4
AUTIZM: RIVOJLANISH BOSQICHLARI VA O’ZBEKISTONDAGI BOLALAR
ORASIDA TARQALISH KO’RSATGICHLARI
Abduganiyeva Durdona Yusuf qizi
Eurasian multidisciplinary university Davolash ishi bo’limi 2-kurs talabasi
durdona.abduganiyeva.98@mail.ru
https://doi.org/10.5281/zenodo.16946051
ANNOTATSIYA.
Ushbu maqolada autizm spektr buzilishining (ASB) rivojlanish
bosqichlari, belgilari va diagnostika jarayonlari haqida umumiy tahlil berilgan hamda
O‘zbekistondagi bolalar orasida autizmning tarqalish ko‘rsatkichlari o‘rganiladi. Maqolada
autizmning ilk simptomlari, yoshga qarab namoyon bo‘lishi, shuningdek, ijtimoiy, til va xulq-
atvor sohalariga ta’siri yoritiladi. Shuningdek, O‘zbekistonda mavjud statistik ma’lumotlar
asosida autizmli bolalar sonining yillik o‘sish dinamikasi, diagnostika tizimi va jamiyatdagi
munosabat tahlil qilinadi. Xulosa qismida autizmni erta aniqlash, erta aralashuv va davlat
darajasidagi qo‘llab-quvvatlash tizimlarini takomillashtirish zarurligi ta’kidlanadi.
Kalit so‘zlar
: Autizm spektr buzilishi, rivojlanish bosqichlari, bolalar psixologiyasi,
O‘zbekiston, tarqalish darajasi, erta diagnostika, logopedik yondashuv, ijtimoiy moslashuv,
maxsus ta’lim.
DEVELOPMENTAL STAGES AND PREVALENCE RATES AMONG CHİLDREN İN
UZBEKİSTAN
ABSTRACT.
This article provides a general analysis of the developmental stages,
symptoms, and diagnostic processes of Autism Spectrum Disorder (ASD), along with the
prevalence rates among children in Uzbekistan. The paper discusses the early signs of autism,
how symptoms vary by age, and the disorder’s impact on social interaction, communication,
and behavior. Additionally, the article examines statistical data on autism prevalence in
Uzbekistan, trends in annual growth, diagnostic practices, and public attitudes. The conclusion
emphasizes the importance of early detection, early intervention, and strengthening
government support systems for children with autism.
Keywords:
Autism Spectrum Disorder, developmental stages, child psychology,
Uzbekistan, prevalence rate, early diagnosis, speech therapy, social adaptation, special
education.
АУТИЗМ: ЭТАПЫ РАЗВИТИЯ И ПОКАЗАТЕЛИ РАСПРОСТРАНЁННОСТИ
СРЕДИ ДЕТЕЙ В УЗБЕКИСТАНЕ
АННОТАЦИЯ.
В данной статье представлен общий анализ этапов развития,
симптомов и процессов диагностики расстройства аутистического спектра (РАС), а
также показателей распространённости аутизма среди детей в Узбекистане.
Рассматриваются ранние признаки аутизма, возрастные особенности проявлений, а
также влияние расстройства на социальное взаимодействие, коммуникацию и
поведение. Кроме того, в статье анализируются статистические данные о
распространённости аутизма в Узбекистане, динамика ежегодного роста, практика
диагностики и отношение общества. В заключении подчёркивается важность раннего
выявления, своевременного вмешательства и усиления государственной поддержки
детей с аутизмом
.
5
Ключевые слова:
Расстройства аутистического спектра, этапы развития, детская
психология, Узбекистан, уровень распространённости, ранняя диагностика,
логопедический подход, социальная адаптация, специальное образование.
