ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
ҳаракатларни
амалга
ошириши
мумкин
бўлмасада
[1,
2-3
бетлар
].
Бироқ
бу
ўринда
гувоҳнома
фақат
муайян
бир
турдаги
товарни
ишлаб
чиқаришда
жой
номидан
фойдаланишга
бўлган
мутлақ
ҳуқуқларни
мустаҳкамлашини
эсдан
чиқармаслик
лозим
.
Шу
сабабли
ТКЧЖНни
рўйхатдан
ўтказиш
ва
фойдаланиш
тўғрисида
гувоҳнома
олиш
учун
топширилган
талабномада
айнан
қайси
турдаги
товар
учун
бундай
номдан
фойдаланиш
сўралаётганлиги
кўрсатилади
.
Бу
эса
ТКЧЖНга
бўлган
ижобий
ҳуқуқ
шу
ҳуқуқ
эгаси
учун
фақат
гувоҳномада
белгиланган
товарларга
нисбатан
қўлланилиши
мумкинлигини
англатади
.
Аксинча
,
тақиқлаш
ҳуқуқи
бирмунча
кенг
маънода
тушунилиши
мумкин
.
Зеро
,
бунда
гувоҳнома
эгаси
гувоҳнома
олмасдан
жой
номидан
фойдаланишни
тақиқлаш
билан
бирга
,
жой
номига
ўхшаш
номдан
фойдаланиб
товар
ишлаб
чиқаришни
тўхтатишни
ҳам
талаб
қилишга
ҳақли
бўлади
.
Мазкур
таҳлиллардан
келиб
чиқиб
, “
Товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
28-
моддаси
номини
“
Товар
келиб
чиққан
жой
номига
мутлақ
ҳуқуқ
” –
деб
номлаш
мақсадга
мувофиқдир
.
“
Товар
белгиси
,
хизмат
кўрсатиш
белгиси
ва
товар
келиб
чиққан
жой
номлари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
28-
моддаси
3-
қисмида
айнан
ТКЧЖНга
ўхшаш
бўлган
,
истеъмолчини
чалғишига
сабаб
бўлувчи
номлардан
фойдаланиш
мумкин
эмаслиги
ва
бундай
фойдаланиш
деганда
,
айнан
қайси
ҳолатлар
тушунилиши
белгиланган
.
Унга
кўра
,
товар
келиб
чиққан
жой
номидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
тўғрисидаги
гувоҳномаси
бўлмаган
шахсларнинг
товар
келиб
чиққан
жойнинг
рўйхатдан
ўтказилган
номидан
фойдаланишига
ҳатто
бунда
товар
келиб
чиққан
жойнинг
ҳақиқий
номи
кўрсатилган
ёки
ном
таржима
қилиб
ёхуд
“
кўринишдаги
”, “
турдаги
”, “
усулдаги
”
ва
шунга
ўхшаш
сўзларни
қўшиб
қўлланилган
тақдирда
ҳам
,
шунингдек
ҳар
қандай
товар
келиб
чиққан
жой
номи
ва
товарнинг
алоҳида
хусусиятлари
хусусида
истеъмолчини
чалғитиши
мумкин
бўлган
ўхшаш
белгилардан
фойдаланишга
йўл
қўйилмайди
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Гаврилов
Э
.
П
.,
Данилина
Е
.
А
.
Практика
охраны
наименований
мест
происхождения
товаров
:
что
изме
-
нилось
? //
Патенты
и
лицензии
. 2006. –
№
2. –
С
.2-3.
2.
Гульбин
Ю
.
Т
.
Гражданско
-
правовая
охрана
средств
индивидуализации
товаров
в
рыночных
усло
-
виях
:
Автореф
.
дис
…..
докт
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2010. –
С
.38.
3.
Оқюлов
О
.
Интеллектуал
мулк
ҳуқуқий
мақомининг
назарий
ва
амалий
муаммолари
. –
Тошкент
:
ТДЮИ
, 2004. –
Б
.166.
4.
Судариков
С
.
А
.
Право
интеллектуальной
собственности
. –
М
.:
Проспект
, 2010. –
С
.188.
