ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
128
YUQORI BOSIMLI REAKTORDA TELOMERLANISH JARAYONINI
OPTIMALLASHTIRISH
Nomozov Sardorbek
Termiz davlat muhandislik va agrotexnologiyalar universitetining Neft-gaz sanoati
mashinalari va jihozlari mutaxassisligi magistranti
Annotatsiya
Mazkur
maqola
yuqori
bosimli
reaktorlarda
telomerlanish
jarayonini
optimallashtirish bo‘yicha ilmiy tadqiqotlarni o‘z ichiga oladi. Tadqiqotning maqsadi
telomerlanish jarayonida reaksion sharoitlarni takomillashtirish orqali mahsulot
hosildorligini oshirish va energiya samaradorligini yaxshilashdan iborat.
Kalit so’zlar.
Telomerlanish, yuqori bosimli reaktor, optimallashtirish,
polimerizatsiya, katalizator, energiya samaradorligi.
Abstract
This article presents scientific research on optimizing the telomerization process in
high-pressure reactors. The aim of the research is to increase product yield and improve
energy efficiency by improving the reaction conditions during the telomerization process.
Keywords.
Telomerization, high-pressure reactor, optimization, polymerization,
catalyst, energy efficiency.
KIRISH
Telomerlanish jarayoni kimyo sanoatining muhim texnologik yo‘nalishlaridan
biridir. Ushbu jarayon yordamida yuqori molekulyar massali birikmalar hosil qilinadi,
ular polimer va boshqa sanoat materiallarini ishlab chiqarishda qo‘llaniladi. Yuqori
bosimli reaktorlardan foydalanish telomerlanish jarayonini samarali amalga oshirishga
imkon beradi. Biroq, jarayondagi noqulay sharoitlar va resurslardan yetarli darajada
foydalanilmasligi mahsulot hosildorligini cheklaydi. Shu bois, yuqori bosimli reaktorlarda
telomerlanish jarayonini optimallashtirish zarurati dolzarb hisoblanadi.
Telomerlanish jarayoni polimer kimyosida muhim ahamiyatga ega bo'lib, u kichik
molekulalarni (telogenlar) polimer zanjirlariga biriktirish orqali maxsus xususiyatlarga
ega materiallar hosil qilish imkonini beradi. Yuqori bosimli reaktorlarda bu jarayonni
amalga oshirish murakkab texnologik va texnik muammolarni keltirib chiqaradi.
Jarayonni optimallashtirish orqali mahsulot sifatini oshirish va ishlab chiqarish
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
129
xarajatlarini kamaytirish mumkin. Ushbu maqolada telomerlanish jarayonining nazariy va
amaliy jihatlari, shuningdek, yuqori bosimli reaktorlarda qo'llaniladigan innovatsion
texnologiyalar ko'rib chiqiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYA
Telomerlanish jarayonini o'rganish bo'yicha ko'plab ilmiy tadqiqotlar mavjud.
Brown va Smith (2020) yuqori bosimli reaktorlar uchun maxsus katalizatorlarni ishlab
chiqish orqali reaksiya samaradorligini oshirishga erishgan. Shuningdek, Green va
Johnson (2021) tomonidan olib borilgan tadqiqotlar reaktor ichidagi oqim dinamikasini
yaxshilash mahsulot sifatiga sezilarli ta'sir ko'rsatishini ko'rsatdi. Xalqaro tajribalar shuni
ko'rsatadiki, reaksiya parametrlarini avtomatlashtirish va real vaqt rejimida monitoring
qilish jarayonni optimallashtirishning asosiy omillaridan biridir.
Johnson va Lee (2020) telomerlanish jarayonida katalizator tanlashning
ahamiyatini o‘rganib, samarali katalizatorlar orqali reaksiyalar tezligini oshirish yo‘llarini
ko‘rsatgan.
Zhang va Chen (2021) yuqori bosimli reaktorlarda harorat va bosim ta‘siri haqida
tajriba asosida ma‘lumotlar taqdim etgan.
Qodirov (2023) O‘zbekiston sharoitida telomerlanish jarayonida lokal
xomashyolardan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganib chiqdi.
Tadqiqotda laboratoriya sharoitida yuqori bosimli reaktorda telomerlanish jarayoni
amalga oshirildi. Quyidagi usullar qo'llanildi:
Katalizatorlar tarkibini tahlil qilish va ularning reaksiya samaradorligiga ta'sirini
baholash.
