20
KARSINOGEN MAHSULOTLAR ISTE’MOLI OQIBATIDA YUZAGA KELADIGAN
SOG’LIQ MUAMMOLARI
Abduganiyeva Durdona Yusuf qizi
Eurasian multidisciplinary university Davolash ishi bo’limi 2-kurs talabasi
durdona.abduganiyeva.98@mail.ru
https://doi.org/10.5281/zenodo.16946043
Annotatsiya.
Ushbu maqolada karsinogen (saraton chaqiruvchi) moddalar mavjud
bo‘lgan mahsulotlarning inson organizmiga salbiy ta’siri va ularni muntazam iste’mol qilish
oqibatida yuzaga keladigan sog‘liq muammolari yoritiladi. Xususan, yarim tayyor ovqatlar,
tutunlangan mahsulotlar, kimyoviy qo‘shimchalar, konservantlar va noto‘g‘ri pishirish
uslublari bilan bog‘liq xavf omillari ko‘rib chiqiladi. Maqolada saraton kasalliklari, ichki
a’zolarning yallig‘lanishi, gormon buzilishlari va immunitetning zaiflashuvi kabi salbiy
oqibatlar ilmiy ma’lumotlar asosida tahlil qilinadi. Shuningdek, xavfni kamaytirish bo‘yicha
profilaktik tavsiyalar ham beriladi.
Kalit so‘zlar:
karsinogen mahsulotlar, sog‘liq muammolari, saraton, oziq-ovqat
xavfsizligi, kimyoviy qo‘shimchalar, profilaktika.
"HEALTH PROBLEMS CAUSED BY THE CONSUMPTİON OF CARCİNOGENİC
PRODUCTS"
Abstract.
This article explores the harmful effects of consuming carcinogenic (cancer-
causing) food products on human health. It highlights the risks associated with processed foods,
smoked meats, chemical additives, preservatives, and harmful cooking methods. The article
examines potential outcomes such as cancer, organ inflammation, hormonal imbalances, and
weakened immunity based on scientific findings. Preventive measures to reduce health risks
are also discussed.
Keywords:
carcinogenic foods, health problems, cancer, food safety, chemical additives,
prevention.
"ПРОБЛЕМЫ СО ЗДОРОВЬЕМ, ВОЗНИКАЮЩИЕ В РЕЗУЛЬТАТЕ
ПОТРЕБЛЕНИЯ КАНЦЕРОГЕННЫХ ПРОДУКТОВ"
Аннотация.
В данной статье рассматривается вредное воздействие продуктов,
содержащих канцерогенные вещества, на здоровье человека. Анализируются риски,
связанные с полуфабрикатами, копчёными изделиями, химическими добавками,
консервантами и вредными методами приготовления пищи. Освещаются возможные
последствия — развитие рака, воспаления органов, гормональные нарушения и
ослабление иммунной системы. Также предлагаются профилактические меры по
снижению рисков для здоровья.
Ключевые слова:
канцерогенные продукты, проблемы со здоровьем, рак, пищевая
безопасность, химические добавки, профилактика.
Kirish
Zamonaviy hayot sharoitida inson organizmi turli xil kimyoviy moddalarga duch
kelmoqda, ayniqsa ovqat mahsulotlari orqali. So‘nggi yillarda sog‘liq uchun xavfli bo‘lgan,
saraton kasalligini chaqirishi mumkin bo‘lgan — ya’ni karsinogen moddalarni o‘z ichiga olgan
mahsulotlar iste’moli keng tarqalmoqda. Fastfudlar, yarim tayyor ovqatlar, konservantlar,
21
sun’iy rang va ta’m beruvchilar, ko‘p pishirilgan yoki ko‘mirda qovurilgan taomlar ana shunday
mahsulotlar qatoriga kiradi. Afsuski, ushbu mahsulotlar kundalik iste’mol ro‘yxatimizga singib
ketgan bo‘lib, ularni xavfsiz deb hisoblaydiganlar ham kam emas.