5.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
кодексига
шарҳлар
.
Т
.2. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
Республикаси
Адлия
вазирлиги
, 2012. – 529
б
.
Н
.
Сулаймонова
,
ТДЮУ
Фуқаролик
процессуал
ва
иқтисодий
процессуал
ҳуқуқи
кафедраси
ўқитувчиси
ФУҚАРОЛИК
ПРОЦЕССИДА
СУД
ХАРАЖАТЛАРИ
ВА
ЖАРИМАЛАРИ
:
РОССИЯ
ВА
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИНИНГ
ҚИЁСИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикаси
ва
Россия
Федерациясининг
фуқаролик
процессларида
суд
харажатлари
ва
жарималари
билан
боғлиқ
масалаларнинг
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлили
акс
эттирилган
.
Шунингдек
,
икки
давлат
қонунчилигидаги
солиқ
соҳасидаги
афзаллик
ва
камчиликлар
,
суд
чиқимлари
билан
боғлиқ
масалалар
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
фуқаролик
процесси
,
фуқаролик
су
-
ди
,
суд
харажатлари
,
суд
жарималари
,
давлат
божи
,
даъво
баҳоси
,
суд
чиқимлари
.
Аннотация
:
в
данной
статье
отражается
сравни
-
тельно
-
правовой
анализ
вопросов
,
связанных
с
судеб
-
ными
расходами
и
штрафами
в
гражданском
процессе
Республики
Узбекистан
и
Российской
Федерации
,
а
также
проанализировано
преимущества
и
недостатки
в
налоговой
сфере
,
вопросы
связанные
с
судебными
издержками
в
законодательстве
двух
стран
.
Ключевые
слова
:
гражданский
процесс
,
граждан
-
ский
суд
,
судебные
расходы
,
судебные
штрафы
,
госу
-
дарственная
пошлина
,
цена
иска
,
судебные
издержки
.
Annotation:
in this article reflects a comparative legal
analysis of issues related to judicial expenses and fines in
the civil process of the Republic of Uzbekistan and the
Russian Federation. Also analyzed the advantages and
disadvantages in the tax sphere, issues related to legal
costs in the legislation of the two countries.
Key words:
civil procedure, civil court, court expens-
es, state duty, cost of claim,
legal costs.
Мамлакатимизда
фуқаролик
ишларини
,
хусусан
,
турли
хил
низоли
ишларни
юзага
келишини
олдини
олишда
,
қонунийлик
ва
ҳуқуқ
тартиботни
мустаҳкамлашда
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқ
нормаларини
ўзида
жамлаган
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
аҳамияти
беқиёс
.
Шунинг
учун
фуқаролик
процессуал
ҳуқуқининг
амалиётга
татбиқ
этиш
билан
боғлиқ
ҳуқуқий
нормаларини
такомиллаштириш
,
уни
илмий
амалий
жиҳатдан
тадқиқ
этиш
ҳозирги
кунда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқининг
миллий
қонунчилик
нормаларини
Россия
Федерация
-
сининг
турдош
қонунчилигини
қиёсий
таҳлил
қилиш
орқали
ўрганиш
қонунчиликни
янада
такомиллашти
-
ришга
хизмат
қилади
.
Шунинг
учун
Ўзбекистон
ва
Россия
Федерациясида
суд
харажатларининг
ўхшаш
ва
фарқли
жиҳатларини
таҳлил
қилишни
мақсадга
мувофиқ
деб
билдим
.
Фуқаролик
ишлари
бўйича
одил
судловни
амалга
оширишда
давлат
томонидан
сарфланадиган
маблағларнинг
муайян
қисми
ишда
манфаатдор
бўлган
шахслар
томонидан
тўланади
.
Қонун
бу
шахсларга
(
фуқаролар
ва
ташкилотларга
)
судларда
фуқаролик
ишларини
юритиш
юзасидан
қилинадиган
суд
харажатларини
–
давлат
божи
ва
ишни
кўриш
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
61
билан
боғлиқ
бўлган
чикимларни
қоплашни
юклайди
[1, 80-
бет
].
Суд
харажатларини
бир
қисмини
давлат
божи
таш
-
кил
этади
.
