Universal International Scientific Journal
151
1
Kamoldinova Mubina Akmaljon qizi.,
2
Axmedov Anvar Tursunboyevich
1
Andijon davlat universiteti biologiya ta’lim yo‘nalishi 1-bosqich talabasi
1
Andijon davlat universiteti biologiya Zoologiya va biokimyo kafedrasi o‘qituvchisi
Uzbekistan
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot olma bog‘lariga ta’sir qiluvchi asosiy zararkunandalarni, ularning
biologik xususiyatlari, rivojlanish tsikllari va ekologik ta’sirini keng qamrovli tahlil qiladi. Asosiy
zararkunandalar, jumladan, olma qurti (Cydia pomonella), olma meva yemiri (Hoplocampa testudinea),
yaproq yemiri (Phyllonorycter blancardella), olma shira (Aphis pomi) va olma kanasi (Tetranychus urticae)
o‘rganiladi. Har bir zararkunandaning hayotiy tsikli, ko‘payish xususiyatlari va ekologik afzalliklari batafsil
bayon etiladi, ularning mavsumiy faolligi va olma daraxtlariga yetkazadigan zarari ta’kidlanadi. Masalan,
olma qurti yiliga 2-3 avlod beradi, lichinkalari tuproqda yoki po‘stloqda qishlaydi, olma shira esa issiq va
nam sharoitda tez ko‘payadi. Tadqiqot biologik, kimyoviy va agrotehnik usullarni birlashtirgan
integratsiyalashgan zararkunandalarga qarshi kurash strategiyalariga e’tibor qaratadi, bu olma
yetishtirishdagi iqtisodiy yo‘qotishlarni kamaytirishga xizmat qiladi. Ushbu ish mo‘tadil agroekotizimlarda
zararkunandalar dinamikasini tushunishga hissa qo‘shadi va barqaror bog‘dorchilik amaliyotlarini qo‘llab-
quvvatlaydi.
UNIVERSAL XALQARO ILMIY
JURNAL
OLMA ZARARKUNANDALARI VA ULARNING RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI
Universal International Scientific
Year: 2025 Issue: 2 Volume: 4
Published: 21.04.2025
International indexes
Universal International Scientific Journal
15
2
Kalit so‘zlar:
Olma zararkunandalari, olma biti, olma kurti, olma kuyasi, rivojlanish bosqichlari,
zararkunandalarni kuzatish, mevali bog'lar, iqlim sharoitlari, harorat ta'siri, kurashish usullari.
Аннотация:
Данное исследование представляет всесторонний анализ основных вредителей,
поражающих яблоневые сады, с акцентом на их биологические характеристики, циклы развития и
экологическое воздействие. Рассматриваются ключевые вредители, включая яблонную плодожорку
(Cydia pomonella), яблонного пилильщика (Hoplocampa testudinea), листовую моль (Phyllonorycter
blancardella), яблонную тлю (Aphis pomi) и паутинного клеща (Tetranychus urticae). Подробно
описаны жизненные циклы, репродуктивные особенности и экологические предпочтения каждого
вредителя, подчеркивается их сезонная активность и механизмы нанесения ущерба яблоням.
Например, яблонная плодожорка дает 2–3 поколения в год, а её личинки зимуют в почве или коре,
тогда как яблонная тля быстро размножается в тёплых и влажных условиях. Исследование
акцентирует внимание на стратегиях интегрированной борьбы с вредителями, объединяющих
биологические, химические и агротехнические методы, что способствует снижению экономических
потерь в яблоневом производстве. Работа вносит вклад в понимание динамики вредителей в
умеренных агроэкосистемах и поддерживает практики устойчивого садоводства.
Ключевые слова:
Вредители яблони, яблонная тля, парша яблони, яблонная плодожорка,
стадии развития, мониторинг вредителей, сады, климатические условия, температурные эффекты,
методы борьбы.
Abstract:
This study provides a comprehensive analysis of the primary pests affecting apple
orchards, focusing on their biological characteristics, developmental cycles, and ecological impacts. Key
pests, including the codling moth (Cydia pomonella), apple sawfly (Hoplocampa testudinea), leaf miner
(Phyllonorycter blancardella), apple aphid (Aphis pomi), and spider mite (Tetranychus urticae), are
examined. Each pest’s life cycle, reproductive patterns, and environmental preferences are detailed,
highlighting their seasonal activity and damage mechanisms on apple trees. The codling moth, for instance,
produces 2–3 generations annually, with larvae overwintering in soil or bark, while the apple aphid exhibits
rapid reproduction under warm, humid conditions. The study emphasizes integrated pest management
strategies, combining biological, chemical, and cultural methods to mitigate economic losses in apple
production. This work contributes to the understanding of pest dynamics in temperate agroecosystems and
supports sustainable orchard management practices.
