29
Абдуханов, А. А. Мансуров. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2018. —
№
6
(192).
—
С.
203-205.
—
URL:
https://moluch.ru/archive/192/48066/
10.
Jabbarov, R., & Rasulov, M. (2021). FURTHER FORMATION OF STUDENTS‘
CREATIVE ABILITIES BY DRAWING LANDSCAPES IN PAINTING.
Збірник наукових
праць ΛΌГOΣ
https://doi.org/10.36074/logos-30.04.2021.v2.09
11. Muratov, H. (2021). THE IMPORTANCE OF ORGANIZATION AND MANAGEMENT
INDEPENDENT EDUCATION IN THE LEARNING PROCESS.
Збірник наукових праць
ΛΌГOΣ
https://doi.org/10.36074/logos-09.04.2021.v2.40
12.
Muratov, K. K., & Tadjieva, F. M. (2021). Issues of Improving the Technology of
Organization and Management of Independent Learning Activities of Students in the Fine
Arts.
International Journal of Multicultural and Multireligious Understanding
,
8
(11), 521-525.
13. Holmuratovich, M. K. (2019). Implementation of independent educational activities of
students.
European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences Vol
,
7
(12).
ELEKTRON TA‘LIM METODOLOGIYASI RIVOJLANTIRISHNING USULLARI
А.А. Nizametdinov
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali stajyor-oʻqituvchisi
H.Аhmedova
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali talabasi
Annotatsiya:
Maqolaning maqsadi o‗quv materialining didaktik tuzilmasini belgilash,
elektron o‗quv kursining didaktik to‗liqligini nazorat qilish, elektron ta‘lim va elektron ta‘lim
doirasida ta‘lim dasturini samarali amalga oshirish imkonini beruvchi yangi elektron ta‘lim
modelini ishlab chiqishdan iborat edi. uning ta‘lim standartiga muvofiqligini tekshirish,
shuningdek, o‗quv materialini didaktik tuzilmasini saqlab qolgan holda bir elektron kursdan
boshqasiga o‗tkazish.
Kalit soʻzlar:
elektron ta‘lim, ta‘lim dasturini, didaktik, ta`limga investitsiya, ta‘lim
standarti, ta`limning boshqarish tizimi, learning object, ish vaqti xizmati.
Dunyoda bugungi kunda ta'lim muassasalari yuz minglab turli xil onlayn kurslarni taklif
qiladi. Elektron ta'limni rivojlantirishning dastlabki bosqichida zamonaviy axborot
texnologiyalari vositalaridan foydalangan holda o'quv materialini samarali taqdim etish etarli edi.
Hozirgi vaqtda kompleks, tizimli yondashuv birinchi o'ringa chiqmoqda, uning natijasi
butun ta'lim jarayonini qamrab oluvchi ta'limning yagona axborot muhitini shakllantirish
lozimligi aniq bulib qoldi.
Ta'limning yagona axborot muhitini shakllantirish sharoitida nafaqat butun onlayn
kurslarni, balki ularning alohida qismlarini ham ta'lim jarayonining bir ishtirokchisidan
boshqasiga o'tkazish imkoniyati juda muhimdir. Bunday almashinuv imkoniyati ta‘lim
muassasalariga yagona bilim banklarini yaratish va ulardan o‗z faoliyatida imkon qadar samarali
foydalanish imkonini beradi. mavjud emas.
Bugungi kunda ta'lim muassasalari yuz minglab turli xil onlayn kurslarni taklif qiladi.
Elektron ta'limni rivojlantirishning dastlabki bosqichida zamonaviy axborot texnologiyalari
vositalaridan foydalangan holda o'quv materialini samarali taqdim etish etarli edi. Hozirgi vaqtda
kompleks, tizimli yondashuv birinchi o'ringa chiqmoqda, uning natijasi butun ta'lim jarayonini
qamrab oluvchi ta'limning yagona axborot muhitini shakllantirish lozimligi aniq bulib qoldi.
Ta'limning yagona axborot muhitini shakllantirish sharoitida nafaqat butun onlayn
kurslarni, balki ularning alohida qismlarini ham ta'lim jarayonining bir ishtirokchisidan
boshqasiga o'tkazish imkoniyati juda muhimdir. Bunday almashinuv imkoniyati ta‘lim
muassasalariga yagona bilim banklarini yaratish va ulardan o‗z faoliyatida imkon qadar samarali
foydalanish imkonini beradi.
30
Elektron ta'lim (e-learning) - kompyuterlar yordamida o'qitishning barcha shakllari bo'lib,
ular uslubiy xususiyatga ega bo'lib, o'rganish sub'ekti (talaba) uchun uning individual tajribasi,
amaliyotini hisobga olgan holda bilim tizimini yaratishga qaratilgan. Shu bilan birga, o'quv
jarayonini amalga oshirish uchun asosiy platforma sifatida axborot va telekommunikatsiya
tizimlari, birinchi navbatda, Internet va multimediadan foydalaniladi.