Бу
божлар
судлар
томонидан
фуқаролик
ишини
юргизилиши
муносабати
билан
қилинадиган
харажатлар
учун
олинадиган
ҳақдир
.
Давлат
божининг
миқдори
қонун
билан
белгиланган
бўлиб
[2],
қоида
бўйича
даъво
қиймати
,
яъни
даъвогарнинг
мулкий
манфаатининг
пул
билан
ифодаланган
суммаси
миқдорига
боғлиқ
бўлади
.
Суд
орқали
талаб
қилинадиган
пул
ёки
мулк
қиймати
қанча
кўп
бўлса
,
олинадиган
давлат
божи
ҳам
шунга
яраша
ошиқроқ
белгиланади
.
Ишнинг
судда
кўрилиши
билан
боғлиқ
бўлган
харажатларнинг
иккинчи
қисмини
суд
чиқимлари
ташкил
қилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
ФПКнинг
109-
моддасида
белгиланганидек
,
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
бўлган
чиқимлар
:
гувоҳларга
ва
экспертларга
тўланадиган
суммалардан
,
иш
учун
аҳамиятли
бўлган
жойнинг
суд
томонидан
бориб
кўрилиши
билан
боғлиқ
бўлган
харажатлардан
,
ФПКнинг
140-
моддасида
кўрсатилган
ҳолларда
жавобгарни
,
чунончи
,
алимент
тўлашдан
ёки
бировга
етказилган
зарар
ҳақини
тўлашдан
қочган
шахсни
кидириш
учун
қилинган
харажатлардан
ва
суднинг
ҳал
қилув
қарорини
ижро
этиш
билан
боғлиқ
бўлган
харажатлардан
иборат
бўлади
[3].
Фуқаролик
ишлари
бўйича
давлат
божини
тўлаш
билан
боғлиқ
муносабатлар
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексининг
XVII–
бўлими
[4],
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
ўнинчи
боби
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
3
ноябрдаги
533-
сонли
“
Давлат
божи
ставкалари
тўғрисида
”
ги
ва
1993
йил
19
августдаги
423-
сонли
“
Хорижий
валютадаги
давлат
божлари
,
йиғимлар
ва
солиқ
бўлмаган
бошқа
тўловлар
ставкалари
тўғрисида
”
ги
қарорлари
[5]
билан
тартибга
солинади
.
Давлат
божининг
оддий
(
қатъий
)
ва
пропорционал
турлари
бор
.
Оддий
(
қатъий
)
давлат
божи
қатъий
суммаларда
(
тийинларда
)
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
бўлади
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
3
ноябрдаги
“
Давлат
божи
ставкалари
тўғрисида
”
ги
533-
сонли
қарорида
айрим
фуқаролик
ишлари
бўйича
судга
мурожаат
қилганда
қатъий
суммада
тўланиши
лозим
бўлган
давлат
божи
белгиланган
(
масалан
,
никоҳдан
ажратиш
тўғрисида
судга
бериладиган
даъво
аризалар
учун
биринчи
маротаба
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
50%
миқдорида
,
такроран
никоҳдан
ажратиш
тўғрисида
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
120%
миқдорида
давлат
божи
тўланади
).
Пропорционал
давлат
божи
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
3
ноябрдаги
“
Давлат
божи
ставкалари
тўғрисида
”
ги
533-
сонли
қарорига
кўра
қуйидагича
тўланади
:
даъво
аризаларидан
–
даъво
баҳоси
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
20
бараваригача
бўлганда
–
даъво
баҳосининг
5
фоизи
миқдорида
;
даъво
баҳоси
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
20
дан
40
бараваригача
бўлганда
–
даъво
баҳосининг
10
фоизи
миқдорида
;
даъво
баҳоси
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
40
дан
80
бараваригача
бўлганда
–
даъво
баҳосининг
15
фоизи
миқдорида
;
даъво
баҳоси
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
80
бараваридан
кўп
бўлганда
–
даъво
баҳосининг
20
фоизи
миқдорида
[6].
