Конституционные гарантии независимости судебной власти в Узбекистане

CC BY f
22-25
16
8
Поделиться
Косимов, Б. (2019). Конституционные гарантии независимости судебной власти в Узбекистане. Обзор законодательства Узбекистана, (3), 22–25. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/12653
Б Косимов, Ташкентский государственный юридический университет

учитель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В статье проанализированы особенности гарантий независимости судебной власти, предусмотренные Конституции Республики Узбекистан. Также, особое внимание уделено теоретическим основам независимости судебной власти. Предлагается новая классификация независимости судебной власти.

Похожие статьи


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2019

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

22

юкламасини

белгилаш

,

бу

асосида

эса

,

ҳудудлардаги

адвокатларнинг

сонини

белгилаш

лозим

.

Мазкур

таклифларни

ҳаётга

татбиқ

этиш

мамлакатимизда

адвокатура

институтини

янада

такомиллаштиришга

,

жисмоний

ва

юридик

шахсларнинг

малакали

юридик

ёрдам

олиш

имкониятини

янада

оширишга

хизмат

қилади

.

Адабиётлар

рўйхати

:

1.

Мирзиёев

Ш

.

Билимли

авлод

буюк

келажакнинг

,

тадбиркор

халқ

фаровон

ҳаётнинг

,

дўстона

ҳамкорлик

эса

тараққиётнинг

кафолатидир

.

Қаранг

//

Халқ

сўзи

// 2018

йил

8

декабрь

,

253 (7211)

2. “

Россия

Федерациясида

адвокатлик

фаолияти

ва

адвокатура

тўғрисида

ги

2002

йил

31

майдаги

63-

сон

Федерал

қонун

.

Федеральный

закон

от

31.05.2002

N 63-

ФЗ

(

ред

.

от

29.07.2017) "

Об

адвокатской

деятель

-

ности

и

адвокатуре

в

Российской

Федерации

3.

Рустамбаев

М

.

Х

.,

Тухташева

У

.

А

.

Ўзбекистон

Республикасида

суд

ҳокимияти

ва

суд

-

ҳуқуқ

ислоҳоти

.

Т

.:

ТДЮИ

нашриёти

, 2009, –

Б

.440-441.

4.

Саломов

Б

.

Инсон

ҳуқуқларини

ҳимоя

қилишда

адвокатуранинг

роли

. //

Инсон

ҳуқуқларини

суд

ва

суддан

ташқарида

ҳимоя

қилиш

муаммолари

мавзусидаги

илмий

-

амалий

анжуман

материаллари

. –

Т

.:

ТДЮИ

нашриёти

, 2005. – 239 -

бет

.

5.

Ўзбекистон

Республикаси

Адвокатлар

палатасининг

маълумоти

.

6.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2019

йил

17

январдаги

“2017-2021

йилларда

Ўзбекистон

Республикасини

ривожлантиришнинг

бешта

устувор

йўналиши

бўйича

Ҳаракатлар

стратегиясини

Фаол

инвестициялар

ва

ижтимоий

ривожланиш

йили

да

амалга

оширишга

оид

Давлат

дастури

тўғрисида

ПФ

5635-

сон

Фармони

. http://lex.uz/docs/4168749

7.

Яневский

К

.

Адвокат

и

адвокатура

в

России

. –

М

.:

Юрид

.

лит

., 1992. -

С

. 15.

Б

.

Қосимов

,

ТДЮУ

ўқитувчиси

ЎЗБЕКИСТОНДА

СУД

ҲОКИМИЯТИ

МУСТАҚИЛЛИГИНИНГ

КОНСТИТУЦЯВИЙ

КАФОЛАТЛАРИ

Аннотация

:

мазкур

мақолада

Ўзбекистон

Республикаси

Конституциясида

назарда

тутилган

суд

ҳокимияти

мустақиллиги

кафолатининг

ўзига

хос

хусусиятлари

таҳлил

этилган

.

Шунингдек

,

суд

ҳокимиятининг

назарий

жиҳатларига

алоҳида

эътибор

қаратилган

.

Суд

ҳокимияти

мустақиллигини

янгича

асосда

таснифлаш

таклиф

этилган

.

Калит

сўзлар

:

суд

ҳокимияти

,

судлар

,

судья

,

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

.

Аннотация

:

в

статье

проанализированы

особенности

гарантий

независимости

судебной

вла

-

сти

,

предусмотренные

Конституции

Республики

Узбе

-

кистан

.

Также

,

особое

внимание

уделено

теоретиче

-

ским

основам

независимости

судебной

власти

.