Elektron ta'lim muhitining kontseptual modeli o'quv mazmunini o'z ichiga olgan
ma'lumotlar bazasiga (bilimlar bazasi) asoslanadi - o'quv materialining bir turi bo'lgan raqamli
shakldagi (matn, grafik, video va boshqalar) har xil turdagi ma'lumotlarning tizimli to'plami.
O'quv muhiti, shuningdek, ta'limni boshqarish tizimi (TBT) va ish vaqti xizmati (RTS)
ko'rinishida taqdim etilgan maxsus dasturiy ta'minotni o'z ichiga oladi.
Elektron ta'lim sxemasi asosidagi ta'lim mazmuni Internetda tarqatiladigan elektron ta'lim
resurslaridir. Ta'lim mazmunining asosiy tarkibiy elementi o'quv ob'ekti yoki qisqacha (Learning
Object) LO. LO ob'ekti ma'lum bir uslubiy yaxlitlikka ega bo'lgan va TBT dan talabaga
uzatiladigan bilimlar birligi bo'lgan "raqamlashtirilgan" o'quv materiali to'plamidir. LO ichki
tuzilishga ega va nafaqat o'quv materialini, balki protsessual kod (skriptlar) shaklida amalga
oshiriladigan ba'zi o'quv tadbirlarini ham o'z ichiga olishi mumkin.
Elektron ta‘lim muhitining konseptual modeli.
Ta'limni boshqarish tizimi (TBT) yoki qisqacha - TBT - bu o'quvchilarni ro'yxatga olish va
avtorizatsiya qilish, ta'lim ob'ektlarini boshqarish, o'quv jarayonini boshqarish, o'quv natijalarini
tahlil qilish, shuningdek, o'quvchilar harakatlarini rejalashtirish va qayd etish funktsiyalarini o'z
ichiga olgan dasturiy ta'minot.
Runtime Service yoki qisqacha RTS bu taʼlim mazmunini bajarish va yetkazib berishni
boshqaruvchi dasturiy taʼminot boʻlib, u resurslarni taqsimlash, jarayonni joʻnatish,
kiritish/chiqarish nazorati, maʼlumotlarni qayta ishlash kabi funksiyalarni oʻz ichiga olishi
mumkin. E'tibor bering, o'quv tizimlarining ba'zi ilovalarida RTS funktsiyalari TBTga
birlashtirilishi mumkin.
Talabaning ta'lim tizimi bilan o'zaro aloqasi veb-protokollar asosida amalga oshiriladi va
bosqichlarga - o'zaro ta'sirlarga bo'linadi. O'zaro aloqada o'quvchiga u o'zaro aloqada bo'lgan
ta'lim ob'ekti etkazib beriladi. Shu bilan birga, u yoki bu o'quv materiali unga ko'rsatilishi
mumkin va muayyan sharoitlarda talaba o'quv ob'ektiga qandaydir javob ma'lumotlarini kiritishi
mumkin.
TBT, RTS va LO o'rtasida almashinadigan ma'lumotlar TBT va RTSdan tashqarida
ma'lumotlar modeli bo'yicha taqdim etilishi kerak. Ushbu yondashuv turli xil elektron ta'lim
tizimlariga nisbatan LO mobilligi uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
Ma'lumotlar modeli talaba ma'lumotlarini (noyob talaba identifikatori, talaba nomi va
boshqalar), talabalarning afzalliklarini (audio ovozi, o'qitish tili, ta'lim mazmuni tezligi va
boshqalar), o'zaro ta'sir ma'lumotlarini (turi), ta'lim maqsadlari, talabalar haqidagi ma'lumotlarni
qo'llab-quvvatlashi kerak. ta'lim ob'ekti bilan o'zaro ta'sir (joriy o'zaro ta'sirda LO ga kirganmi
yoki nima sababdan o'zaro aloqa to'xtatilganmi: taym-out, mashg'ulotni to'xtatib turish, LO
o'qishni normal yakunlash yoki umuman mashg'ulotni yakunlash), LO holati (o'zaro aloqada
bo'ladimi? o'qish tugallandi), umumiy o'rganish vaqti LO, to'plangan ballar va boshqalar.
Ta‘lim mazmuni ichki strukturasining murakkablashishi elektron ta‘lim kurslari
elementlarini boshqa elektron ta‘lim tizimlarida qayta ishlatish muammosini keltirib chiqardi.
Ushbu muammoni hal qilish zarurati elektron ta'limning universal modellari va ular asosida
ishlab chiqilgan standartlarni ishlab chiqishni rag'batlantirdi.
Elektron ta'lim modellari to'plamini rasmda ko'rsatilgan sinf ierarxiyasi sifatida ko'rsatish
mumkin.Birinchi daraja LO va RTS o'rtasida ma'lumot almashish uchun mo'ljallangan
ma'lumotlar modellari bilan ifodalanadi. LO RTS dan kerakli o'rganish funktsiyalarini bajarishga
imkon beradigan ma'lumot olish uchun ma'lumotlar modelidan foydalanadi. RTS LO ob'ektlarini
to'g'ri boshqarish imkonini beradigan LO dan ma'lumot olish uchun ma'lumotlar modelidan
foydalanadi. Shunday qilib, ma'lumotlar modeli va ga uzatilishi mumkin bo'lgan ma'lumotlarning
tuzilishini tavsiflashi kerak
31
LO dan olingan. Biroq, ma'lumotlar modeli ma'lumotni qanday, qachon va qaysi
yo'nalishda uzatish mumkinligini ko'rsatishi shart emas. Kontent ob'ekti bilan aloqa qilish uchun
ma'lumotlar modelini o'z ichiga oladi.
Ikkinchi daraja ish vaqti muhiti (RTE) modellari bilan ifodalanadi. RTE modeli amaliy
dasturlash interfeysi (Application Program Interface, API) orqali LO va ta'limni boshqarish
tizimi (TBT) o'rtasidagi o'zaro aloqani tavsiflaydi. RTE modeli LO va TBT o'rtasida o'zaro
ishlash imkonini beradi, shuning uchun har bir elektron ta'lim tizimi LO bilan bir xil RTE
modelini qo'llab-quvvatlaydigan har qanday boshqa tarzda o'zaro ta'sir qilishi mumkin. RTE
talab qilinadigan resurslarni talabaga yetkazilishini, LO ishga tushirilishini, talabaning faoliyati
haqidagi ma‘lumotlarni kuzatish va qayta ishlashni ta‘minlashi kerak. Ushbu darajadagi
modellarga SCORM Runtime Model misol qilsa bo'ladi.
Keyingi daraja mazmunning mantiqiy tuzilishining modellari bilan ifodalanadi, ularga
ko'ra ta'lim mazmuni o'ziga xos tarkibiy-ierarxik tashkilotdir (odatda grafik yoki daraxt shaklida
Keyingi daraja LO ni o'rganish ketma-ketligini, shu jumladan qayta o'rganishni aniqlash
imkonini beruvchi modellar bilan ifodalanadi.
Moslashuvchan ta'lim - bu o'quv jarayonini tashkil etish usuli bo'lib, unda o'quv
boshlanishidan oldin yoki o'quv jarayonida talabaning individual tayyorgarlik darajasini hisobga
olgan holda, keyingi ta'lim yo'nalishi (jadval va intensivlik) natijalari bo'yicha belgilanadi.
oldingi kurslarni yoki ularning qismlarini tugatish.
Talabaga yo'naltirilgan innovatsion o'qitish usullari - o'qituvchi va talabalar o'rtasida
hamkorlik, tushunish, yordam va hurmat strategiyasini tashkil etishga qaratilgan o'qitish usullari.
Talabalarga yo'naltirilgan o'qitish usullari ta'lim jarayoniga bir qator innovatsion yondashuvlar
bilan ifodalanadi:
Muhim yondashuv o'qituvchi va talabalarning tizimli bilimlarini va fanlararo aloqalarini
shakllantirish va rivojlantirishga qaratilgan o'zaro munosabatlar jarayonini aks ettiradi.
Operativ-faol yondashuv davlat ta‘lim standartlarining fundamental qoidalariga asoslanib,
amaliy faoliyatni amalga oshirish jarayonida o‗quvchilarning bilimlarni mustaqil egallash
qobiliyatini rivojlantirishga qaratilgan.
Ta'lim
jarayonida
innovatsion
o'qitish
usullaridan
foydalanishning
dolzarbligi
shubhasizdir. Buning sababi shundaki, ushbu usullar bilimlarni o'zlashtirishning yuqori natijasini
olishga yordam beradi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. Брызгалов П.А. Система «Ареола» — elektron ensiklopediyalarni yaratish uchun dasturiy
ta'minot qobig'i // Hisoblash usullari va dasturlash. 2005. Том 6, №2. sahifa. 22-26.
2. Брызгалов П.А,. Воеводин В.В., Воеводин Вл.В. Bilimlarni kompyuterlashtirishning ba'zi
muammolari to'g'risida // Internetda ilmiy xizmat: Тезисы докладов Всероссийск. науч. конф.
(18-23 сентября 2000 г., г. Новороссийск). М.: Изд-во МГУ, 2000.
3. Буч Г., Рамбо Д., Якобсон И. UML dasturlash tili. Foydalanuvchi uchun qo'llanma. 2-chi
nashr М.: ДМК Пресс, 2007. 496 , sahifa.
4. Воеводин В.В., Воеводин.В. Chiziqli algebra entsiklopediyasi. Elektron tizim ЛИНЕАЛ.
Москва: BHV, 2006. 544 sahifa,.
ЭЛЕКТРОННЫЕ ИНФОРМАЦИОННЫЕ РЕСУРСЫ НА УРОКЕ
ИНОСТРАННОГО ЯЗЫКА
Л.С. Обухова
Тульский государственный педагогический университет
им. Л.Н. Толстого, Тула
В ч. 1 ст. 15.8 Закона об информации Российской Федерации указывается, что под
термином «информационный ресурс» понимаются «сайт в сети «Интернет» и (или)
страница сайта в сети «Интернет», информационная система, программа для электронных
вычислительных машин» [1]. Это определение мы и берем за основу в нашем