Россия
Федерациясининг
қонун
ҳужжатларини
,
хусусан
, “
Давлат
божи
тўғрисида
”
ги
қонунни
ҳамда
1999
йил
1
январдан
кучга
кирган
Россия
Федерациясининг
Солиқ
Кодексини
ўрганган
ҳолда
,
ушбу
мамлакатда
давлат
божи
қўйидагича
ундирилади
:
−
даъво
баҳоси
20000
рубл
миқдоргача
бўлганда
–
давлат
божининг
қиймати
4
фоиз
бўлади
,
бунда
давлат
божининг
миқдори
400
рублдан
кам
бўлмаслиги
керак
;
−
даъво
баҳоси
20001
рублдан
100000
рублгача
бўлганда
–
давлат
божининг
қийматини
суд
800
рубл
этиб
белгилайди
ва
қўшимча
равишда
даъво
баҳосининг
3
фоизи
миқдорида
,
яъни
20000
рублдан
ошган
қийматда
давлат
божи
ундирилади
.
−
даъво
баҳоси
100001
рублдан
200000
рублгача
бўлганда
–
давлат
божининг
қийматини
суд
3200
рубл
этиб
белгилайди
ва
қўшимча
равишда
даъво
баҳосининг
2
фоизи
миқдорида
,
яъни
100000
рублдан
ошган
қийматда
давлат
божи
ундирилади
.
−
даъво
баҳоси
200001
рублдан
1000000
руб
рублгача
бўлганда
–
давлат
божининг
қийматини
суд
5200
рубл
этиб
белгилайди
ва
қўшимча
равишда
даъво
баҳосининг
1
фоизи
миқдорида
,
яъни
200000
рублдан
ошган
қийматда
давлат
божи
ундирилади
.
−
даъво
баҳоси
1000000
рублдан
кўп
бўлганда
давлат
божининг
миқдори
13200
рубл
ва
даъво
баҳосининг
0,5
фоизи
миқдоридаги
давлат
божини
қўшган
ҳолда
ундирилади
.
Никоҳни
бекор
қилиш
тўғрисидаги
даъво
аризаларидан
600
рубл
миқдорида
давлат
божи
ундирилади
.
Алимент
мажбуриятларидан
келиб
чиқадиган
талаблардан
150
рубл
миқдорида
давлат
божи
ундирилади
.
Агар
суд
томонидан
чиқарилган
ҳал
қилув
қарорида
ҳам
боланинг
,
ҳам
даъвогарнинг
таъминоти
учун
алимент
ундириш
назарда
тутилган
бўлса
,
давлат
божининг
миқдори
2
баравар
оширилади
,
яъни
300
рубл
этиб
белгиланади
.
Россия
қонунчилигига
асосан
суд
буйруғини
бериш
тўғрисидаги
ариза
манфаатдор
шахс
томонидан
келиштирув
(
мировой
)
судларига
берилади
.
Бунда
суд
буйруғини
бериш
тўғрисидаги
ариза
учун
судга
даъво
билан
умумий
тартибда
мурожаат
қилинганда
низолашилаётган
сумма
асосида
ҳисоблаб
чиқилган
ставканинг
эллик
фоизи
миқдорида
давлат
божи
тўланади
.
Агар
даъвогар
судга
мулкка
оид
бўлмаган
тусдаги
(
ёки
баҳоланмайдиган
)
даъво
аризалари
,
шунингдек
судларнинг
қарорларига
назорат
шикоятлари
билан
мурожаат
қилса
,
давлат
божининг
қиймати
жисмоний
шахслар
учун
300
рубл
,
ташкилотлар
учун
эса
6000
рубл
миқдорида
белгиланади
.
Суднинг
ҳал
қилув
қарорига
келтириладиган
апелляция
ёки
кассация
шикоятидан
низоли
сумма
бўйича
даъво
аризалари
учун
белгиланган
ставканинг
50
фоизи
миқдорида
давлат
божи
олинади
.
Давлат
бошқарув
органлари
ва
мансабдор
шахсларнинг
жисмоний
шахсларнинг
ҳақ
-
ҳуқуқларини
камситувчи
ғайриқонуний
хатти
-
ҳаракатларидан
қилинган
шикоятлардан
–
300
рубл
миқдорида
ундирилади
.
