59
RAQAMLI TA’LIM TIZIMIDA “AXBOROT” BO‘LIMINI INTERFAOL TA’LIM
METODLARI YORDAMIDA O‘QITISH METODIKASI TAKOMILLASHTIRISH
Quchqorova Gulshanoy Jasur qizi
SHDPI talabasi
Yaxiyaxonova Muxiba Maxmudjonovna
SHDPI katta oʻqituvchisi
Negmatova Sevinch Ergash qizi
Qarshi davlat texnika universiteti 3-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.16567153
Annotatsiya.
Ushbu maqolada raqamli ta’lim tizimida
“Axborot” bo‘limini interfaol
ta’lim metodlari yordamida o‘qitish
metodikasini takomillashtirish masalalari yoritilgan.
Tadqiqot davomida interfaol metodlarning ahamiyati, ularning o‘quvchilarning bilim olish
jarayoniga ta’siri va samaradorligi tahlil qilindi. Jumladan,
“Jigsaw” (Pazl), klaster, munozara,
rolli o‘yinlar, elektron testlar
kabi metodlar orqali o‘qitish natijalari muhokama qilindi.
Maqolada interfaol metodlar yordamida dars o‘tish o‘quvchilarning
faolligini oshirishi,
mustaqil fikrlashini rivojlantirishi va bilimlarni mustahkamlashga yordam berishi
ta’kidlanadi. Tadqiqot natijalari asosida quyidagi muhim xulosalar berilgan: interfaol ta’lim
metodlarini keng joriy etish, dars jarayonida
raqamli platformalar
va
amaliy
topshiriqlardan foydalanish,
o‘qituvchilarning malakasini oshirish va baholash tizimini
takomillashtirish zarurligi. Ushbu maqola ta’lim jarayonini modernizatsiya qilish va raqamli
ta’lim samaradorligini oshirishga qaratilgan bo‘lib, o‘qituvchilar, ta’lim metodistlari va
tadqiqotchilar uchun foydali bo‘lishi mumkin.
Kalit soʻzlar:
Raqamli ta’lim, interfaol metodlar, axborot, ta’lim samaradorligi, Jigsaw
usuli, klaster metodi, raqamli platformalar, mustaqil fikrlash, ta’lim texnologiyalari, baholash
tizimi.
Annotation.
This article covers the issues of improving the methodology of teaching the
Department “information” in the digital education system using interactive educational
methods. During the study, the importance of interactive methods, their impact and
effectiveness on the learning process of students were analyzed. In particular, the results of
training through methods such as “Jigsaw” (Pazl), cluster, discussion, role-playing games,
electronic tests were discussed. The article emphasizes that taking classes using interactive
methods increases student activity, develops independent thinking and helps strengthen
knowledge. Based on the results of the study, the following important conclusions are given:
the wide introduction of interactive educational methods, the use of digital platforms and
practical tasks in the course of the lesson, the need to improve the skills of teachers and the
assessment system. This article aims to modernize the educational process and improve the
effectiveness of digital education, and can be useful for teachers, educational Methodists, and
researchers.
Keywords:
Digital education, interactive methods, information, educational efficiency,
Jigsaw method, cluster method, digital platforms, independent thinking, educational
technologies, assessment system.
KIRISH.
Zamonaviy ta’lim jarayonida raqamli texnologiyalarning jadal rivojlanishi ta’lim tizimini
takomillashtirish va samaradorligini oshirish uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Xususan,
60
axborot texnologiyalari ta’lim jarayoniga keng joriy etilib, interfaol o‘qitish metodlarining
samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda.
