81
ИЧКИ ИШЛАР ОРГАНЛАРИНИНГ ТЕЗКОР БЎЛИМЛАРИ ТОМОНИДАН
ГИЁҲВАНДЛИККА ҚАРШИ КУРАШДА ЖАМОАТЧИЛИК БИЛАН
ҲАМКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
Боймирзаев Жасурбек Бахтиёрович
Ўзбекистон Республикаси ИИВ Академияси мустақил изланувчиси
E-mail: boymirzayevjasur11@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.16893943
Аннотация:
Тезисда Ўзбекистон Республикаси ички ишлар органлари тезкор
бўлинмаларининг гиёҳвандликка қарши курашдаги ўрни ва вазифалари таҳлил
қилинади. Шу билан бирга, соғлиқни сақлаш, божхона, таълим тизими ва жамоатчилик
билан ҳамкорлик йўналишлари ёритилади. Мавжуд қонунчилик ҳужжатлари, амалий
тажрибалар, расмий статистик маълумотлар ва илмий-тадқиқотлар асосида тизимдаги
муаммолар аниқланади.
Шунингдек, гиёҳвандликка қарши Миллий стратегия
доирасида фаолият юритувчи Давлат комиссияси ва Наркотикларни назорат қилиш
миллий маркази ишининг самарадорлиги кўриб чиқилади. Жамоатчилик иштирокини
кучайтиришнинг ҳуқуқий ва ташкилий механизмлари таҳлил этилади.
Калит сўзлар:
гиёҳвандликка қарши кураш, ички ишлар органлари, тезкор
бўлинмалар, миллий стратегия, идоралараро ҳамкорлик.
Гиёҳвандлик воситалари ва уларнинг ноқонуний савдоси бугунги кунда нафақат
алоҳида шахс ёки оилаларга, балки бутун жамият ва давлат хавфсизлигига жиддий
таҳдид солаётган глобал муаммолардан биридир. Халқаро маълумотларга кўра, дунё
бўйлаб наркотик моддаларга қарам инсонлар сони йил сайин ортиб бормоқда,
наркобизнес эса трансмиллий жиноятчиликнинг энг хавфли кўринишларидан
саналади. Шу боис республикамизда гиёҳвандликка қарши кураш давлат сиёсати
даражасига кўтарилган бўлиб, бу жараёнда энг асосий юк ҳуқуқни муҳофаза қилувчи
органлар, хусусан, ички ишлар органларининг тезкор бўлинмаларига тушади. Ички
ишлар органларининг тезкор-қидирув бўлимлари гиёҳвандликка оид жиноятларни
аниқлаш, олдини олиш ва фош этишда етакчи рол ўйнайди. Улар наркотик моддаларни
ишлаб чиқариш ва тарқатиш билан шуғулланувчи жиноий гуруҳларни қўлга олиш,
контрабанда каналларини ёпиш, ноқонуний муомаладаги моддаларни мусодара қилиш
каби вазифаларни амалга оширади. Шу сабабли ички ишлар органлари фақат ўз кучи
билан чекланиб қолмай, бошқа соҳага оид хизматлар – соғлиқни сақлаш, таълим,
божхона, давлат хавфсизлик хизмати, прокуратура каби идоралар ҳамда жамоатчилик
билан яқин ҳамкорликда ишлашга интилмоқда.
Юқори изчилликка эришиш тезкор қидирув бўлимларининг сохавий хизматлар
ҳамда жамоатчилик билан ҳамкорлик қилишдаги фаолияти самарадорлигини
оширишга хизмат қилади. Бироқ, ҳатто бир турдаги жиноятни содир этиш
усулларининг ниҳоятда хилма-хиллиги туфайли функционал-рол, кутишларнинг
изчиллигига фақат ташкилий-бошқарув даражасида эришиш мумкин ва тезкор-тактик
даражага олдиндан эришиб бўлмайди. Шу сабабли, ўзаро ҳамкорлик қилувчи
субъектлар номаълум шароитларда мувофиқлаштирилган тарзда ҳаракат қилиш учун
психологик таёргарликка эга бўлиши керак.