Пред

-

лагается

новая

классификация

независимости

судебной

власти

.

Ключевые

слова

:

судебная

власть

,

суды

,

судья

,

независимость

судебной

власти

.


Annotation:

the article analyzes the peculiarities of

ensuring judicial independence by the Constitution of the
Republic of Uzbekistan. In addition, theoretical aspects of
judicial independence are scrutinized. It is suggested to
classify judicial independence based on a new approach.

Keywords:

judicial authority, courts, judge, judicial in-

dependence.

Ҳар

бир

демократик

давлатда

инсон

ва

фуқароларнинг

бузилган

ҳуқуқларининг

қайта

тикланиши

ва

давлатнинг

бузилган

қонунлари

ҳимояси

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

бўлмиш

қатъий

принципга

таянган

одил

судлов

ёрдамида

амалга

оширилиши

талаб

этилади

.

Агар

суд

ҳокимияти

том

маънода

мустақил

бўлса

,

одил

судловнинг

рўёбга

чиқишига

шу

даражада

имкон

туғилади

.

Суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

аслида

фақатгина

конституциявий

ҳуқуқ

соҳасининг

нормалари

ва

конституциявий

ҳуқуқ

фани

доирасида

ўз

ечимини

топадиган

масала

эмас

.

Ривожланган

демократик

давлатларда

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

масаласи

нафақат

турли

ҳуқуқшунослик

фанлари

,

шунингдек

,

сиёсатшунослик

,

иқтисодиёт

ва

социология

ҳамда

бошқа

шу

каби

ижтимоий

фанларнинг

ҳам

доимий

диққат

марказида

бўлиб

келмоқда

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2017

йил

7

февралдаги

Ўзбекистон

Республикасини

янада

ривожлантириш

бўйича

Ҳаракатлар

стратегияси

тўғрисида

ги

Фармонида

судьяларга

ғайриқонуний

тарзда

таъсир

ўтказишга

йўл

қўймаслик

бўйича

таъсирчан

чоралар

кўриш

,

суднинг

мустақиллиги

тамойилини

ҳар

томонлама

тадбиқ

этиш

,

қонун

устуворлигини

таъминлаш

ва

суд

-

ҳуқуқ

тизимини

янада

ислоҳ

қилишнинг

устувор

йўналиши

сифатида

белгиланди

.

Конституциявий

ҳуқуқ

фанида

суд

ҳокимияти

мустақиллигини

таъминлашда

суд

ҳокимиятининг

ташкилий

-

ҳуқуқий

асосларини

ўрнатиш

ва

такомиллаштириш

,

бунда

энг

аввало

,

суд

ҳокимияти

тармоғининг

бошқа

ҳокимият

тармоқларидан

,


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2019

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

23

судьяларнинг

эса

низоларни

кўриб

чиқиб

ҳал

қилишда

ҳар

қандай

шахслар

,

биринчи

навбатда

,

бошқа

ҳокимият

тармоқларида

фаолият

олиб

борувчи

мансабдор

шахсларнинг

аралашувидан

мустақил

бўлиб

қолишларига

эътибор

қаратилади

.

Баъзи

ғарб

олимлари

мустақиллик

тушунчаси

аслида

нисбий

тушунча

эканини

таъкидлайдилар

.

Уларнинг

таъкидлашича

,

ҳар

қандай

индивид

ёки

ташкилот

аслида

мутлақ

мустақил

бўла

олмайди

.

Индивид

ўзининг

моддий

фаолиятида

мустақил

бўлган

тақдирда

ҳам

руҳан

бошқа

кимсаларга

таяниши

,

бусиз

эса

ҳаёт

кечира

олмаслиги

ёки

фаолиятдан

тўхташи

мумкинлигини

келтирадилар

.

Аммо

бундай

назарияни

илгари

сурган

олимлар

кўпроқ

ҳуқуқнинг

фалсафий

жиҳатларига

таянганларини

пайқаш

мушкул

эмас

.

Хусусан

,

америкалик

профессор

Жон

Фережоннинг

фикрича

, “

Мустақиллик

камида

икки

маънога

эгага

ўхшайди

.

Биринчи

маънода

мустақиллик

шуни

англатадики

,

унга

кўра

шахс

агар

бошқалардан

қўрқмай

ёки

ўзгаларнинг

аралашувисиз

бирон

хатти

-

ҳаракат

қила

олса

уни

мустақил

деса

бўлади

.

Бу

маънода

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

судьянинг

ўз

юритувидаги

ишни

қўрқувсиз

ёки

ноқонуний

жазолар

ёхуд

мукофотларни

кутмай

ҳал

этишда

эркин

бўлиши

кераклиги

ҳақидаги

ғоядир

”[1].

