303
4. Кукес, В.Г. (ред.) (1999). Фитотерапия с основами клинической фармакологии.
Москва: Медицина.
5. Akram, M. (2013). Minireview on Achillea millefolium Linn. J. Membr. Biol.(9),
661-663.
6. Ali, S.I., Gopalakrishnan. B., Venkatesalu, V. (2017). Pharmacognosy, Phytochemistry
and Pharmacological Properties of Achillea millefolium L. A Review —Phytother.
7. Pratov.O‗.P, Nabiyev.M.M. O‗zbekiston yuksak o‗simliklarining zamonaviy tizimi.
Toshkent . O‗qituvchi- 2007. 31-32 b
8. de Souza, P., Gasparotto, A. Jr., Crestani, S., Stefanello, M.É., Marques, M.C., da
Silva-Santos, J.E. &Kassuya, C.A. (2011). Hypotensive mechanism of the extracts and
artemetin isolated from Achillea millefolium L. (Asteraceae) in rats. Phytomedicine.(10), 819-
825.
9.
https://www.researchgate.net/publication/279887810_Assessment_of_genetic_di
https://www.researchgate.net/publication/305083169_ASSESSMENT_OF_GE
NETIC_DIVERSITY_IN_SOME_WILD_PLANTS_OF_ASTERACEAE_FAMILY_BY
_RIBOSOMAL_DNA_SE-QUENCE.
GMO MAHSULOTLARI VA ULARNING ORGANIZIMGA TA‘SIRI
Yodgorova Mohigul Obidjon qizi
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
―Biotexnologiya‖ yoʻnalishi talabasi
Murodova Sayyora Sobirovna
Oʻzbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali
―Biotexnologiya‖ kafedrasi professori
Annotatsiya:
GMO mahsulotlari, ularning sanoatdagi ahamiyati, GMO ning qo‗llashni
amaliyotdagi foydali va zararli tomonlari hamda organizimga ta‘siri to‗g‗risida hozirgi zamon
olimlarining fikrlari.
Kalit so‗zlar:
GMO, trasngen organizimlar, Glifosfat, allergiya, insulin, saraton,
mutagen bakteriyalar, yovvoyi va parazit o‗simliklar.
Asosiy qisim: GMO - bu genetik modifikasiyalangan organizm bo‗lib, bakteriya, o‗simlik
yoki hayvon organizmining qaysidir xususiyati genetik injeneriya usuli yordamida organizmga
begona genni kiritishga asoslangan. Bunday jarayonlar tabiatda tabiiy holda ham uchraydi, bu
holatga transformatsiya yoki genlarning gorizontal ko‗chishi deyiladi. GMO da esa ushbu
jarayon odam tomonidan ko‗zlangan maqsad asosida hosil qilinadi. Yer yuzida aholi soni ortgan
sari oziq-ovqat va dori-darmonlarga bo‗lgan ehtiyoj ortib boradi. Londondagi ―Institution of
Mechanical Engineers‖ da o‘tkazolgan tadqiqotlarga ko‗ra yer yuzida yiliga 4 mlrd tonna oziq-
ovqat mahsulotlari ishlab chiqariladi va shundan 1,2-2 mlrd tonnasi turli sabablarga ko‗ra
yo‗qotiladi. Shuningdek qurg‗oqchilik, yovvoyi o‗simliklar va zararkunandalar tufayli ham
hosilning ko‗p qismi yo‗qotiladi. Natijada yer yuzidagi har 7 - odam ochlikdan qiynalayapti.
Yuqoridagi sabab va omillar kerakli o‗simlik navlari va hayvon zotlari yaratishga talab qo‗yadi.
Bugungi kunga qadar ko‗plab genetik o‗zgartirilgan organizimlar yaratilgan va ular orqali qator
oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda.
304
Bu
ro‗yxatga
quydagilarni
kiritamiz: Lipton choyi, Nectcafesi va suti,
Broke bond choyi, Beseda choyi, Calve
mayanezi va kechchuplari, Rama yog‘i,
Pishka, Delmi mayanezi, yogurt va
margarinlari,
Algida
muzqaymoqlari,
Knorr ziravorlari, Nestle bolalar ovqati,
Maggi sho‗rvalari, bulionlari, mayanezlari,
ziravorlari va kartoshka pyuresi, Nestle
shakoladi,
Nestea
choylari,
Nesquik
kakaosi, Snicers, Kempell sho‗rvalari,
Twix, Cadburry shokaladi, Pepsi va Coca-
Cola ichimliklari.
Ayni vaqtda 33 turdagi transgen o‗simliklar mavjud bo‗lib oziq -ovqat sifatida insonlar
tomonidan iste‘mol qilinadi: kartoshka, papaya, oshqovoq, baqlajon, olma, makkajo‗xori, so‗ya,
lo‗viya, qovun, guruch, pomidor, shirin qalampir, qand lavlagi va boshqalar. GMO mahsulotlari
haqida dunyo olimlari 2 xil fikr bildiradi. Ularning bir guruhi GMO mahsulotlari inson
organizmiga ta‘sir o‗tkazib keyingi avlodlarda uning genini o‗zgartirishi mumkin degan fikr
bildirsa, 2-guruhi GMO mahsulotlari ta‘sir ko‗rsatmaydi degan fikrda.
Ma‘lumki, odam istemol qilgan oziq-ovqat mahsulotlari tarkibida 0,1-1 g gacha DNK
bo‗lib uning 95 % ichakgacha hazm qilish yo‗llarida parchalanib ketadi. Qolgan 5% esa 100-400
juft nukleotiddan iborat bo‗lib, ko‗pchilik olimlar mana shu qolgan 5% qismini ichkga
transformatsiya qilishidan xavfsirashadi. Lekin sichqon va buzoqlarda o‗tkazilgan tajribalarda
DNK bo‗laklari ichak devorida qon tomirlariga o‗ta olmasligi ma‘lum bo‗ldi va hech qaysi
tajribada GMO mahsulotlari tarkibidagi DNK avloddan-avlodga o‗tmagan. 2013 yilgi
ma‘lumotlarga ko‗ra hozirda 2833 navdagi GMO o‗simliklari yetishtiriladi. Shundan 1321 xili
bevosita odamlar uchun oziq-ovqat tayyorlashda qolgan 918 xili qoramollar uchun ozuqa
tayyorlashda ishlatiladi. Hozirgacha olimlar tomonidan o‗tkazilgan 1783 ta tajribaning hammasi
bu mahsulotlarning zararsizligini ko‗rsatgan. Shunga qaramay GMO mahsulotlari bilan
ko‗ngilsiz voqealar ham sodir bo‗lgan. Masalan: olimlar soyaning chidamli va mahsuldor
bo‗lishi uchun unga Brazil yong‗og‗i genini ko‗chirib o‗tkazishgan. Natijada, brazil yong‗og‗iga
alergiyasi bor odamlar soya istemol qilganda allergiya yuzaga kelgan va bu endi soya qo‗shilgan
boshqa mahsulotlarni ham istemol qilganda kuzatilgan. Eng ayanchlisi, chidamlilik geni
kiritilgan mahsulotlar organizimdagi bakteriyalarga transformatsiya usuli bilan kirib qolsa
bakteriyalar ham antibyotikga chidamli bo‗lib qoladi. Bu esa jiddiy muammolar keltirib
chiqaradi. Bundan tashqari transgen o‗simliklardagi chidamlilik xususuyati changlanish orqali
parazit va yovvoyi o‗simliklarga tushib qolsa o‗ta yovvoyi va parazit o‗simliklar paydo
bo‗lishiga olib keladi. Bundan tashqari Lotin Amerikasi va AQSH dagi o`simliklarning 90%
transgen bo‗lganligi uchun ham aholisi orasida ortiqcha vaznlilik ortmoqda.
Xulosa qilib aytadigan bo‗lsak geni o‗zgartirilgan mahsulotlarni inson salomatligiga
foydali yoki zararli eknligi bo‗yicha tadqiqotlar hali o‗z nihoyasiga yetmagan va dolzarbligicha
qolmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:
1. I. Hayitov ―Biotexnologiya asoslari‘‘ (ilmiy ommabob qo‗llanma) qarshi 2009_10;
2. https://xabar.uz/i5v;
3. Uz.heathy_food_near.me.com;
4. https://m-eng.ru;
5. http://uz.vtlgbtcaucus.org;
6. R.Komilova,A.Rahimov ―Gerbitsitlarning o`simliklarga ta‘siri‖ Toshkent 1972.
