№ 1 (2025) Естественные науки в современном мире: теоретические и практические исследования

Salivary glands are exocrine glands that produce, modify, and secrete saliva into the oral cavity. These glands are classified into two main types: major salivary glands, which include the parotid, submandibular, and sublingual glands, and minor salivary glands, which are distributed throughout the mucosa of the upper aerodigestive tract and most of the oral cavity.

Idiopathic pulmonary fibrosis (IPF) is strongly linked to an elevated risk of thrombotic events and mortality. This review examines the intricate relationship between pulmonary fibrosis and thrombosis, exploring epidemiological data, underlying mechanisms, and therapeutic approaches. A particular focus is placed on the role of extracellular vesicles (EVs) as mediators connecting fibrosis and coagulation. Coagulation factors actively drive fibrosis, while fibrosis induces thrombotic pathways, creating a self-perpetuating cycle. Retrospective studies suggest potential benefits of anticoagulants in IPF; however, prospective trials have faced significant challenges. Emerging therapies, including novel anticoagulants, profibrinolytic agents, and protease-activated receptor (PAR) inhibitors, show promise in preclinical and early clinical studies. EVs are identified as crucial contributors to interstitial lung disease (ILD) pathology, facilitating intercellular communication and promoting both fibrosis and coagulation. EV-based strategies, such as modulation, engineered EVs for drug delivery, and mesenchymal stem cell-derived EVs, hold potential as innovative treatments. Future research should focus on optimizing risk–benefit profiles, identifying predictive biomarkers, and integrating combination approaches targeting fibrotic, thrombotic, and inflammatory pathways. Understanding EVs’ role in ILDs could pave the way for targeted interventions and improved outcomes.

В нашей стране принимаются широкие меры по созданию импортозамещающих натуральных лекарственных средств на основе сырья местных растений, обеспечению населения качественными лекарственными средствами, как следствие, методам производства эффективных, импортозамещающих лекарственных средств из местных лекарственных средств. растений созданы и внедряются в медицинскую практику. Стоит отметить, что среди сорняков также немало растений, обладающих лечебными свойствами. Среди них шпинат, щавель, можжевельник, зубтурум, трава крапива и другие. Эти растения включены в государственную фармакопею и используются в медицине.

Mahalliy o‘simlik xomashyosiga asoslangan samarali dori vositalarini yaratish O‘zbekiston Respublikasi farmatsevtika sanoatining asosiy vazifasidir. Ushbu masalalarni hal qilish samarali dori vositalari xilma-xilligini kengaytirish va ularning aholiga yetkazib berilishini ta’minlash imkonini beradi. Suyuq jag’-jag’ ekstrakti asosida qon to‘xtatuvchi va yallig‘lanishga qarshi ta’sirga ega bo‘lgan surtma va gelning tarkibi tanlab olinib, texnologiyasi ishlab chiqildi. Yara va qon oqayotgan jarohatlarni davolashda surtma va gellar faol qo’llanilmoqda, ayniqsa, ularning tarkibiga fitopreparatlarni kiritish tendensiyasi kuchaymoqda. Biologik faol moddalarning kompleksi ko‘p tomonlama va bir-birini to‘ldiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Bu ularni uzoq vaqt davomida va nojo‘ya ta’sirlarsiz qo‘llash imkoniyatini beradi. Xalq tabobatida jag’-jag’ o‘ti (Bursa pastoris L) qon to‘xtatuvchi va yallig‘lanishga qarshi vosita sifatida keng qo‘llanilgan bo‘lib, bu uni teri kasalliklarini davolashda qo‘llashga asos bo‘lgan.

The respiratory epithelium plays a critical role in maintaining respiratory health by serving as a barrier and an active participant in defense mechanisms against pathogens, allergens, and environmental irritants. This specialized pseudostratified columnar ciliated epithelium, interspersed with goblet cells, lines much of the respiratory tract and is essential for mucociliary clearance. Its unique structural adaptations facilitate the filtration, humidification, and warming of inhaled air. The transition from conducting to gas-exchange regions involves histological changes, with alveolar epithelium optimizing gas exchange through the interplay of Type I and Type II pneumocytes. Dysfunction or damage to the respiratory epithelium is implicated in various diseases, including asthma, cystic fibrosis, and chronic obstructive pulmonary disease, highlighting its importance in maintaining respiratory homeostasis. This review provides an overview of the structure, function, and pathophysiological significance of the respiratory epithelium, emphasizing its role in health and disease.

Ushbu maqola informatikaning nazariy asoslarida mantiq algebrasining aksiomalarini oʻrganadi. Mantiq algebrasi raqamli tizimlar va mantiqiy operatsiyalarni modellashtirish uchun zaruriy matematik vositadir. Maqolada mantiq algebrasining asosiy aksiomalari, jumladan komutativlik, assotsiativlik, distributivlik, idempotentlik, negaatsiya va tarqatish kabi tushunchalar batafsil koʻrib chiqiladi. Mantiq algebrasi, shuningdek, kompyuter arxitekturasida va dasturlash tillarida qanday qoʻllanilishini tushuntiradi. Ushbu tahlil informatikaning nazariy jihatlarini chuqurroq anglashga yordam beradi va mantiqiy xulosalar chiqarishda asosiy nazariy asoslarni taqdim etadi.

Sanoq tizimlari matematika va informatika sohalarida maʻlum bir sonni ifodalash usulini belgilaydigan asoslarga asoslangan turli tizimlardir. Sonlar, odatda, pazitsion yoki nopazitsion tizimlarda ifodalanadi. Pazitsion sanoq tizimlarida raqamlarning qiymati ularning joylashuvi (pozitsiyasiga) bogʻliq boʻladi, masalan, oʻnlik (10) va ikkilik (2) tizimlari. Nopazitsion tizimlarda esa raqamning qiymati faqat oʻzining oʻrniga bogʻliq boʻlmaydi, balki har bir raqam oʻzining mustaqil qiymatini anglatadi, masalan, rim raqamlari tizimi. Pazitsion tizimlar, asosan, raqamlar va asosning (baza) kombinatsiyasiga asoslanadi. Oʻnlik tizimi (decimal system) - eng keng tarqalgan pazitsion tizimdir, lekin kompʻyuterlar asosan ikkilik (binary) tizimidan foydalanadi, chunki u faqat ikkita raqam (0 va 1) bilan ishlaydi. Nopazitsion tizimlar esa, masalan, rim raqamlari tizimida har bir belgining qiymati mustaqil boʻladi. Bu tizimda "I", "V", "X" kabi harflar mavjud boʻlib, ularning oʻzi mustaqil qiymatlarni ifodalaydi, ammo ularning oʻrni yoki pozitsiyasi hisobga olinmaydi. Sonlarni bir sanoq sistemasidan boshqa sanoq sistemasiga oʻtkazish amaliyoti matematikaning asosiy qismidir va bu jarayon turli usullarda amalga oshiriladi.

Mazkur maqola, turli sanoq tizimlarida arifmetik amallarni bajarish, yaʻni qoʻshish, ayirish, koʻpaytirish va boʻlish kabi operatsiyalarni tahlil qilishga bagʻishlangan. Sanoq tizimlari - bu sonlarni ifodalash va ularga amallarni bajarish uchun belgilangan qoidalarga asoslangan tizimlardir. Eng keng tarqalgan sanoq tizimlari onlik (decimal), ikkiyuzli (binary), sakkizli (octal) va oʻn oltilik (hexadecimal) tizimlaridir. Har bir tizimda arifmetik amallarni bajarishning oʻziga xos yondashuvlari mavjud. Maqolada, turli sanoq tizimlarida amallarni bajarishning nazariy asoslari va amaliy qoʻllanilishi batafsil koʻrib chiqiladi. Xususan, ikkiyuzli tizimda qoʻshish, ayirish, koʻpaytirish va boʻlish operatsiyalarining qanday amalga oshirilishi, ularning murakkabliklari va xatoliklarni oldini olish usullari haqida maʻlumotlar taqdim etiladi. Shuningdek, har bir sanoq tizimi uchun arifmetik amallarni oʻrgatishda yordam beruvchi metodlar va algoritmlar muhokama qilinadi. Ushbu maqola, sanoq tizimlarini oʻrganayotgan talabalar va dasturchilar uchun zarur boʻlgan nazariy bilimlarni shakllantirishga, shuningdek, amaliy masalalarni yechishda yordam berishga qaratilgan. Arifmetik amallarni turli sanoq tizimlarida bajarishning oʻziga xos jihatlarini tushunish, kompyuter fanlari va axborot texnologiyalari sohasida chuqurroq bilimga ega boʻlishga xizmat qiladi.

Xartli formulasi - iqtisodiyot, menedjment va boshqa ijtimoiy fanlarda qoʻllaniladigan muhim tushuncha. U asosan strategik rejalashtirish, qaror qabul qilish va resurslarni taqsimlash bilan bogʻliq boʻlgan vaziyatlarni tahlil qilishda ishlatiladi. Bu formulani koʻplab sohalarda, jumladan, marketingda, mahsulot rivojlantirishda, muvozanatli koʻrsatkichlarni aniqlashda va boshqa koʻplab strategik yoʻnalishlarda qoʻllash mumkin. Xartli formulasi asosan beshta asosiy elementdan iborat: muammo, imkoniyatlar, alternativalar, taʻsir va natijalar. Ushbu elementlar har bir muammoni yanada chuqurroq tushunishga va eng samarali yechimni topishga yordam beradi. Navi muammo aniqlangandan soʻng, iqtisodiy imkoniyatlar va resurslardan samarali foydalanish imkoniyatlari tahlil qilinadi. Bu bosqichda raqobatchilar, bozor talabi va isteʻmolchilar xulq-atvori kabi omillar hisobga olinadi. Shuningdek, alternativalar ishlab chiqiladi. Har bir muammo uchun bir necha yechim taklif etiladi va zararli yoki foydali natijalar bilan bogʻliq boʻlgan ehtimollar tahlil qilinadi. Bu jarayon qaror qabul qilishda muhimdir, chunki har bir alternativaning oʻziga xos afzalliklari va kamchiliklarini koʻrish imkonini beradi.

Topographical anatomy is undergoing rapid development due to the introduction of innovative technologies and an in-depth understanding of the structure and functions of the human body. The article considers new and promising directions of operative surgery and topographic anatomy. It presents data on robotic systems, endoscopy, and laparoscopy, which allow performing complex operations with less trauma and faster patient recovery.

В статье рассматривается топографическая анатомия органов малого таза человека, включая строение и расположение основных анатомических структур. Обсуждаются половые органы, мочевой пузырь и прямая кишка, а также их взаимосвязь и клиническое значение. Особое внимание уделяется кровоснабжению и иннервации органов малого таза, что имеет важное значение для диагностики и лечения заболеваний в данной области. Понимание топографической анатомии является основой для успешного проведения хирургических вмешательств и необходимых медицинских манипуляций.

Ushbu maqolada Turistik aglomeratsiyalar rivojlanishida ekologik jihatlar katta ahamiyatga ega. Atrof-muhitga zarar bermasdan turizmni rivojlantirish, tabiiy resurslarni asrash va ekologik barqarorlikni ta’minlash zarur. Bu quyidagi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi.

Barcha bemorlar qabul qilinganda assitik suyuqlikdagi neytrofillar sonini hisoblash bilan birga diagnostik laparotsentez o‘tkazildi va ozuqa muhitlarda ekildi. Dispetik belgilar-60.3%, tana harorati ko‘tarilishi- 37.9%, yetilmagan shakllar paydo bo‘lishi bilan kuzatiladigan leykotsitoz- 48.2% kabi belgilar SBP ning ko‘p uchraydigan belgilari sifatida ro‘yxatga olindi.

Skandiy ionini elektrotexnikaning rivojlanishida muhim o‘rin tutadi, shuning uchun uni aniqlash va ajratib olish usullarini ishlab chiqish dolzarb muammolaridan biri hisoblanadi. Uni aniqlashda 1-(2-gidroksi-1-naftoazo)-2-naftol-4-sulfokislotasini qo`llagan holda turli fon elektrolitlarning ta’sirini o’rganish maqsadida ilmiy tadqiqot ishi olib borildi. Fon elektrolitlar 1-(2-gidroksi-1-naftoazo)-2-naftol-4-sulfokislotasini tarkibida gidroksil va azo guruh bilan skandiy ioni kompleks hosil qilish imkoniyatini yaratadi va skandiy ionining mikromiqdorlarini aniqlashga yordam beradi.

Gestational hypertension (GH), a form of high blood pressure occurring after 20 weeks of gestation, is a common condition that affects approximately 5-10% of pregnancies globally. This condition is associated with significant maternal and perinatal risks, including preeclampsia, placental abruption, preterm delivery, and intrauterine growth restriction (IUGR). The increasing prevalence of GH, particularly in populations with higher rates of obesity and metabolic syndrome, underscores the necessity for proactive management and prevention strategies to reduce adverse outcomes.

Тезис посвящена анатомии человеческого мозга, его структуре и функциям различных отделов, включая кору и подкорковые структуры. Рассматриваются основные части мозга, такие как лобная, теменная, височная и затылочная доли, а также ключевые подкорковые структуры: таламус, гипоталамус, амигдала и гиппокамп. Обсуждается их роль в регуляции поведения, эмоциональных реакций и когнитивных процессов. Понимание анатомии мозга открывает перспективы для улучшения лечения психических и неврологических заболеваний, связанных с нарушением его функционирования.

Статья рассматривает особенности нормы в неврологии, исследуя как клинические, так и функциональные аспекты. Нормы в неврологии служат основой для диагностики и лечения заболеваний нервной системы, включая состояние моторных функций, чувствительности, рефлексов и когнитивных способностей. Особенное внимание уделяется индивидуальным различиям, обусловленным генетическими и социокультурными факторами, а также важности дифференциации нормы и патологии. Понимание нормы в данной области критично для успешного восстановительного лечения и реабилитации пациентов.

The eyes are essential sensory organs integral to the visual system. They detect light and transform it into images processed by the brain. The sensory and motor innervation of the eyes arises from six paired cranial nerves. These nerves work together to enable vision, movement, and reflexes.

Vitaminlar inson tanasining normal ishlashini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan organik birikmalardir. Ular metabolik jarayonlarda muhim rol o‘ynaydi, immunitet tizimini mustahkamlaydi va hujayra o'sishi va rivojlanishiga yordam beradi. Proteinlar, yog'lar va uglevodlar kabi makronutrientlardan farqli, vitaminlar juda oz miqdorda talab qilinadi, ammo ularning etishmasligi jiddiy sog‘'liq muammolariga olib kelishi mumkin. Vitaminlarning asosiy manbalari oʼsimliklar hisoblanadi. Shuni inobatga olib, dorivor oʼsimlik xom ashyosini kimyoviy tarkibini oʼrganib yangi vitamin saqlovchi manbalarni tavsiya etish dolzarbdir.

Mazkur maqolada oliy ta’lim muassaaalari kutubxona xizmatlarini avtomatlashtirishning zamonaviy yechimlari va ularning samaradorlikka ta’siri tahlil qilinadi.Elektron kutubxona platformalarining afzalliklari va imkoniyatlari batafsil yoritiladi. Maqola OTM kutubxonalari faoliyatini raqamlashtirish jarayoni takomillashtirishga oid tavsiyalarni o’z ichiga oladi.

Premature amniotic fluid retention (PAFR) remains one of the most urgent problems of modern obstetrics, as it significantly increases the risk of complications in labor. In this work we studied the pathogenesis of uterine contractile initiation disorders in PIUI, taking into account the peculiarities of steroid hormone metabolism and fetal hormonal status. We examined 193 patients divided into a control group, a main group (with PAFR) and a comparison group (with timely amniotic fluid shedding). It was found that PIOB is accompanied by hyperprogesteronemia, decreased concentration of cortisol, dehydroepiandrosterone-sulphate (DEAS) and estradiol, and insufficient oxytotic activity. These findings indicate that the biological readiness of the fetus for labor is impaired, necessitating the use of synthetic anti-gestagens and oxytocin to stimulate labor activity.

Ushbu maqola Yerning iqlimiy o'zgarishlari va ekologik muammolariga bag'ishlangan. Maqolada Yerning tarixiy o'zgarishlari, iqlimning tabiiy ravishda qanday o'zgargani va bugungi kunda inson faoliyati ta'sirida yuzaga kelayotgan ekologik muammolar tahlil qilinadi. Xususan, O'zbekistonda iqlim o'zgarishlari va bu o'zgarishlarning ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik oqibatlari yoritilgan. Maqolada iqlim o'zgarishlarining sabab va oqibatlari, shuningdek, ularga qarshi kurashish uchun amalga oshirilayotgan xalqaro va milliy chora-tadbirlar haqida so'z boradi. BMT va boshqa xalqaro tashkilotlarning atrof-muhitni muhofaza qilishdagi roli, O'zbekistonning bu boradagi tashabbuslari va ekologik siyosatga doir eng muhim yangiliklar hamda davlat va shaxsning ekologik mas'uliyatlari haqida ma'lumot berilgan. Maqola ekologik ta'lim va ongni oshirish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini ishlatish, shaharlar va hududlarda ekologik tozalikni saqlash kabi amaliy choralarni amalga oshirishning zarurligini ta'kidlaydi.

Ushbu maqolada psoriaz kasalligining kelib chiqishi va davolash usullari haqida so‘z yuritiladi. Maqolada, shuningdek, psoriazning davolash usullari ham ko‘rib chiqiladi. Bugungi kunda psoriazni davolashda turli usullar qo‘llaniladi: topikal davolash, fototerapiya, sistematik davolash va biologik terapiyalar. Har bir usulning samaradorligi bemorning kasallikning og‘irligiga, individual xususiyatlariga va bemorning umumiy holatiga qarab farq qiladi. Kasallikni samarali boshqarish uchun individual yondashuv va kompleks davolash zarur. Bu maqolada psoriaz kasalligi haqida umumiy ma’lumotlar va davolash usullari tahlil qilinadi. Psoriaz - surunkali va yallig‘lanishli teri kasalligi bo‘lib, asosan teri hujayralarining tezroq yangilanishi bilan namoyon bo‘ladi. Uning kelib chiqish sabablari hali to‘liq aniqlanmagan bo‘lsa-da, genetik, immunologik va atrof-muhit omillari uning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Psoriazning davolash usullari zamonaviy tibbiyotda turli xil terapiya va dori-darmonlar orqali amalga oshiriladi, shuningdek, bemorning turmush tarzini o‘zgartirish ham muhim ahamiyatga ega.

Yurak-qon tomir kasalliklari va oshqozon yarasi o‘rtasidagi o‘zaro ta’sirlar inson salomatligiga jiddiy ta’sir ko‘rsatadi. Ushbu maqolada, yurak-qon tomir kasalliklari va oshqozon yarasi o‘rtasidagi bog‘liqlik, ularning klinik xususiyatlari va davolash usullari muhokama qilinadi. Yurak-qon tomir kasalliklari, masalan, arterial gipertenziya, ateroskleroz va ishemik yurak kasalliklari, oshqozon yarasining rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ba’zi yurak dorilari, ayniqsa, nonsteroid yallig‘lanishga qarshi dorilar (NYQPlar), oshqozon shilliq qavatini zararlashi va oshqozon yarasining rivojlanishiga olib kelishi mumkin.

Qandli diabet – bu organizmda insulin gormoni ishlab chiqarilishi yoki uning ta’siri yetarli bo‘lmaganida yuzaga keladigan surunkali kasallik bo‘lib, qon shakar miqdorining me’yoridan oshishi (giperglikemiya) bilan tavsiflanadi.Agar insonda diabetga moyillik bo‘lsa yoki u xavfli  guruhga kirsa (masalan, ortiqcha vazn, noto‘g‘ri ovqatlanish, kamharakat turmush tarzi)kabi holatlar kuzatiladi va uni davolash uchun chora tadbirlarni ko’rish kerak.Davolash uchun asosan,to’g’ri ovqatlanish va jismoniy mashq qilish zarur.