66
OTM KUTUBXONA XIZMATLARINI AVTOMATLASHTIRISH, ZAMONAVIY
YECHIMLAR VA ULARNING SAMARADORLIKA TA’SIRI
Ernaqulov Sunnatillo Nurali o'g'li
Xalqaro innovatsion universitet
Raqamli axborot texnologiyalar markazi boshlig'i
https://doi.org/10.5281/zenodo.14709728
Annotatsiya:
Mazkur maqolada oliy ta’lim muassaaalari kutubxona xizmatlarini
avtomatlashtirishning zamonaviy yechimlari va ularning samaradorlikka ta’siri tahlil
qilinadi.Elektron kutubxona platformalarining afzalliklari va imkoniyatlari batafsil yoritiladi.
Maqola OTM kutubxonalari faoliyatini raqamlashtirish jarayoni takomillashtirishga oid
tavsiyalarni o’z ichiga oladi.
Kalit so’zlar:
Elektron kutubxona, avtomatlashtirish, milliy axborot, mahaliy kutubxona,
sun’iy intellekt, OTM kutubxonalari.
Kirish. OTM kutubxonalari nafaqat bilim markazi,balki ilmiy-tatqiqot faoliyatini qo’llab-
qo’vvatlashning muhim qismi hisoblanadi. Zamonaviy texnologiyalarning rivojlanishi
kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish va optimallashtirish imkonini bermoqda. “Elektron
kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish” mavzusi bugunki kunda dolzarb bo’lsa-da, ba’zi
jihatlari hali keng tadqiq etilmagan va chuqur o’rganishni talab qiladi.
OTM kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish albatta, bir qator samaralar keltiradi. Bu
jarayonning samaradorlikka ta’siri nafaqat kutubxona ishini yaxshilash, balki talaba va
professor-o’qtuvchilarga xizmat ko’rsatishni optimallashtirishda ham muhhim rol o’ynaydi.
Kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish, ayniqsa qog’oz asarlarni raqamlashtirish,
kitoblarni avtomatik qaytarish va elektron tizimlar orqali boshqarish, kutubxona
xodimlarining vaqtini samarali ishlatishga yordam beradi. Xodimlar yangilanishlar,
tizimlashtirish, foydalanuvchilar bilan bevosita muloqot qilish kabi vazifalarga ko’proq e’tibor
qaratishi mumkin. Ushbu mavzu bo’yicha yangi fikrlar va yondashuvlarni taklif qilishda
quyidagi yo’nalishlarga e’tibor qaratish mumkin:
Mahalliy
kutubxonalarni
avtomatlashtirishning
milliy
modeli.
Ko’plab
mamlakatlarda elektron kutubxonalar bo’yicha xalqaro tajribalar keng tarqalgan, lekin
mahalliy kutubxonalar ehtiyojlarini hisobga olgan holda maxsus avtomatlashtirish modeli
yaratilmagan bo’lishi mumkin.Bu bo’yicha quyidagilarni o’rganish kerak:
-Milliy axborot resurslarini integratsiya qilish yo’llari
-Kutubxonalar faoliyati uchun moslashtirilgan dasturiy ta’minot ishlab chiqish
O’zbekistondagi kutubxonalar avtomatlashtirishining hozirgi holati.
O’zbekistona
OTM kutubxonalari qanchalik avtomatlashtirilgani va bu jarayon qaysi yo’nalishlarda
rivojlantirilishi kerekligi borasida chuqur tahlillar hali kam uchraydi.Mahaliy electron
kutubxonalarning real imkoniyatlarini o’rganish bu bo’shliqni to’ldirishga yordam beradi
Sun’iy intellektdan foydalanish.
Elektron kutubxonalar xizmatlari suniy intellekt
yordamida avtomatlashtirish hali keng o’rganilmagan mavzudir.Al texnologiyalari
foydalanuvchilarning qiziqishiga mos tavsiyalar berish, qidiruv natijalarini shaxsiylashtirish
va foydalanuvchi savollarga avtomatik javob berish imkonini beradi.
Elektron kutubxonalarning ekologik ta’siri.
Elektron resurslardan foydalanish
qog’ozga bo’lagan ehtiyojni kamaytiradi va ekologik barqarorlikka hissa qo’shadi. Biroq,
67
raqamlashtirish jarayonining energiya sarfi va texnologik chiqindilari ham muhim masala
bo’li qolmoqda bu yo’nalish bo’yicha tadqiqotlar yetarli darajada rivojlanmagan.
Avtomatlashtirilgan tizimlarning ta’lim sifatiga ta’siri.
Elektron kutubxona
xizmatlarini avtomatlashtirish ta’lim sifati va ilmiy tadqiqotlarga qanday ta’sir qilayotganini
o’rganish ham keng imkoniyatlarga ega mavzulardan biri hisoblanadi.
Avtomatlashtirilgan tizimlar yordamida foydalanuvchilarnig o’z xizmatlarini olishlari
kutubxona hodimlarini boshqa muhit vazifalarga e’tibor qaratishiga imkon beradi. Sun’iy
entellekt yordamida takliflar tizimi va foydalanuvchi qiziqishlari tahlil qilinib, yangi
materiallar bilan tamillanadi. Kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish kutubxona
xodimlarining ish yukini kamaytirish va foydalanuvchilar uchun sifatli hizmatlarini
ta’minlashga ta’sir ko’rsatadi. Elektron kutubxonalar orqali talabalar o’qtuvchilarga axborot
resurslariga, shu jumladan, ilmiy maqolalar, kitoblar dissertatsiyalar va boshqa materiallarga
tezkor kirish imkoniyati yaratildi. Elektron ma’lumotlar bazalari va onlayn kutubxona
platformalari foydalanuvchilarga har qanday joydan 24/7 foydalanish imkonini beradi.
Elektron resurslar yordamida foydalanuvchilar kerakli materiallarni qidiruv tizimlari orqali
bir necha daqiqada topishlari mumkin. Kutubxonadagi resurslarni boshqarish tizimlari
avtomatlashtirish orqali aniq va samarali bo’ladi. Avtomatlashtirilgan tizimlar kitoblar
kitoblar maqolalar va boshqa resurslar haqida aniq ma’lumotlarni taqdim etadi. Kitoblar va
resurslar inventarizatsiyasi avtomatik ravishda amalga oshiriladi,qaysi materiallar talab
qilinayotganini kuzatish mumkin. Resurslar tarqatilishi va qidiruv natijalarini
optimallashtirish foydalanuvchi ehtiyojlariga moslashtirilgan. Suniy intellekt va analitik
tizimlar yordamida kutubxona foydalanuvchilariga shaxsiylashtirilgan xizmatlar taqdim
etiladi. Bunga foydalanuvchining o’quv yo’nalishaga mos resurslar, tavsiyalar va maslahatlar
kiradi.
Xulosa qilib aytganda electron kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish bugunki kunda
ta’lim va ilmiy-tadqiqod jarayonlarini qo’llab quvvatlashning eng muhim vositalaridan
biridir.Ushbu jarayon foydalanuvchilarga axborot resurslariga tezkor va qulay kirish imkonini
yaratib ,kutubxona faoliyatini yangi darajaga ko’taradi.Elektron malumotlar bazalari,
avtomatlashtirilgan katolog tizimlari,RFID texnologiyalari va self-servis tizimlarini jot=riy
etish kutubxonalrining samaradorligini oshiradi,inson resurlarini tejaydi va hizmat ko’rsatish
sifatini yaxshilaydi.
Biroq mahaliy sharoitlar va ehtiyojlarni hisobga olgan holda milliy avtomatlashtirish
modelini ishlab chiqish , sun’iy entellektdan foydalanish, ekologik ta’sirni baholash hamda
electron kutubxonalarning ta’lim va ilm fanga ta’sirini yanada chuqur o’rganish dolzarb
masalalar sifatida qolmoqda.
OTM kutubxonalarida hizmatlarini avtomatlashtirish samaradorligini oshiradi,
foydalanuvchilarga yaxshiroq hizmat ko’rsatishni ta’minlaydi va kutubxona faoliyatini
samarali tashkil etishda muhim ahamyatga ega. Bu, o’z navbatida, o’quv jarayonini yanada
qulay va samarli qiladi.
Shunday qilib, electron kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirish zamonaviy ta’limnig
ajralmas qismi bo’lib uning yanada rivojlanishi nafaqat kutubxona xizmatlari balki va ilm-fan
rivojiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatadi shu sababli ushbu sohada keng qamrovli tashkilotlar va
inovvatsion yechimlar ishlab chiqarilishi zarur.
68
References:
1.
Kravchuk, S. A. (2019). Elektron kutubxonalar va raqamli axborot texnologiyalari.
Moskva: Knorus.
2.
Gorman, M. (2004). Future Libraries: Dreams, Madness, and Realities. Chicago: ALA
Editions.
3.
Buckland, M. K. (2017). Library Services in Theory and Context. Cambridge: MIT Press.
4.
Sherovna, A. M. "Education of preschool children in the family on the basis of national
values. Finland International Scientific Journal of Education."
Social Science & Humanities
11.4
(2023): 624-627.
1.
Alikulova, M. "Raising preschool children through modeled values."
Science and
innovation
2.B5 (2023): 304-307.
2.
Sherovna, Muxayyo Alikulova. "IMPROVING THE SYSTEM OF MODELING EDUCATION
OF PRESCHOOL CHILDREN ON THE BASIS OF NATIONAL VALUES IN THE FAMILY."
Galaxy
International Interdisciplinary Research Journal
10.3 (2022): 549-552.
3.
MUSURMON, IMOMOV, et al. "The Importance Of Interactive Methods And Logical
Games In Preparing Students For Professional Pedagogical Activities."
Journal of Positive
School Psychology
6.11 (2022): 1293-1296.
4.
Alikulova, M. "ASPECTS OF DEVELOPING STUDENTS'BASIC KNOWLEDGE OF THE
FAMILY."
Science and innovation
2.B9 (2023): 255-257.
5.
Alikulova, Muhayyo. "Preparation of preschool children to work with the model."
Asian
Journal of Research in Social Sciences and Humanities
12.4 (2022): 41-44.
6.
Sherovna, Alikulova Muxayyo. "Oila akseologiyasi asosida maktabgacha yoshdagi bolalar
tarbiyasini modellashtirish tizimini takomillashtirish asoslari."
European Journal of
Interdisciplinary Research and Development
13 (2023): 14-17.
7.
Sherovna, Alikulova Muxayyo. "AKSIOLOGIK YONDASHUV ASOSIDA TALABALARNING
OILAGA NISBATAN MAJMUAVIY BILIMLARINI RIVOJLANTIRISHNING PEDAGOGIK SHART-
SHAROITLARI."
PEDAGOGIK TADQIQOTLAR JURNALI
1.2 (2024): 236-238.
8.
Sherovna,
Alikulova
Muxayyo.
"MAKTABGACHA
YOSHDAGI
BOLALARNI
RIVOJLANISHIDA O’YINNING ROLI."
Научный Фокус
1.12 (2024): 154-157.
9.
Sherovna, Alikulova Muxayyo. "MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TA’LIM
BERISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV."
Научный Фокус
1.12 (2024): 149-153.
10.
Alikulova, Muhayyo, and Shamsiddinova Gulida Zahriddin Qizi. "MAKTABGACHA TA’LIM
TASHKILOTIDA RIVOJLANTIRUVCHI MUHITNI YARATISH."
Ta’lim fidoyilari
17.4 (2022): 403-
408.
11.
Alikulova, Muxayyo Sherovna. "SHAXSGA YO’NALTIRILGAN TA’LIM BOLA
IMKONIYATLARI POYDEVORIDIR."
Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and
social sciences
1.9 (2021): 459-464.
12.
Raxmatov Sherqo'zi Akbar Kodirov. Ta'lim jarayonida bulutli texnalogiyalardan
foydalanishning samaradorligi. Pedagogis Internatsianal researcg. ISSN:281-4027_SJIF:4.995.
ст-69
13.
Aliqulov, Sh. "M. Yaxiyaxonova. Taʻlim samaradorligini oshirishda kreativ va zamonaviy
metodlarning ahamiyati. Raqamli ta’lim muhitida fanlararo integratsiyani Qoʻllashning ta’lim
samaradorligiga ta’siri: xalqaro Tajribalar va rivojlanish istiqbollari." (2024): 15.
69
14.
Yaxiyaxonova, Muhiba, Marjona Yusupova. "OLIY TA'LIM MUASSASALARIDA
“INFORMATIKA VA AT” FANLARIDAN MUSTAQIL TA'LIMNI TASHKIL ETISHDA RAQAMLI
TEXNOLOGIYALARIDAN
FOYDALANISH."
Algoritmlar
va
dasturlashning
dolzarb
muammolariga bag'ishlangan xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya. 2023 yil.
15.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Umida Nurmaxmatova, and Durdona Turayeva.
"INFORMATIKA VA RAQAMLI TEXNOLOGIYALARNING TAʼLIM JARAYONIDAGI OʻRNI."
Science
and innovation in the education system
3.4 (2024): 102-105.
16.
Shamsiddinov, G‘iyosjon, Jasmina Murodulloyeva, and Durdona Turayeva. "GLOBAL
IQLIM O ‘ZGARISHI SHAROITIDA EKOLOGIK BARQARORLIKNI SAQLASHNING ZAMONAVIY,
INNOVATSION USULLARI."
Инновационные исследования в современном мире: теория и
практика
3.3 (2024): 103-106.