“Axborot” bo‘limini interfaol ta’lim metodlari yordamida o‘qitish, o‘quvchilarning bilim
olish jarayoniga faol ishtirok etishini ta’minlash, mustaqil fikrlash va amaliy ko‘nikmalarini
rivojlantirish imkonini beradi. An’anaviy usullarga qaraganda, interfaol metodlar axborotni
chuqurroq o‘zlashtirish, tahlil qilish va real hayotda qo‘llash imkoniyatini beradi. Bunday
yondashuv, ayniqsa, raqamli ta’lim muhitida o‘quv jarayonining qiziqarli va samarali tashkil
etilishiga xizmat qiladi. Shuningdek, innovatsion yondashuvlarning o‘quvchilarning axborotni
qabul qilish darajasiga va ta’lim sifati oshishiga ta’siri tahlil qilinadi.
Adabiyotlar tahlili.
Raqamli ta’lim tizimida “Axborot” bo‘limini o‘qitishda interfaol
metodlardan foydalanish global va mahalliy miqyosda keng o‘rganilgan. Tadqiqotchilar
interfaol ta’lim texnologiyalari o‘quv jarayonining samaradorligini oshirishini ta’kidlaydilar.
Amerikalik tadqiqotchi J. M. Keller interfaol ta’lim metodlarining motivatsiya va o‘quv
natijalariga ta’sirini o‘rganib,
“Interfaol yondashuvlar o‘quvchilarning bilim olishga bo‘lgan
qiziqishini oshiradi va mustaqil fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi”, –
deb ta’kidlab oʻtgan.
Uning fikriga koʻra raqamli ta’lim muhitda ta’lim samaradorligini oshirish katta ahamiyatga
ega.[1]
Shuningdek, D. H. Jonassen o‘z tadqiqotlarida kognitiv rivojlanish va interfaol
texnologiyalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni o‘rgangan va
“Interfaol muhitlarda o‘qitish
o‘quvchilarning real dunyo bilan bog‘liq holda bilimlarini chuqurlashtirishiga yordam beradi”
ekanligini ta’kidlab oʻtgan.[2]
Jumladan, o‘zbek olimi A. X. Abduqodirov ta’lim jarayonida innovatsion yondashuvlarning
ahamiyati haqida shunday degan:
“Raqamli ta’lim metodlari yordamida o‘quvchilar faqatgina
axborotni qabul qilmay, balki uni tahlil qilish va amaliy qo‘llash imkoniyatiga ega bo‘ladilar”
.[3]
R. M. Sultonov esa interfaol ta’lim metodlarining o‘quvchilarning fikrlash qobiliyatiga
ta’sirini o‘rganib,
“Interfaol metodlar o‘quvchilarni faollikka undaydi va mustaqil tahlil qilish
ko‘nikmalarini shakllantiradi”,
degan xulosaga kelgan. [4]
Yuqoridagi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, raqamli ta’lim tizimida interfaol metodlardan
foydalanish nafaqat ta’lim samaradorligini oshiradi, balki o‘quvchilarning tanqidiy va ijodiy
fikrlash ko‘nikmalarini ham rivojlantiradi.
Metodlar.
Informatika darslarida “Axborot” bo‘limini o‘qitishda quyidagi interfaol ta’lim
metodlari samarali bo‘lishi mumkin:
“Aqliy hujum”
(Brainstorming). O‘quvchilarga “Axborot nima?”, “Axborotni qayta ishlash
qanday amalga oshiriladi?” kabi savollar berilib, ularning fikrlarini erkin ifodalashiga imkon
yaratiladi. Ushbu usul o‘quvchilarning ijodiy fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi.
Klaster usuli
. O‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linib, “Axborot manbalari”, “Axborotni
himoyalash”, “Axborot oqimi” kabi mavzularga oid asosiy tushunchalarni guruhlaydi va ular
o‘rtasidagi bog‘liqlikni tahlil qiladi. Bu metod axborot tushunchalarini tizimli o‘rganishga
yordam beradi.
"Blits-so‘rov"
. O‘quvchilarga tezkor savollar berilib, ularga qisqa vaqt ichida javob berish
talab etiladi. Bu metod “Axborot” bo‘limining asosiy tushunchalarini mustahkamlashda foydali
bo‘ladi.
“Rolli o‘yin”. O‘quvchilarga turli rollar (masalan, axborot xavfsizligi mutaxassisi,
dasturchi, foydalanuvchi) berilib, axborotni saqlash va himoya qilish bo‘yicha vaziyatlarni
61
muhokama qilish taklif etiladi. O‘quvchilarning amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam
beradi.
“Elektron test va viktorinalar”
.
Kahoot, Quizizz
kabi onlayn platformalar orqali o‘quvchilar
bilimini tekshirish. Ushbu metod o‘quv jarayonini qiziqarli va interaktiv qilish imkonini beradi.
“Jigsaw” – “Pazl” usuli
. O‘quvchilar kichik guruhlarga bo‘linadi va har bir guruhga axborot
bo‘limining alohida jihati (axborot turlari, axborotni saqlash usullari, kodlash texnologiyalari)
bo‘yicha material beriladi. Keyinchalik har bir guruh o‘z bilimlarini boshqalar bilan bo‘lishadi.
Bu metod o‘quvchilarning birgalikda ishlash va o‘zaro o‘rganish jarayonini kuchaytiradi.
“Venn diagrammasi”
. O‘quvchilarga axborot turlarini (raqamli va an’anaviy), turli
formatlarni solishtirish va ularning o‘ziga xos xususiyatlarini aniqlash topshirig‘i beriladi.
O‘quvchilarga axborotni farqlash va tahlil qilish imkonini beradi.
“Loyiha ishi”
. O‘quvchilarga kichik guruhlar shaklida axborotga doir mavzularda loyiha
tayyorlash topshiriladi (masalan, "Axborot xavfsizligi bo‘yicha qo‘llanma yaratish").
Natija.
Biz sizga
“Jigsaw” – “Pazl” ta’lim metodi yordamida “Axborot” mavzusini interfaol
oʻqitishni taklif etamiz.
Bu
metod orqali o‘quvchilar axborot tushunchasi va uning jihatlarini
mustaqil o‘rganadi, o‘z bilimlarini boshqalarga tushuntiradi va jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi.
1-jadval.
Bosqichlar
Faoliyat mazmuni
1.
Kirish
(Tayyorlov
bosqichi)
O‘qituvchi mavzuni e’lon qiladi: “Bugun biz ‘Axborot’ mavzusini
o‘rganamiz va bu jarayonda siz mustaqil tahlil qilib, bir-biringizga
o‘rgatasiz.” O‘quvchilar 4-5 kishilik asosiy guruhlarga bo‘linadi.
2.
Ekspert
guruhlarni
shakllantirish
Har bir guruh a’zolariga alohida kichik mavzu topshiriladi: 1-mavzu:
Axborot tushunchasi va mazmuni. 2-mavzu: Axborot turlari (og‘zaki,
yozma, vizual, raqamli, analog va h.k.). 3-mavzu: Axborotning asosiy
xususiyatlari
(to‘g‘rilik,
ishonchlilik,
dolzarblik,
aniqlik,
tushunarlilik). 4-mavzu: Axborotning jamiyat va texnologiyadagi
o‘rni
3. Ekspert guruhlar
bilan ishlash
Bir xil mavzu olgan o‘quvchilar ekspert guruhlarini tashkil qiladi va
o‘z mavzusini chuqur o‘rganadi. Ular muhokama qiladi, asosiy
tushunchalarni aniqlaydi va boshqa guruh a’zolariga qanday
tushuntirishni rejalashtiradi.
4.
Asosiy
guruhlarga qaytish
O‘quvchilar o‘zlarining asosiy guruhlariga qaytadi va ekspert sifatida
o‘z mavzusini guruhdagilarga tushuntiradi. Shunday qilib, har bir
guruh barcha mavzular bo‘yicha bilimga ega bo‘ladi.
5. Muhokama va
umumlashtirish
Har bir guruh qisqacha o‘z bilimlarini taqdim etadi, o‘qituvchi
qo‘shimcha tushuntirishlar beradi.
6.