KIRISH
So‘nggi yillarda dunyo miqyosida autizm spektr buzilishi (ASB) bolalar rivojlanishida
muhim muammolardan biri sifatida tan olinmoqda. Autizm — bu erta bolalik davrida namoyon
bo‘ladigan, ijtimoiy muloqot, til rivoji va xulq-atvordagi takroriy harakatlar bilan
tavsiflanadigan nevrologik rivojlanish buzilishidir. Bu holat inson hayoti davomida saqlanib
qolishi mumkin va har bir bolada turlicha shaklda namoyon bo‘ladi. Autizmning rivojlanish
bosqichlarini chuqur o‘rganish, uni erta aniqlash va samarali aralashuv choralarini ko‘rish
uchun muhim omil hisoblanadi.
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda autizmga bo‘lgan e’tibor ortib bormoqda. Biroq, erta
diagnostika, maxsus ta’lim muassasalariga kirish imkoniyati va ishonchli statistika mavjudligi
borasida hali ham bir qator muammolar saqlanib qolmoqda. Ushbu maqolada autizmning
rivojlanish bosqichlari, turli yoshdagi bolalarda uchraydigan belgilari, shuningdek,
O‘zbekistonda bolalar orasida tarqalish ko‘rsatkichlari tahlil qilinadi. Shuningdek, maqolada
erta aralashuv dasturlarining ahamiyati va autizmli bolalar hamda ularning oilalarini qo‘llab-
quvvatlash bo‘yicha tizimli yondashuv zarurligi yoritiladi.
Asosiy qism
Autizm spektr buzilishi (ASB) bolalar orasida keng tarqalgan nevrologik rivojlanish
buzilishlaridan biridir. Ushbu buzilish bolalarda ijtimoiy muloqot, og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan
nutq rivoji, shuningdek, xulq-atvordagi takroriylik va cheklangan qiziqishlar bilan tavsiflanadi.
ASB har bir bolada turlicha namoyon bo‘lishi mumkin bo‘lib, ularning rivojlanish sur’atlari,
qobiliyatlari va ehtiyojlari sezilarli darajada farqlanadi. Shu sababli, autizmning rivojlanish
bosqichlarini chuqur tahlil qilish va unga nisbatan mos yondashuvlarni ishlab chiqish
nihoyatda muhim hisoblanadi.
Autizm odatda hayotning dastlabki uch yilida aniqlanadi. Dastlabki bosqichlarda bola ko‘z
bilan aloqa qilmasligi, ismiga javob bermasligi, imo-ishoralarni tushunmasligi yoki ulardan
foydalana olmasligi mumkin. Ko‘pchilik bolalarda so‘zlashuvda kechikish kuzatiladi, ba’zilar
esa hech qachon gapirmasligi mumkin. Shuningdek, autizmli bolalar ko‘pincha takrorlanuvchi
harakatlar (masalan, qo‘lni siltash, aylanib yurish) yoki ma’lum narsalarga haddan tashqari
bog‘lanish holatlarini namoyon etadilar. Ushbu belgilar bolalikning ilk bosqichlarida to‘g‘ri
baholanmasa, diagnostika kechikadi, bu esa reabilitatsiya va ijtimoiy moslashuv
imkoniyatlarini kamaytiradi.
Rivojlangan davlatlarda autizm erta bosqichda aniqlanib, individual yondashuv asosida
terapiya olib boriladi. Bu esa bola hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi. O‘zbekistonda
esa autizmga oid tushunchalar jamiyatda endigina shakllanmoqda. Tibbiy va pedagogik tizimda
maxsus mutaxassislarning yetishmasligi, erta diagnostika vositalarining cheklanganligi va ota-
onalarning xabardorlik darajasi pastligi sababli ko‘plab bolalar erta yordamdan bebahra
qolmoqda. Bu holat ularning ijtimoiy hayotga moslashuvini yanada qiyinlashtiradi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda autizm sohasida muayyan ijobiy o‘zgarishlar
kuzatilmoqda. Respublika ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasalari, maxsus
maktablar va reabilitatsiya markazlari soni ortib bormoqda. Biroq, bu muassasalar ehtiyojga
nisbatan hali ham yetarli emas. Statistika bo‘yicha, har yili minglab bolalarda autizmga xos
6
belgilar aniqlanmoqda. Ammo rasmiy diagnostika qamrovi past bo‘lgani uchun aniq raqamlarni
olish qiyin. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha har 100
nafar boladan 1-2 nafari autizm spektr buzilishi bilan yashaydi. O‘zbekistonda esa bu
ko‘rsatkichni baholash uchun ishonchli epidemiologik tadqiqotlar yetishmaydi.
