34
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
SOMATIK FRAZEOLOGIZMLAR: ARAB TILIDA TANA
A’ZOLARINING HISSIYOTLAR VA FIKRLARGA TA’SIRI.
Nematullayeva Sojida Xusniddin qizi
O’zbekiston jurnalistika va ommaviy
kommunikatsiyalari universiteti o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.14636548
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Qabul qilindi: 3-yanvar 2025 yil
Ma’qullandi: 5-yanvar 2025 yil
Nashr qilindi: 13-yanvar 2025 yil
Ushbu maqola arab tilidagi frazeologizmlar va
iboralarga asoslanadi, ular ko‘pincha insonning
ruhiy va jismoniy holatini tasvirlashda ishlatiladi.
Maqola, ayniqsa, tana a’zolariga asoslangan
frazeologizmlarni ko‘rib chiqadi va ular yordamida
odamlarning his-tuyg‘ulari, hayotiy tajribalari va
ijtimoiy munosabatlarini ifodalashni ko‘rsatadi.
Ko‘zlar, yurak, og‘iz, bosh, qo‘llar va burun kabi
tana a’zolariga asoslangan iboralar, arab tilida
keng tarqalgan va insonga oid turli holatlar va his-
tuyg‘ularni aniq ifodalaydi. Har bir frazeologizm
nafaqat tilni, balki inson tabiatini yanada
yaxshiroq tushunish imkoniyatini yaratadi.
Arab tili, frazeologizmlar, tana
a’zolari, ruhiy holat, his-tuyg‘ular,
ko‘zlar, yurak, og‘iz, bosh, qo‘l, burun,
iboralar, inson tabiyati.
Arab tilidagi frazeologizmlar va iboralar, ko‘pincha, insonning ruhiy va jismoniy holatini
tasvirlashda muhim rol o‘ynaydi. Tana a’zolariga asoslangan frazeologizmlar esa odamlarning
his-tuyg‘ularini, hayotiy tajribalarini va ijtimoiy munosabatlarini ifodalashda keng qo‘llaniladi.
Ushbu maqolada biz arab tilida keng tarqalgan 50 ta tana a’zolariga asoslangan
frazeologizmlarni ishlatib, ularning inson hayotidagi o‘rnini ko‘rsatib o‘tmoqchimiz.
Ko‘zlar va yurak: Insonning ichki holatini ko‘rsatuvchi iboralar
Arab tilida "
هينيع حتف
" (ko‘zlarini ochish) iborasi, yangi imkoniyatlarni va hayotdagi
o‘zgarishlarni ko‘rishni bildiradi. Biror kishi yangi bir bosqichga o‘tganida, uning ko‘zlari
ochiladi, yangi imkoniyatlarga qarashni boshlaydi. Misol uchun, "U yangi ishni boshlaganida
ko‘zlarini ochdi, endi o‘zining yangi imkoniyatlarini ko‘rmoqda".
"
فدهلا ىلع هنيع
" (maqsadga ko‘zi tushmoq) iborasi esa, maqsadga erishish uchun diqqatni
jamlashni anglatadi. Bu ibora, odamning aniq bir maqsadga erishish yo‘lida o‘zini to‘liq
bag‘ishlashi haqida gapirganda ishlatiladi. "U har doim maqsadga ko‘zini qaratib, hech
narsaga e’tibor bermaydi" – bu yerda ko‘zning maqsadga qaratilishi odamning
fokuslanganligini ko‘rsatadi.
"
هبلق باصأ
" (yuragiga tegish) ifodasi, kishi qandaydir hodisadan chuqur ta’sirlanishini
bildiradi. "U bu xabarni eshitgach, yuragi og‘ridi" – bu yerda yurakdagi og‘riq, hissiyotlarni
ifodalash uchun ishlatilgan.
Yurak haqida gapirganimizda, "
هبلق ملأت
" (yuragi og‘rimoq) iborasi, odamning qayg‘u yoki
dardini ifodalashda qo‘llaniladi. "O‘sha voqea uni juda qiynadi, yuragi og‘rib ketdi" – bu ibora,
ichki og‘riqni ko‘rsatadi.
35
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
"
عمدت هنيع
" (ko‘zlari yoshga to‘lmoq) va "
هنيع نم ةعمد تلزن
" (ko‘zidan tomchi tushdi) iboralari
yig‘lashni bildiradi. Bu iboralar odatda qayg‘u yoki kuchli his-tuyg‘ularda ishlatiladi.
Og‘iz va bosh: Insonning harakatlari va fikrlari
"
همف حتف
" (og‘zini ochmoq) iborasi, odamning hayratlanishini yoki ajablanishini ifodalaydi. "U
yangi texnologiyani ko‘rgach, og‘zini ochdi" – bu yerda og‘zini ochish, kutilmagan yoki ajoyib
voqea bilan bog‘liq hayratni ko‘rsatadi.
"Boshini qichish" (
هسأر كح
) ifodasi, o‘z fikrini topolmaslik yoki qaror qabul qilishda
ikkilanmoqni bildiradi. "U boshini qichishdi, qanday qilib bu muammoni hal qilishni
o‘ylamoqda" – bu yerda boshni qichish, o‘z fikrini aniqlashni anglatadi.
"Boshiga urish" (
هسأر باصأ
) iborasi esa, ajablanish yoki tushunmaslikni anglatadi. "U bu
yangilikni eshitgach, boshiga urdi" – bu ibora, hayrat va ajablanishni ifodalaydi.
"
هيدي عفر
" (qo‘lini ko‘tarish) iborasi taslim bo‘lish yoki yordam so‘rashni bildiradi. "U bunday
vaziyatda qo‘lini ko‘tarib yordam so‘radi" – bu ibora, yordamga muhtoj bo‘lgan holatni
ko‘rsatadi.
"
همف قلغأ
" (og‘zini yopmoq) ifodasi, jim bo‘lish yoki gapirmaslikni bildiradi. "U bu masalani
muhokama qilishni xohlamadi va og‘zini yopdi" – bu yerda og‘zini yopish, fikr bildirmaslikni
anglatadi.
Qo‘llar va burun: Harakatlar va mag‘rurlik
"
هدي باصأ
" (qo‘liga tegish) ifodasi, biror ishni muvaffaqiyatli bajarishni bildiradi. "U qo‘liga
tegib, barcha ishlarini bajarib chiqdi" – bu yerda qo‘lning roli muvaffaqiyatga erishishni
anglatadi.
"
هدي بحس
" (qo‘lini tortib olish) iborasi, yordamdan voz kechish yoki mas’uliyatdan qochishni
anglatadi. "U yordam so‘raganida, u qo‘lini tortib oldi" – bu yerda qo‘lni tortib olish,
yordamdan bosh tortishni bildiradi.
"
هفنأ عفر
" (burunini ko‘tarish) iborasi, mag‘rurlik yoki o‘zini yuqori tutishni anglatadi. "U doim
burunini ko‘tarib, boshqalarni past ko‘radi" – bu yerda burunini ko‘tarish, o‘zini ustun ko‘rish
holatini ifodalaydi.
"
هبجاح عفر
" (qoshini ko‘tarish) ifodasi esa ajablanish yoki hayratlanishni bildiradi. "U o‘zining
yangi ixtirosini ko‘rgach, qoshini ko‘tarib hayratda qoldi" – bu yerda qoshni ko‘tarish,
kutilmagan natijani ko‘rsatadi.
Stress va qo‘rquv: Insonning ichki holatini tasvirlash
"
عراستت هسافنأ
" (nafaslari tezlashmoq) iborasi, shoshilish yoki qo‘rquvni bildiradi. "U
ko‘rganida, nafaslari tezlashdi" – bu ibora, stress yoki qo‘rquvni anglatadi.
"
فقي هرعش
" (so‘zi turgan) iborasi, hayajonlanish yoki qo‘rquvni ko‘rsatadi. "U bu xabarni
eshitgach, so‘zi turdi va qo‘rquvdan jim bo‘ldi" – bu yerda so‘zning turganligi, qo‘rquv holatini
bildiradi.
"
لعتشي هرعش
" (so‘zi yonmoq) frazeologizmi, kuchli hissiyotlarni, masalan, g‘azab yoki
hayajonni ifodalaydi. "Uning so‘zi yonib, g‘azabdan so‘zladi" – bu yerda so‘zning yonishi,
kuchli his-tuyg‘ularni anglatadi.
Arab tilidagi tana a’zolariga asoslangan frazeologizmlar, insonning ruhiy holatini va jismoniy
harakatlarini ifodalashda juda muhim vositalardir. Bu frazeologizmlar, hayotimizdagi turli
holatlar, his-tuyg‘ular va qarorlar haqida chuqur ma’lumot beradi. Ko‘zlar, yurak, og‘iz, bosh,
qo‘llar va burun kabi tana a’zolariga asoslangan iboralar, arab tilining o‘ziga xos va rang-
barangligini yanada yorqinroq ko‘rsatadi. Ularning yordamida, biz nafaqat tilni, balki insonni
yanada yaxshiroq tushunishimiz mumkin.
Adabiyotlar ro‘yxati:
1.
Бенашвили, В. И. (1985).
Фразеология арабского языка.
Москва: Наука.
2.
Abdurahmonov, O. (2010).
Arab tilida frazeologizm va iboralar.
Toshkent: O‘zbekiston
Respublikasi Fanlar Akademiyasi.
36
YANGI O'ZBEKISTON ILMIY
TADQIQOTLAR JURNALI
www.in-academy.uz
2-JILD, 1-SON (YOʻITJ)
3.
Al-Khuli, A. (1995).
Arabic Idioms and Their Meanings.
Cairo: Dar Al-Shorouk.
4.
Гончаренко, Г. А. (2007).
Арабский язык: Система и структура.
Москва:
Издательство МГУ.
5.
Abed, M. (2009).
Language and Emotion in Arabic Expressions.
Amman: Al-Quds
University Publications.
6.
Azzam, N. (2016).
Arab Culture and Language: A Comprehensive Guide.
Cairo: American
University Press.