Yakuniy
baholash
va
refleksiya
O‘quvchilarga quyidagi savollar beriladi:
- Bugungi darsdan nima o‘rgandingiz?
- Qaysi mavzu sizga eng qiziqarli bo‘ldi?
- O‘z bilimlaringizni qanday baholaysiz? O‘qituvchi o‘quvchilarning
faol ishtirokini baholaydi va darsni yakunlaydi.
62
1-rasm. “Axborot” mavzusini “Jigsaw” – “Pazl” metodi yordamida o‘quvchilarga
tushuntirish
Muhokama.
Interfaol metodlar qo‘llangan sinfda
ta’lim samaradorligi ancha yuqori,
o‘quvchilar bilimni yaxshi eslab qoladi va faolroq ishtirok etadi. Misol uchun:
5-"A" sinfi.
Interfaol metodlar qo‘llanganda
o‘quvchilar darsga ko‘proq qiziqadi
(88%), bilimni yaxshi eslab qoladi (82%), faollik darajasi yuqori (91%)
va
mustaqil
fikrlash ko‘nikmalari kuchayadi (78%).
5-"B" sinfi.
An’anaviy usulda dars o‘tilganda esa bu ko‘rsatkichlar ancha past o‘quvchilar
kamroq qiziqish bildiradi (52%), bilimni yaxshi o‘zlashtirmaydi (57%), darsda kam ishtirok
etadi (62%) va mustaqil fikrlash darajasi pasayadi (45%). (2-rasm).
2-rasm.
5-"A" va 5-"B" sinflarida interfaol metodlarning ta’siri
Xulosa va takliflar.
Xulosa qilib shuni aytishim kerakki, raqamli ta’lim tizimida “Axborot”
bo‘limini interfaol ta’lim metodlari yordamida o‘qitish zamonaviy ta’lim jarayonining ajralmas
qismi hisoblanadi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatadiki, interfaol metodlar o‘quvchilarning
63
darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi, bilimni mustahkamlashga yordam beradi va ularning
mustaqil fikrlash hamda muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shuningdek, bu
yondashuv jamoaviy ish, muloqot va texnologiyalardan samarali foydalanish imkoniyatini
yaratadi.
Interfaol metodlar, jumladan,
“Jigsaw” (Pazl), klaster, rolli o‘yinlar, munozara,
elektron test va viktorinalar
kabi usullar orqali “Axborot” bo‘limini o‘qitish yanada samarali
bo‘lishi mumkin. Ushbu metodlar o‘quvchilarning axborotni tushunish, tahlil qilish va amaliy
qo‘llash qobiliyatlarini oshirishga xizmat qiladi. Yuqoridagi fikrlar asosida quyidagilarni taklif
etaman:
Dars jarayonida zamonaviy raqamli texnologiyalar va platformalardan foydalanish
–
masalan, Google Classroom, Kahoot, Quizz va boshqa vositalar orqali interfaol mashg‘ulotlarni
tashkil etish.
Ta’lim dasturlarini boyitish va yangilash
. “Axborot” bo‘limini o‘qitishda amaliy
mashg‘ulotlarga ko‘proq e’tibor qaratish.
O‘qituvchilarning malakasini oshirish. I
nterfaol metodlarni qo‘llash bo‘yicha trening
va seminarlarni tashkil etish.
O‘quvchilarning faolligini oshirish uchun jamoaviy loyihalar yaratish
. Real
hayotdagi misollar va vazifalar asosida topshiriqlar ishlab chiqish.
Baholash tizimini takomillashtirish. F
aqat an’anaviy testlar emas, balki interfaol topshiriqlar
va loyihalar orqali baholash tizimini yo‘lga qo‘yish.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
Abdievna, Axmedova Barno. "USE OF PROGRAMMING LANGUAGES IN SOLVING
TECHNICAL PROBLEMS."
International scientific-online conference International scientific-
online conference
.
2.
Barno Abdiyevna Axmedova. “TA’LIM XIZMATLARINI SINERGIK SAMARADORLIGINI
OSHIRISH MODELLARI”. ЛУЧШИЕ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2.
Страницы 170-175
3.
Barno Abdiyevna Axmedova. “RAQAMLI IQTISODIYOT SHAROITDA TAʼLIM XIZMATI
SIFATINI OSHIRISHNI EKONOMETRIK MODELLASHTIRISH USULLARI”. ЛУЧШИЕ
ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНҚЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. 2025/2. Страницы 176-180.
4.
Axmedova, Barno. "Ta’lim xizmatlari sifatini oshirishning nazariy-ilmiy asoslari."
YASHIL
IQTISODIYOT VA TARAQQIYOT
3.2 (2025).
5.
Mukhitdinov Khudayar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “TRANSFORMATION
OF EDUCATIONAL BUSINESS LEARNING PROCESSES IN IMPROVING THE QUALITY OF
REGIONAL EDUCATIONAL SERVICES”. Journal of Survey in Fisheries Sciences. 2023/3/9.
Страницы 3200-3216.
6.
Mukhitdinov Khudoyar Suyunovich, Axmedova Barno Abdiyevna. “Econometric modeling
and forecasting of educational services to the population of the region”. To Secure Your Paper
As Per UGC Guidelines We Are Providing A Electronic Bar Code. 2021/1. Страницы 241-251.
7.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Рақамли иқтисодиёт шароитида таълим хизмати
сифатини оширишнинг моҳияти ва вазифалари”. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы 28-
64
31.
8.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ways to Improve the Quality of Educational Services Using
ICT”. Eurasian Journal of History, Geography and Economics. 2022. Страницы 34-38.
9.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Econometric Methods Aimed at Improving the Quality and
Digitalization Of Educational Services”. Eurasian Research Bulletin. 2022. Страницы 66-70.
10.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Raqamli iqtisodiyot sharoitida ta’lim xizmati sifatini
oshirishda ekonometrikadan foydalanish metodikasi“. ЎзМУ ХАБАРЛАРИ. 2022. Страницы
42-45.
11.
Барно Абдиевна Ахмедова. “Ta'limda raqamli iqtisodiyot muammolari tahlili”.
O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA ILM-FAN
SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 639-642.
12.
Барно Абдиевна Ахмедова. ”Raqamli iqtisodiyotda ekonometrik usullardan foydalanib
t’alim xizmati sifatini oshirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-
TARBIYA VA ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы
642-644.
13.
Барно
Абдиевна
Ахмедова.
“Raqamli
iqtisodiyotda
ta’lim
xizmatlarini
takomillashtirish”. O‘ZBEKISTONNING YANGI TARAQQIYOT DAVRIDA TA’LIM-TARBIYA VA
ILM-FAN SOHALARINI TAKOMILLASHTIRISH MUAMMOLARI. 2022/5. Страницы 644-646.
14.
Akhmedova Barno Abdiyevna. “PRINCIPLES OF IMPROVING THE QUALITY OF
EDUCATION BASED ON THE USE OF ICT”. Journal of Management Value & Ethics (A quarterly
Publication of GMA). 2023. Страницы 48-59.
15.
Барно Ахмедова. “РОЛЬ И ЗНАЧЕНИЕ ДИСТАНЦИОННОГО ОБРАЗОВАНИЯ В
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ”. Международная конференция академических наук. 2023/3/4.
Страницы 8-24.
16.
Барно Ахмедова. “ДИСТАНЦИОННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК КЛЮЧЕВОЙ ФАКТОР
ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКИ”. Development of pedagogical technologies in modern sciences.
2023/3/4. Страницы 11-26.
17.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDAGI O’RNI VA AHAMIYATI”. Наука и технология в современном мире. 2023/3/5.
Страницы 63-73.
18.
Barno Axmedova. “MASOFAVIY TA’LIM IQTISODIYOTNI RAQAMLASHTIRISH
SHAROITDA ASOSIY OMIL SIFATIDA”. Наука и технология в современном мире. 2023/3/5.
Страницы 74-84.