Алоҳида
кўриладиган
ишлар
бўйича
ариза
(
шикоят
)
лардан
300
рубл
миқдорида
давлат
божи
ундирилади
.
Ҳакамлик
суди
қарорларини
мажбурий
ижро
этиш
учун
ижро
варақасини
бериш
тўғрисидаги
аризалардан
,
шунингдек
ҳакамлик
суди
қарорларини
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
62
бекор
қилиш
тўғрисидаги
аризалардан
–
2250
рубл
миқдорида
ундирилади
[7].
Ўзбекистон
Республикаси
ФПКнинг
109-
моддасида
кўрсатилганидек
,
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
бўлган
чиқимлар
:
гувоҳлар
,
экспетлар
,
мутахассислар
,
таржимонларга
тўланиши
лозим
бўлган
суммалар
;
жойга
бориб
кўздан
кечириш
билан
боғлиқ
бўлган
харажатлар
;
алиментлар
ва
зарур
ҳақини
ундириш
тўғрисидаги
ишлар
бўйича
жавобгарни
қидириш
учун
қилинган
ҳамда
суднинг
ҳал
қилув
қарорини
ижро
этиш
билан
боғлиқ
харажатлардан
иборат
бўлади
.
Гувоҳлар
,
экспертлар
,
мутахассислар
ва
таржимонларга
тегишли
бўлган
суммалар
,
улар
ўз
вазифаларини
бажариб
бўлганларидан
сўнг
,
харажатлар
тарафлардан
ундириб
олинишидан
қатъи
назар
,
суд
томонидан
тўланади
(
ФПКнинг
112-
моддаси
).
Меҳнат
муносабатларида
бўлган
ходимни
судда
гувоҳ
сифатида
чақирилганида
судга
келиши
муносабати
билан
ишда
бўлмаган
учун
вақти
учун
иш
жойидаги
ўртача
иш
ҳақи
сақланади
.
Ходимларга
мансуб
бўлмаган
гувоҳлар
ишдан
ёки
одатдаги
машғулотлардан
қолдирилганликлари
ҳақ
олишга
ҳақлидирлар
.
Бундай
ҳолларда
тўланадиган
пулнинг
миқдорини
суд
белгилайди
,
лекин
бу
ҳақда
мазкур
жойдаги
тегишли
малакали
ходимнинг
ўртача
иш
ҳақидан
ортиқ
бўлмаслиги
керак
.
ФПКнинг
113-
моддасига
мувофиқ
гувоҳлар
,
экспетлар
,
мутахассислар
ва
таржимонларга
тўланадиган
пулни
ёки
жойини
бориб
кўздан
кечириш
харажатлари
учун
зарур
бўлган
пулни
тегишли
илтимос
қилган
тараф
олдиндан
тўлаб
қўяди
.
Агар
мазкур
илтимос
икки
тараф
томонидан
қилинган
бўлса
ёки
гувоҳларни
,
экспетларни
,
мутахассисларни
ва
таржимонларни
чақириш
,
жойига
бориб
кўздан
кечириш
суднинг
ташаббуси
билан
бажарилса
,
бунинг
учун
керакли
суммани
тарафлар
баравар
тўлайдилар
.
Бу
қонунларда
кўрсатилган
суммалар
суд
харажатларини
тўлашдан
озод
қилинган
тарафдан
ундирилмайди
[1, 83-
бет
].
Россия
Федерацияси
ФПКнинг
94-
моддасида
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
бўлган
суд
чиқимлари
батафсил
келтириб
ўтилган
.
Булар
қуйидагилар
:
1)
гувоҳлар
,
экспертлар
,
мутахассислар
,
таржимонларга
тўланиши
лозим
бўлган
суммалар
;
2)
чет
эл
фуқаролари
ва
фуқаролиги
бўлмаган
шахслар
томонидан
таржимон
хизматидан
фойдаланганлик
учун
қилган
чиқимлари
,
агар
Россия
Федерацияси
билан
тузилган
халқаро
шартномада
бошқача
қоидалар
белгиланган
бўлмаса
;
3)
тарафлар
ва
учинчи
шахсларнинг
судга
келиш
муносабати
билан
йўлкира
ва
яшаш
учун
қилган
харажатлари
;
4)
вакил
хизматидан
фойдаланилганлик
учун
қилинган
харажатлар
;
5)
жойга
бориб
кўздан
кечириш
билан
боғлиқ
бўлган
харажатлар
;
6)
кодекснинг
99-
моддасида
назарда
тутилган
фактик
вақтни
йўқотганлик
учун
компенсация
;
7)
тарафлар
томонидан
ишни
кўриш
билан
боғлиқ
қилинган
почта
харажатлари
;
8)
суд
томонидан
эътироф
этилган
бошқа
суд
харажатлари
.
Россия
ФПКнинг
ушбу
моддасида
Ўзбекистон
Республикаси
ФПКнинг
109-
моддаси
1-
қисмининг
3
ва
4-
бандларида
назарда
тутилган
жавобгарни
қидириш
учун
қилинган
харажатлар
ҳамда
суднинг
ҳал
қилув
қарорини
ижро
этиш
билан
боғлиқ
харажатлар
кўрсатилмаган
.
Аммо
Россия
Федерацияси
ФПКнинг
120-
моддасида
жавобгарни
қидириш
учун
қилинган
харажатлар
федерал
ижро
ҳокимиятининг
ҳудудий
органи
томонидан
берилган
ариза
асосида
суд
томонидан
суд
буйруғи
чиқариш
йўли
билан
ундирилиши
кўрсатиб
ўтилган
[8].
Шу
ўринда
Ўзбекистон
Республикаси
ФПКнинг
114-
моддасида
кўрсатилган
в
акилнинг
ёрдами
учун
ҳақ
тўлашга
кетадиган
харажатларни
қоплаш
ва
115-
моддада
белгиланган
й
ўқотилган
вақт
учун
ҳақ
ундиришни
кодексимизнинг
109-
моддасидаги
и
шни
кўриш
билан
боғлиқ
бўлган
чиқимлар
рўйхатига
киритиш
лозим
деб
ўйлайман
.
Фуқаролик
процессининг
иштирокчилари
ўзларига
қонун
билан
юкланган
барча
процессуал
бурчларни
қоида
бўйича
ихтиёрий
равишда
ва
виждонан
бажарадилар
.
Агар
ишда
иштирок
этувчи
шахслар
процессуал
бурчларини
бажармасалар
,
бундай
ҳолларда
суд
муайян
жазоларни
,
яъни
процессуал
таъсир
этиш
чораларини
қўллашга
мажбур
бўлади
.
Бундай
жазо
,
яъни
таъсир
этиш
чораси
асосан
суд
жарималари
шаклида
тадбиқ
этилади
.
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
11-
боби
“
Суд
жарималари
”
деб
номланиб
, 122–125-
моддаларни
қамраб
олади
.
Суд
жарималари
деб
,
процессуал
бурчларни
ёки
суд
мажлисидаги
тартибни
бузишда
айбли
бўлган
шахсларга
,
қонунда
кўрсатилган
ҳолларда
пул
билан
белгиланган
процессуал
таъсир
этиш
чорасига
айтилади
.
Суд
томонидан
жарималар
солиниши
ҳоллари
ва
унинг
миқдори
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
75-
моддаси
“
Ёзма
далилларни
тақдим
этиш
мажбурияти
”, 81-
моддаси
“
Ашёвий
далилларни
тақдим
этиш
мажбурияти
”, 86-
моддаси
“
Экспертнинг
мажбуриятлари
ва
жавобгарлиги
”, 166-
моддаси
“
Суд
мажлисида
тартибни
бузувчиларга
нисбатан
кўриладиган
чоралар
”, 176-
моддаси
“
Гувоҳ
,
эксперт
,
мутахассис
суд
мажлисига
келмаганлигининг
оқибатлари
”, 253-
моддаси
“
Даъвони
таъминлаш
чораларига
риоя
этмаганлик
учун
жавобгарлик
”
масалалари
кўрсатилган
бўлиб
,
юқорида
келтирилган
ҳар
бир
моддада
белгиланган
талабнинг
бажарилмаслиги
ўша
шахсларга
нисбатан
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
беш
бараваригача
миқдорда
жаримага
тортилишига
олиб
келиши
белгиланган
.
