43
5. Texnik. Axborotni muhofaza qilish uchun elektron va boshqa uskunalardan foydalanish.
6. Kriptografik. Ishlov berilayotgan va uzatilayotgan axborotlarga noqonuniy kirishni
oldini oluvchi shifrlash va kodlashni tatbiq etish.
7. Dasturiy. Foydalana olishlilikni chegaralash uchun dastur vositalarini qo‗llash[3].
Axborotni muhofaza qilishning asosiy ob‘ektlariga quyidagilar kiradi:
– davlat sirlari bilan bog‗liq va konfedensial ma‘lumotlarni o‗zida saqlovchi axborot
resurslari;
– vositalar va axborot tizimlari (hisoblash texnikasi vositalari, tarmoqlar va tizimlar),
dasturiy vositalar (operatsion tizimlar, ma‘lumotlar bazalarini boshqarish tizimlari, amaliy
dasturiy ta‘minot), avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlari, aloqa va ma‘lumotlarni uzatish
tizimlari, ruxsati chegaralangan axborotni qabul qilish, uzatish va qayta ishlash texnik vositalari
(ovoz yozish, ovoz kuchaytirish, ovoz eshitish, so‗zlashuv va televizion qurilmalar, hujjatlarni
tayyorlash, ko‗paytirish vositalari hamda boshqa grafik, matn va harfli-raqamli ma‘lumotlarni
qayta ishlash vositalari), konfedensial va davlat sirlari toifasiga oid bevosita qayta ishlovchi
tizim va vositalar. Bunday tizim va vositalarni ko‗pincha axborotlarni qabul qilish, qayta ishlash
va saqlash texnik vositalari deb atashadi.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki xavfsizlik vazifalari Axborot xavfsizligi muammolari,
agar kompyuter tizimida yuzaga keladigan nizolar va xatolar jiddiy oqibatlarga olib kelishi
mumkin. Axborot xavfsizligi tizimining vazifalari bo'yicha ko'p qirrali va har tomonlama
choralar ko'radi. Ular noqonuniy foydalanish, zarar, buzish, nusxalash va blokirovka qilish,
ma'lumotlarni blokirovka qilishga to'sqinlik qiladi. Bunga jismoniy shaxslarning kuzatuvi va
ruxsatsiz kirishni o'z ichiga oladi va uning yaxlitligi va yaxlitligi uchun barcha tahdidlarni oldini
oladi. Ma'lumotlar bazalarining zamonaviy rivojlanishi bilan xavfsizlik masalalari nafaqat kichik
va xususiy foydalanuvchilar, balki moliyaviy tuzilmalarga, balki yirik korporatsiyalar uchun ham
muhim ahamiyat kasb etmoqd. Axborot xavfsizligi tahdidi (axborot tahdidi), axborot
resurslaridan, uzatiladigan va qayta ishlangan ma'lumotlar, shuningdek, dasturiy ta'minot va
apparatdan tashqari, shuningdek, axborot resurslaridan yoki ruxsatsiz foydalanish tahdidi ostida.
Agar ma'lumotning qiymati saqlash yoki taqsimlash paytida yo'qolishi mumkin bo'lsa,
ma'lumotlarning maxfiyligini buzish xavfi joriy etiladi. Agar ma'lumotlar uning qiymatini
yo'qotish bilan farq qilsa yoki yo'q bo'lsa, ma'lumotlarning tahdidi amalga oshiriladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1.―Axborotlashtirish to‗g‗risida‖gi O‗zbekiston Respublikasi qonuni, 21-aprel 2021-yil, 560–II-
son.
2.―Elektron raqamli imzo‖ to‗g‗risida O‗zbekiston Respublikasining qonuni . Toshkent sh., 2021
yil 21 aprel, 562–II-son.
3. G‗aniev C.K., Karimov M.M., Tashev K.A. Axborot xavfsizligi. Axborot-kommunikasiion
tizimlar xavfsizligi. O‗quv qo‗llanma. T., ―Aloqachi‖. 2008. – 382 b
TA‘LIMDA IJTIMOIY TARMOQLAR VA INTERNET TEXNOLOGIYALARINING
OʻRNI
G‘iyosov Hasan Mamirovich
JDPI magistranti
Botirov Do‘stqul Botirovich
JDPI t.f.n dotsent
Annotatsiya:
Mazkur maqolada bugungi kunda ommaviy bo‘lgan internet tarmog‘i va
ijtimoiy tarmoqlar orqali o‘quvchi xamda talabalarga zamoniviy metodlar tarzida bilim berish
metodlari haqida so‘z yuritiladi.
Kalit soʻzlar:
Axborotlashgan jamiyat, qidiruv tizimlari, ta‘limiy portallar, ijtimoiy
tarmoqlar, bloglar, bulutli platformalar, MOOC.