Karsinogen mahsulotlar inson organizmida asta-sekinlik bilan salbiy o‘zgarishlarga sabab
bo‘ladi. Ular immunitet tizimini zaiflashtiradi, gormonlar muvozanatini buzadi, ichki a’zolarda
yallig‘lanish jarayonlarini keltirib chiqaradi va, eng xavflisi, saraton hujayralarining
shakllanishiga zamin yaratadi. Ayniqsa, uzoq muddat davomida va muntazam iste’mol
qilinganda, bu mahsulotlar jiddiy sog‘liq muammolarini keltirib chiqaradi.
Ushbu maqolada karsinogen mahsulotlarning turlari, ularning inson organizmiga ta’siri
va salomatlik uchun xavflari ilmiy asosda tahlil qilinadi. Shuningdek, ushbu mahsulotlardan
qanday qilib saqlanish va xavfni kamaytirish bo‘yicha profilaktik tavsiyalar ham yoritiladi.
Asosiy qism
Zamonaviy inson hayotida sog‘lom ovqatlanish muammosi tobora dolzarb tus olmoqda.
Texnologik taraqqiyot, oziq-ovqat sanoatining jadal rivojlanishi natijasida inson iste’mol
qilayotgan mahsulotlar tarkibi va sifati ham o‘zgardi. Ayniqsa, karsinogen moddalarni o‘z ichiga
olgan mahsulotlarning kundalik hayotda keng qo‘llanilishi salomatlik uchun jiddiy xavf
tug‘dirmoqda. Karsinogenlar — bu saraton (rak) kasalligini chaqiruvchi yoki kuchaytiruvchi
kimyoviy yoki fizik omillardir. Ular ko‘pincha oziq-ovqatni saqlash, qayta ishlash yoki pishirish
jarayonida hosil bo‘ladi. Ba’zida ular mahsulotning tabiiy tarkibida mavjud bo‘ladi yoki atrof-
muhitdan unga tushadi.
Karsinogenlar ikki turga bo‘linadi: tabiiy (masalan, aflatoksinlar — ba’zi zamburug‘lar
ajratadigan modda) va sun’iy (konservantlar, nitritlar, sun’iy bo‘yoqlar va boshqalar). Oziq-
ovqatlarda uchraydigan eng ko‘p karsinogenlar qatoriga nitrozaminlar, akrilamid,
benzo[a]piren, formaldegid, butilatlangan gidroksitoluen (BHT), sun’iy konservantlar, xususan
E210–E250 kabi kimyoviy birikmalar kiradi. Ushbu moddalarning aksariyati uzoq vaqt
davomida organizmga ta’sir etib, hujayra tuzilishining buzilishiga, DNK darajasidagi
o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi va saraton kasalligining rivojlanishiga turtki bo‘ladi.
Afsuski, bunday moddalarning ko‘pchiligi odamlar tomonidan kundalik hayotda iste’mol
qilinadigan mahsulotlarda mavjud. Masalan, tez tayyor ovqatlar (fastfud), konservalangan
mahsulotlar, yarim tayyor mahsulotlar, dudlangan go‘shtlar, rang-barang ichimliklar,
shirinliklar, uzoq muddat saqlanadigan mahsulotlar — bularning barchasi karsinogen
moddalarning manbai bo‘lishi mumkin. Bundan tashqari, oziq-ovqatni noto‘g‘ri pishirish —
ya’ni yuqori haroratda, ko‘mirda yoki yog‘da qovurish jarayonida ham karsinogenlar hosil
bo‘ladi. Ayniqsa, ko‘mirda kuygan go‘sht yuzasida benzo[a]piren miqdori ancha yuqori bo‘ladi,
bu esa o‘pka, qizilo‘ngach va oshqozon saratoni xavfini oshiradi.
Organizm karsinogen moddalarga muntazam duchor bo‘lsa, bu hujayra darajasidagi
o‘zgarishlarga olib keladi. Bunday holatlarda sog‘lom hujayralar mutatsiyaga uchraydi,
ularning bo‘linish tartibi buziladi va nazoratsiz ko‘payish boshlanadi. Bu esa saraton
hujayralarining shakllanishiga asos bo‘ladi. Ilmiy tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, karsinogen
moddalarning ta’siri uzoq muddatli bo‘lib, u darhol emas, balki yillar o‘tgach, surunkali
kasalliklar shaklida yuzaga chiqadi. Ayniqsa, bolalar va ayollar organizmi bunday moddalarga
nisbatan sezuvchanroq bo‘lib, ularning salomatligiga ta’siri kuchliroq bo‘ladi.
Saraton kasalliklarining rivojlanishida ovqatlanish bilan bog‘liq omillar muhim rol
o‘ynaydi. Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkilotining hisob-kitoblariga ko‘ra, barcha saraton
22
kasalliklarining 30–35% holatlari noto‘g‘ri ovqatlanish bilan bog‘liq. Shuning uchun,
karsinogen mahsulotlarni iste’mol qilish darajasini kamaytirish orqali ko‘plab onkologik
kasalliklarning oldini olish mumkin. Bunda faqat ovqatlanish emas, balki yashash tarzi,
ekologik muhit, jismoniy faollik darajasi ham muhim hisoblanadi.
Karsinogenlar faqat saraton emas, balki boshqa ko‘plab sog‘liq muammolariga ham olib
keladi. Jumladan, ular jigar, buyrak, yurak-qon tomir tizimi, oshqozon-ichak trakti kasalliklarini
rivojlantiradi. Immunitet tizimining zaiflashishi, ichki yallig‘lanish holatlari, endokrin tizimdagi
buzilishlar ham karsinogenlar bilan bog‘liq bo‘lishi mumkin. Ular gormon ishlab chiqarilishiga,
nerv tizimiga, genetik barqarorlikka ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, yosh bolalarda
autizm, giperfaollik, e’tibor yetishmovchiligi sindromi kabi muammolar sun’iy oziq-ovqat
moddalari va kimyoviy ta’sir bilan bog‘lanmoqda.
Bugungi kunda karsinogen mahsulotlarga alohida ehtiyotkorlik bilan yondashish zarur.
Oziq-ovqat ishlab chiqaruvchilar, savdo tarmoqlari va davlat nazorat organlari ushbu
mahsulotlar tarkibidagi zararli moddalarning chegarasini qat’iy nazorat qilishi kerak. Bunda
xalqaro standartlar va sog‘liqni saqlash tashkilotlarining tavsiyalari asos sifatida olinadi.
Masalan, Evropa Ittifoqi va Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ko‘plab konserogen moddalarni
taqiqlagan yoki ularning miqdorini qat’iy cheklagan. Shunga qaramay, ba’zi rivojlanayotgan
mamlakatlarda bunday nazorat hali to‘liq yo‘lga qo‘yilmagan.
Yoshlar va bolalar orasida bunday mahsulotlarga bo‘lgan qiziqish yuqori bo‘lganligi
sababli, maktab va o‘quv muassasalarida sog‘lom ovqatlanish madaniyatini shakllantirish
muhim hisoblanadi.
Shuningdek, iste’molchilar o‘z huquqlari va ovqat xavfsizligi haqida yetarlicha bilimga ega
bo‘lishi zarur. Mahsulot yorlig‘idagi tarkibni o‘qish, iste’mol qilinayotgan oziq-ovqatning kelib
chiqishiga e’tibor berish, yaroqlilik muddatini nazorat qilish — bu oddiy, ammo samarali
choralar hisoblanadi. Uy sharoitida tayyorlanadigan, tabiiy mahsulotlarga asoslangan ovqatlar
sanoat mahsulotlariga qaraganda ancha xavfsiz bo‘lib, organizmga foydali hisoblanadi.
O‘simlikka boy, antioksidantlar, vitaminlar va tolalarga boy ratsion esa hujayra salomatligini
saqlab qolishga yordam beradi.
Shunday qilib, karsinogen mahsulotlar iste’moli zamonaviy sog‘liq muammolarining
muhim omillaridan biri hisoblanadi. Bu masalani inkor etib bo‘lmaydi, balki unga qarshi
kurashish uchun kompleks chora-tadbirlar zarur. Bu chora-tadbirlar orasida davlat siyosati,
sog‘liqni saqlash tizimi, ta’lim, ommaviy axborot vositalari va eng muhimi — har bir fuqaroning
ongli qarorlari muhim rol o‘ynaydi. Inson organizmi karsinogenlarga juda sezgir bo‘lib, ular
ta’sirida yuzaga keladigan sog‘liq muammolari ko‘pincha kech aniqlanadi va murakkab
davolashni talab qiladi. Shu sababli, oldini olish — eng to‘g‘ri yo‘ldir.
1-jadval.
Karsinogen mahsulotlar, ularning tarkibidagi moddalar va sog‘liqqa ta’siri
№
Karsinogen mahsulot turi
Asosiy karsinogen moddalar
1
Dudlangan go‘sht mahsulotlari
Benzo[a]piren, PAH
2
Konservalar va nitrit saqlovchilar
Nitritlar, nitrozaminlar
3
Fastfud va qovurilgan ovqatlar
Akrilamid, trans-yog‘lar
23
4
Sun’iy rang va ta’m beruvchilar (E-kodli
qo‘shimchalar)
Tartrazin, Sunset Yellow, BHT, BHA
5
Yuqori haroratda ko‘mirda pishirilgan
go‘sht
Hidrokabonlar, benzopiren
6
Gazlangan shirin ichimliklar
Sun’iy shirador moddalar (aspartam),
fosfor kislotasi
Manba:
Jadval muallif tomonidan ilmiy maqolalar, sog‘liqni saqlash tashkilotlari
ma’lumotlari (JST, WHO, CDC) hamda oziq-ovqat xavfsizligi bo‘yicha ochiq manbalar asosida
tuzildi. Asosan “Karsinogen mahsulotlar iste’moli oqibatida yuzaga keladigan sog‘liq
muammolari” mavzusidagi maqolaga asoslangan tahliliy xulosa va tavsiyalarni aks ettiradi
.
Mazkur jadvalda sog‘liq uchun xavf tug‘diruvchi karsinogen mahsulotlar turlari, ularning
tarkibida mavjud bo‘lishi mumkin bo‘lgan asosiy karsinogen moddalar va bu moddalarning
inson organizmiga salbiy ta’siri tizimli tarzda ko‘rsatilgan. Jadvalning maqsadi —
iste’molchilarga kundalik hayotda tez-tez uchraydigan, ammo sog‘liq uchun jiddiy xavf soluvchi
mahsulotlar haqida aniq va tushunarli ma’lumot berishdir.
Jadvalning yuqori qismida dudlangan go‘sht mahsulotlari
,
konservalar
,
fastfud
va
qovurilgan ovqatlar
kabi mahsulotlar keltirilgan. Ular ishlab chiqarish yoki pishirish jarayonida
xavfli karsinogen moddalarni hosil qiladi yoki saqlaydi. Masalan, dudlangan mahsulotlarda
benzo[a]piren
va boshqa
politsiklik aromatik uglevodorodlar (PAH) mavjud bo‘lishi mumkin,
bu esa saraton kasalligini keltirib chiqaruvchi asosiy omillardan biridir.
Shuningdek, konservalarda saqlovchi modda sifatida ishlatiladigan nitritlar
organizmda
nitrozaminlarga aylanishi mumkin, bu esa me’da shilliq qavatini zararlab, o‘simtali o‘zgarishlar
xavfini oshiradi. Fastfudlar va chuqur yog‘da qovurilgan ovqatlarda esa akrilamid
v
a
trans-
yog‘lar mavjud bo‘lib, ular yurak-qon tomir tizimiga zarar yetkazadi va saraton xavfini
kuchaytiradi.
Sun’iy qo‘shimchalar (E-kodli moddalari) ko‘pincha shirinliklar, ichimliklar va bolalar
uchun mo‘ljallangan mahsulotlarda ishlatiladi. Ular organizmga allergik reaksiya berishi,
hujayra darajasida DNK shikastlanishiga olib kelishi, gormonlar va nerv tizimiga salbiy ta’sir
ko‘rsatishi mumkin.
Jadvaldagi ma’lumotlar sog‘liqni saqlash sohasi vakillari, ta’lim muassasalari, oziq-ovqat
xavfsizligi mutaxassislari va keng jamoatchilik uchun tushunarli tilda yoritilgan. Bu orqali har
bir iste’molchi o‘z tanlovi va ovqatlanish odatlarini ongli ravishda nazorat qilishga undaladi.
Shu o‘rinda, karsinogen xususiyatga ega sun’iy qo‘shimchalarning uzoq muddatli ta’siri
haqida ham to‘xtalish lozim. Ularning ayrimlari inson organizmida yig‘ilib borib, turli tizimlar
faoliyatini sekin-asta izdan chiqaradi. Masalan, E123 (Amaranth), E129 (Allura Red) kabi rang
beruvchi moddalarning ba'zilari ba’zi mamlakatlarda taqiqlangan bo‘lsa-da, hali ham ayrim
mahsulotlar tarkibida uchraydi. Bu moddalar asabiylik, giperfaollik, konsentratsiya
muammolari, hatto genetik mutatsiyalarga olib kelishi mumkinligi ilmiy tadqiqotlarda qayd
etilgan.
Ayniqsa, bolalar mahsulotlari tarkibida bu moddalarning mavjudligi katta xavf tug‘diradi.
Bolalar organizmi hali to‘liq shakllanmagan bo‘lganligi sababli, har qanday kimyoviy
moddalarga nisbatan sezuvchanligi yuqori bo‘ladi. Shu sababli, ota-onalar mahsulot tarkibini
sinchkovlik bilan o‘qishi, bolalar uchun mo‘ljallangan mahsulotlarda E-kodli sun’iy
qo‘shimchalar mavjudligini aniqlasa, alternativ tabiiy mahsulotlarga ustunlik berishlari zarur.
24
Bu nafaqat bolani kasalliklardan himoyalash, balki sog‘lom ovqatlanish madaniyatini
yoshligidanoq shakllantirishga xizmat qiladi.
1-rasm. Karsinogen Mahsulotlar Turlari bo‘yicha Sog‘liqka Ta’sir Darajasi va
Yoshlar Orasida Iste’mol Chastotasi
Manba:
Diogramma muallif tomonidan sog‘liqni saqlash tashkilotlar ilmiy maqolalar va
oziq-ovqat xavfsizligi bo‘yicha ochiq manbalar asosida tuzilgan. Asosiy tahliliy ma’lumotlar
“Karsinogen mahsulotlar iste’moli oqibatida yuzaga keladigan sog‘liq muammolari
”
mavzusidagi
maqolaga asoslangan..
Ushbu diogramma karsinogen mahsulotlarning inson salomatligiga qanchalik xavf solishi
va ayniqsa yoshlar orasida qanchalik keng tarqalganini 1 dan 10 gacha bo‘lgan ballik tizimda
taqqoslab ko‘rsatadi. Grafik tarzda berilgan bu tahlil karsinogen moddalarning sog‘liq uchun
xavfliligi darajasini hamda ularning kundalik hayotda uchrash tezligini vizual shaklda
tushunishga yordam beradi.
Diogrammadan ko‘rinib turibdiki, fastfud va qovurilgan ovqatlar eng yuqori ball bilan
baholangan: ular sog‘liq uchun nihoyatda xavfli bo‘lib (9 ball), ayni vaqtda yoshlar orasida eng
keng iste’mol qilinayotgan mahsulotlar qatoriga kiradi (10 ball). Bu esa real xavf darajasining
yuqoriligidan dalolat beradi.
Sun’iy rang va ta’m beruvchilar (E-kodli moddalari) ham salomatlikka sezilarli salbiy
ta’sir ko‘rsatadi (7 ball), ayni vaqtda yoshlar, ayniqsa bolalar tomonidan keng iste’mol
qilinmoqda (9 ball). Dudlangan go‘sht mahsulotlari
,
konservalar
va
yuqori haroratda
pishirilgan ovqatlar esa sog‘liqka tahdid soladigan bo‘lishiga qaramay, ularning iste’mol
chastotasi biroz pastroq baholangan. Gazlangan ichimliklar
esa zarar darajasi nisbatan pastroq
(6 ball) bo‘lishiga qaramay, yoshlar orasida juda keng tarqalgan (9 ball).
Bu diogramma karsinogen mahsulotlarning xavfini nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan
ham ko‘rsatadi. Ushbu grafik tahlil sog‘liqni saqlash sohasida, ta’limda va jamoat salomatligini
targ‘ib qilishda foydalanish uchun samarali vositadir. Uni asos qilib olib, yoshlar orasida
sog‘lom ovqatlanish madaniyatini shakllantirish, noto‘g‘ri ovqatlanish odatlarini kamaytirish
bo‘yicha maqsadli profilaktika choralarini ishlab chiqish mumkin.
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
DUDLANGAN GO‘SHT MAHSULOTLARI
KONSERVALAR VA NITRIT SAQLOVCHILAR
FASTFUD VA QOVURILGAN OVQATLAR
SUN’IY RANG VA TA’M BERUVCHILAR
YUQORI HARORATDA PISHIRILGAN GO‘SHT
GAZLANGAN SHIRIN ICHIMLIKLAR
Yoshlar orasida iste’mol chastotasi (1–10)
Sog‘liqka ta’sir darajasi (1–10)
25
Xulosa
Karsinogen mahsulotlarning inson salomatligiga salbiy ta’siri bugungi kunda global
sog‘liq muammolaridan biri sifatida tan olinmoqda. Fastfud, konservalar, sun’iy rang va ta’m
beruvchilar, tutunlangan go‘shtlar va boshqa kimyoviy qo‘shimchalarni o‘z ichiga olgan
mahsulotlar nafaqat saraton, balki yurak-qon tomir kasalliklari, gormon buzilishlari,
immunitetning zaiflashuvi, DNK shikastlanishi kabi ko‘plab surunkali kasalliklarning
rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda. Ayniqsa, yoshlar va bolalar orasida bu mahsulotlarning
ommalashuvi salomatlikka tahdid darajasini oshirmoqda.
Mavjud holat shuni ko‘rsatadiki, bu muammo faqat tibbiy yondashuv bilan emas, balki
kompleks, ijtimoiy-ma’rifiy va nazorat mexanizmlarini o‘z ichiga olgan yondashuv orqali hal
qilinishi lozim. Sog‘lom ovqatlanish madaniyatini shakllantirish, iste’molchilar ongini oshirish,
ishlab chiqaruvchilarning javobgarligini kuchaytirish va davlat nazoratini takomillashtirish
orqali karsinogen moddalarga qarshi kurashish mumkin.
Xulosa qilib aytganda, har bir inson o‘z salomatligi uchun mas’uldir. Ongli tanlov qilish,
mahsulot tarkibini tahlil qilish va sog‘lom turmush tarzini tanlash — nafaqat kasalliklarning
oldini olish, balki sog‘lom jamiyat qurish yo‘lidagi muhim qadamlardir.
Takliflar:
1.
Ta’lim muassasalarida sog‘lom ovqatlanish madaniyatini o‘rgatuvchi maxsus darslar va
ma’rifiy treninglar joriy etilsin.
2.
Maktab va universitetlarda sun’iy qo‘shimchalar (E-kodli moddalari) haqida tushuntirish
ishlari olib borilsin hamda xavfli mahsulotlar ro‘yxati bilan tanishtirish tashkil qilinsin.
3.
Oziq-ovqat mahsulotlarining yorlig‘ida karsinogen moddalarning mavjudligi to‘liq, aniq
va yirik shriftlarda ko‘rsatilishi majburiy qilinsin.
4.
Fastfud, konservalar va sun’iy ichimliklar reklamasiga nisbatan cheklovlar joriy etilsin,
ayniqsa bolalar auditoriyasiga mo‘ljallangan reklamalarga alohida e’tibor qaratilsin.
5.
Sog‘liqni saqlash tizimi tomonidan karsinogen mahsulotlarni muntazam iste’mol qiluvchi
yoshlar orasida bepul tibbiy skrining (saraton xavfini erta aniqlash) dasturlari yo‘lga qo‘yilsin.
6.
Davlat tomonidan tabiiy, mahalliy va ekologik toza mahsulotlar ishlab chiqaruvchilarni
qo‘llab-quvvatlash dasturlari kengaytirilsin.
7.
Ota-onalar va aholining boshqa qatlamlari uchun ovqat xavfsizligi, sog‘lom ovqatlanish va
saratonning oldini olishga oid ommaviy axborot vositalari orqali kampaniyalar tashkil etilsin.
8.
Sun’iy rang va konservantlar bilan ishlov beriladigan mahsulotlar uchun davlat nazorati
va laboratoriya tahlillari kuchaytirilsin, ayniqsa import mahsulotlar uchun.
References:
Используемая литература:
Foydalanilgan adabiyotlar:
1.
World Health Organization (WHO). (2015).
Cancer: Carcinogenicity of consumption of red
and processed meat
. Retrieved from
2.
International Agency for Research on Cancer (IARC). (2018).
Monographs on the
Identification of Carcinogenic Hazards to Humans
. Volume 114.
3.
Centers for Disease Control and Prevention (CDC). (2021).
Fast Food and Health
.
Retrieved from:
26
4.
Harvard T.H. Chan School of Public Health. (2020).
Artificial Food Dyes and Hyperactivity
.
Retrieved from: https://www.hsph.harvard.edu
5.
European Food Safety Authority (EFSA). (2021).
Re-evaluation of food additives and their
carcinogenic risks
. Retrieved from: https://www.efsa.europa.eu
6.
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni Saqlash Vazirligi. (2023).
Ovqatlanish gigiyenasi
bo‘yicha tavsiyalar
. Toshkent: Rasmiy hujjat.
7.
Gafforova, N. M. (2022). Karsinogen moddalarning organizmga ta’siri va saraton kasalligi
bilan bog‘liqligi.
O‘zbekiston Tibbiyot Jurnali
, 3(49), 24–30.
8.
Tursunov, B. T. (2021). Oziq-ovqat xavfsizligi va E-kodli sun’iy moddalarning
salomatlikka ta’siri.
Tibbiyot va Sog‘liqni Saqlash Ilmiy Nashri
, 2(6), 41–46.
9.
Rashidov, A. R. (2020). Fastfud mahsulotlarining tahlili va ularning metabolik sindromga
ta’siri.
Oziq-ovqat Texnologiyasi Jurnali
, 1(2), 17–23.
10.
Mayo Clinic. (2022).
Processed foods: Health risks and cancer links
. Retrieved from:
11.
UNICEF. (2022).
Adolescent Nutrition: Processed foods and health awareness
. Retrieved
from: https://www.unicef.org
12.
Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2020).
Food safety and
additives database
.