Гиёҳвандликка қарши курашнинг ҳуқуқий асоси. Ўзбекистон Республикасида
гиёҳвандлик воситалари ва психотроп моддалар муомаласини тартибга солувчи асосий
82
ҳужжат – 1999 йил 19 августда қабул қилинган “Гиёҳвандлик воситалари ва психотроп
моддалар тўғрисида” ги Қонундир. Ушбу Қонун наркотик ва психотроп моддаларнинг
қонуний муомалада бўлишига доир муносабатларни тартибга солади ҳамда уларнинг
қонунга хилоф равишда муомалада бўлишига монелик қилиш, фуқаролар соғлиғини
сақлаш ва давлат хавфсизлигини таъминлашни ўз олдига мақсад қилиб қўяди. Мазкур
ҳужжат гиёҳванд моддаларни етиштириш, тайёрлаш, сақлаш, сотиш, улардан тиббий
мақсадларда фойдаланиш ва бошқалар бўйича рухсат этилган ва тақиқланган
ҳолатларни белгилаб берди. Шунингдек, Ўзбекистон жиноят қонунчилигида
гиёҳвандликка оид жиноятлар учун жавобгарлик белгиланган бўлиб, Жиноят
кодексининг 246 (контрабанда), 270 (тақиқланган ўсимликларни экиш), 273 (гиёҳванд
моддаларнинг ноқонуний муомаласи – сақлаш, сотиш ва ҳ.к.), 276 (гиёҳванд моддаларни
сақлаш ёки олиб юриш) ва қатор бошқа моддалари орқали наркожиноятлар учун жазо
чоралари кўрсатилган. Сўнгги йилларда ушбу нормалар такомиллаштирилиб, гиёҳванд
моддаларни Интернет орқали тарқатиш ёки тарғиб қилиш каби кўринишларига ҳам
алоҳида жавобгарлик белгиланди – хусусан, 2023 йилда шу мазмундаги қонунчиликка
ўзгартиш ва қўшимчалар киритилиб, жиноий жавобгарлик кучайтирилди. Бу
ўзгаришлар замонавий ахборот маконидаги хатарларни инобатга олган ҳолда, ҳуқуқий
базани мустаҳкамлашга хизмат қилди.
Тезкор бўлинмаларнинг фаолияти ва натижалари. Ички ишлар органларининг
тезкор бўлинмалари амалиётда гиёҳвандликка қарши курашнинг “олдинги сафлари” да
хизмат қилмоқда. Улар томонидан ҳар куни махфий разведка ишлари, рейдлар, тезкор
экспериментлар ва бошқа усуллар орқали кўплаб жиноятлар фош этилмоқда. Мисол
учун, яқинда Тошкент шаҳрида ўтказилган махсус тадбирлар якунлари бўйича эълон
қилинган маълумотга қараганда, 2024 йилнинг дастлабки 8 ойи давомида пойтахт
ҳудудида гиёҳванд моддалар билан боғлиқ 1992 та жиноят иши қўзғатилган. Натижада
195 кг дан ортиқ (195 кг 765 г) турли наркотик ва психотроп моддалар, кучли таъсир
қилувчи дори воситалари ноқонуний айланмадан олиб қўйилган. Бу каби кўрсаткичлар
биргина йирик шаҳарда ҳам муаммо кўлами қанчалик катта эканини тасдиқлайди.
Хусусан, аниқланган жиноятлар таркибида гиёҳванд моддаларни сақлаш ва сотиш
билан боғлиқ ҳолатлар энг кўп улушни ташкил этади. Статистика таҳлилига кўра, 2022-
йилда фош этилган наркожиноятларнинг 36,4 фоизи гиёҳванд моддаларни сақлаш (ёки
ғамлаш) билан боғлиқ бўлган бўлса, 28,9 фоизи уларни сотиш ёки ўтказиш
ҳолатларидир. Қолган қисмини эса тақиқланган ўсимликларни етиштириш (19,7%),
контрабанда йўллари билан олиб кириш (4,5%), кучли таъсирли моддаларни
ноқонуний муомаласи (10%) каби ҳуқуқбузарликлар ташкил этган (2021 йилга
нисбатан 2022-йилда кучли таъсир этувчи синтетик моддалар билан боғлиқ жиноятлар
улуши сезиларли ошган – 4%дан 10%га. Бу рақамлар тезкор бўлинмалар эътиборини
эндиликда анъанавий “ўсимлик” гиёҳвандлик воситаларидан ташқари, кимёвий ва
фармацевтик препаратлар савдосига қарши ҳам қаратиш зарурлигини кўрсатади.
Бундан ташқари, амалий кузатувлар шуни кўрсатмоқдаки, гиёҳвандлик билан боғлиқ
жиноятлар содир этаётганлар орасида ёшларнинг улуши охирги йилларда ортиб
бормоқда. Расмий статистикага мувофиқ, 2023-йилда Ўзбекистон бўйича гиёҳвандлик
воситаларининг ноқонуний муомаласи учун жавобгарликка тортилган шахсларнинг
28,1 фоизини ёшлар (катта эҳтимол билан 30 ёшгача бўлганлар) ташкил этган. Хусусан,
83
Тошкент шаҳрида қайд этилган наркожиноятлар таркибида ёшлар улуши 55,5 фоизга
етган бўлиб, бу ҳар иккита ҳолатдан бирида ёшлар аралашаётгани деганидир. Мазкур
ташвишли тенденсия гиёҳвандлик балоси тобора ёш авлодни ҳам қамраб олаётганини
англатади ва профилактика ишларини кучайтириш заруратини кўрсатади. Шу боис,
ички ишлар органлари таълим муассасалари билан ҳамкорликда мунтазам равишда
профилактик тадбирлар ўтказиб, ёшлар ўртасида “Ёшлар – гиёҳвандликка қарши” каби
шиорлар остида тарғибот ишларини олиб бормоқда. Мактаблар, коллеж-лицейлар ва
олий ўқув юртларида ички ишлар ходимлари ва соғлиқни сақлаш мутахассислари
иштирокида махсус дарслар, давра суҳбатлари, ҳужжатли филмлар намойиши каби
тадбирлар ташкиллаштирилаётир. Ёшларни спорт ва маданиятга жалб қилиш,
уларнинг бўш вақтини мазмунли ташкил этиш орқали ҳам зарарли иллатларга
берилмаслик тарбиявий чоралари кўрилмоқда. Масалан, ҳар йили анъанавий тарзда 26
июн – “Халқаро гиёҳвандликка қарши кураш куни” муносабати билан июн ойи давомида
республика бўйлаб “Гиёҳвандликка қарши кураш ойлиги” ўтказилиши йўлга қўйилган.
2024 йилда Тошкент шаҳрида 20 сентабрдан 20 октабргача бундай ойлик эълон
қилиниб, у доирасида бир қатор кэнг кўламли тадбирлар амалга оширилган. Хусусан,
пойтахт ИИББ (Ички ишлар бош бошқармаси) да ўтказилган йиғилишда ушбу ойлик
режалари муҳокама қилиниб, унда Ички ишлар, Давлат хавфсизлик хизмати, Миллий
гвардия, прокуратура ва суд органлари раҳбарлари ҳамда бошқа соҳавий хизматлар
масъуллари иштирок этган. Бу каби идоралараро учрашувлар профилактика ва назорат
чораларини уйғунлаштиришга, кучларни бирлаштириб самарадорликка эришишга
хизмат қилади.
Хулоса
ўрнида айтиш мумкинки, гиёҳвандликка қарши кураш – бу барчамизнинг
биргаликдаги курашимиздир. Ички ишлар органларининг мард ва фидоий тезкор
ходимлари саъй-ҳаракатлари, бошқа идоралар кўмагига таянган ҳолда ва бутун жамият
кўмагига суянган ҳолда, албатта ўз самарасини беради. Бу курашда эришилган ҳар бир
ғалаба – сақлаб қолинган минглаб инсон ҳаётлари ва соғлиги, фаровон
келажагимизнинг кафолатидир.
Foydalanilgan Adabiyotlar:
1.
O‘zbekiston Respublikasining “Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalar
to‘g‘risida”gi Qonuni, 1999-yil 19-avgust №813-I. // URL:
2.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2024-yil 6-maydagi PF–73-son Farmoni –
“Giyohvandlik vositalari va psixotrop moddalarning noqonuniy aylanmasiga chek qo‘yish
orqali ularning aholi salomatligi va mamlakat genofondiga salbiy ta’sirini bartaraf etish
strategik chora-tadbirlari to‘g‘risida”. // URL:
https://lex.uz/uz/docs/-6912475
3.
2024–2028-yillarga mo‘ljallangan Giyohvandlikka qarshi kurashish Milliy strategiyasi
(O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–73-son Farmoniga 1-Ilova). // URL:
https://www.kun.uz/news/2024/05/07/ozbekistondanarkotiklarni-nazorat-qilish-milliy-
markazi-tashkil-etildi
4.
Vazirlar Mahkamasining 2024-yil 4-oktabrdagi 631-son qarori – “Giyohvandlik vositalari
va psixotrop moddalar ustidan nazorat qilish bo‘yicha davlat komissiyasi hamda uning hududiy
komissiyalari
faoliyatini
tashkil
etish
chora-tadbirlari
to‘g‘risida”
//
URL:
https://uza.uz/oz/posts/davlat-komissiyasi-giyohvandlik-vositalariga-qarshiyangicha-
84
yondashuv.
5.
O‘zbekiston Respublikasi “Narkologik kasalliklar profilaktikasi va ularni davolash
to‘g‘risida”gi Qonuni, 2020-yil 27-oktabr №O‘RQ-644. // URL: https://lex.uz/en/docs/-
5069150.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi va Toshkent shahar IIBB axborotlari:
“Poytaxtimizda giyohvandlikka qarshi kurashish oyligiga start berildi” (2024-yil sentabr). //
URL: https://gov.uz/iiv/news/view/22319
7.
O‘zbekiston Respublikasi Narkotiklarni nazorat qilish milliy markazi statistik
ma’lumotlari
(2023-yil
yakuni
bo’yicha)
–
Xabar.uz
manbasi.
//
URL:
https://xabar.uz/uz/mahalliy/toshkentda-narkotik-moddalar-bilan-bogliqjinoyatlar