Олим

яна

бошқа

фикрни

келтириб

ўтади

.

Унга

кўра

Агар

бир

инсон

ёки

ташкилот

ўз

юритувидаги

ишни

ўзга

шахс

ёки

ташкилотга

таянмасдан

ҳал

этишга

қодир

бўлмаса

,

биз

бундай

инсонни

ёки

ташкилотни

бир

-

бирига

қарам

деб

ҳисоблаймиз

.

Бу

маънода

федерал

суд

тизими

конгрессга

ва

президентга

юрисдикция

ва

суд

қарорларини

ижро

этиш

масалаларида

институционал

жиҳатдан

тобеъдир

”[1].

Шунинг

учун

,

олим

суд

тизимини

мустақил

судьялардан

иборат

қарам

тузилма

,

дея

ҳисоблаш

тарафдори

.

Назаримизда

олимнинг

юқоридаги

фикрига

қўшилиб

бўлмайди

.

Бунинг

боиси

шундаки

, “

давлат

ҳокимияти

тармоқлари

ўртасида

тийиб

туриш

ва

мувозанат

сақлаш

принципи

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

тушунчасини

инкор

этмайди

.

Америка

Қўшма

Штатларида

,

жумладан

Ўзбекистонда

ҳам

суд

ҳокимиятининг

юрисдикция

масаласида

қонун

чиқарувчи

ҳокимиятга

боғлиқ

экани

аслида

қонун

чиқарувчи

ҳокимият

тармоғининг

суд

ҳокимияти

тармоғини

тийиб

туришини

англатади

.

Америка

Қўшма

Штатларининг

Олий

суди

,

Ўзбекистонда

эса

Конституциявий

суднинг

парламент

томонидан

қабул

қилинган

қонунларни

конституцияга

мос

эканини

аниқлаш

ваколатига

эга

экани

суд

ҳокимиятининг

қонун

чиқарувчи

ҳокимиятни

тийиб

туришини

англатади

.

Бундай

тийиб

туриш

ҳокимият

тармоқларини

ўзаро

бир

-

бирига

қарам

қилиб

қўймайди

,

балки

ҳокимиятнинг

якка

субъект

ихтиёрида

жам

бўлишининг

олдини

олади

.

Профессор

Ғ

.

Абдумажидовнинг

аниқлашича

,

Судьяларнинг

мустақиллиги

тамойилининг

моҳияти

суднинг

ташқаридан

аралашувисиз

,

қандайдир

тазйиқсиз

ёки

бошқача

таъсир

кўрсатишсиз

,

қонун

талабларига

қатъий

риоя

қилган

ҳолда

масъул

қарорлар

қабул

қилиши

учун

реал

имконият

берадиган

шароитларни

таъминлашга

интилишдан

иборат

”[8].

Олим

суднинг

мустақиллиги

иккита

элементнинг

бирлашмасидан

иборатлигини

кўрсатиб

ўтади

.

Улар

:

1.

Суд

ҳокимиятининг

ташкилий

мустақиллиги

.

Бу

суд

ҳокимияти

тармоғининг

қонун

чиқарувчи

ва

ижро

этувчи

ҳокимият

тармоқларига

бўйсунмаслиги

ва

унинг

мустақиллиги

ва

холислигини

англатади

.

Бошқа

ҳокимият

тармоқлари

суд

ҳокимиятига

тегишли

масалалар

юзасидан

қарор

қабул

қилолмайди

.

2.

Судьяларнинг

функционал

мустақиллиги

.

Бу

судьяларнинг

ишни

кўриб

ҳал

қилишда

фақат

қонунларга

риоя

этишларини

билдиради

.

Профессор

М

.

Рустамбоев

ва

Е

.

Никифорова

ўз

тадқиқотларида

олим

Ғ

.

Абдумажидов

томонидан

илгари

сурилган

ғояларни

қўллаб

-

қувватлайдилар

[3].

Профессор

Ҳ

.

Бобоев

Суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

судларнинг

мустақиллигини

ҳам

англатади

”,

дея

таъкидлайди

[10].

Олима

Ф

.

Муҳиддинованинг

фикрига

кўра

Судларнинг

мустақиллиги

Конституция

билан

судларга

юклатилган

вазифаларни

ҳал

этишда

бошқа

ҳокимият

тармоқларининг

аралашмасликларини

талаб

этади

[2].

Профессор

О

.

Ҳусановнинг

таъкидлашича

, “

Суд

мустақиллиги

судьянинг

мустақиллиги

ёки

унинг

аксини

ҳам

англатади

.