Autizmning rivojlanishiga olib keluvchi omillar hali ham to‘liq aniqlanmagan. Genetik
omillar asosiy sabab sifatida ko‘rilsa-da, atrof-muhit ta’siri, homiladorlik davridagi asoratlar,
onaning ruhiy holati va boshqa biologik omillar ham autizm rivojiga hissa qo‘shishi mumkin.
Ba’zi ilmiy tadqiqotlar, ayrim oziq-ovqat qo‘shimchalari, dori vositalari yoki toksik moddalarga
erta ta’sir ham autizm bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Biroq, bu boradagi
fikrlar hali yakdillikka ega emas va izlanishlar davom etmoqda.
ASBga chalingan bolalarni qo‘llab-quvvatlashda erta aralashuv muhim o‘rin tutadi.
Maxsus pedagogika, logopediya, sensor integratsiya terapiyasi, ABA (Applied Behavior
Analysis) terapiyasi kabi metodlar orqali natijador reabilitatsiya choralari ishlab chiqiladi.
O‘zbekistonda bunday xizmatlar mavjud bo‘lsa-da, ularning sifati va ommabopligi hanuz
muammoli. Maxsus markazlarning ko‘pchiligi faqat yirik shaharlarda joylashgan bo‘lib, chekka
hududlardagi oilalar bunday imkoniyatlardan foydalana olmaydi.
Bundan tashqari, autizmga ega bolalarning oilalari ko‘pincha jamiyatdagi stereotip va
tushunmovchiliklarga duch keladilar. Autizm haqida noto‘g‘ri qarashlar, uni “kasallik” sifatida
noto‘g‘ri talqin qilish, oilani ayblash holatlari keng tarqalgan. Bu esa ota-onalarning psixologik
holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi va bolani ijtimoiy muhitdan yiroqlashtirishga olib keladi. Shu
sababli, keng jamoatchilikni xabardor qilish, pedagoglar va tibbiyot xodimlari uchun maxsus
o‘quv dasturlarini yo‘lga qo‘yish, OAV orqali autizmga oid ijobiy targ‘ibotni kuchaytirish muhim
hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, autizm spektr buzilishi O‘zbekistonda tobora dolzarb muammoga
aylanmoqda. Ushbu muammoni samarali hal etish uchun tizimli yondashuv, erta diagnostika va
reabilitatsiya xizmatlarini kengaytirish, sohadagi mutaxassislar malakasini oshirish va eng
muhimi, jamiyatda autizmga bo‘lgan munosabatni ijobiy tomonga o‘zgartirish zarur. Faqatgina
shu yo‘l bilangina autizmli bolalarga to‘laqonli hayot kechirish imkoniyatini yaratish mumkin
bo‘ladi.
Autizm spektr buzilishi (ASB) bolalar orasida keng tarqalgan nevrologik rivojlanish
buzilishlaridan biridir. Ushbu buzilish bolalarda ijtimoiy muloqot, og‘zaki va og‘zaki bo‘lmagan
nutq rivoji, shuningdek, xulq-atvordagi takroriylik va cheklangan qiziqishlar bilan tavsiflanadi.
ASB har bir bolada turlicha namoyon bo‘lishi mumkin bo‘lib, ularning rivojlanish sur’atlari,
qobiliyatlari va ehtiyojlari sezilarli darajada farqlanadi. Shu sababli, autizmning rivojlanish
bosqichlarini chuqur tahlil qilish va unga nisbatan mos yondashuvlarni ishlab chiqish
nihoyatda muhim hisoblanadi.