Keywords:
Apple pests, apple aphid, apple scab, apple moth, development stages, pest monitoring,
orchards, climatic conditions, temperature effects, control methods.
Language:
Uzbek
Universal International Scientific Journal
15
3
Citation:
Kamoldinova , M., & Akhmedov , A. (2025). APPLE PESTS AND THEIR
DEVELOPMENT FEATURES. Universal International Scientific Journal, 2(4), 151–156. Retrieved from
https://universaljurnal.uz/index.php/jurnal/article/view/1511
Doi:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15274092
Copyright © 2025 by author(s) and Scientific Research Publishing Inc. This work is licensed under
the
Creative
Commons
Attribution
International
License
(CC
BY
4.0).
http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/
TADQIQOT
METODLARI:
Mevali bog'lar qishloq xo'jaligining muhim
tarmog'i hisoblanib, O'zbekistonda olma
yetishtirish ahamiyatli o'rin tutadi. Biroq,
olma hosildorligiga ta'sir ko'rsatuvchi
asosiy omillardan biri zararkunandalar
hisoblanadi.
Ushbu
zararkunandalar
nafaqat hosildorlikni pasaytiradi, balki
meva sifatiga ham salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Olma zararkunandalari ichida eng keng
tarqalganlari olma biti, olma kurti va olma
kuyasi
bo'lib,
ularning
biologik
xususiyatlari va rivojlanish bosqichlarini
o'rganish orqali ularga qarshi samarali
kurash choralarini ishlab chiqish mumkin.
O'zbekistonda va Markaziy Osiyo
mintaqasida iqlim sharoitlarining o'ziga
xosligi tufayli, bu zararkunandalar tez
ko'payishi va tarqalishi mumkin. Ayniqsa,
bahor va yoz oylarida, haroratning
ko'tarilishi bilan olma zararkunandalari
faollashadi va ko'payish sur'ati ortadi.
Ushbu maqolada olma bitlari, olma kurti va
olma kuyasining morfologik tuzilishi,
rivojlanish bosqichlari, faollik davrlari va
tarqalish xususiyatlari tadqiq etilgan.
Ushbu
tadqiqotda
quyidagi
metodlardan foydalanilgan:
1.
Kuzatuv
metodi
-
olma
zararkunandalarining
natural
sharoitda
rivojlanish
bosqichlarini
va
faollik
davrlarini kuzatish orqali ma'lumotlar
to'plash.
2. Tahlil va sintez metodi -
to'plangan ma'lumotlarni tizimlashtirish va
zararkunandalarning
biologik
xususiyatlarini aniqlash.
3.
Taqqoslash
metodi
-
turli
zararkunanda
turlarining
rivojlanish
xususiyatlarini va ularga ta'sir etuvchi
omillarni taqqoslash.
4. Laboratoriya tadqiqot metodi -
zararkunandalarning
laboratoriya
sharoitida o'rganish, ularning rivojlanish
bosqichlarini aniq harorat va namlik
sharoitlarida
kuzatish.##
TADQIQOT
NATIJALARI VA MUHOKAMA
Olma biti va uning xususiyatlari
Olma biti (Aphis pomi) mevali
bog'larning keng tarqalgan zararkunandasi
hisoblanib, O'zbekiston, Qozog'iston va
boshqa Markaziy Osiyo mamlakatlarida
iqlim sharoiti tufayli
tez ko'payish
imkoniyatiga ega. Olma bitlarining tana
uzunligi 1-3 mm, yumshoq teri bilan
qoplangan bo'lib, ular rangiga ko'ra yashil,
qora, qo'ng'ir, yog'ochrang (turiga qarab)
Universal International Scientific Journal
15
4
bo'lishi mumkin. Bu hasharotlar maxsus
xartum orqali o'simlik shirasini so'rib
oziqlanadi va o'simliklarning o'sishiga
hamda hosilga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Olma bitlarining rivojlanishi to'rtta
asosiy bosqichdan iborat:
1. Tuxum bosqichi - kuz faslida
urg'ochi bitlar daraxt tanasi yoki barglari
ostiga to'q qora tuxum qo'yadi. Bu
tuxumlar -20°C gacha bo'lgan sovuqqa
chidamli bo'lib, qishni shu shaklda
o'tkazadi.
2. Lichinka bosqichi - bahorda
harorat 10-12°C ga yetganda, tuxumlardan
lichinkalar (nimfalar) chiqadi. Lichinkalar
darhol yosh barg va novdalarga ko'chib,
ularni so'rib oziqlanadi. Bu bosqichda ular
2-3 marta tukaladi va katta bitga aylanadi.
