Internet tarmogʻida yolgʻizlik va psixik jarayonlar

CC BY f
457-460
71
9
Поделиться
Муротмусаев, К., & Низомов, Б. (2022). Internet tarmogʻida yolgʻizlik va psixik jarayonlar. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 457–460. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5179
Комилжон Муротмусаев, O'zbekiston milliy universiteti Jizzax filiali

Psixologiya kafedrasi dotsenti

Бексруз Низомов, Psixologiya fakulteti

Oila psixologiyasi‖ yonalishi talabasi

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Zamonaviy texnologiyalar inson hayotini yengillashtirish uchun yaratilgan. Lekin, ba‘zi bir insonlar ijtimoiy tarmoqlarga mukkasidan ketib qolishmoqdalar va bugungi kunga kelib, kiberdepressiya va kiberbulling bu muommolarning kaliti hisoblanadi. Kiberpsixologlar va psixoterapevtlar ushbu muammoni yechish ularni diqqatini tortadi

Похожие статьи


background image

457

hal qilishda yaxshi bo'lishi mumkin. Shaxsning shakllanishi, oila a'zosining o'ziga xosligi uning
"xususiy ego" ning rivojlanishi va "ijtimoiy ego" orqali erishiladi.

Virtual shaxslarni yaratish uchun siz nafaqat turli rollarning potentsial ijrochisi sifatida

o'zingizni ko'rishingiz mumkin, balki ushbu rollarni bajarishni xohlaysiz. Virtual shaxslarni
loyihalashtirish istagi mavjuddir "men" ning turli jihatlarini amalga oshirish uchun imkoniyat
yaratmasligi yoki haqiqatdan "rol o'ynash" bo'lishi mumkinligi bilan bog'liq bo'lishi mumkin,
deb taxmin qilish mumkin. Bu odamning tartibga solishni engib o'tish istagini keltirib chiqaradi,
bu esa g'ayritabiiy virtual shaxslarni yaratishga olib keladi. Xususan, bu o'z egasiga qaraganda
boshqa jinsdagi virtual shaxslarni loyihalashda yoki o‘zini Internetda [3] da o'zini namoyon
qilishi mumkin. Haqiqiy jamiyatda ma'lum bir jinsga ushbu jinsga mos keladigan xatti-harakatni
belgilaydigan muayyan me'yorlar mavjud. Virtual jamiyatda, bir kishi, jinsiy aloqa uchun
ijtimoiy jihatdan kerakli xatti-harakatlarni namoyish qilish uchun, tarmoqdagi qarama-qarshi
jinsdagi shaxs sifatida o'zini tanishtirishi mumkin. Ya'ni, agar haqiqiy jamiyat insonning o'zini
o'zi anglash imkoniyatlarini cheklasa, u tarmoqqa kirish va virtual shaxslarni qurishga turtki
beradi. Agar biror kishi o'zining barcha jihatlarini haqiqiy muloqotda to'liq amalga oshirsa, unda
virtual shaxslarni qurishga undash ehtimoli yo'q bo‘ladi. Bu holatda, Internetdagi muloqot asosiy
muloqotga qo'shimcha ravishda amalga oshiriladi. Biroq, u kompensatsion, o'rnini bosuvchi
xarakterga ega bo'lishi mumkin. Bu internetga qaramlik paydo bo'lganda sodir bo'ladi. Internetga
qaramlik hodisasi 1994 yildan buyon xorijiy psixologiyada o'rganila boshlandi. Internet-qaramlik
" onlayn rejimiga majburiy (majburiy) istak, onlayn rejimda bo'lish va internetdan chiqib
ketmaslik" deb ta'riflanadi [2]. Ushbu hodisa G'arbda keng tarqalgan bo'lib, u erda tarmoqlarga
ulanish narxi ancha arzon va bu kengroq tarqatish va Internet mashhurligini oshirishga yordam
beradi. Internetga qaram bo'lganlar Internetga ijtimoiy tan olishning turli shakllarini o‘zlarida
ko‘rsatadi. Ularning qaramligi, haqiqiy hayotda ijtimoiy e'tirofga ega emasligini, shuningdek,
haqiqiy hayotda bu guruh haqiqiy muloqot orqali o'zlarining mamnuniyatini kamaytiradigan
muloqotda muayyan qiyinchiliklarga duch kelishi mumkinligini ko'rsatishi mumkin. Jahon
tarmog'i inson intellektual faoliyatining yangi turiga aylandi va psixologlar va boshqa
mutaxassislarni tadqiq qilishlariga asos bo‘ldi. Juda ko'p ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda,
Internet odamlar uchun katta aloqa zonasidir. Internetda muloqot o'ziga xos xususiyatlariga ega.
Jahon tarmog'ining turli xil imkoniyatlaridan foydalanish insonning aqliy faoliyatida tizimli va
funktsional o'zgarishlarga olib keladi.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. Voykunskiy A. Internet-psixologiya fanida yangi tadqiqot sohasi. Moskva davlat