...

Суд

ҳокимиятининг

таъсирчанлиги

,

аввало

,

судлар

ва

судьяларнинг

мустақиллигига

боғлиқ

.

...

Судьялар

мустақил

ҳисобланадилар

.

Улар

сиёсий

партиялардан

холидирлар

.

Улар

бирон

органга

ёки

мансабдор

шахсга

бўйсунмайдилар

.

Судьялар

фақат

қонунга

бўйсунадилар

.

Одил

судловни

амалга

оширишда

судларнинг

фаолиятига

бирон

тарзда

аралашиш

таъқиқланади

[8].

Яна

бир

бошқа

тажрибали

амалиётчи

Б

.

Жамоловнинг

тадқиқотига

кўра

суд

ҳокимиятининг

мустақаллиги

ташқи

ва

ички

томонларга

эга

.

Ташқи

томон

судларнинг

бошқа

ҳокимият

органлари

ва

жамоат

ташкилотларидан

мустақиллигини

билдиради

,

ички

томон

суд

ҳокимияти

ва

судьяларнинг

одил

судловни

амалга

ошириш

жараёнидаги

мустақиллигини

англатади

[2].

Бизнингча

,

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

структуравий

ва

индивидуал

хилларда

бўлиши

мумкин

.

Структуравий

мустақиллик

суд

ҳокимиятининг

бутунлигича

бошқа

давлат

ва

нодавлат

тузилмалардан

мустақиллиги

ва

суд

ҳокимияти

доирасидаги

суд

органларининг

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллигини

англатади

.

Фикримизча

,

суд

ҳокимиятининг

структуравий

мустақиллиги

қуйидаги

белгилар

билан

характерланади

: 1)

суд

ҳокимиятининг

яхлит

тарзда

қонун

чиқарувчи

ва

ижро

этувчи

ҳокимиятлардан

мустақиллиги

; 2)

суд

ҳокимиятининг

давлат

ҳокимияти

тармоқларининг

бирортасига

мансуб

бўлмаган

,

бироқ

ҳозирда

алоҳида

мақомга

эга

бўлган

давлат

органларидан

мустақиллиги

; 3)

суд

ҳокимиятининг

фуқаролик

жамиятининг

ҳар

қандай

институтларидан

мустақиллиги

;

4)

суд

ҳокимиятининг

олий

органларининг

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллиги

; 5)

қуйи

турувчи

судларнинг

ўзидан

юқори

турувчи

судлардан

мустақиллиги

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси

106-

моддасига

кўра

Ўзбекистон

Республикасида

суд

ҳокимияти

қонун

чиқарувчи

ва

ижро

этувчи

ҳокимиятлардан

,

сиёсий

партиялардан

,

бошқа

жамоат

бирлашмаларидан

мустақил

ҳолда

иш

юритади

”[7].

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституциясида

акс

этган

мазкур

норма

суд

ҳокимиятининг

айни

структуравий

мустақиллигига

мос

келади

.

Бу

нормада

структуравий

мустақилликнинг

юқоридаги

келтирилган

барча

белгилари

қамраб

олинмаган

.

Улардан

суд

ҳокимиятининг

яхлит

тарзда

қонун

чиқарувчи

ва

ижро

этувчи

ҳокимиятлардан

мустақиллиги

ва

суд

ҳокимиятининг

фуқаролик

жамиятининг

ҳар

қандай


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2019

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

24

институтларидан

мустақиллиги

каби

биринчи

ва

учинчи

белгилари

кўзга

ташланади

.

Аммо

суд

ҳокимиятининг

давлат

ҳокимияти

тармоқларининг

бирортасига

мансуб

бўлмаган

,

бироқ

ҳозирда

алоҳида

мақомга

эга

бўлган

давлат

органларидан

мустақиллиги

масаласи

очиқ

қолгандек

кўринади

.

Ҳозирда

давлат

ҳокимияти

тизимида

Ўзбекистон

Республикасининг

Марказий

сайлов

комиссияси

,

Ўзбекистон

Республикаси

Марказий

банки

,

Ўзбекистон

Республикаси

Ҳисоб

палатаси

,

Прокуратура

органлари

,

Миллий

хавфсизлик

хизмати

органлари

каби

шундай

субъектлар

борки

,

улар

давлат

ҳокимиятининг

бирорта

тармоғига

мансуб

эмас

.

Ҳозирда

ушбу

давлат

органлари

алоҳида

мақомга

эга

бўлган

давлат

органлари

сифатида

талқин

этиб

келинмоқда

.

Конституция

суд

ҳокимиятининг

жамоат

ташкилотининг

бир

тури

бўлган

сиёсий

партиялардан

мустақил

эканини

алоҳида

таъкидлаб

ўтади

.

Шунингдек

, “

бошқа

жамоат

бирлашмаларидан

деган

сўзлар

билан

жамоат

бирлашмаларининг

сиёсий

партиялардан

ташқари

бошқа

хиллари

назарда

тутилади

.

Бироқ

Конституциянинг

мазкур

нормасида

давлат

ҳокимиятининг

бирор

тармоғига

мансуб

бўлмаган

бошқа

давлат

ҳокимияти

органлари

,

яъни

алоҳида

мақомга

эга

давлат

органларидан

мустақиллиги

масаласи

эътибордан

четта

қолгандек

.

Юқорида

келтирилган

таҳлилдан

келиб

чиқиб

,

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси

106-

моддасини

давлат

ҳокимияти

ва

бошқарувини

ташкил

этишнинг

ҳозирги

замон

тенденциясидан

келиб

чиққан

ҳолда

қайта

кўриб

чиқиш

суд

ҳокимияти

мустақиллигини

янада

кучайишга

хизмат

қилган

бўлар

эди

.

Суд

ҳокимиятининг

структуравий

мустақиллигини

таъминлашда

суд

ҳокимияти

олий

органларининг

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллиги

ва

қуйи

турувчи

судларнинг

ўзидан

юқори

турувчи

судлардан

мустақиллиги

муҳим

аҳамиятга

эга

.

Афсуски

,

илмий

манбаларда

суд

ҳокимияти

структуравий

мустақиллигининг

мана

шу

жиҳатига

камроқ

эътибор

қаратиб

келинмоқда

.

Суд

ҳокимияти

олий

органлари

Конституциявий

суд

,

Олий

суд

,

Олий

хўжалик

судининг

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллиги

Конституция

ва

қонунларнинг

умумий

мазмунидан

келиб

чиқади

.

Улар

ўзларига

тегишли

юрисдикция

доирасидаги

ишларнигина

ҳал

этишда

ваколатлидирлар

.

Қуйи

турувчи

судларнинг

ўзидан

юқори

турувчи

судлардан

мустақиллиги

масаласи

,

фикримизча

,

ҳар

бир

замон

ва

маконда

судлар

фаолиятида

энг

муҳим

ва

барқарор

ижтимоий

муносабат

бўлгани

сабабли

қонун

нормаси

даражасида

мустаҳкаманиши

керак

.

Бироқ

бу

муносабат

қонунда

эмас

,

балки

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

суди

Пленуми

ва

Олий

хўжалик

суди

Пленумининг

1996

йил

20

декабрдаги

1/60-

сонли

Суд

ҳокимияти

тўғрисида

ги

қарори

9-

бандининг

биринчи

хат

бошисида

ўз

ечимини

топган

.

Унда

келтирилишича

, “...

Республиканинг

туман

,

шаҳар

,

вилоят

,

ҳарбий

,

хўжалик

судлари

ва

Қорақалпоқистон

Республикаси

Олий

суди

юқори

судларга

фақат

процессуал

жиҳатдан

бўйсунадилар

”.

Қонун

устуворлиги

шароитида

суд

ҳокимиятининг

мустақиллигини

кучайтириш

мақсадида

Пленум

қарорида

келтирилган

бундай

тушунтиришни

ҳуқуқ

нормаси

шаклида

Ўзбекистон

Республикасининг

Судлар

тўғрисида

ги

Қонунида

акс

эттириш

мақсадга

мувофиқ

.

Шундай

қилинганда

суд

ҳокимиятининг

нафақат

бошқа

ҳокимият

тармоқларидан

мустақил

экани

,

шунингдек

,

суд

ҳокимияти

тармоғидаги

қуйи

ва

юқори

судларнинг

одил

судловни

амалга

оширишда

ўзаро

бир

-

биридан

мустақиллиги

ҳам

қонун

даражасида

ўз

аксини

топган

бўлар

эди

.

Суд

ҳокимиятининг

индивидуал

мустақиллиги

судьяларнинг

бошқа

давлат

ва

нодавлат

тузилмалар

ҳамда

уларнинг

мансабдор

шахсларидан

,

оддий

фуқаролар

ва

,

хаттоки

,

бир

суд

доирасидаги

судьялар

ёки

юқори

инстанция

судьяларидан

мустақиллигини

англатади

.

Суд

ҳокимиятининг

индивидуал

мустақиллиги

қуйидаги

белгилар

билан

характерланади

:

1)

судьяларнинг

бошқа

республика

ва

маҳаллий

давлат

ҳокимияти

органларининг

мансабдор

шахсларидан

мустақиллиги

; 2)

судьяларнинг

суд

раисларидан

мустақиллиги

; 3)

судьяларнинг

юқори

турувчи

суд

судьяларидан

мустақиллиги

; 4)

суд

ҳайъатларида

судьянинг

бошқа

судъялардан

мустақиллиги

;

5)

судъяларнинг

бошқа

ҳар

қандай

фуқаролардан

мустақиллиги

.

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси

112-

моддасига

кўра

Судьялар

мустақилдирлар

,

фақат

қонунга

бўйсунадилар

.

Судьяларнинг

одил

судловни

амалга

ошириш

борасидаги

фаолиятига

бирон

-

бир

тарзда

аралашишга

йўл

қўйилмайди

ва

бундай

аралашиш

қонунга

мувофиқ

жавобгарликка

сабаб

бўлади

” [7].

Мазкур

норма

суд

ҳокимиятининг

айни

индивидуал

мустақиллиги

мазмунига

мос

келади

. “

Судьялар

мустақилдирлар

,

фақат

қонунга

бўйсунадилар

жумласи

билан

шундай

маъно

англашиладики

,

одил

судловни

амалга

оширувчи

судья

юқорида

келтирилган

суд

ҳокимияти

индивидуал

мустақиллигининг

белгиларида

келтирилган

барча

субъектлар

республика

ва

маҳаллий

давлат

ҳокимияти

органларининг

мансабдор

шахслари

,

суд

раислари

,

юқори

турувчи

суд

судьялари

,

суд

ҳайъатидаги

бошқа

судьялар

,

фуқаролар

ва

юридик

шахслардан

мустақилдир

ва

шунинг

учун

бундай

субъектлар

томонидан

судьянинг

одил

судловни

амалга

ошириш

борасидаги

фаолиятига

аралашишлари

мумкин

эмас

.

Суд

ҳокимиятининг

индивидуал

мустақиллигини

таъминлашда

судьяларнинг

суд

раислари

,

уларнинг

ўринбосарлари

ва

юқори

суд

органларининг

судьяларидан

мустақил

бўлиб

қолишларига

доимий

эътиборни

қаратиш

лозим

.

Ўзбекистон

Республикаси

Олий

суди

Пленуми

ва

Олий

хўжалик

суди

Пленумининг

1996

йил

20

декабрдаги

1/60-

сонли

Суд

ҳокимияти

тўғрисида

ги

қарори

9-

бандининг

иккинчи

хатбошисида

бу

борада

шундай

дейилади

: “

Туман

,

шаҳар

,

вилоят

,

ҳарбий

,

хўжалик

судларининг

судьялари

шу

судларнинг

раислари

ва

уларнинг

ўринбосарларига

,

Олий

суднинг

ва

Олий

хўжалик

судининг

судьялари

эса

тегишлича

Олий

суднинг

Раиси

ва

унинг

ўринбосарларига

,

Олий

хўжалик

судининг

Раиси

ва

унинг

ўринбосарларига

фақат

ишларни

ташкиллаштириш

масалалари

бўйича

бўйсунадилар

”.

Суд

ҳокимиятининг

структуравий

ва

индивидуал

мустақиллиги

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси

106

ва

112-

моддаларида

алоҳида

-

алоҳида

келтирилган

бўлса

,

Ўзбекистон

Республикасининг

Судлар

тўғрисида

ги

Қонунида

эса


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2019

3

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

25

битта

модда

,

яъни

Суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

деб

номланган

4-

моддада

ўз

аксини

топган

.

Суд

ҳокимиятининг

структуравий

ва

индивидуал

мустақиллигини

бир

-

биридан

айри

ҳолда

тасаввур

этиб

бўлмайди

.

Улардан

бирининг

ўз

пайтида

мақсадга

мувофиқ

тарзда

таъминланмаслиги

иккинчисига

путур

етказади

.

Пировард

натижада

одил

судловга

путур

етади

.

Хўш

,

суд

ҳокимиятининг

структуравий

ва

индивидуал

мустақиллигини

таъминлаш

бир

хил

усуллар

билан

амалга

ошириладими

ёки

алоҳида

-

алоҳида

турли

хил

усуллар

билан

амалга

ошириладими

?

Суд

ҳокимияти

тармоғининг

структуравий

мустақиллиги

,

одатда

,

давлатнинг

асосий

қонуни

ҳисобланмиш

конституцияда

алоҳида

қайд

этиб

ўтилади

.

Бунда

суд

ҳокимиятининг

бошқа

ҳокимият

тармоқлари

ва

давлат

органлари

,

сиёсий

партиялар

ва

бошқа

жамоат

бирлашмаларидан

мустақил

эканига

алоҳида

эътибор

қаратилади

.

Хорижий

мамлакатларнинг

конституциявий

амалиётида

бундай

норма

одатда

конституциянинг

қонун

чиқарувчи

ва

ижро

этувчи

ҳокимият

органларига

тегишли

нормаларида

учрамайди

.

Бундан

асосий

мақсад

суд

ҳокимиятининг

мустақиллигига

урғу

бериш

ва

уни

кучайтириш

бўлса

ажаб

эмас

.

Шунингдек

,

суд

ҳокимиятининг

структуравий

мустақиллиги

суд

ҳокимияти

ва

бошқа

давлат

ҳокимияти

тармоқлари

ўртасида

тийиб

туриш

ва

мувозанат

сақлаш

принципини

самарали

тарзда

ташкил

этиш

йўли

билан

таъминланади

.

Суд

ҳокимияти

тармоғини

минимал

даражада

мустақил

деб

баҳо

бериш

учун

,

у

камида

ижро

этувчи

ҳокимият

тармоғидан

мустақил

бўлиши

керак

.

Бу

борада

мустақиллик

йилларида

улкан

ишлар

амалга

оширилди

.

Хусусан

,

судьялик

лавозимига

номзодларни

тақдим

этиш

,

судьяларнинг

ваколатини

тўхтатиш

ва

муддатидан

олдин

тугатиш

,

уларга

нисбатан

интизомий

иш

юритувни

қўзғатиш

вазифалари

Адлия

вазирлиги

ваколатидан

чиқарилди

.

Ўзбекистон

Республикаси

Президентининг

2016

йил

21

октябрдаги

Суд

-

ҳуқуқ

тизимини

янада

ислоҳ

қилиш

,

фуқароларнинг

ҳуқуқ

ва

эркинликларини

ишончли

ҳимоя

қилиш

кафолатларини

кучайтириш

чора

-

тадбирлари

тўғрисида

ги

Фармони

[4]

суд

ҳокимиятининг

чинакам

мустақиллигини

таъминлаш

суд

-

ҳуқуқ

тизимини

янада

ислоҳ

қилиш

соҳасида

давлат

сиёсатининг

асосий

устувор

йўналишларидан

бири

эканини

белгилаб

берди

.

Судьялар

ваколат

муддатининг

қанчалик

даражада

давомий

экани

уларнинг

мустақиллигига

шу

даражада

таъсир

кўрсатади

.

Фармон

билан

қонунчиликда

судья

лавозимида

бўлишнинг

биринчи

маротаба

беш

йиллик

,

кейин

ўн

йиллик

муддатини

ва

шундан

сўнг

муддатсиз

даврини

белгилаш

назарда

тутилди

.

Фармон

асосида

кейинчалик

Судлар

тўғрисида

ги

Қонунга

ўзгартиш

ва

қўшимчалар

киритилди

.

Бундан

ташқари

,

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституциясига

киритилган

сўнгги

ўзгартиришга

кўра

Ўзбекистон

Республикаси

Судьялар

олий

кенгаши

судьялар

ҳамжамиятининг

органи

бўлиб

,

у

Ўзбекистон

Республикасида

суд

ҳокимиятининг

мустақиллиги

конституциявий

принципига

риоя

этилишини

таъминлашга

кўмаклашади

(111-

модда

)

[1].

Ўзбекистон

Республикаси

Судьялар

олий

кенгаши

тўғрисида

ги

Қонуннинг

7-

моддасида

Кенгашнинг

ваколатлари

мустаҳкамлаб

қўйилган

.

Унга

кўра

,

Судьялар

олий

кенгаши

суд

ҳокимияти

мустақиллигини

таъминлашга

кўмаклашишда

қуйидаги

ваколатлари

муҳим

ўрин

тутади

:

1.

Судьялик

лавозимларига

номзодларни

танлов

асосида

танлаш

,

энг

малакали

ва

масъулиятли

мутахассислар

орасидан

судьяларни

тайинлаш

,

шунингдек

раҳбар

судьялик

лавозимларига

кўрсатиш

учун

тавсия

бериш

асосида

судьялар

корпусини

шакллантириш

.

2.

Судьялар

дахлсизлиги

бузилишининг

ва

уларнинг

одил

судловни

амалга

ошириш

борасидаги

фаолиятига

аралашишнинг

олдини

олиш

бўйича

чора

-

тадбирлар

кўриш

.