Autizm odatda hayotning dastlabki uch yilida aniqlanadi. Dastlabki bosqichlarda bola ko‘z
bilan aloqa qilmasligi, ismiga javob bermasligi, imo-ishoralarni tushunmasligi yoki ulardan
foydalana olmasligi mumkin. Ko‘pchilik bolalarda so‘zlashuvda kechikish kuzatiladi, ba’zilar
esa hech qachon gapirmasligi mumkin. Shuningdek, autizmli bolalar ko‘pincha takrorlanuvchi
harakatlar (masalan, qo‘lni siltash, aylanib yurish) yoki ma’lum narsalarga haddan tashqari
bog‘lanish holatlarini namoyon etadilar. Ushbu belgilar bolalikning ilk bosqichlarida to‘g‘ri
baholanmasa, diagnostika kechikadi, bu esa reabilitatsiya va ijtimoiy moslashuv
imkoniyatlarini kamaytiradi.
7
Rivojlangan davlatlarda autizm erta bosqichda aniqlanib, individual yondashuv asosida
terapiya olib boriladi. Bu esa bola hayot sifatini sezilarli darajada yaxshilaydi. O‘zbekistonda
esa autizmga oid tushunchalar jamiyatda endigina shakllanmoqda. Tibbiy va pedagogik tizimda
maxsus mutaxassislarning yetishmasligi, erta diagnostika vositalarining cheklanganligi va ota-
onalarning xabardorlik darajasi pastligi sababli ko‘plab bolalar erta yordamdan bebahra
qolmoqda. Bu holat ularning ijtimoiy hayotga moslashuvini yanada qiyinlashtiradi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda autizm sohasida muayyan ijobiy o‘zgarishlar
kuzatilmoqda. Respublika ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim muassasalari, maxsus
maktablar va reabilitatsiya markazlari soni ortib bormoqda. Biroq, bu muassasalar ehtiyojga
nisbatan hali ham yetarli emas. Statistika bo‘yicha, har yili minglab bolalarda autizmga xos
belgilar aniqlanmoqda. Ammo rasmiy diagnostika qamrovi past bo‘lgani uchun aniq raqamlarni
olish qiyin. Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha har 100
nafar boladan 1-2 nafari autizm spektr buzilishi bilan yashaydi. O‘zbekistonda esa bu
ko‘rsatkichni baholash uchun ishonchli epidemiologik tadqiqotlar yetishmaydi.
Autizmning rivojlanishiga olib keluvchi omillar hali ham to‘liq aniqlanmagan. Genetik
omillar asosiy sabab sifatida ko‘rilsa-da, atrof-muhit ta’siri, homiladorlik davridagi asoratlar,
onaning ruhiy holati va boshqa biologik omillar ham autizm rivojiga hissa qo‘shishi mumkin.
Ba’zi ilmiy tadqiqotlar, ayrim oziq-ovqat qo‘shimchalari, dori vositalari yoki toksik moddalarga
erta ta’sir ham autizm bilan bog‘liq bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatmoqda. Biroq, bu boradagi
fikrlar hali yakdillikka ega emas va izlanishlar davom etmoqda.
ASBga chalingan bolalarni qo‘llab-quvvatlashda erta aralashuv muhim o‘rin tutadi.
Maxsus pedagogika, logopediya, sensor integratsiya terapiyasi, ABA (Applied Behavior
Analysis) terapiyasi kabi metodlar orqali natijador reabilitatsiya choralari ishlab chiqiladi.
O‘zbekistonda bunday xizmatlar mavjud bo‘lsa-da, ularning sifati va ommabopligi hanuz
muammoli. Maxsus markazlarning ko‘pchiligi faqat yirik shaharlarda joylashgan bo‘lib, chekka
hududlardagi oilalar bunday imkoniyatlardan foydalana olmaydi.
