55
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
ILK VA MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALAR
PEDAGOGIKASI
Raxmatillayeva Shahrizoda Shavqiddin qizi
Navoiy Innovatsiyalar Universiteti 1-kurs talabasi
Ilmiy rahbar:
Kubayeva Mavluda Baxtiyarovna
Sapayeva Gulnoza Azimboyevna
https://doi.org/10.5281/zenodo.14645775
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 3-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 5-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 14-yanvar 2025 yil
Mazkur maqolada ilk va maktabgacha
yoshdagi
bolalar
pedagogikasining
nazariy
asoslari va amaliy yondashuvlari o‘rganiladi.
Bolalar rivojlanishining psixologik va fiziologik
xususiyatlari,
o‘yin
faoliyatining
ta'lim
jarayonidagi
ahamiyati,
hamda
pedagogik
metodlarning
samaradorligi
tahlil
qilinadi.
Tadqiqot bolalarning ta'lim-tarbiya jarayonini
tashkil etishda milliy va xalqaro tajribani
moslashtirishga doir amaliy tavsiyalarni o‘z ichiga
oladi.
maktabgacha
ta'lim,
pedagogika, ilk yoshdagi rivojlanish,
o‘yin faoliyati, ta'lim metodlari,
bolalar pedagogikasi.
KIRISH
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar inson rivojlanishining eng muhim bosqichidir. Bu davrda
bolaning aqliy, jismoniy va hissiy rivojlanishi sodir bo‘ladi. Shu sababli, ilk va maktabgacha
yoshdagi ta'lim va tarbiya jarayoni katta ahamiyatga ega. Mazkur maqolada ilk va
maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasining asosiy tamoyillari, metodlari va amaliyotdagi
yondashuvlar yoritiladi. Ushbu mavzu bolalar rivojlanishining boshlang‘ich bosqichlarida
pedagogik jarayonni tashkil etish bo‘yicha ilmiy va amaliy takliflarni ishlab chiqishga
qaratilgan.
Materiallar va usullar
Ushbu tadqiqotda ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishini o'rganish uchun
quyidagi metodlardan foydalanildi:
Kuzatish: Bolalarning kundalik faoliyati, o‘yin jarayonlari va muloqot usullari kuzatildi.
Tajriba: Ta'lim-tarbiyaga qaratilgan turli pedagogik metodlarning samaradorligi sinovdan
o‘tkazildi.
Ma'lumotlarni tahlil qilish: Olingan natijalar statistik usullar yordamida qayta ishlanib,
ularning pedagogik qiymati aniqlab berildi.
Tadqiqot materiallari sifatida maktabgacha ta'lim muassasalarida faoliyat olib boruvchi
pedagoglar va 3–6 yoshdagi bolalar ishtirokidagi kuzatuvlar va amaliyotlardan foydalanildi.
Natijalar
56
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
Psixologik va fiziologik rivojlanishning xususiyatlari: Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishida aqliy va hissiy barqarorlik shakllanishi muhim o‘rin tutadi. Mazkur davrda bola
dunyoni bilishga qiziqadi, o‘yin orqali yangi bilimlarni o‘zlashtiradi.
O‘yin faoliyatining ahamiyati: Bolalar o‘yin orqali nafaqat bilim, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni
ham o‘zlashtiradi. O‘yin jarayonida bolalarda mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va muloqot
qilish ko‘nikmalari rivojlanadi.
Pedagogik yondashuvlarning samaradorligi: Interaktiv metodlar, jumladan, o‘yinli ta'lim,
ijodkorlikka asoslangan topshiriqlar, hikoya qilish va muloqotga asoslangan mashg‘ulotlar
bolalarning faol ishtirokini ta'minlaydi.
Individual rivojlanish yondashuvlari: Bolalar bilan individual ishlash pedagogik
samaradorlikni oshiradi. Har bir bolaning o‘ziga xos xususiyatlari inobatga olinib, unga mos
yondashuvlar qo‘llanilishi kerak. Bu esa ularning aqliy va hissiy barqarorligiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi.
Psixologik va fiziologik rivojlanishning xususiyatlari: Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishida aqliy va hissiy barqarorlik shakllanishi muhim o‘rin tutadi. Mazkur davrda bola
dunyoni bilishga qiziqadi, o‘yin orqali yangi bilimlarni o‘zlashtiradi.
O‘yin faoliyatining ahamiyati: Bolalar o‘yin orqali nafaqat bilim, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni
ham o‘zlashtiradi. O‘yin jarayonida bolalarda mustaqil fikrlash, ijodiy yondashuv va muloqot
qilish ko‘nikmalari rivojlanadi.
Pedagogik yondashuvlarning samaradorligi: Interaktiv metodlar, jumladan, o‘yinli ta'lim,
ijodkorlikka asoslangan topshiriqlar, hikoya qilish va muloqotga asoslangan mashg‘ulotlar
bolalarning faol ishtirokini ta'minlaydi.
Munozara
Bolalarning ilk rivojlanish bosqichlarida tarbiya va ta'limning integratsiyalashgan yondashuvi
katta ahamiyatga ega. Pedagoglar va ota-onalar o‘rtasidagi hamkorlik bolaning jismoniy va
ma'naviy rivojlanishiga ijobiy ta‘sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, bolalarning individual
xususiyatlarini hisobga olish ta‘lim-tarbiya jarayonini yanada samarali qilish imkonini beradi.
Xalqaro tajribalarga ko‘ra, Finlandiya va Yaponiya kabi mamlakatlarda maktabgacha ta'lim
jarayoni bolalarning erkin fikrlashi va ijodiy yondashuvini rivojlantirishga qaratilgan. Bu
tajriba O‘zbekistonda ham ilk va maktabgacha yoshdagi ta'lim tizimiga moslashtirilishi
mumkin.
Xulosa
Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar pedagogikasi bo‘yicha quyidagi xulosalarga kelindi:
Bolalarni rivojlantirishda pedagogik faoliyatning asosiy elementi sifatida o‘yin faoliyatidan
samarali foydalanish zarur.
Pedagoglar bolalarning individual xususiyatlarini inobatga olib, turli metodlardan
foydalanishi lozim.
O‘zbekiston maktabgacha ta'lim tizimida xalqaro tajribalarni o‘rganish va moslashtirish
muhim ahamiyat kasb etadi.
ADABIYOTLAR RO‘YXATI
57
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
1.
Abdukarimov A. “Maktabgacha ta'lim metodikasi.” Toshkent: O‘zbekiston, 2020.
2.
Vygotsky L.S. “O‘yin faoliyatining psixologik asoslari.” Moskva: Pedagogika, 1986.
3.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligi. “Ilk yoshdagi ta'lim bo‘yicha
yo‘riqnoma.” Toshkent, 2021.
4.
Montessori M. “Bolalarni tarbiyalash usullari.” Rim: Montessori Foundation, 1971.
5.
Hasanov B. “Ilk yosh pedagogikasida interfaol yondashuvlar.” Toshkent: Ilm Ziyo, 2019.