3. Katta bitlar (imago) bosqichi -
lichinkalar katta bitlarga aylangach, ular
tez ko'payadi. Bitlarning qanotli va
qanotsiz shakllari mavjud bo'lib, qanotsiz
bitlar shu joyning o'zida ko'payishda
davom etadi, qanotli bitlar esa yangi
o'simliklarga tarqaladi.
Olma bitlarining ko'payishi va
tarqalishi haroratga bog'liq:
- 10-12°C - tuxumdan lichinka
chiqadi
- 20-25°C - eng optimal ko'payish
harorati
- 30°C va yuqori - bitlar faoliyati
susayadi, ko'payishi sekinlashadi
- 0°C va past - tuxumlar qishlab
qoladi, katta bitlar esa yo'qoladi
Olma kuyasi va uning xususiyatlari:
Olma kuyasi (Cydia pomonella) ham
mevali
bog'larda
keng
tarqalgan
zararkunanda
hisoblanadi.
Bu
zararkunanda
Markaziy
Osiyo
(O'zbekiston,
Qozog'iston,
Tojikiston,
Qirg'iziston) mintaqasida, ayniqsa mo''tadil
va iliq iqlimli joylarda ko'p uchraydi.
Olma kuyasi to'liq metamorfozga
ega hasharot bo'lib, uning rivojlanish
bosqichlari quyidagilardan iborat:
1. Tuxum bosqichi - urg'ochi kuyalar
meva yoki barg ustiga tuxum qo'yadi (bir
mavsumda 50-100 tuxum). Tuxumlar 0.5
mm atrofida bo'lib, ularning rangi avval oq,
keyin qizg'ish tusga kiradi. Harorat 15-
20°C bo'lsa, tuxumlar 6-10 kun ichida
ochiladi.
2. Lichinka (gusenitsa) bosqichi -
tuxumdan
chiqqan
lichinkalar
meva
po'stlog'idan o'tib, uning ichiga kirib
ketadi. Ularning uzunligi 10-15 mm bo'lib,
ranglari qizg'ish yoki qo'ng'ir tusda bo'ladi.
Lichinkalar meva shirasi bilan oziqlanib,
20-30 kun davomida rivojlanadi va meva
ichida yo'laklar hosil qilib, uning chirishga
olib keladi.
3. Qo'ng'iroqcha (kukolka) bosqichi
- lichinkalar mevani tark etib, po'stloq yoki
yerga tushib, u yerda qo'ng'iroqcha holatida
qishlaydi. Bu bosqich 2-4 hafta davom
etadi, lekin sovuq iqlimda qishni shu
holatda o'tkazadi.
4. Katta kuya (imago) bosqichi -
bahorda harorat 15-18°C ga yetganda, katta
kuyalar parvoz qila boshlaydi. Ular asosan
kechqurun va tungi soatlarda faol bo'ladi.
Universal International Scientific Journal
155
Urg'ochi kuyalar tuxum qo'yib, yangi
avlodni hosil qiladi.
Olma kuyasining tuzilishi: kattaligi
10-18 mm, rangi qo'ng'ir-sariq, qanotlarida
to'q qora nuqtalar bor. Olma kuyasining
ko'payishi va tarqalishi haroratga bog'liq:
- 15-20°C - tuxumlar ochiladi
- 20-25°C - lichinkalar tez o'sadi
- 30°C va yuqori - rivojlanish
susayadi
- 0°C va past - qishlash bosqichiga
o'tadi
Olma kurti va uning xususiyatlari:
Olma kurti (Cydia pomonella) mevali
bog'lardagi yana bir muhim zararkunanda
hisoblanadi. Bu zararkunanda Yevropa va
Osiyo,
jumladan,
Rossiya,
Ukraina,
O'zbekiston, Qozog'iston va Xitoyda keng
tarqalgan.
Olma kurtining tuzilishi: kattaligi 8-
18 mm, rangi kulrang-oq, qanotlarida to'q
qora nuqtalar bor. Lichinka (kurt) qizg'ish,
10-15 mm uzunlikda bo'ladi.
Olma kurti to'liq metamorfoz orqali
rivojlanadi:
1. Tuxum bosqichi - urg'ochi kuyalar
tuxumlarni meva va barg ustiga qo'yadi.
Har bir urg'ochi kuya 50-100 tuxum
qo'yishi
mumkin.
Harorat
15-25°C
bo'lganda tuxumlar 6-10 kun ichida
ochiladi.
2. Lichinka (kurt) bosqichi -
tuxumdan
chiqqan
lichinkalar
meva
po'stlog'ini teshib, uning ichiga kiradi.