3.

Судьяларни

интизомий

жавобгарликка

тортиш

тўғрисидаги

,

шунингдек

уларни

жиноий

ва

маъмурий

жавобгарликка

тортиш

учун

хулоса

бериш

ҳақидаги

масалани

кўриб

чиқиш

[2].

Бундай

вазифаларнинг

Судьялар

олий

кенгашига

берилиши

уларнинг

аксарият

қисми

судьялардан

иборат

бўлган

ҳамжамият

томонидан

кўриб

чиқилишига

сабаб

бўлади

.

Шунингдек

,

судьяларнинг

индивидуал

мустақиллигини

таъминлашда

муҳим

ўрин

тутади

.

Хулоса

ўрнида

таъкидлаш

жоизки

,

мамлакатимизда

суд

-

ҳуқуқ

тизимида

амалга

ошириб

келинаётган

изчил

,

тизимли

ва

кенг

кўламдаги

ислоҳотлардан

пировард

мақсад

бу

суд

ҳокимиятининг

мустақиллигини

амалда

таъминлашдир

.

Ушбу

ислоҳотларнингсуд

ҳокимиятининг

структуравий

ва

судьяларнинг

индивидуал

мустақиллигини

таъминлашга

қаратилиши

эса

муҳим

аҳамиятга

эга

.

Адабиётлар

рўйхати

1. John Ferejohn. Independent judges, dependent

judiciary: explaining judicial independence. Southern
California Law Review. Vol. 72:353. 1999. –

Б

.355.

2.

Б

.

Жамолов

.

Суд

ҳокимияти

. HUQUQ va BURCH.

N 11, 2008. –

Б

.35.

3.

Рустамбоев

М

.

Ҳ

.,

Никифорова

Е

.

Н

.

Ҳуқуқни

муҳофаза

қилиш

органлари

:

Олий

ўқув

юртлари

учун

дарслик

. –

Т

.: ZAR QALAM, 2005. –

Б

.94.

4.

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

, 2016

й

., 43-

сон

, 497-

модда

.

5.

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

, 2017

й

., 14-

сон

, 214-

модда

.

6.

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси

.

Т

.:

Ўзбекистон

, 2017.

−Б

.60.

7.

Ўзбекистон

Республикасининг

Конституцияси

.

Т

.:

Ўзбекистон

, 2017.

−Б

.64.

8.

Ўзбекистонда

суд

ҳокимияти

:

ислоҳотлар

даври

/

Муаллифлар

:

А

.

А

.

Полвон

-

зода

,

Г

.

А

.

Абдумажидов

ва

бошқалар

. –

Т

.:

Адолат

, 2002. –

Б

.35.

9.

Ф

.

Муҳиддинова

.

Суд

мустақиллиги

адолат

кафолати

. HUQUQ va BURCH. N 3, 2007. –

Б

.34.

10.

Ҳ

.

Бобоев

.

Судья

мустақилми

? //

Жамият

ва

бошқарув

.–N 2// 2000. –

Б

.24.

11.

Ҳусанов

.

О

.

Т

.

Конституциявий

ҳуқуқ

.

Дарслик

.

Т

.:

Адолат

, 2013. –

Б

.527.

Библиографические ссылки

John Ferejohn. Independent judges, dependent judiciary: explaining judicial independence. Southern California Law Review. Vol. 72:353. 1999. - Б.355.

Б.Жамолов. Суд хокимияти. HUQUQ va BURCH. N 11, 2008. - Б.35.

Рустамбоев M.X-, Никифорова E.H. ^укукни мухофаза килиш органлари: Олий уцув юртлари учун дарслик. - Т.: ZAR QALAM, 2005. - Б.94.

Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2016 й., 43-сон, 497-модда.

Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й„ 14-сон, 214-модда.

Узбекистан Республикасининг Конституцияси.

- Т.: Узбекистан, 2017. -Б.60.

Узбекистан Республикасининг Конституцияси.

- Т.: Узбекистан, 2017. -Б.64.

Узбекистонда суд хокимияти: ислохотлар даври / Муаллифлар: А.А.Полвон-зода, Г.А.Абдумажидов ва бошкалар. - Т.: Адолат, 2002. - Б.35.

Ф.Мухиддинова. Суд мустакиллиги - адолат кафолати. HUQUQ va BURCH. N 3, 2007. - Б.34.

Х-Бобоев. Судья мустакилми? //Жамият ва бошкарув.-N 2// 2000. - Б.24.

И.Хусанов.О.Т. Конституциявий ХУКУК- Дарслик. -Т.: Адолат, 2013.-Б.527.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов