ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
238
KAMERALIZM VA DAVLAT IQTISODIYOTI
Do'stmuhammedova Nozima
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti o’qituvchisi
Jo’raqulova Hilola
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti Iqtisodiyot va axborot texnologiyalar fakulteti,
Buxgalteriya hisobi va audit ta’lim yo’nalishi talabasi
Annotatsiya
Mazkur maqolada O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sishni ta'minlash va tadbirkorlik
muhitini yaxshilash masalalari tahlil qilinadi. Tadbirkorlikni rivojlantirish orqali
iqtisodiyotni barqarorlashtirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va innovatsion
texnologiyalarni joriy qilishning ahamiyati ko‘rsatib beriladi. Maqolada iqtisodiy
siyosatning tadbirkorlikka ta'sirini baholash, xalqaro tajribalar va zamonaviy metodlardan
foydalanish taklif etiladi.
Kalit so’zlar.
Iqtisodiy o‘sish, tadbirkorlik muhitini yaxshilash, innovatsiyalar,
iqtisodiy siyosat, investitsiyalar, xalqaro tajriba.
Abstract
This article analyzes the issues of ensuring economic growth and improving the
business environment in Uzbekistan. The importance of stabilizing the economy, creating
new jobs, and introducing innovative technologies through the development of
entrepreneurship is highlighted. The article proposes to assess the impact of economic
policy on entrepreneurship, using international experience and modern methods.
Keywords.
Economic growth, improving the business environment, innovation,
economic policy, investments, international experience.
KIRISH
O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sishni ta'minlash uchun tadbirkorlik muhitini yaxshilash
dolzarb masalalardan biridir. Tadbirkorlik mamlakat iqtisodiyotining asosiy
harakatlantiruvchi kuchi bo‘lib, iqtisodiy barqarorlik va jamiyatning farovonligini
oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu maqolada iqtisodiy o‘sish va tadbirkorlikni
rivojlantirish o‘rtasidagi bog‘liqlik, mavjud muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llari
tahlil qilinadi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
239
O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so‘ng iqtisodiy
rivojlanishning yangi bosqichiga qadam qo‘ydi. So‘nggi yillarda mamlakatda amalga
oshirilayotgan keng qamrovli islohotlar natijasida iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish va
tadbirkorlik muhitini yaxshilash bo‘yicha muhim yutuqlarga erishildi. Mazkur maqola
ushbu jarayonlarni chuqurroq o‘rganish va ularning iqtisodiy natijalarini tahlil qilishga
qaratilgan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Tadbirkorlik va iqtisodiy o‘sish masalalari xalqaro va mahalliy olimlar tomonidan
keng o‘rganilgan. Schumpeter (1934)ning innovatsiyalar va tadbirkorlik nazariyasi, Porter
(1990)ning raqobatbardoshlik klasterlari haqidagi tadqiqotlari ushbu sohada asosiy
yo‘nalishlarni belgilab berdi. O‘zbekiston kontekstida esa iqtisodchi olimlar
tadbirkorlikning huquqiy va iqtisodiy asoslarini mustahkamlashga e'tibor qaratishgan.
Biroq, tadbirkorlik muhitini yaxshilash borasidagi ayrim qiyinchiliklar va ularni hal
qilishda zamonaviy yondashuvlarning yetishmasligi kuzatilmoqda.
Iqtisodiy o‘sish va tadbirkorlik muhitini yaxshilash masalalari ko‘plab
tadqiqotchilar tomonidan o‘rganilgan. Masalan, Barro va Sala-i-Martin (1995) iqtisodiy
o‘sishning nazariy asoslarini ishlab chiqqan bo‘lsa, Porter (1990) raqobatbardoshlik va
innovatsiyalarni rivojlantirishning muhimligini ta’kidlaydi. O‘zbekistondagi iqtisodiy
islohotlar va ularning natijalari haqida mahalliy va xorijiy olimlar, jumladan, Abdullaev
(2020) va Karimov (2021) asarlarida batafsil ma‘lumotlar keltirilgan.
Tadqiqotda iqtisodiy o‘sish va tadbirkorlik muhitini tahlil qilish uchun quyidagi
usullar qo‘llanildi:
Statistik ma‘lumotlarni yig‘ish va tahlil qilish;
Sifatli va miqdoriy tadqiqot usullarini qo‘llash;
Ekspert intervyulari va so‘rovnomalar yordamida ma‘lumotlar to‘plash.
Mazkur maqolada iqtisodiy tahlil va qiyosiy metodlardan foydalanilgan.
O‘zbekistondagi tadbirkorlik muhitining holati statistik ma'lumotlar asosida tahlil
qilingan va xalqaro tajriba bilan solishtirilgan. Shuningdek, tadbirkorlikka to‘sqinlik
qiluvchi omillarni aniqlash uchun so‘rovnomalar va ekspert intervyulari o‘tkazildi.
NATIJALAR
O‘zbekistonda tadbirkorlik muhitini yaxshilash bo‘yicha so‘nggi yillarda amalga
oshirilgan islohotlar ijobiy natijalar bermoqda.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
240
Tadbirkorlikka to‘sqinlik qiluvchi asosiy omillar sifatida yuqori soliqlar, moliyaviy
resurslardan foydalanish cheklovlari va ruxsat berish tartib-taomillarining murakkabligi
aniqlangan.
Innovatsion texnologiyalarni joriy qilish va infratuzilmani rivojlantirish orqali
iqtisodiy o‘sishni tezlashtirish imkoniyatlari mavjud.
1-rasm. O'zbekistonning 2018-2023 yillar oralig'ida iqtisodiy o'sish sur'atlarini aks
ettiruvchi grafik.
Tadqiqot natijalari quyidagilarni ko‘rsatdi:
So‘nggi yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotida 5-6% o‘sish sur‘atlari kuzatilmoqda.
Tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash uchun soliq yuki kamaytirildi va yangi
qonunchilik bazasi joriy etildi.
Investitsion muhitni yaxshilash uchun xorijiy investorlar uchun qulay sharoitlar
yaratildi.
Biroq, infratuzilma va kadrlar tayyorlash sohalarida hali ham muammolar mavjud.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
241
1-jadval. Tadbirkorlik rivoji va iqtisodiy o‘sishning asosiy ko‘rsatkichlari
bo‘yicha 2022-yil va 2023-yildagi natijalar hamda ulardagi o‘sish foizi aks
ettirilgan jadval
Ko‘rsatkichlar
2022-yilgi
qiymatlari
2023-yilgi
qiymatlari
O‘sish
(%)
Kichik biznesning YaIMdagi
ulushi
54%
56%
3.7%
Xorijiy investitsiyalar hajmi
7.5 mlrd AQSh
dollari
8 mlrd AQSh dollari 6.7%
Yangi ish o‘rinlari yaratilishi
470 ming
500 mingdan ortiq
6.4%
Tadbirkorlik subyektlari soni
450 ming
480 ming
6.7%
Innovatsion startaplar soni
1,200
1,500
25%
Jadvalda O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sish va tadbirkorlik muhitining rivojlanishi
bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlar aks ettirilgan. Quyidagi ma'lumotlar taqdim etilgan:
1. Ko‘rsatkichlar:
- Bu ustunda iqtisodiy rivojlanishga ta'sir ko‘rsatuvchi asosiy indikatorlar
keltirilgan: kichik biznesning YaIMdagi ulushi, xorijiy investitsiyalar hajmi, yangi ish
o‘rinlari yaratilishi, tadbirkorlik subyektlari soni va innovatsion startaplar soni.
2. 2022-yilgi qiymatlari:
- Ushbu ustunda har bir ko‘rsatkichning 2022-yildagi qiymati ko‘rsatilgan.
Masalan, kichik biznesning YaIMdagi ulushi 54%, xorijiy investitsiyalar hajmi 7,5
milliard AQSh dollariga teng bo‘lgan.
3. 2023-yilgi qiymatlari:
- Bu ustunda 2023-yildagi natijalar keltirilgan. Ko‘rsatkichlarning barchasi o‘sish
ko‘rsatgan: kichik biznesning YaIMdagi ulushi 56%ga yetgan, xorijiy investitsiyalar
hajmi esa 8 milliard AQSh dollariga ko‘tarilgan.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
242
4. O‘sish (%):
- Ushbu ustun har bir ko‘rsatkichning 2022-yildan 2023-yilgacha bo‘lgan o‘sish
foizini ko‘rsatadi. Masalan, innovatsion startaplar soni 25%ga oshgan, yangi ish o‘rinlari
esa 6,4%ga ko‘paygan.
Bu jadval orqali tadbirkorlik muhitini yaxshilash bo‘yicha amalga oshirilgan
islohotlarning samaradorligi va iqtisodiy o‘sishga qo‘shgan hissasini raqamli ko‘rinishda
baholash mumkin. U iqtisodiy rivojlanish bo‘yicha tahlilchilar, siyosatchilar va
tadbirkorlar uchun ma'lumotli manba sifatida xizmat qiladi.
XULOSA
O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sishni ta'minlash uchun tadbirkorlik muhitini yaxshilash
ustuvor yo‘nalish hisoblanadi. Mavjud muammolarni hal qilish uchun davlat siyosati va
xususiy sektor hamkorligini kuchaytirish, zamonaviy texnologiyalarni joriy qilish va
xalqaro tajribalardan foydalanish zarur. Tadbirkorlikni rag‘batlantirish iqtisodiy
barqarorlik va innovatsion rivojlanishning kafolati bo‘lib xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va tadbirkorlik muhitini
yaxshilash bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohotlar salmoqli natijalar bermoqda. Biroq,
barqaror iqtisodiy rivojlanishni ta’minlash uchun quyidagi choralarni amalga oshirish
zarur:
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish;
Xususiy sektorni rivojlantirishga qaratilgan dasturlarni kengaytirish;
Ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Schumpeter, J. A. (1934). The Theory of Economic Development. Harvard
University Press.
2.
Porter, M. E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. Free Press.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo‘mitasi (2023).
4.
Xalqaro Valyuta Jamg‘armasi (2022). World Economic Outlook.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
243
5.
Mahalliy iqtisodchilar maqolalari va tadqiqotlari (2023).
6.
Barro, R. J., & Sala-i-Martin, X. (1995). Economic Growth. McGraw-Hill.
7.
Porter, M. E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. Free Press.
8.
Abdullaev, A. (2020). “O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar: Natijalar va
istiqbollar.” Toshkent Iqtisodiyot Jurnali.
9.
Karimov, S. (2021). “Tadbirkorlik muhitini yaxshilash va investitsiyalarni
jalb qilish.” Iqtisodiy Tahlil.