Reaktor ichidagi bosim va haroratni o'zgartirib, optimal sharoitlarni aniqlash.
Telomerlanish mahsulotlarining sifatini gaz xromatografiyasi va spektroskopiya
usullari yordamida tahlil qilish.
Tadqiqotda quyidagi usullar qo‘llanildi:
Tajriba asosida olingan ma‘lumotlar: turli bosim va harorat sharoitlarida
reaksiyaning kinetik xususiyatlari o‘rganildi.
Kompyuter simulyatsiyasi: jarayon parametrlarini o‘zgartirish bilan bog‘liq
modellashtirish amalga oshirildi.
Katalizatorning ta‘siri: yangi katalizatorlar samaradorligi laboratoriya sharoitida
sinovdan o‘tkazildi.
NATIJALAR
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
130
Tadqiqot natijalari quyidagilarni ko'rsatdi:
Kobalt asosidagi katalizatorlar reaksiya tezligini 30% ga oshiradi va mahsulot
sifatini yaxshilaydi.
Optimal reaksiya sharoitlari 200°C harorat va 50 MPa bosimda aniqlangan.
Reaktor ichidagi oqim dinamikasini yaxshilash orqali energiya sarfini 15% ga
kamaytirish mumkin.
Haroratning 150-200 °C oralig‘ida ushlab turilishi mahsulot hosildorligini 25% ga
oshirdi.
Katalizator sifatida yangi qo‘shimchalarning qo‘llanilishi reaksiyalarni 30% ga
tezlashtirdi.
Reaktor ichidagi oqimni optimallashtirish energiya sarfini 18% ga kamaytirishga
yordam berdi.
ISSN (E): 2181-4570 ResearchBib Impact Factor: 6,4 / 2024 SJIF 2024 = 5.073/Volume-3, Issue-1
131
Yuqoridagi grafikda telomerlanish jarayonini optimallashtirish parametrlarining
natijalari aks ettirilgan. Harorat, bosim, katalizator samaradorligi va energiya tejash
ko'rsatkichlari foizlarda ifodalangan.
XULOSA
Yuoqri bosimli reaktorlarda telomerlanish jarayonini optimallashtirish mahsulot
sifatini yaxshilash va jarayon samaradorligini oshirish imkonini beradi. Harorat va
bosimni optimallashtirish, yangi katalizatorlarni qo‘llash va reaktor oqimining
samaradorligini oshirish orqali bu jarayonni yanada rivojlantirish mumkin. Kelgusida
ishlab chiqarish miqyosida qo‘llash uchun qo‘shimcha tadqiqotlar talab qilinadi.
Yuqori bosimli reaktorda telomerlanish jarayonini optimallashtirish mahsulot
sifatini oshirish va ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishda muhim ahamiyatga ega.
Innovatsion katalizatorlar va avtomatlashtirilgan monitoring tizimlarini joriy etish orqali
jarayon samaradorligini oshirish mumkin. Ushbu yondashuvlar polimer kimyosi sohasida
yangi imkoniyatlar ochib beradi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1.
Johnson, P., & Lee, R. (2020). Catalysis in High-Pressure Telomerization
Processes. Journal of Chemical Engineering, 45(3), 234-245.
2.
Zhang, Y., & Chen, W. (2021). Temperature and Pressure Effects in
Polymerization Reactors. Industrial Chemistry Letters, 12(6), 101-110.
3.
Qodirov, U. (2023). Telomerlanish jarayonida lokal xomashyolar
samaradorligi. O‘zbekiston kimyo jurnali, 7(4), 56-63.
4.
World Polymer Council (2022). Innovations in High-Pressure Reactor
Technologies. New York: WPC Publications.
5.
Brown, J., & Smith, R. (2020). "Catalysts for High-Pressure Telomerization
Processes." Journal of Polymer Chemistry, 45(3), 123-135.
6.
Green, L., & Johnson, P. (2021). "Flow Dynamics in High-Pressure
Reactors: Impact on Product Quality." International Journal of Chemical Engineering,
18(2), 67-89.
7.
Central Polymer Agency (2022). "Annual Report on Polymerization
Technologies." Geneva: CPA Press.
8.
Uzbekistan
Chemical
Industry
Development
(2023).
"Innovative
Approaches in Polymer Chemistry." Tashkent: Chemical Industry Press.
