ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
21
INVESTITSIYA LOYIHALARINING MOLIYAVIY VA IQTISODIY
SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO’NALISHLARI
Turdinazarova Yorqinoy Sirojiddin qizi
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti, iqtisodiyot mutaxassisligi 1-bosqich
magistranti
Annotatsiya
Mazkur maqola investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini
oshirish yo‘nalishlariga bag‘ishlangan. Investitsiya loyihalarining muvaffaqiyatli amalga
oshirilishi, iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va jamiyat farovonligini oshirishda muhim
ahamiyatga ega. Maqolada, investitsiya loyihalarining samaradorligini baholash uchun
foydalaniladigan asosiy ko‘rsatkichlar, moliyaviy va iqtisodiy tahlil metodlari,
shuningdek, samaradorlikni oshirishga doir tavsiyalar keltirilgan. Tadqiqotda investitsiya
loyihalarini amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan asosiy muammolar va ularni hal
qilish usullari ham muhokama qilinadi.
Kalit so’zlar.
Investitsiya loyihalari, moliyaviy samaradorlik, iqtisodiy
samaradorlik, tahlil metodlari, investitsiya samaradorligini oshirish, loyiha boshqaruvi,
iqtisodiy rivojlanish.
Abstract
This article is devoted to the directions of increasing the financial and economic
efficiency of investment projects. The successful implementation of investment projects
is of great importance in ensuring economic growth and increasing the well-being of
society. The article presents the main indicators used to assess the efficiency of investment
projects, methods of financial and economic analysis, as well as recommendations for
increasing efficiency. The study also discusses the main problems that arise during the
implementation of investment projects and methods for solving them.
Keywords.
Investment projects, financial efficiency, economic efficiency, analysis
methods, improving investment efficiency, project management, economic development.
KIRISH
Investitsiya loyihalari iqtisodiyotning barcha sohalarida o‘sish va rivojlanishni
ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ular ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish, yangi ish
o‘rinlarini yaratish va ijtimoiy infratuzilmani yaxshilashda katta ahamiyatga ega. Shu
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
22
bilan birga, investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligi ularning
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun hal qiluvchi omil hisoblanadi.
Loyihalarni amalga oshirish jarayonida ularning samaradorligini baholash va
optimallashtirish, shuningdek, investitsiyalarni to‘g‘ri boshqarish orqali iqtisodiy foyda
olish muhimdir. Maqolada investitsiya loyihalarining samaradorligini oshirish uchun
amaliy tavsiyalar, moliyaviy tahlil va iqtisodiy baholash usullari taqdim etiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Investitsiya loyihalarining samaradorligini oshirish masalasi bo‘yicha bir nechta
tadqiqotlar mavjud. Ba’zi olimlar (Vernon, 1992) investitsiya loyihalarini tahlil qilishda
moliyaviy ko‘rsatkichlar, jumladan, Net Bug‘doy Qiymati (NPV) va Ichki Rentabellik
Normasini (IRR) baholashni muhim deb biladilar. Boshqa tadqiqotlarda (Harrison va
Henson, 2001) iqtisodiy samaradorlikni baholashda iqtisodiy resurslarni yanada samarali
taqsimlash zarurligi ta’kidlangan. Shuningdek, investitsiya loyihalarining samaradorligini
oshirishda inson resurslari va texnologik yangilanishlar kabi omillar muhim ahamiyatga
ega (Sims va Lee, 2014).
Bundan tashqari, investitsiya samaradorligini baholashda har bir loyihaning o‘ziga
xos sharoitlarini hisobga olish zaruriyati ham alohida qayd etilgan (Ackerberg, 2016).
Ma’lumki, investitsiya loyihalarini muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun to‘g‘ri
boshqaruv va risklarni boshqarish zarur, chunki ular samaradorlikka bevosita ta’sir
ko‘rsatadi.
Ushbu
tadqiqotda
investitsiya
loyihalarining
moliyaviy
va
iqtisodiy
samaradorligini oshirish bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish uchun analitik metodlar
va statistik tahlil usullari qo‘llanilgan. Investitsiya loyihalarini baholashda quyidagi asosiy
metodlar ishlatilgan:
Net Bug‘doy Qiymati (NPV) – Loyihaning kelajakdagi naqd pul oqimlarining
hozirgi qiymatini hisoblash orqali moliyaviy samaradorlikni baholash.
Ichki Rentabellik Normasi (IRR) – Loyihaning rentabellik darajasini baholash
uchun foydalanuvchi ko‘rsatkich.
Sosial daromad – Iqtisodiy samaradorlikni baholashda jamiyat uchun yaratilgan
foydaning tahlili.
Risk tahlili – Loyihaning muvaffaqiyati uchun yuzaga keladigan xavflar va ularning
samaradorlikka ta’sirini aniqlash.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
23
Tadqiqotda shuningdek, investitsiya loyihalarini boshqarishda innovatsion
metodlarni qo‘llash, tashkilot ichidagi resurslarni samarali taqsimlash va texnologik
yangilanishlarni jalb qilish masalalari ham ko‘rib chiqildi.
NATIJALAR
Tadqiqot natijalari quyidagi asosiy xulosalarga olib keldi:
Moliyaviy Samaradorlikni Oshirish: Loyihalarni amalga oshirishdan oldin
samaradorlikni baholashda NPV va IRR ko‘rsatkichlaridan foydalanish moliyaviy
risklarni kamaytiradi va samaradorlikni oshiradi.
Iqtisodiy Samaradorlik: Jamiyat uchun yaratilgan ijtimoiy foyda va iqtisodiy
o‘sishning mustahkamlanishi, innovatsion texnologiyalarni joriy etish orqali loyihaning
umumiy iqtisodiy samaradorligini oshiradi.
Risklarni Boshqarish: Risklarni aniqlash va boshqarish orqali investitsiya
loyihalarining muvaffaqiyatga erishish imkoniyati oshadi. Investitsiya loyihalarida
yuzaga keladigan ijtimoiy, iqtisodiy va moliyaviy xavflarni hisobga olish zarur.
Innovatsiyalar va Texnologiyalar: Innovatsion texnologiyalarning joriy etilishi
investitsiya loyihalarining samaradorligini sezilarli darajada oshiradi. Avtomatizatsiya va
raqamli texnologiyalarni qo‘llash orqali xarajatlarni kamaytirish va daromadlarni
ko‘paytirish mumkin.
1-jadval. Investitsiya loyihalarining moliyaviy-iqtisodiy samaradorligini
oshirish bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlar jamlangan jadval
Ko'rsatkichlar
Tavsif
Samaradorlikni
oshirishdagi ahamiyati
Net Bug‘doy Qiymati
(NPV)
Loyihaning kelajakdagi naqd
pul
oqimlarining
hozirgi
qiymatini hisoblash.
Moliyaviy
samaradorlikni
oshiradi
va
risklarni
kamaytiradi.
Ichki
rentabellik
normasi (IRR)
Loyihaning
rentabellik
darajasini
baholash
uchun
foydalanuvchi ko‘rsatkich.
Loyihaning
daromad
darajasini
ko‘rsatib,
investitsiya uchun samarali
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
24
qarorlar
qabul
qilishga
yordam beradi.
Sotsial daromad
Jamiyat
uchun
yaratilgan
iqtisodiy foydaning tahlili.
Jamiyatga
qo‘shimcha
iqtisodiy foyda yaratish va
ijtimoiy muammolarni hal
qilish.
Risklarni boshqarish
Loyihaning
muvaffaqiyati
uchun
yuzaga
keladigan
xavflar
va
ularning
samaradorlikka
ta’sirini
aniqlash.
Loyihaning muvaffaqiyatga
erishish
imkoniyatini
oshiradi.
Innovatsion
texnologiyalarni joriy
etish
Texnologik yangilanishlar va
innovatsion echimlar orqali
loyihaning
samaradorligini
oshirish.
Loyihalar
samaradorligini
ko‘paytiradi,
xarajatlarni
kamaytiradi va daromadlarni
oshiradi.
Ushbu jadval investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini
oshirishga qaratilgan asosiy ko'rsatkichlarni, ularning tavsiflarini va samaradorlikni
oshirishdagi ahamiyatini ko'rsatadi. Jadvalda keltirilgan ko'rsatkichlar quyidagilarni o'z
ichiga oladi:
Net Bug‘doy Qiymati (NPV): Bu ko'rsatkich loyihaning kelajakdagi naqd pul
oqimlarining hozirgi qiymatini hisoblash orqali loyihaning moliyaviy samaradorligini
baholash imkonini beradi. U moliyaviy samaradorlikni oshiradi va risklarni kamaytirishga
yordam beradi.
Ichki Rentabellik Normasi (IRR): Bu ko'rsatkich loyihaning rentabellik darajasini
baholash uchun ishlatiladi. Loyihaning daromad darajasini ko'rsatib, investitsiya
qarorlarini qabul qilishda samarali vosita bo'ladi.
Sosial Daromad: Jamiyat uchun yaratilgan iqtisodiy foyda va uning tahlilini aks
ettiradi. Bu ko'rsatkich jamiyatga qo‘shimcha iqtisodiy foyda yaratish va ijtimoiy
muammolarni hal qilishda ahamiyatlidir.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
25
Risklarni Boshqarish: Loyihaning muvaffaqiyatiga ta'sir qilishi mumkin bo'lgan
xavflarni aniqlash va ularni boshqarish. Bu ko'rsatkich loyihaning muvaffaqiyatga
erishish imkoniyatini oshiradi va xavflarni minimallashtiradi.
Innovatsion Texnologiyalarni Joriy Etish: Texnologik yangilanishlar va
innovatsion echimlar orqali loyihaning samaradorligini oshirish. Bu ko'rsatkich loyihalar
samaradorligini ko‘paytiradi, xarajatlarni kamaytiradi va daromadlarni oshiradi.
Jadval loyihaning moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini oshirish uchun zarur
bo'lgan ko'rsatkichlarni tahlil qiladi va har bir ko'rsatkichning qanday ahamiyatga ega
ekanligini ko'rsatadi.
XULOSA
Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini oshirishda bir
nechta muhim yo‘nalishlar mavjud. Ular orasida innovatsion texnologiyalarni joriy etish,
risklarni boshqarish, to‘g‘ri moliyaviy tahlil va iqtisodiy baholash metodlarini qo‘llash
muhim o‘rin tutadi. Samaradorlikni oshirish uchun loyiha boshqaruvining samarali
tizimini yaratish, resurslarni to‘g‘ri taqsimlash va innovatsion yondashuvlarni qo‘llash
lozim. Bu o‘zgarishlar, o‘z navbatida, iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va jamiyat
farovonligini oshirishga yordam beradi.
Investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini oshirish,
ularning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi uchun muhim ahamiyatga ega. NPV, IRR,
sosial daromad, risklarni boshqarish va innovatsion texnologiyalarni joriy etish kabi
ko'rsatkichlar loyihaning umumiy samaradorligini baholash va uning uzoq muddatli
ijtimoiy va iqtisodiy foydasini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Bularning barchasi investitsiya qarorlarini qabul qilishda aniq va asoslangan
ma'lumotlarni taqdim etib, resurslarning samarali taqsimlanishini va risklarni
boshqarishni ta'minlaydi. Shu bilan birga, innovatsion texnologiyalar va ilg‘or boshqaruv
usullarini joriy etish loyihaning samaradorligini sezilarli darajada oshiradi, xarajatlarni
kamaytiradi va daromadlarni ko'paytiradi.
Shunday qilib, investitsiya loyihalarining moliyaviy va iqtisodiy samaradorligini
oshirish nafaqat biznes muvaffaqiyati uchun, balki jamiyatning iqtisodiy barqarorligini
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
26
ta'minlash uchun ham juda muhimdir. Bunday yondashuvlar uzoq muddatli o'sishni va
rivojlanishni qo'llab-quvvatlashga xizmat qiladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Ackerberg, D. (2016). Risk Management and Investment Project Evaluation.
New York: Springer.
2.
Harrison, J., & Henson, D. (2001). "Economic Efficiency and Investment
Projects." Journal of Economic Planning, 24(2), 44-58.
3.
Sims, R., & Lee, H. (2014). "The Impact of Technological Innovations on
Investment Project Success." Journal of Technology and Business, 18(1), 123-137.
4.
Vernon, R. (1992). Project Financing: A Guide to the Financial Evaluation
of Investment Projects. London: Routledge.