Lichinkalar meva ichida 20-30 kun
davomida rivojlanadi. Bu bosqichda meva
shirasi
bilan
oziqlanadi
va
mevani
chirishga olib keladi.
3. Qo'ng'iroqcha (kukolka) bosqichi
- lichinkalar mevadan chiqib, yerda yoki
daraxt
po'stlog'ida
qo'ng'iroqchaga
aylanadi. Bu bosqich 2-4 hafta davom
etadi, lekin sovuq iqlimda qishni shu
holatda o'tkazadi.
4. Katta kuya (imago) bosqichi -
bahorda harorat 15-18°C ga yetganda, katta
kuyalar parvoz qila boshlaydi. Ular asosan
kechqurun va tungi soatlarda faol bo'ladi.
Urg'ochi kuyalar tuxum qo'yib, yangi
avlodni hosil qiladi.
Olma
kurtining
ko'payishi
va
rivojlanishi haroratga juda bog'liq bo'lib:
- +10°C va past - olma kurtining
rivojlanishi
to'xtaydi,
lichinkalar
va
qo'ng'iroqchalar qishlash rejimiga o'tadi
- +15°C - +18°C - tuxumlar ochila
boshlaydi,
lichinkalar
faol
ravishda
mevalarga kirib oziqlanadi
- +20°C - +25°C - olma kurtining
eng tez rivojlanadigan diapazoni
- +30°C va yuqori - rivojlanish
sekinlashadi, ba'zi
lichinkalar
nobud
bo'lishi mumkin
- +35°C - +40°C - bu haroratda olma
kurti deyarli rivojlanmaydi, aksariyat
tuxumlar ochilmay qoladi
XULOSA
Olma zararkunandalari (olma biti,
olma kuyasi va olma kurti)ning biologik
xususiyatlari va rivojlanish bosqichlarini
o'rganish natijasida quyidagi xulosalar
chiqarildi:
Universal International Scientific Journal
15
6
1.
Olma
zararkunandalarining
rivojlanishi va ko'payishi haroratga bog'liq
bo'lib,
optimal
harorat
20-25°C
hisoblanadi. Bu haroratda zararkunandalar
tez ko'payib, o'simliklarning zararlanish
darajasi ortadi.
2. Zararkunandalarning har bir turi
o'ziga xos rivojlanish bosqichlariga ega,
lekin ularning ko'pchiligi qishni tuxum
yoki qo'ng'iroqcha bosqichida o'tkazadi.
3.
Olma
zararkunandalarining
faollik davri asosan bahorda harorat 10-
15°C ga yetganda boshlanadi va yoz
davomida kulminatsiyaga yetib, kuzda
pasayadi.
4. Markaziy Osiyo va O'zbekiston
sharoitida iqlimning qulay bo'lishi tufayli
olma zararkunandalari tez ko'payadi va
sezilarli zarar yetkazadi.
Ushbu
ma'lumotlar
olma
zararkunandalariga qarshi kurashda muhim
ahamiyatga ega bo'lib, ularni hisobga olgan
holda himoya choralarini to'g'ri tanlash va
qo'llash meva hosildorligini oshirish va
sifatini yaxshilashga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ahmedov M.X., Zokirov I.I. "O'zbekistonda qishloq xo'jalik ekinlari zararkunandalari va ularga
qarshi kurash usullari". Toshkent, "Fan", 2018.
2. Ergashev A.K. "Mevali daraxtlar zararkunandalari va kasalliklari". Toshkent, "O'qituvchi", 2017.
3. Xolmatov B.R., Jurayev M.S. "Entomologiya asoslari". Samarqand, 2019.
4. Tashpulatov M.M. "O'simliklarni biologik himoya qilish". Toshkent, "Yangi asr avlodi", 2016.
5. Sulaymonov B.A., Kimsanboyev X.X. "Qishloq xo'jalik entomologiyasi". Toshkent, "Talqin",
2020.
6. Rasulov A.U. "Mevali bog'lar zararkunandalari monitoringi va prognozi". Toshkent, ToshDAU,
2019.
7. Qo'chqorov U.H. "O'simliklarni himoya qilishning zamonaviy usullari". Toshkent,
"Akademnashr", 2018.
8. Yusupov A.X. "Mevali daraxtlar zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari". Toshkent,
O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi, 2017.
9. Po'latov Z.A. "Entomologiya va biologik himoya". Toshkent, "O'zbekiston", 2016.
10. Mirzayev M.M., Sobirova M.D. "Mevali bog'lar agrotexnikasi va zararkunandalardan himoya
qilish". Toshkent, "Noshir", 2020.oq xo'jalik ekinlari zararkunandalari va ularga qarshi kurash usullari".
Toshkent, "Fan", 2018.