Jamiyatimizda ta‘lim sohasidagi islohotlar, uzluksiz ta‘limning sifat va samaradorligini
oshirishga qaratilgan e‘tibor, ularning rivojidagi amaliy ishlar, albatta, yurt kelajagi hisoblangan
44
yosh avlodni har tomonlama yetuk, malakali kadr qilib tayyorlash, dunyo hamjamiyatidagi
yoshlarga raqobatbardosh qilib voyaga yetkazishdir[1].
Jahonda ta`lim jarayoni va uning sifatini ta`minlashda maqbullikni va iqtisodiy-ijtimoiy
samaradorlikni ta`minlashda AKTdan va Internetdan foydalanishni qamrab oluvchi elektron
ta`lim tizimini takomill ashtirish bugungi kunda dolzarb masalalardan hisoblanadi[2].
Xozirgi axborot texnologiyalari va internet yuksak takomillashgan davrda ―Axborotlashgan
jamiyat‖, ―Axborot madaniyati ‖ va ―Axborot texnologiyalari‖ kabi jumlalarga tez tez duch
kelyapmiz.Biz bu tushunchalar orqali Informatika fanining hayotimizga qanchalik kirib
kelganligini bildiradi va bu texnologiyalar tufayli turmushimizdagi juda ko‘plab muammolar
nihoyatda osonlik bilan hal etib kelinmoqda. Shular qatorida Internet va axborot texnologiyalari
orqali yosh avlodga sifatli ta‘lim berishga qaratilgan zamonaviy yechim va ishlanmalarga muhim
axamiyat berishimiz lozim. Zero xozirgi yosh avlodlarimizni zamonaviy texnologiyalarga
bo‘lgan qiziqishlarini xisobga olsak bu ishlanmalar orqali yuqori natijalarga erishish mumkin.
Quyida shunday dasturiy ta‘minotlar va ularning amaliy axamiyati haqida so‘z yuritiladi.
1.Informatsion qidiruv tizimlari- Maxsus web saytlar orqali turli xildagi informatsion
axborotlarni qidirishni, ularni yuklab olishni misol qilib keltirishimiz mumkin. Bunday saytlarga
saytlarni keltirishimiz mumkin. Biz yuqoridagi resurslar orqali o‘zimizga zarur bo‘lgan
axborotni tegishli ―kalit so‘zlar‖ orqali izlab topishishni va ulardan foydalanish ko‘nikmasini
rivojlantirishimiz mumkin.
2.Milliy
ta‘limiy
portallarimiz-
, kabi ta‘limiy portallarni
keltirishimiz mumkin. Bu platformalar orqali o‘quvchilarga o‘zbek tilida bo‘lgan turli
ko‘rinishdagi ta‘limiy materiallar va videodarslar joylashgan axborot resurslari bilan tanishtirib
ularga yanada oson tushunarli tarzda bilim olishlariga erishishlarini ta‘minlashimiz mumkin.
3. Bloglar- Bular asosiy sahifasiga muntazam yangi ma‘lumotlar qo‘shib boriladigan web
saytlar deb qarashimiz mumkin. Odatda bloglar ma‘lum bir fanga yoki turdosh fanlarga
ixtisoslashgan bo‘ladi. Bunday bloglarni asosan o‘z ustida ishlashni yaxshi ko‘radigan o‘qituvchi
yoki mutaxxasislar tomonidan yuritiladi. Shunday tipdagi mahalliy bloglarga
larni kiritishimiz mumkin. Ushbu resurslar orqali
o‘quvchilar o‘zlari yoqtirgan fanlari haqida yanada ko‘proq va chuqur bilim olish imkoniga ega
bo‘ladilar.
4.Ijtimoiy tarmoqlar (xabarlashish,forumlar)- Mashhur ijtimoiy tarmoqlar orqali qiziqishlari
bir biriga yaqin bo‘lgan, biror bir fanni o‘rganishga qiziqan insonlar aniq bir maqsad yo‘lida
birlashishadi va ijtimoiy tarmoqlarda o‘zaro xabar almashishlari, chat xamda forumlardan
foydalanib kelishadi. Bunday ijtimoiy tarmoqlarni dastlab biror bir qiziquvchi yaratadi so‘ngra
esa maqsadlari mushtarak bo‘lgan boshqa foydalanuvchilar havola va taklifnomalar orqali jalb
qilinadi. Shunday turdagi tarmoqlarga misol qilib telegram, instagram va facebook kabi ijtimoiy
tarmoqlardagi tegishlicha mavzudagi akkauntlarni kiritishimiz mumkin.
5.Viki- Foydalanuvchilar birgalikda tuzishlari mumkin bo‘lgan va xohlagan foydalanuvchi
tuzatish hamda o‘zgartirishga imkon belidigan web saytlar. Bunga eng mashhur bo‘lgan
ni misol qilib keltirishimiz mumkin. Ushbu kontent o‘zining quyidagi
xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
1) Wiki muhitidagi matnni ko'p tahrir qilish imkoniyati, maxsus belgilash tili (wiki
markup), bu sizga matnni osongina va tez formatlash imkonini beradi;
2) o'zgarishlarni hisobga olish sahifalari, o'zgarishlarning ular kiritilgandan keyin darhol
paydo bo'lishi;
3) gipermatnli belgilash imkoniyati : kontekstli giperhavolalar orqali aloqa.
4) Jamoaviy ijodkorlik: ko'p mualliflar bilan ishlash imkoni, chunki hammada
axborotlarni tahrirlash imkoni bor.
45
6. Bulutli axborotni saqlash tizmlari: Bunday platformalar orqali o‘quvchilar o‘z
axborotlarini qulay tarzda saqlashlari, o‘zgartirish va tahrirlash ishlarini olib borishlari
mumkin.Bunday bulutli omborlarni shartli tarzda bir nechta guruhga ajratishimiz mumkin.
1) Rasmli ma‘lumotlar va chizmalar bilan ishlash imkonini beruvchi platformalar. Bunday
tizimlarga
, va boshqalar.
2) Video fayllar bilan ishlash imkonini beruvchi platformalar. Bunday tizimlarga misol qilib
YouTube
, kabilarni keltirishimiz mumkin.
3) Xujjatlar(elektron kitoblar) bilan ishlash imkonini beruvchi platformalar. Bunday tizimlarga
misol qilib
4) Ovozli ma‘lumotlar ,Podkastlar,Internet – Radiolar bilan ishlovchi platformalarni
kiritishimiz mumkin. Podkastlar ovozli ma‘lumotlarni to‘gridan to‘gri mp3 pleerlarda ochish,
biror mavzuda chat forumlar orqali xabar almashish va turli reytinglarni shakllantirishda ishlatish
mumkin.
7. Shaxsiy tavsiya etiluvchi xizmatlar. Bunday xizmatlar tizimdan ro‘yhatdan o‘tgan
foydalanuvchilarga o‘zlarining bazalarida turgan fayllarni to‘plagan reytingiga ko‘ra taqdim
etadilar. Agar foydalanuvchi o‘zi biror ma‘lumot qidirsa ―kalit so‘zlar‖ orqali bu ma‘lumotni
ham foydalanuvchilarga taqdim etishadi.Agarda bu ma‘luomot mijozga yoqsa u axborotga
reyting ball qo‘yiladi va shu algoritm asosida ushbu kitobning, filmning, videorolikning reyting
shakllanadi. Bunday platformalarga misol qilib
, kabi
tizimlarni keltirsak bo‘ladi.
8. Geografik joylashuv manzil xizmatlari- bu tizimlar orqali yer yuzasini o‘rganishni, topografik
xaritalashning zamonaviy sun‘iy yo‘ldosh navigatsiya tizimlari orqali yanada qiziqarli usullarini
taklif etadi. Bu tizim orqali foydalanuvchilar yer kurrasining istalgan davlatiga, xohlagan
hududidagi obyektlarga virtual tarzda sayohat qilish hamda boshqa foydalanuvchilar bilan xabar
almashishlari mumkin.Shu orqali dunyoqarashlari va bilimlarini oshirish imkoniga ega
bo‘lishadi. Bunday tizimlarga misol qilib
kabi platformalarni keltirish mumkin.
9. Meshaplar yoki ko‘pfunksiyali portallar- Bular yuqorida keltirgan bir nechta xizmatlarni
o‘zida birlashtirgan ijtimoiy portal platformalari hisoblanadi vazifasiga ko‘ro ular universal
hisoblanadi ularning bittasida ro‘yhatdan o‘tgan foydalanuvchi shu akkaunt orqali tizimning
boshqa xizmatlaridan ham foydalanish imkonini qo‘lga kiritadi.Odatda bu tizimlar bulutli
texnologiyaga asoslanadi. Bunday portallarga
kabilarni kiritishimiz mumkin.[3]
10.
MOOC
— onlayn ta‘lim bozorini rivojlantirish hamda turli pedagogik va biznes vazifalarini
hal etishga qaratilgan zamonaviy masofaviy ta‘lim tizimi. MOOC (ingl. Massive Open Online
Course) yoki OOOK (o‗zb. Ommaviy Ochiq Onlayn Kurs) kengaytmasi to‗rtta atamadan tarkib
topgan:
Massive
(ommaviy): geografik o‗rnidan qat‘iy nazar, chegaralanmagan holda ko‗p sonli bilim
oluvchilarni ommaviy ravishda qamrab oladi.
Open
(ochiq): barcha o‗quvchilar uchun bepul va ochiq ta‘lim. Ochiqlikning asosiy
jihatlari — kurs uchun bepul ro‗yxatdan o‗tish, ro‗yxatdan o‗tganlar uchun cheklovsiz kontent,
ta‘lim natijalariga erishishning bepul imkoniyatlari.
Online
(onlayn): masofaviy ta‘lim onlayn aloqa vositalari yordamida olib boriladi va
barcha materiallar elektron shaklda taqdim etiladi. Bu MOOCni tashkil etishning texnik
xususiyatlarini ochib beradi, ya‘ni kurs internet orqali uzatiladi, o‗quv jarayonining barcha
ishtirokchilari bilan tarmoqning o‗zaro ta‘sirini ta‘minlaydi.
Course
(kurs): umumiy qoidalar, vaqt cheklovlari va belgilangan maqsad asosida tashkil
etilgan bo‗lib, uning tarkibidagi materiallar tizimlashtirilgan hamda tartibga solingan holda
taqdim etiladi. Bunday tizimlarga
, kabi tizimlarni kiritish mumkin.
Xozirgi kunda zamonaviy o‘qituvchidan so‘ralayotgan asosiy vazifa o‘quvchilarga
faqatgina darslik orqali emas balki yuqorida keltirgan zamonaviy ijtimoiy tarmoqlar orqali ham
46
birgalikda ta‘lim berish orqali ko‘zlangan maqsadga erishishdan iborat. Zero bugungi o‘quvchi
bundan 10-15 yil oldingi o‘quvchidan farq qiladi va ularni deyarli barchasining qo‘lida akt
vositalari (komyuter, noutbook, smartfonlar) mavjud. Bu vositalarni oldida kitob biroz
jozibadorligini yo‘qotishi mumkin lekin biz ularning qo‘lidagi yuqoridagi sanab o‘tilgan
vositalardan bilim olishda foydalanishni ularga o‘rgatishimiz va motivatsiya berishimiz talab
etiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. B.Samandarov.‖Elektron ta‘limga integratsiyalashgan tizimlar yordamida electron ta‘lim
jarayonini baxolash.‖Ilmiy-Konferensiya, maqola. Respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy
konferensiya materiallari.Nukus-2021;
2. Mamarajabov O.E., Raximova N.X., G‘ulomova A.U. ―Ta‘limga integratsiyon yondashuvning
nazariy asoslari.‖Respublika miqyosidagi ilmiy-amaliy konferensiya materiallari;
3. К.Г. Кречетников, И.В. Кречетникова Тихоокеанский военно-морской институт имени
С.О. Макарова, г Владивосток ―Социальные сетевый сервисы в образовании‖.
ИННОВАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ МЕТОДОЛОГИИ ОБУЧЕНИЯ
ИНОСТРАННОМУ ЯЗЫКУ В ДИСТАНЦИОННОМ ОБУЧЕНИИ
Якубов Фазлиддин Утаганович,
Шодиев Мухиддин Бердимуратович
Джизакский политехнический институт
Аннотация:
Статья посвящена повышению качества образования молодежи,
использованию новых современных методов в их обучении, совершенствованию
образовательного процесса с использованием опыта развитых стран и дальнейшему
повышению устремлений подрастающего поколения к науке.
Ключевые слова
: дистанционное обучения, интернет, обучение иностранному
языку, инновационние технологии, студент-молодѐжи.
Каждое государство, находящееся на пути стремительного развития и прогресса, в
первую очередь подчеркивает необходимость воспитания подрастающего поколения
совершенными и зрелыми во всех отношениях людьми. Стоит отметить, что особая роль в
достижении этой цели принадлежит системе образования.
Как заявил Президент Ш.М.Мирзиѐев в Послании Олий Мажлису; «Мы должны дать
нашей молодежи достойное образование и реализовать ее стремление к науке. С этой
целью нам необходимо развивать систему дошкольного образования, улучшать
материально-техническую базу среднего и высшего образования, качество научно-
образовательного процесса».[1]
Действительно, повышение качества образования молодежи, использование в ее
воспитании новых современных методов, использование опыта развитых стран,
совершенствование процесса воспитания без ограничения своей национальности, еще
больше усилит стремление следующего поколения к наука.
В частности, использование инновационных технологий в образовании очень важно для
достижения качественных образовательных результатов.
На сегодняшний день внедрение передового зарубежного и отечественного опыта в
области цифровых технологий является одним из наиболее актуальных вопросов. Прежде
всего, в чем суть цифровых технологий? Что касается вопроса. Слово «технология»
образовано от греческих слов «texne» — искусство, мастерство и «logos» — учение, что
означает наука об искусстве, учение. Память компьютера представляет собой особый
набор электронных ячеек, каждая из которых хранит информацию, состоящую из
комбинации нулей и единиц. [2]
Именно поэтому такие виды технологий называются цифровыми технологиями. Хотя