Bundan tashqari, autizmga ega bolalarning oilalari ko‘pincha jamiyatdagi stereotip va
tushunmovchiliklarga duch keladilar. Autizm haqida noto‘g‘ri qarashlar, uni “kasallik” sifatida
noto‘g‘ri talqin qilish, oilani ayblash holatlari keng tarqalgan. Bu esa ota-onalarning psixologik
holatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi va bolani ijtimoiy muhitdan yiroqlashtirishga olib keladi. Shu
sababli, keng jamoatchilikni xabardor qilish, pedagoglar va tibbiyot xodimlari uchun maxsus
o‘quv dasturlarini yo‘lga qo‘yish, OAV orqali autizmga oid ijobiy targ‘ibotni kuchaytirish muhim
hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, autizm spektr buzilishi O‘zbekistonda tobora dolzarb muammoga
aylanmoqda. Ushbu muammoni samarali hal etish uchun tizimli yondashuv, erta diagnostika va
reabilitatsiya xizmatlarini kengaytirish, sohadagi mutaxassislar malakasini oshirish va eng
muhimi, jamiyatda autizmga bo‘lgan munosabatni ijobiy tomonga o‘zgartirish zarur. Faqatgina
shu yo‘l bilangina autizmli bolalarga to‘laqonli hayot kechirish imkoniyatini yaratish mumkin
bo‘ladi.
8
1-rasm. O‘zbekistonda autizm bilan bog‘liq bolalar statistikasi (2020–2024 yillar
)
Manba:
Shifokorlar kuzatuvlari va taxminiy ma’lumotlari asosida tuzilgan (rasmiy
statistika va joylardagi ro‘yxatlar asosida umumlashtirilgan).
Yuqoridagi diagramma O‘zbekistonda 2020–2024 yillar davomida autizm bilan bog‘liq
bolalar sonining dinamikasini aks ettiradi. Rasmiy diagnostika asosida aniqlangan bolalar soni
har yili oshib bormoqda — 2020 yilda 530 nafardan 2024 yilda 960 nafargacha yetgan. Bu
ko‘rsatkichlar sohadagi muammolarga qaramay, autizm haqida xabardorlik va tibbiy ko‘riklar
qamrovining ortib borayotganini ko‘rsatadi.
Diagrammada ko‘rsatilgan taxminiy ro‘yxatdan o‘tgan bolalar soni
esa rasmiy
statistikadan ancha yuqori. Masalan, 2024 yilda bu raqam 1800 nafarni tashkil etgan. Bu tafovut
O‘zbekistonda hali ham ko‘plab autizm holatlari rasmiy ravishda qayd etilmayotganidan,
ayniqsa chekka hududlarda erta diagnostika va malakali mutaxassislar yetishmasligidan
dalolat beradi.
Ushbu tafovut shuningdek ota-onalarning autizm haqida yetarli darajada xabardor
emasligi, stigmatizatsiya, ijtimoiy qo‘rquv va sog‘liqni saqlash tizimidagi muammolar bilan
izohlanadi. Shu sababli, mamlakat miqyosida autizmni erta aniqlash, diagnostika tizimini
takomillashtirish va maxsus ta’lim xizmatlarini kengaytirish muhim vazifa bo‘lib qolmoqda.
1-jadval
.
Autizm spektr buzilishining rivojlanish bosqichlari va har bir bosqichda
kuzatiladigan asosiy belgilar
Rivojlanish
bosqichi
Kuzatiladigan asosiy belgilar
0-1 yosh
Ko‘z bilan aloqa qilmaslik, tovushlarga javob bermaslik, tabassum
qilmaslik
1-2 yosh
Imo-ishora ishlatmaslik, ismiga javob bermaslik, ijtimoiy qiziqishning
sustligi
2-3 yosh
So‘zlashuvda kechikish, takroriy harakatlar, yakkalanishga moyillik
0
500
1000
1500
2000
2500
3000
2020
2021
2022
2023
2024
Autizm alomatlari bilan ro‘yxatdan o‘tgan (taxminiy)
Autizm aniqlangan bolalar soni (rasmiy)
9
3-5 yosh
O‘yinlarda boshqa bolalar bilan o‘ynamaslik, qat’iy tartibga bog‘lanish
5 yoshdan
keyin
Qiyin ijtimoiy moslashuv, muloqotda sustlik, muayyan qiziqishlarga
haddan tashqari berilish
Manba:
Mutaxassislar tavsiyalari, klinik kuzatuvlar va nufuzli xalqaro sog‘liqni saqlash
tashkilotlari (masalan, WHO, CDC) ma’lumotlari asosida umumlashtirilgan
.
Ushbu jadvalda autizm spektr buzilishining turli yosh davrlarida qanday klinik belgilar
orqali namoyon bo‘lishi bayon etilgan. Autizm belgilari bolaning yoshiga qarab asta-sekin
shakllanib boradi va har bir bosqichda o‘ziga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi.
Masalan, 0–1 yosh oralig‘ida ko‘z bilan aloqa qilmaslik yoki tovushlarga javob bermaslik
eng ilk signallar bo‘lishi mumkin. Bu bosqichdagi belgilarning erta aniqlanishi diagnostika
uchun nihoyatda muhim. 1–2 yoshda esa ismga javob bermaslik, imo-ishoralardan
foydalanmaslik kabi ijtimoiy muloqotdagi sustliklar yuzaga chiqadi. 2–3 yosh oralig‘ida
so‘zlashuvdagi kechikish va takroriy harakatlar kuchayib boradi, bu esa ko‘p hollarda ota-
onalarda xavotir uyg‘otadi. 3–5
yoshda bolada o‘yinlarda ishtirok etmaslik, qat’iy tartib va
marosimlarga bog‘lanish holatlari ko‘proq kuzatiladi. 5 yoshdan keyingi davrda esa autizmli
bolalar ijtimoiy muhitga moslashishda katta qiyinchiliklarga duch keladilar.
Ushbu bosqichlar asosida tuzilgan jadval ota-onalar, pedagoglar va tibbiy mutaxassislar
uchun autizmni erta aniqlash va unga to‘g‘ri yondashuvni shakllantirishda muhim manba
vazifasini bajaradi. Jadval shuningdek, har bir yosh davrida alohida pedagogik va psixologik
yondashuv zarurligini ko‘rsatadi.
XULOSA
Autizm spektr buzilishi (ASB) bugungi kunda dunyo miqyosida bolalar rivojlanishidagi
eng dolzarb muammolardan biri sifatida e’tirof etilmoqda. O‘zbekiston ham bu global
tendensiyadan mustasno emas. Ushbu maqolada autizmning yoshga qarab rivojlanish
bosqichlari, har bir bosqichga xos bo‘lgan belgilari, diagnostika muammolari, mavjud
statistikalar va sohadagi ijtimoiy holatlar keng yoritildi. Shuningdek, O‘zbekiston sharoitida
autizmli bolalarni aniqlash, ularni qo‘llab-quvvatlash va jamiyatga integratsiya qilish
imkoniyatlari tahlil qilindi.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, mamlakatda autizmli bolalar soni yil sayin ortib
bormoqda. Biroq, bu ko‘rsatkichlarning aksariyati taxminiy hisoblanadi, chunki rasmiy
diagnostika qamrovi hali past. Ko‘plab ota-onalar autizm haqida yetarli bilimga ega emas,
natijada bola erta bosqichda mutaxassisga murojaat qilmaydi. Bundan tashqari, chekka
hududlarda diagnostika va reabilitatsiya xizmatlariga kirish imkoni cheklangan. Mavjud
maxsus maktablar va reabilitatsiya markazlari ehtiyojga nisbatan yetarli emas, mavjudlari esa
aksariyat hollarda yirik shaharlarda joylashgan.
Boshqa tomondan, so‘nggi yillarda davlat tomonidan bu borada ijobiy qadamlar
tashlanmoqda: maxsus maktabgacha ta’lim muassasalari ochilmoqda, ayrim reabilitatsiya
markazlari faoliyati yo‘lga qo‘yilgan. Biroq, bu ishlanmalarning barqaror tizimga aylanishi
uchun quyidagi yo‘nalishlarda jiddiy chora-tadbirlar zarur:
autizm haqida keng jamoatchilikni xabardor qilish, ayniqsa ota-onalar, tarbiyachilar va
boshlang‘ich sinf o‘qituvchilari uchun ma’lumot va treninglar tashkil etish;
erta diagnostika tizimini takomillashtirish va har bir hududda malakali mutaxassislar
faoliyatini yo‘lga qo‘yish;
10
logoped, psixolog, defektolog kabi kadrlarni ko‘proq tayyorlash va ularning doimiy
malaka oshirishini ta’minlash;
inklyuziv ta’lim muhitini shakllantirish orqali autizmli bolalarning oddiy jamiyatga
moslashishiga imkon yaratish;
autizm sohasida ilmiy-tadqiqot ishlari olib borish va statistik ma’lumotlar bazasini
shakllantirish.
Shuningdek, jamiyatda autizmga nisbatan mavjud bo‘lgan noto‘g‘ri qarashlar, stereotiplar
va stigmani bartaraf etish ham muhim omillardan biridir. Autizmli bolalar nafaqat ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlashga, balki mehr, sabr-toqat va qulay muhitga ham muhtojdirlar. Ularning
salohiyatini to‘liq ochib berish, ijodiy va intellektual qobiliyatlarini yuzaga chiqarish uchun
imkon yaratish – bu nafaqat davlat, balki butun jamiyat oldidagi mas’uliyatdir.
Xulosa qilib aytganda, autizmli bolalar bilan ishlashda ko‘p qirrali, tizimli va insonparvar
yondashuv zarur. O‘zbekistonda bu boradagi islohotlarni davom ettirish, ilmiy yondashuvni
kengaytirish va zamonaviy metodlarni joriy etish orqali autizmli bolalar uchun to‘laqonli, baxtli
va sermazmun hayot yaratish imkoniyati mavjud. Bu esa kelajak avlodning sog‘lom va sog‘lom
fikrlovchi vakillarini shakllantirishda muhim qadam bo‘ladi.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
American Psychiatric Association. (2013).
Diagnostic and Statistical Manual of Mental
Disorders (DSM-5)
. Washington, DC.
2.
World Health Organization (WHO). (2023). Autism spectrum disorders.
3.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2024). Data & Statistics on Autism
Spectrum Disorder.
4.
Lord, C., Elsabbagh, M., Baird, G., & Veenstra-VanderWeele, J. (2018). Autism spectrum
disorder.
The Lancet
, 392(10146), 508–520.
5.
Dawson, G., & Bernier, R. (2013). A quarter century of progress on the early detection and
treatment of autism spectrum disorder.
Development and Psychopathology
, 25(4), 1455–1472.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash Vazirligi. (2023).
Nogironligi bo‘lgan bolalar
statistikasi va reabilitatsiya xizmatlari hisobotlari
.
7.
Xasanova, M. A., & Ergasheva, N. R. (2021). Autizm spektr buzilishiga chalingan bolalar
bilan ishlashda pedagogik yondashuvlar.
O‘zbekiston pedagogik jurnali
, №2, 43–47.
8.
UNICEF Uzbekistan. (2022).
Inclusive education in Uzbekistan: Challenges and
perspectives
.
9.
Amonov, R. T., & Abdullayeva, Z. X. (2020). Autizmli bolalarni erta aniqlash va
ijtimoiylashtirish muammolari.
Tibbiyot va ta’lim
, №1, 56–61.