Суд
қонунда
кўрсатилган
ҳоллардан
ташқари
ва
белгиланган
суммадан
ошиқ
жарималар
солишга
ҳақли
эмас
.
Жарима
солиш
тўғрисидаги
суд
ажримларининг
нусхаси
жаримага
тортилган
шахсларга
тезлик
билан
юборилади
.
Бу
шахс
суд
ажримининг
нусхасини
олиши
билан
беш
кун
муддат
ичида
жарима
солган
суддан
жаримани
олиб
ташлаш
ёки
камайтириш
тўғрисида
илтимос
қилиши
мумкин
.
Бу
тўғридаги
ариза
жарима
солинган
шахс
чақирилиб
,
очиқ
суд
мажлисида
кўрилади
.
Лекин
бу
шахснинг
келмаслиги
аризани
кўриш
учун
тўсқинлик
қилмайди
[1, 90-
бет
].
Россия
Федерацияси
Фуқаролик
процессуал
кодексининг
106-
моддасига
асосан
жарима
солинган
шахс
суд
ажримининг
нусхасини
олганидан
кейин
10
кун
ичида
жарима
солган
суддан
жаримадан
озод
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
1
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
қилиш
ёки
унинг
миқдорини
камайтиришни
илтимос
қилиши
мумкин
.
Иккала
давлатда
ҳам
суднинг
жаримадан
озод
қилиш
ёки
унинг
миқдорини
камайтиришни
рад
этиш
тўғрисидаги
ажрими
устидан
хусусий
шикоят
бериш
ёки
хусусий
протест
келтирилиши
мумкин
.
Амалдаги
Фуқаролик
процессуал
кодексига
кўра
суд
жарималари
алоҳида
сифатида
келтирилган
.
Аммо
2018
йил
1
апрелдан
бошлаб
кучга
кирадиган
янги
Фуқаролик
процессуал
кодексига
кўра
суд
жарималари
“
Процессуал
мажбурлов
чоралари
”
деб
номланган
14-
боб
таркибидан
жой
олган
ҳамда
процессуал
мажбурлов
чораларининг
бир
тури
сифатида
келтирилган
.
Шунингдек
,
мазкур
бобга
янги
“
Маъмурий
жавобгарликка
тортиш
”
деб
номланган
150-
модда
қўшилган
бўлиб
,
унга
кўра
суд
мажлисида
тартибни
бузган
ёки
судга
бошқача
тарзда
ҳурматсизлик
билдирган
шахс
суд
томонидан
маъмурий
жавобгарликка
тортилиши
мумкинлиги
белгиланган
.
Шу
билан
бирга
,
мазкур
моддада
судга
ҳурматсизлик
гувоҳнинг
,
даъвогарнинг
,
жавобгарнинг
,
ишда
иштирок
этувчи
бошқа
шахсларнинг
судга
келишдан
қасддан
бўйин
товлашида
ёки
ушбу
шахслар
ва
бошқа
фуқароларнинг
раислик
қилувчининг
фармойишига
бўйсунмаслигида
ёхуд
суд
мажлиси
вақтида
тартибни
бузишида
намоён
бўлиши
,
судга
ҳурматсизлик
кўрсатилганлиги
факти
аниқланганлиги
тўғрисида
ушбу
ҳуқуқбузарлик
содир
этилган
суд
мажлисининг
ўзида
алоҳида
хонага
(
маслаҳатхонага
)
кирмасдан
судья
(
суд
таркиби
)
томонидан
ҳуқуқбузарга
дарҳол
эълон
қилиниши
,
мазкур
факт
суд
мажлиси
баённомасида
қайд
этилиб
,
бунда
маъмурий
ҳуқуқбузарлик
тўғрисида
баённома
тузилмаслиги
,
судга
ҳурматсизлик
кўрсатилганлиги
факти
аниқланган
шахс
,
шунингдек
ишда
иштирок
этувчи
бошқа
шахслар
ўз
тушунтиришларини
беришга
ҳақлилиги
белгиланган
.
Бундан
ташқари
маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
қарор
раислик
қилувчи
томонидан
иш
бўйича
суд
мажлиси
тугагандан
кейин
алоҳида
хонада
(
маслаҳатхонада
)
тузилиб
,
судья
(
суд
таркиби
)
томонидан
имзоланиши
,
агар
судга
ҳурматсизлик
суд
мажлисида
кўрсатилган
ва
ҳуқуқбузар
суд
мажлиси
залини
тарк
этган
бўлса
,
судга
ҳурматсизлик
суд
мажлисидан
ташқарида
кўрсатилган
бўлса
,
шунингдек
суд
мажлисига
келишдан
бош
тортганлик
аниқланса
,
ҳуқуқбузарлик
тўғрисидаги
баённома
судьянинг
ёрдамчиси
(
катта
ёрдамчиси
)
ёки
суд
раисининг
ёхуд
суд
мажлисида
раислик
қилувчининг
оғзаки
фармойишига
асосан
бошқа
суд
ходими
томонидан
тузилади
ва
бу
ҳақда
ҳуқуқбузарлик
тўғрисидаги
баённомада
кўрсатилиши
ва
ҳуқуқбузарлик
тўғрисидаги
баённома
суд
томонидан
Ўзбекистон
Республикасининг
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексида
белгиланган
тартибда
кўриб
чиқилиши
белгилаб
берилган
.
Хулоса
ўрнида
шуни
айтиш
мумкинки
,
икки
давлатнинг
суд
харажатлари
билан
боғлиқ
масалаларини
қиёсий
-
ҳуқуқий
таҳлил
қилиш
қонунчиликдаги
бўшлиқларни
билиб
олиш
,
икки
давлат
қонунчилигидаги
бу
соҳадаги
афзаллик
ва
камчиликларни
таҳлил
қилиш
имконини
беради
.
Бу
биргина
фуқаролик
судларида
иш
юритиш
ва
юритилаётган
ишлар
бўйича
суд
харажатлари
ҳамда
суд
жарималаринигина
тартибга
солмасдан
балки
солиқ
қонунчилигини
такомиллаштириш
учун
хизмат
қилади
.
Шунинг
учун
хорижий
мамлакатларнинг
қонунчилигини
ўрганиш
ва
миллий
қонунчилик
билан
таққослаш
мақсадга
мувофиқдир
.
Адабиётлар
рўйҳати
:
1.
Шорахметов
Ш
.
Ш
.
Ўзбекистон
Республикаси
-
нинг
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
. –
Тошкент
:
Адолат
,
2001. –
Б
. 240.
2.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Давлат
божи
тўғрисида
”
ги
Қонуни
.
Ўзбекистоннинг
янги
қонунлари
,
7-
сон
,
–
Т
.:
Адолат
, 1993.
3.
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодекси
. –
Т
.:
Адолат
. 2016.
4.
Ўзбекистон
Республикасининг
Солиқ
кодекси
. –
Т
.:
Адолат
. 2016.
5.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Махкамасининг
1993
йил
19
августдаги
“
Хорижий
валютадаги
давлат
божлари
,
йиғимлар
ва
солиқ
бўлмаган
бошқа
тўловлар
ставкалари
тўғрисида
”
ги
423-
сон
қарори
. // http://www.lex.uz
6.
Хабибуллаев
Д
.
Ю
.
Фуқаролик
процессуал
ҳуқуқи
:
савол
ва
жавоблар
.
–
Тошкент
:
ТДЮУ
, 2014.
7.
Налоговой
кодекс
Российской
Федерации
(
часть
вторая
),
глава
25.3
Государственная
пошлина
(
текст
по
состоянию
на
23.01.2017), www.vash-advokat.ru
сайтидан
олинган
маълумот
.
8.
Гражданский
процессуальный
кодекс
Россий
-
ской
Федерации
от
14.11.2002 N 138-
ФЗ
(
ред
.
от
28.12.2017) // http://www.consultant.ru