universitetining umumiy psixologiya kafedrasi olimlari. 1-son.

2. Jichkina A. ―virtual muloqotning zamonaviy tadqiqotlari: muammolar, farazlar,

natijalar‖ A. Jichkina. maqola 165 b.

3. Tyshkovskiy A. V. ―kasbiy tanlov va martaba talablarini shakllantirish va amalga

oshirishning ijtimoiy-psixologik asoslari.‖ dis.

4. Shabshin I. I. ―internetda muloqotning psixologik xususiyatlari va hodisalari‖ Moskov

Sky psixoterapevtik jurnali. –2005. – № 1.

INTERNET TARMOGʻIDA YOLGʻIZLIK VA PSIXIK JARAYONLAR

Murotmusayev Komiljon Bo‗riboyevich

OʻzMU Jizzax filiali ―Psixologiya‖ kafedrasi dotsenti

Nizomov Bexruz Umar o‗g‗li

―Psixologiya‖ fakulteti ―Oila psixologiyasi‖ yo‗nalishi talabasi

Annotatsiya:

Zamonaviy texnologiyalar inson hayotini yengillashtirish uchun yaratilgan.

Lekin, ba‘zi bir insonlar ijtimoiy tarmoqlarga mukkasidan ketib qolishmoqdalar va bugungi


background image

458

kunga kelib, kiberdepressiya va kiberbulling bu muommolarning kaliti hisoblanadi.
Kiberpsixologlar va psixoterapevtlar ushbu muammoni yechish ularni diqqatini tortadi.

Kalit so‗zlar:

internet tarmog‗ida yolg‗izlik, raqamli autizm, kibernetika,

kiberdepressiya, kiberpsixologiya, yoʻqolgan haqiqat sindromi.

Bugungi XXI-asr zamonaviy texnologiyalar va kibernetika faol rivojlanayotgan davrdir.

Hozirgi kunda juda ham qiyin hech boʻmasa bir marotaba ijtimoiy tarmoqlardan foydalanmagan
insonni tasavvur qilish. Ijtimoy tarmoqlar , u aslida, jamiyat tuzilmasini tubdan o‗zgartiradi.

Xoʻsh, zamonaviy kommunikatsiya texnologiyalarida qanday ijobiy yoki salbiy

ta‗sirlardan foydalanish mumkin?

Gap boshlashdan avval, shuni tan olish kerakki, kiberfandagi yutuqlar amalda inson
daholigining cho‗qqisi hisoblanadi. Biroq tanganing teskari tomoni ham mavjud. Internet va
ijtimoiy tarmoqlarning paydo bo‗lishi bilan an‗anaviy ommaviy axborot vositalari biroz
zaiflashdi. Buni qiziquvchan onglar uchun ne‘mat deb atash mumkin bo‗lsa-da, bu tsenzura
orqali ommaviy nazorat qilish vositasidir.

Odamlar yangi va takomillashtirilgan muloqot usullarini, o‗qish va ishda qulaylik va

imkoniyatlarni yaratish orqali insonning mavjudligini osonlashtirishga harakat qilmoqdalar[1].

Biroq bu barcha yangiliklar insonda kuchli qaramlikni keltirib chiqaradi.
Buning sharofati bilan "giyohvandlik" atamasi deb ataladigan yangi ruhiy kasallik

aniqlandi. Buni behuda sarflangan vaqt bilan bir qatorda behuda hayot bilan solishtirish ham
mumkin.

Ijtimoiy tarmoqlar qanchalik ko‗p rivojlansa, ular shunchalik rang-barang bo‗lib,

odamlarni o‗zlarining "tarmoqlariga" jalb qiladi va ularni tasmani deyarli to‗xtovsiz ko‗rib
chiqishga majbur qiladi. Bunday yondashuv natijasida odamlarning jonli ravishda odamlar bilan
muloqot qilish istagi tobora kamayib bormoqda. Keyinchalik odam virtual makon olamiga
sho‗ng‗iydi va har doim ham osonlik bilan haqiqatga qaytmaydi. Axir unga shaxsan odam bilan
uchrashishdan ko‗ra yozish ancha oson, chunki yuzma-yuz uchrashganda emotsiyonal
muloqotda qiynaladi[2].

Xo‗sh, nega odamlar tobora ko‗proq kiberkosmosga kirib bormoqda?

Ehtimol bu shaxsiy uchrashuv juda ko‗p kuch, vaqt va hatto his-tuyg‗ularni talab qilishi

bilan bog‗liq.

Shaxsiy uchrashuv rivojlangan (hech bo‗lmaganda qisman) ijtimoiy intellektni nazarda

tutadi, bu tizimli hissiy qaytishni mulohazalarga tezkor javob berishni shuningdek, faol
muloqotni nazarda tutadi. Va bunday vaziyatlarda qoida tariqasida, fikr yuritish uchun deyarli
vaqt qolmaydi.

Ma‗lum bo‗lishicha, inson o‗zi uchun eng oddiy yo‗lni tanlaydi, ijtimoiy tarmoqlarda

yozishmalarni afzal ko‗radi. Shunga ko‗ra, odam asta-sekin ko‗proq individuallashadi,
introvertga aylanib boradi.

Bunday g‗ayriijtimoiy xatti-harakatlar natijasida insonda ijtimoiy tarmoqlardan,

shuningdek, foydalanuvchilardan (ya‗ni, kiberdo'stlar) katta umidlar tug‗iladi.

Biroq siz realistik bo‗lishingiz kerak va Internet har doim ham sizni yolg‗izlikdan

qutqarmasligini tushunishingiz kerak. Aksincha, odamni mana shu boshi berk ko'chaga olib
boradi.

Misol uchun, bir kishi o‗zining sevimli fotosuratini tanlaydi va uni Internetga qo‗yadi. Va

bu vaziyatda bizning qahramonimiz kiberdo‗stlaridan juda ko‗p layk va rasmga fikir bildirishini
kutadi.

Biroq ba‘zi sabablarga ko‗ra u kutilgan aktivni olmaydi.

Bu holatda inson psixikasi bilan nima sodir bo‗ladi?

Yaqinda yoqtirishlar bir qator ijtimoiy media valyutalari sifatida baholandi. Va qanchalik

ko‗p layk bo‗lsa, odam shunchalik mashhur va muvaffaqiyatli bo‗ladi.
Tabiiyki bizning xarakterimiz kutilgan narsaga erisha olmasa, u o‗zini istalmagan va juda yolg‗iz
his qiladi. Shunday qilib, insonda Internet depressiya yoki raqamli autizmni rivojlanishi mumkin.


background image

459

Keling, ushbu tushunchalarni tushunaylik va raqamli autizm nima?

Ular: "Biz nima yeymiz", deyishganda, bu ibora bizning ruhiy "ovqatimiz" bilan bir xil

bo‗ladi. Ya‗ni, biz qanday ma‗lumotni iste‗mol qilamiz. So‗nggi paytlarda inson miyasining ishi
haqidagi g‗oyalar juda kuchli o‗zgarishlarga duch keldi va ular uni yanada diqqat bilan
o‗rganishga muvaffaq bo‗lishdi. Bunday tadqiqot natijasida ma‗lum bo‗ldiki, bizning
harakatlarimiz uchun mas‘ul bo‗lgan nafaqat miyaning turli qismlari, balki ularning barchasi bir-
biriga bog‗langanligi ham ma‘lum bo‗ldi. Shuningdek resurslarni to‗g‗ri vazifalarga
yo‗naltirganda miyaning uchta asosiy rejimi faollashadi. Birinchisi axborotni iste‗mol qilish.
Buning uchun markaziy ijroiya tarmog‗i mas‘uldir.

Miyaning ikkinchi rejimi - vaziyatga yo‗naltirish. Buning uchun muhimlikni aniqlash

tarmog‗i javobgardir. Va miyaning uchinchi rejimi neytraldir. Miya ayniqsa hech narsa haqida
o‗ylamaganda, siz shunchaki o‗tirib dam olganingizda. Biroq bu eng muhimlaridan biri bo‗lgan
uchinchi rejim. Chunki aynan shu vaqtda sizning miyangiz vaziyatning turli tomonlarini ishlab
chiqadi va sizga ma‗lum signallar yoki qarorlar beradi. Ko‗pincha aynan shunday davrda odam
eng qiziqarli echimlar va tushunchalarga ega bo‗ladi[2].

Va shunday tuyuladiki, buning nimasi yomon?

Tuzoq miyaning o‗zida yotadi. Chunki u eng oson vazifalarni tanlashga qo‗yilgan.

Zamonaviy ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish ancha osonlashmoqda va tobora ko‗proq
bloggerlar sahifalarni tezroq ko‗rib chiqishingiz uchun qisqa kontentga ega bo‗lmoqdalar, aslida
siz ushbu qisqa videolarga juda ko'p vaqt sarflaysiz. Shunday qilib, inson bunday qisqa
videolarni qanchalik ko‗p ko‗rsa, uning miyasi shunchalik ko‗p ma‗lumotni qabul qiladi, shunga
ko‗ra, uning ushbu ma‗lumotni tahlil qilishga vaqti bo‗lmaydi.
Biror kishi doimiy ravishda kontentni iste‗mol qiladigan vaziyatda bizda faol markaziy-ijro
etuvchi tarmoq mavjud. Va bu fikrlash uchun ma‘sul bo‗lgan miya hududining energiyasi
ta‗minlanmaganligini anglatadi. Asosan miya qishki uyquga ketadi. Shunga o‗xshash vaziyatga
tushib qolgan odam allaqachon tarkibiga, hikoyalarga va video tomoshalarga bog‗liq. Bu
keyinchalik unga tirnash xususiyati, tajovuz yoki depressiyani keltirib chiqaradi. Chunki matnlar
sivilizatsiyasidan biz asta-sekin vizualizatsiya sivilizatsiyasiga kelamiz. Natijada bizda mavjud
bo‗lgan narsa aslida raqamli autizm epidemiyasi. Hatto do‗stlar bilan kafega borib gaplashish
o‗rniga, ularning ko‗pchiligi telefonda. Va har yili insonning bir-biriga tirik mavjudligiga
befarqligi tobora ko‗proq befarq bo‗lib bormoqda[1-3].

Raqamli autizm - bu yoshlarning bir-biri bilan uzoq vaqt davomida psixologik aloqada

bo‗lolmasligi va undan ham ko‗proq, ular boshqa odamning ichki dunyosi bilan qiziqmaydigan
holatidir. Bu erda depressiya, asabiylashish, o'z-o'zidan shubhalanish va boshqalar kabi alomatlar
ildiz otadi. Va agar odam telefonda 2,5-3 soatdan ko‗proq vaqt o‗tkazsa, unda odamning
depressiv fikrlar va hatto o‗z joniga qasd qilish tendentsiyalari xavfi keskin ortadi. Shu bilan
birga bu allaqachon ijtimoiy tarmoqlarda o‗tkaziladigan maksimal vaqtning eng yuqori nuqtasi
hisoblanadi. Bundan tashqari boshqa bloggerlarga qarab, odam ko‗pincha o‗z hayotini
taqqoslaydi, u qanchalik mahrum va nimaga ega emasligini payqaydi (bu blogger bunday
natijalar uchun qancha ishlagani haqida umuman o‗ylamasdan) bunday odam o‗zini salbiy
fikrlarni o‗ziga singdiradi va nafratlanuvchi, depressiv odamga aylanadi yoki hatto o‗zini kam
rivojlangan deb biladi.

Odamlar bu vaziyatdan chiqish uchun nima qilishlari mumkin?

Ekran vaqti rejimiga e‗tibor bering va ijtimoiy tarmoqlarni ko‗rish uchun ma‗lum vaqt

ajrating.

Xulosa

. Internet insonning mavjudligini osonlashtiradi va ko‗plab yorqin his-tuyg‗ularni

beradi. Biroq aqlingizni yo‗qotmang va vaqtingizga ehtiyot bo‗ling. Eng muhimi agar kerak
bo‗lsa, mutaxassislardan yordam so‗rashdan qo‗rqmang. Va psixologlar o‗z navbatida,
odamlarga yaxshi mutaxassislarga kirishni osonlashtirish uchun kiberpsixologlarga faol
murojaat qilishlari kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:


background image

460

1. «Cyberpsychology: An Introduction to Human-Computer Interaction» - Kent

L.Norman, Cambridge University Press, nashriyot uyi 18 avgust, 2008 yil. (68bet,97bet);

2. «Towards CyberPsychology: Mind, Cognition and Society in the InternretAge» - Karlo

Galimberti,Djuzeppe Riva , Cambridge University Press, nashriyot uyi iyul 2011 yil. (24 bet);

3. Burkhanovna, K. D., Alisherovich, M. R., & Ugli, N. B. U. (2021). Communication as

the main source of personality development. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary
Research Journal, 11(5), 75-80.

INTRODUCING CRITICAL THINKING AS A NEW SUBJECT TO HIGHER

EDUCATION IN UZBEKISTAN

Abdikarimova Fotima Baxromovna

Urgench State University, Faculty of pedagogy, math teacher

Annotation.

In this thesis, it is given the introduction of critical thinking in the higher

education system of Uzbekistan and what needs to be done to do so. It is also covered some steps
of introducing Critical thinking to Higher education in Uzbekistan relaying on the experiences of
development countries.

Keywords.

Critical thinking, higher education, globalized world, skills, schedule,

textbooks.

Nowadays, people are surrounded by a variety of information. In turn, this requires

people to be able to distinguish which information is reliable or which is unfit. In today's
evolving society, one of the most important tasks of higher education is to develop the skills of
future professionals to keep pace with the times, to work freely in the field of information, high
and rational thinking. According to Tenías (2013), the current world demands fostering the habit
of being well informed, of expressing one‘s opinions correctly and appropriately, and having,
defending and arguing one‘s ideas and opinions as well as being able to understand, analyses and
evaluate others‘ views. To Flores (2016), critical thinking skills are indispensable for the
professional development of students in the knowledge society, as they contribute to face the
challenges of a globalized world [1]. ―At a time when the economy is booming, it is unfortunate
that the higher education system, instead of being the locomotive of development, is not keeping
pace with the times‖ [2] said the President of Uzbekistan. Therefore, one of the priorities of the
education sector is to further improve the quality of higher education, to confront students with
modern sciences. Critical thinking is one of such modern subjects for higher education in
Uzbekistan.

If we take a closer look at the higher education system of developed foreign countries,

according to a

survey by the Times Education Supplement

, 85% of teachers worldwide feel their

students don‘t have the critical thinking skills they need when they start university. 93% of
teachers in 82 countries across the globe agreed that it‘s important to develop students‘ critical
thinking skills but only 21% agreed that they have all the materials they need to develop these
skills [3]. In many countries, researchers pay attention to find new materials, textbooks and
others in order to provide students sufficient materials. The United States, the United Kingdom,
Russia, Germany, Italy, Japan, China, and other countries are already teaching students critical
thinking in higher education. Following in the footsteps of these countries, it would be expedient
for Uzbekistan to include this subject in the higher education system in the near future.

We have a number of important tasks ahead of us to introduce critical thinking as a new

subject in higher education in Uzbekistan. The first perhaps the most significant step is to study
the experience of foreign countries that currently teach critical thinking as a science in the higher
education system. By studying it, critical thinking can be analyzed by comparing how many
times a week they are in the class schedule, how many hours they last, how many hours they are
taught for a semester, and how many total annual classes they have. After that, it is possible to

Библиографические ссылки

«Cyberpsychology: An Introduction to Human-Computer Interaction» - Kent L.Norman, Cambridge University Press, nashriyot uyi 18 avgust, 2008 yil. (68bet,97bet);

«Towards CyberPsychology: Mind, Cognition and Society in the IntemretAge» - Karlo Galimberti,Djuzeppe Riva , Cambridge University Press, nashriyot uyi iyul 2011 yil. (24 bet);

Burkhanovna, K. D., Alisherovich, M. R., & Ugli, N. B. U. (2021). Communication as the main source of personality development. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(5), 75-80.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов