, қишлоқ хўжалигига минерал ўғитлар етказиб бериш борасидаги вазифаларнинг ижросини таъминлаш билан изохданади.
    Шу жиҳатдан юқорида келтирилган масалаларни ечишда иаст навли фосфат хом ашёсини кайта ишлашга татбик этиш, мураккаб азотфосфорли ўғит олиш техноло! иясини такомиллаштириш, фосфорли ўғитлар хажмини ошириш, ассортимента ни кенгайтириш, таннархини камайтириш, экспортга мўлжалланган терм и к баркарор аммоний селитрасини ишлаб чикиш ва саноатга жорий килишга йўналтирилган янги илмий тадкикотларни амалга оширишни талаб килиши келиб чикади.
    Тадкикотнинг мақсади наст навли Марказий Қизилқум фосфатлари хом ашёсидан фойдаланиб бирламчи фосфорли, азотфосфорли ва суюк азоткалцийли ўғитлар, термик баркарор аммоний селиграси олиш техноло! ияларини ишлаб чикишдан иборат.
    Диссертация тадкикотининг илмий янгилиги қўйидагилардан иборат:
    паст навли Қизилқум фосфоритларини фосфоркислотали-гиисли бўтқа билан ўзаро таъсирлашиш жараёнининг оптимал шароитлари ўрганилган ва бирламчи фосфорли ўғит олиш технологияси яратилган;
    Марказий Қизилқум фосфорит унини нитрат кислотаси билан парчалаш усули оркали нитрокалцийфосфат бўтқасидан калций нигратни ажратиб, қаттиқ ҳолдаги NPCa ва суюқ азоткалцийли ўғитлар олинган. Нитрат кислота меъёрлари ва нигратаммонийкалцийли эритма билан аммонийли селитра, карбамид ва карбамид-аммонийли селитра оғирлик нисбатларига боғлиқ равишда суюқ азоткалцийли ўғитларнинг таркиби ва хоссалари ўртасидаги корреляцион боғлиқликлар аникланган;
    фосфат қўшимчасининг аммоний селиграси IV—>111 модификацион ўзгаришлари хароратини ошириши, иссиклик эффектларини камайтириши, термик парчаланишининг бошланғич хароратини 29 - 39°С гача ошириши, ўғит кристалл заррачаларининг ўлчамларини камайтириши, натижада азотфосфорли ўғитлар термик баркарорлигининг ошиши аникланган;
    аммоний селиграси таркибига юқори карбонатли Марказий Қизилқум фосфоритларининг хар хил турларини қўшиш оркали юқори микдорда ўзлаштириладиган Р2О5 ва СаО шаклларини тутган янги турдаги азотфосфорли ўғитлар олиш технологияси яратилган.
    ХУЛОСА
    Диссертацияда Марказий Қизилқум фосфоритларини комплекс кайта ишлаш асосида янги турдаги бирламчи фосфорли, азотфосфорли ва суюк азоткальцийли ўғитлар олишнинг ресурстежамкор технологиясини ишлаб чиқишни таъминлайдиган, назарий ва амалий тадкикотларни жамлаган минерал ўғитлар кимёси ва кимёвий технологияси сохасидаги нихоятда долзарб бўлган илмий-техникавий масалалари ечилган.
    Дисертация ишини бажаришда асосий илмий ва амалий натижалар куйидагилар хисобланади:
    1. СаО-РзОз-ЗОз-НзО ва СаО-РгОз-ИзОз-НгО системаларини графоаналитик тахдил усулида ўрганиш оркали Марказий Қизилқум фосфоритларини фосфоркислотали-гипсли бўтка ва кам меъёрдаги нитрат кислотаси билан ўзаро таъсирлаштириш жараёнлари назарий асосланди. Олинган янги илмий маълумотлар Қизилқум фосфоритларини кайта ишлашда бирламчи ва азотфосфоркальцийли ўғитлар олиш жараёнлари шароитларини асослашга ва олдиндан аниқлашга хамда макбул таркибларни топишга имкон беради.
    2. Ҳар хил турдаги Марказий Қизилкум фосфоритларининг ювиб куйдирилган концентратини сульфат кислотада парчалаб олинган ФКГБ билан ФКГБ : ФУ = 100 : (25-70) масса нисбати ораликларида ўзаро таъсирлашиш жараёни ўрганилди. Жараёнда катнашадиган барча реагентларнинг мумкин кадар бўлган нисбатлари ва концентрациялари аниқланди. Максимал микдордаги Р2О5 ва СаО нинг ўзлашувчан ва сувда эрувчан шакларини тутган бирламчи ўғит олиш мумкин бўлган мақбул нисбат ФКГБ : ФУ = 100 : (25-30) эканлиги кўрсатилди. Маҳсулотнинг товар хоссаларини яхшилаш учун сульфокальцийфосфатли бўтқага ЭФК ишлаб чиқаришнинг абсорбцион эритмаси - нордон оқова сувини қўшиш гавсия этилади.
    3. Ҳар хил вариантларда аммонийлаштирилган нитрокальцийфосфат бўткасидан кальций нитратни қисман ажратиб олиш йўли билан азотфосфоркальцийли ва САКУлар олишнинг такомиллаштирилган технологияси ишлаб чикилди. Таклиф қилинаётган NPCa ўғитларда Р2О5 микдори «Самаркандкимё» АЖ да ишлаб чиқарилаётган НКФУ (нитрофос) ra Караганда 7-10% га юкорилиги кўрсатилди.
    Нитрокальцийфосфат бўткасиинг суюк фазаси ҳисобланган НАКЭ ни хар хил навдаги САКУ га кайта ишлаш бўйича тадкикотлар ўтказилди. Нитрат кислота меъёрига боғлиқ холда НАКЭ ни буглатиш ва аммиак билан нейтраллаш оркали хар хил таркибдаги САКУ лар олинди. НАКЭ га аммоний нитрати, карбамид ва КАС эригмасини кўшиш йўли билан эса таркибида юкори концентрланган азот тутган хар хил САКУ лар олинди.
    4. Ҳар хил турдаги Марказий Қизилқум фосфоритларини аммоний селиграси суюкланмаси ёки концентрланган эритмаси билан ўзаро таъсирлаштириш жараёни асосида АФУ олиш мумкинлиги тадкик килинди. АС суюкланмасида оддий фосфорит унининг карбонатсизланиш ва фаоллашиш кинетикаси ўрганилди. Бунда АФУ даги фосфат хом ашёсининг юкори карбонатсизланиш ва фаоллашиш даражаси дастлабки реагентларнинг ўзаро таъсирлашувининг 20 дакикасидан сўнг кузатилади. АС га фосфат қўшимчасини киритилиши доналар мустаҳкамлигини сезиларли, яъни ўртача 2,0-5,5 баробар ошириши аникланди. АС суюқланмасига 5% Р2О5 ҳисобидаги фосфорит унини қўшиш доналар говаклигини 9,15 дан 7,08% гача камайтириш имконини берди. Таркибида 3,0-5,04% Р2О5 булган АФУ нинг ёнишқоқлиги 1,71-1,87 кг/см" ни ташкил этди, бу тоза АС ёнишқоқлигидан 2,5-2,7 маротаба камдир.
    5. Фосфат қўшимчаларининг аммоний селитрасининг модификацион ўзгаришларига таъсири ўрганилди. АС нинг IV—>111 ўзгариш харорати 44,8°С ни ташкил этади, 1,05-5,04% Р2О5 микдордаги фосфат хом ашёсини АС га қўшганда, ушбу ўзгариш харорати 53,7 дан 56,6°С гача кўтарилиши аниқланди. Бунда АС нинг суюкланиш ва кристалланиш ҳароратлари пасаяди. IV—>111 ўзгариш хароратининг ошиши АФУ ни иссик иқлим шароитларида саклаш ва ташишда унинг доналар ёпишқоқлигининг камайишига ва мустахкамлигининг сакланиб колишига ёрдам беради.
    АФУ нинг модификацион ўзгаришларининг иссиқлик эффектлари аниқланди. Уларнинг кийматлари дастлабки АС ўзгариш иссиқлигига Караганда сезиларли даражада паст эканлигини кўрсатди. Демак, улар энг кам иссиқлик эффектлари билан содир бўлади ва модификацион ўзгаришларга секинлаштирувчи таъсир кўрсатади хамда ўзгаришларга ўтиш нуқталарида жараён охиригача бормайди, бу эса доналарнинг бўзилиш даражасини пасайтиришга, уларнинг тузилишини жипслашувига, айниқса, юкори мустақкамликни саклаб қолишга и.мкон беради.
    6. АС ни қиздирганда фосфат қўшимчасининг ижобий буферлик таъсири ва унинг pH қийматини барқарорлаштириши кўрсатилди. АФУ таркибидаги аммоний нитратнинг тоза АС га солиштирганда термик парчаланишининг бошланғич ҳарорати фосфорит қўшимчасининг микдорига боғлик равишда 29 дан 39°С гача кўтарилади. Таркибида 1 - 5% Р2О5 тутган АФУ парчаланишининг фаолланиш энергияси 46,6-51,6 ккал/моль оралигида ўзгаради, бу тоза АС нинг нарчаланиши фаолланиш энергиясига нисбаган 4,7-9,7 ккал/моль га кўн эканлигини кўрсагди. Бу фосфатлаштирилган АС термик баркарорлигининг сезиларли ошганлигидан далолат беради.
    Утказилган АФУ доналари тузилишининг элекгрон-микроскопик гадкикотлари фосфат кўшимчаларининг аммоний нитрат кристалларининг ўлчамларини камайтиришини кўрсатди. Фосфорит говакларни ва микро ёриқларни тўлдирган холда ўрнашади, бунда АФУ доналарининг ўта такомиллашган юзаси ва ички гузилиши ҳосил бўлади.
    «Навоиазот» АЖ №3 цехида ўтказилган тажриба-саноат синовлари асосида яратилган АФУ ни ишлаб чикаришда аммонийли ва нитратли азотнинг йўкогилиши аниқланди. АФУ нинг 1 гоннасини ишлаб чикаришда: NH3 кўринишида - 0,52 кг/т, NH4NO3 кўринишда эса - 0,41 кг/т, яъни аралаштириш ҳамда АФУ ни донадорлаш боскичида умумий йўкотилиш азотга ҳисоблаганда рухсат этилган кийматдаги 0,572 кг/т ни ташкил этади.
    7. Марказий Қизилқум фосфоритларини кайта ишлашнинг ҳар хил босқичларида ҳосил бўлган эритмалар, бўтқалар ва суюқланмаларнинг физик-кимёвий ва реологик хоссалари ўрганилди. Рентгенографик ва ИҚ-снектросконик гахлил усулларини кўллаш оркали бирламчи, азотфосфорли ва NPCa ўғитларнинг гузли гаркиби, шунингдек, физик-кимёвий ва товар хоссалари аникданди.
    8. Лаборатория тажрибалари, модел курилмаси ва тажриба-саноат синовлари шароитларидаги натижалар асосида бирламчи, азотфосфорли, NPCa ва суюқ азоткальцийли ўғитлар ишлаб чиқаришнинг технологик тизими ишлаб чикилди ҳамда моддий баланси тузилди. Марказий Қизилқум фосфоритларини фосфоркислотали-гипсли бўтка билан парчалаш бўйича ўтказилган физик-кимёвий ва амалий тадқиқотлар бирламчи фосфорли ўғитлар олиш технологиясини ишлаб чикиш учун асос бўлди ва бу ишланма «Аммофос-Максам» АЖда тажриба-саноат синовидан муваффакиятли ўтиб, 2009 йилда 60 тонна, 2011 йилда эса 100 тонна янги турдаги ўғит ишлаб чикарилди. Марказий Қизилкум фосфоритлари ва АС суюкланмаси асосида АФУ олиш технологияси «Навоиазот» АЖ да жорий килинди. 2009 йилдан то хозирги кунгача киймати 165 млрд, сўм бўлган 300 минг тоннадан ортик АФУ ишлаб чикарилди.
    9. Бирламчи фосфорли, NPCa ва суюк азоткальцийли ўғитлар олишнинг техник-иктисодий ҳисоблари бажарилди. Бирламчи фосфорли ўғитларни ишлаб чикаришни ташкил эти ш да 1 тонна 100 % ли Р2О5 га сарфланадиган сульфат кислота микдори супрефос ўғити ишлаб чиқаришга солиштирганда 30-35% га камаяди. Донадор NPCa ўғитининг улгуржи нархи 565511 сўмни ташкил килиб, у НКФУ билан солиштирганда 118643 сўмга арзондир. НАКЭ га АС ва карбамид кўшиб олинган САКУ нинг улгуржи нархи мос равишда 192722 ва 285548 сўмни ташкил этади. Иилига 100 минг тонна азотфосфорли ўғит ишлаб чикаришда факатгина аммоний селитрасини гашиш вактидаги махсус қўриклаш хизматининг бекор килиниши хисобига 2,0 млрд, сўмдан ортик маблағ тежалади.
    10. Олинган ўғитларнинг агрокимёвий синовлари ғўза экинида микролизиметрик, пай кал ва дала шароитларида ўтказилди. Олинган маълумотлар натижалари ишлаб чикарилган ўғитларнинг агрокимёвий самарадорлиги анъанавий ўғитларнинг эквивалент микдордаги озука моддалари самарадорлигига якинлигини кўрсатди.

    Ахмед Реймов
    1-81
    62   19
  • Тад=и=от объектлари: /ыза (Gossypium hirsutum L.) 108-Ф нави, соя (Glycine hispida L.) Дустлик нави, ерён\о= (Arahyus hypogaea L.) Перзуван 46-2 нави, бу\дой (Triticum aestivum L.) Юна нави, маккажыхори (Zea mays L.) БЦ - 6661 нави, ловия (Phaseolus vulgaris L.) Вигна штамбовая 661 нави уру\лари, ысимталари щамда вегетатив ва генератив органлари.
    Ишнинг ма=сади: /ыза ва баъзи бир юксак ысимликлар уру\ининг униш ва пишиш жараёнида фосфолипидлар ызгаришидаги бир =атор =онуниятларни ырганиш.
    Тад=и=от методлари: Фосфолипидларнинг умумий ми=дори Давсон ва Хемингтон усулида, фосфорнинг ми=дори Васьковский, Тауски ва Шор, о=сил ми=дори Лоури усулида, фосфолипидлар таркиби Кейтс усули быйича ТСХ ёрдамида ани=ланди.
    Олинган натижалар ва уларнинг янгилиги: Диссертация ишида биринчи бор \ызанинг ривожланиш циклидаги уру\дан уру\гача былган даврда ва бош=а ысимликларда (бу\дой, маккажыхори, ерён\о=, соя, ловия) эса уру\нинг униш даврида асосий фосфолипидларнинг =иёсий текшируви ытказилди ва фосфолипидлар ызгариш динамикаси умумий =онуният асосида амалга ошиши кырсатилди. Биринчи маротаба, фосфолипаза Д ферментини гидролаза ва трансфераза функциялари туфайли чигитнинг униш ва пишиш давридаги пластик метаболизмда жадал иштирок этиши кырсатиб берилди. Бу ферментнинг трансфераза функцияси натижасида ысимликда учрамайдиган фосфолипид - фосфатидилметанолнинг синтезланиши in vitro ва in vivo шароитларда ырганилди. Фосфолипаза Д нинг трансфераза функциясини намоён былишида, инозитни етказиб берувчи фитаза щам мущим рол ыйнайди. Трансфераза реакцияларини ытказиш учун фитаза ва фосфолипаза Д ферментлари иштирокида модел бифермент системаларни яратиш ишлаб чиилди.
    Амалий ащамияти: Олинган натижалар асосида медицина ва фармацевтика учун керакли былган препаратлар фосфатидилинозит ва миоинозитни олиш усуллари йылга ыйилиши мумкин.
    Тадби= этиш даражаси ва и=тисодий самарадорлиги: Препаратларни олиш усуллари ишлаб чи=ариш амалиётида =ылланилиши мумкин. Ишнинг маълум былимлари университетда ытиладиган махсус курсларнинг дастурига киритилган.
    +ылланиш сощаси: Ысимликлар биохимияси сохасидаги илмий-тад=и=отларда, ОЫЮ ы=ув жараёнида.

    Муборак Абдуллаева
    1-43
    42   7
  • Тадқиқот объектлари: Кутчи кони тоғ жинси базальтлари
    Ишнинг мақсадн: Қурилиш ва кимёвий корхона материалы сифатида Кутчи тоғ жинси заҳираси базальтлари асосида шиша ва ситалл таркибларини яратиш ва уларнинг хоссаларини ўрганиш
    Тадқиқод усуллари: Кимёвий, минералогик, рентгенографии, электронно-микроскопик, термик, ИҚ-спектроскопик ва бошқалар
    Олинган натижалар ва уларнинг янгнлнги: Ишда биринчи бор Кутчи тоғ жинси заҳираси базальтларини 200°С дан эригунгача унинг фазовий таркиблари ўзгаришлари ўрганилган ва улар асосида анортит таркибли ситаллар олинган
    -биринчи марта Кутчи захираси базальтларининг суюкланиш температураси аникланди;
    - термик ишлов берилиш натижасида таркибидаги фазавий ўзгаришлари рентгенографии, электро-микроскопии ва ИҚ-спектрокопик усуллар ёрдамида ўрганилди;
    - Кутчи базальти асосида шиша материаллари олинди ва уларнинг физик-механик хоссалари ўрганилди;
    - олинган шишаларнинг кристаллаш давомида анортитсимон тузилишга эга минералининг пайдо бўлиш харорати аниқланган;
    - биринчи марта Кутчи базальтлари асосида паст хароратда кристалланувчи ситаллар олинди;
    - улар асосида олинган шиша ва ситалларнинг физик - механик ва кимёвий хоссалари аникланди.
    Амалий ахамияти: Кутчи захираси базальтлари асосида курилиш плиткалари ва кимёвий муҳитларга чидамли материаллар олиш мумкинлиги исботланган.
    Олиб борилган тадкиқодлар натижасида оптимал шиша таркиблари ва уларни термик ишлов бериш ҳароратлари аниқланган.
    Татбиқ этиш даражаси ва иқтисодий самарадорлиги: танланлаб олинган шиша ва ситалл таркиблари ОАЖ «ОНИКС» ва Олмалик ОАЖ «Аммофос» корхоналарида синалган..
    Қўлланиш сохалари: кимёвий мухитларга чидамли плиткалар, курилиш плиткаси сифатида.

    Ахунов Даниёр
    1-28
    51   12
  • Диссертация мавзусининг долзарблиги ва зарурати. Бугунги кунда жахонда иқтисодиёт тармоқлари, айниқса, кимё, енгил, қурилиш ва энергия саноатларининг жадал ривожланиши ҳисобига экологик муаммоларни келиб чикиши, иқлим ўзгариши вужудга келиши сабабларини ҳал этишда, рақобатбардош маҳсулотларни ишлаб чикаришда замонавий технологияларни қўллаш тобора долзарб масалага айланиб бормокда. Бу, айниқса, табиий сувларни саноат миқёсида тузсизлантиришда, технологик эритмалардан қимматбаҳо ва рангли металларни ажратиб олишда, оқава сувларини замонавий, жумладан, ионалмашиш технологияларни қўллаган ҳолда захарли компонентлардан тозалашда яқкол намоён бўлмокда. «Сўнгги йиллар давомида ионитлар қўлланадиган технологияларга бўлган эхтиёж тобора ортиб бормокда, ушбу технологиялар ёрдамида сувни тозалаш учун зарур бўлган жами воситаларнинг салмоғли улушини ионитлар ташкил этади».
    Мустакиликнинг дастлабки кунларидан бошлаб мамлакатимизда саноат тармоқларини ривожланишига катта имкониятлар яратилиб, бунинг негизида юртимизда замонавий талабларга жавоб берадиган чиқиндисиз технологияли, импорт ўрнини босувчи, рақобатбардош ва экологик тоза маҳсулотлар ишлаб чикарувчи технологияларни ўзида мужассам этган янги корхоналар ташкил топмокда. Жумладан, махаллий хом ашёлардан полимерларни ишлаб чикарувчи «Шўртан Газ Киме» ва «Устюрт Газ Киме» комплекслари ва «Навоийазот» АЖ негизида 2017 йилда ишга туширилиши кутилаётган Марказий Осиёда ягона бўлган йилига 100 минг тонна поливинилхлорид (ПВХ) ишлаб чиқариш кучига эга йирик корхоналарни мисол килиб келтириш мумкин. Бу эса ўз навбатида кимё саноатини диверсификация килишга имкон беради, яъни саноатда олинаётган бу полимерларни турли хил усуллар билан модификациялаб, комплекс хоссали материаллар олиш тармокларини кенгайтиришга шароит яратади.
    Жахон миқёсида саноат тармоқлари кенгайиб ва ривожланиб борган сари ионалмаштирувчи сорбентларга бўлган талаб тобора ортиб бораверади, айниқса, комплекс хоссага эга бўлган сорбентларни синтез қилиш юзасидан максадли тадқиқотларни амалга ошириш долзарб масалалардан бири бўлиб, бу борада, жумладан, куйидагиларга алоҳида эътибор қаратилмокда: махаллий хомашёлар асосида комплекс хоссага эга бўлган таркибида хам кислотали, хам асосли гурухларини тутувчи ионалмашинувчи материаллар олиш, қимматбаҳо, рангли ва ноёб метал ионларига нисбатан селективлигини аниклаш, оқава сувларни тирик организмларга салбий таъсир килувчи захарли ва огир металл ионларидан тозалаш.
    Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2008 йил 15 июлдаги ПҚ-916-сон «Инновацион лойиҳалар ва технологияларни ишлаб чиқаришга татбиқ этишни рағбатлантириш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар» хамда 2009 йил 11 март ПҚ-1071-сон «Киме саноати корхоналари курилишини жадаллаштириш ва янги турдаги кимё махсулотлари ишлаб чиқаришни ўзлаштириш бўйича чора-тадбирлар дастури» тўғрисидаги ҳамда мазкур фаолиятга тегишли бошка меъёрий-ҳуқуқий ҳужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу диссертация тадқиқоти муайян даражада хизмат қилади.
    Тадқиқотнинг мақсади поливинилхлоридни модификациялаб таркибида азот ва фосфор гуруҳларини тутувчи анионит ва полиамфолитлар олиш ҳамда уларнинг физик-кимёвий ва сорбцион хоссаларини аниқлашдан иборат.
    Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
    илк бор мунчоксимон поливинилхлорид асосида анионалмашувчи сорбент олишнинг мақбул шароитлари аниқланган;
    реакциянинг модификацияланаётган поливинилхлориднинг ғовакли структурасига боғлиқлиги ҳамда гетероген жараёнлар кинетикаси қонуниятларига бўйсуниши исботланган;
    мунчоқсимон поливинилхлорид асосида олинган анионитни фосфит кислота билан модификациялаб, таркибида азот- ва фосфор гурухдари тутган комплекс хоссага эга бўлган ионалмашувчи материал олинган ва улар олинишининг макбул шароити ишлаб чикилган;
    ионитларнинг юқори сорбцион хоссага, термик ва механик баркарорликка эга экани хамда олинган параметрлари бўйича саноатда қўлланадиган АН-31 анионитдан фарқ қилмаслиги аниқланган;
    анионит ва поликомплексонлар хромат, мис, ванадий, никель, индий ионлари ва йодга нисбатан юкори сорбцион хоссага эга экани хамда таркибида мис (II), никел (II), pyx (II) ва кобальт (II) ионларини мураккаб эритмасидан динамик шароитда металл ионлари ажратилиб, полиамфолитни мис (II) ионларига нисбатан селективлиги юкори экани аниқланган.
    ХУЛОСАЛАР
    «Поливинилхлорид асосида азот ва фосфор тутган ионитлар олиниши ва физик-кимёвий хоссалари» мавзусидаги докторлик диссертацияси бўйича олиб борилган тадкикотлар натижасида куйидаги хулосалар такдим этилди:
    1. Анионит ва таркибида азот хамда фосфор тутган поликомплексон олиш мақсадида мунчоқсимон поливинилхлоридни полиэтиленполиамин билан модификациялаш ва формалин иштирокида фосфит кислотаси билан конденсатланиш жараёнларига турли омиллар таъсирлари тадкик килинди, фаолланиш энергиясининг киймати, реакция тезлигининг фақат куйи молекуляр реагентлар концентрациясига боғлиқлиги ўрганиланиётган жараёнлар гетероген реакцияларга хос қонуниятлар бўйича бораётганлигини аниклаш имконини беради.
    2. ИҚ- спектроскопик, элемент, термик анализ ва аналитик усуллар оркали мунчоқсимон поливинилхлорид асосида олинган анионит ва поликомплексонни кимёвий тузилиши, термик ва кимёвий баркарор эканликлари исботланди. Анионитни ионалмашув хоссалари таркибида амин гурухлар, поликомплексонники эса амин гурухдар ва фосфит кислотаси қолдиқлари борлиги хисобига намоён бўлишини аниклаш имконини беради.
    3. Лаборатория ва саноат корхонаси шароитида олинган анионит ва полиамфолитларнинг давлат стандартида келтирилган муҳим физик-кимёвий хоссалари тадкик килинди ва аниқланган тавсифлар бўйича саноатда қўлланадиган АН-31 анионитникидан кам эмаслиги кўрсатилди.
    4. Мунчоқсимон поливинилхлорид асосида синтез килинган анионитга Сг,О?ва йодни калий йодид эритмасидан сорбциялаш жараёни кинетикаси ва термодинамикаси тадкик килинди. Аниқланган кинетик ва термодинамик параметрлар анионитни хромат ионлари ва молекуляр йодга нисбатан мойиллиги юкори эканлигини ва анионитни кучли оксидловчилар таъсирига чидамли эканлиги кўрсатилди.
    5. Мунчоқсимон поливинилхлорид асосида синтез килинган поликомплексонга Cu(II), Ni(II), 1п(Ш) ва ванадил (I) ионларини ютилиш жараёнларининг кинетикаси ва термодинамикасини тадкик килиш оркали сорбентни рангли металларга бўлган селективлик катори аниқланди ва у Cu(II)>Ni(II)>In(III)> ванадил (I) кўринишга эгалиги кўрсатилди.
    6. Cu(II), 1п(Ш) ионларини синтез килинган поликомплексонга динамик шароитда сорбциялаш ва ютилган ионларни десорбциялаш жараёнлари текширилди. Олинган натижалар поликомплексонни кимёвий барқарор эканлиги ва кўп маротаба қўллашга тавсия этилди. «ОТМК» АЖ таркибига кирувчи рух заводининг мураккаб технологик эритмасидан индий ионларини азот ва фосфор тутган поликомплексон ёрдамида селектив сорбциялаш ва эритмасини концентрлашга эришилди.
    7. Поливинилхлорид асосида олинган мунчоқсимон анионит «Махат-Chirchiq» АЖ да сувни дастлабки тозалаш цехидаги тажриба- синов ускунасида йирик микдорда синтез килинди ва табиий сувларни юкори самара билан тузсизлантирди. Бунда анионит рақобатчи анионитга нисбатан 10-15% гача кўп ишлаш давомийлигига эга бўлди. Вазирлар Маҳкамаси йигилишининг 42- баённомасига биноан «Maxam-Chirchiq» АЖ ҳисобидан бир миллиард сўм маблағ ажратилди ва ППЭ-1 анионитини ишлаб чикаришга тавсия этилди.
    8. Анионитлар иштирокида «Фаргонаазот» АЖ да конвертор газларни тозалашда ишлатилувчи метилдиэтаноламинни ифлослантирувчи термик барқарор тузларнинг концентрациясини камайтиришда юкори самарадорликка эришилди («Фаргонаазот « АЖнинг 2016 йил 26 июлдаги 37/3768-сонли маълумотномаси). Бунда анионитлар ёрдамида метилдиэтаноламинни термик баркарор тузлардан тозалаш иқтисодий самарадорлиги йилига 10 млн сўмни ташкил этди.

    Давронбек Бекчанов
    1-74
    50   18