Бўлажак бошланғич таълим ўқитувчиларининг касбий ижодкорлик сифатларини таркиблаштириш

CC BY f
82-85
39
5
Поделиться
Келдиѐрова, М. (2022). Бўлажак бошланғич таълим ўқитувчиларининг касбий ижодкорлик сифатларини таркиблаштириш. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 82–85. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5187
Манзура Келдиѐрова, Қарши давлат университетининг Педагогика институти

Мактабгача ва бошланғич таълим методикаси‖ кафедраси ўқитувчиси

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Мақолада бўлажак бошланғич таълим ўқитувчиларнинг касбийпедагогик ижодкорлигини ривожлантиришнинг педагогик ва психологик шартшароитлари, ўз касбий фаолиятини самарали амалга ошириши учун ижодкорлик сифатларини таркиб топтириш масалалари талқин қилинган

Похожие статьи


background image

82

педагогические умения, приобретенные на младших курсах, но и вырабатываются знания,
умения и навыки систематического педагогического труда по специальности.

В

педагогическом

университете

изучение

предметов

педагогического,

психологического и методического профиля по выбору студента завершается
выполнением курсовой и выпускной квалификационной работы. Курсовые и выпускные
работы по методике преподавания экологии отличаются экспериментально-творческим
характером, связаны с апробацией методик обучения экологии в среднем учебном
заведении. Как правило, все студенты проходящие практику в школе, участвуют в
организации проектной деятельности учащихся в области экологии и выступают в роли
консультантов для подготовки учащихся к участию в проектном туре областного этапа
Всероссийской экологической олимпиады. В свою очередь, студенты участвуют в таких
многолетних проектах в области экологического образования, реализуемых на факультете
естественных наук, как «Город-сад», «Сохраним лес вместе», «Букеты России».

Одним из этапов выполнения курсовой или выпускной квалификационной работы

является участие в научной конференции, на которой студент выступает с докладом,
содержащим основные положения и существенные результаты выполненной работы.

Внеаудиторная (воспитательная) работа по методике преподавания экологии

является формой обучения, имитирующей разнообразные виды внеклассной работы по
экологии в средней школе: создание учебной экологической тропы, организация работы
экологического клуба, сбор материалов для экологического музея.

Список литературы

1. Карташова Н.С. Экологическое образование: от теории к практике: Учебное пособие
для студентов педагогических вузов /Н.С. Карташова -Тула: Изд. ТГПУ им. Л.Н.
Толстого, 2007.- 158с.
2.Карташова Н.С. Инновационное обучение биологии общеобразовательных заведениях:
Учебное пособие для студентов бакалавриата/Н.С. Карташова, Е.В. Кулицкая - М.;
Берлин: Директ-Медиа, 2017- 78 с.
3.Карташова Н.С. Методика преподавания биологии: Учебное пособие для практических
занятий и самостоятельной работы студентов /Н.С. Карташова, Е.В.Кулицкая -Тула: Изд.
ТГПУ им. Л.Н. Толстого, 2012.- 119с.


БЎЛАЖАК БОШЛАНҒИЧ ТАЪЛИМ ЎҚИТУВЧИЛАРИНИНГ КАСБИЙ

ИЖОДКОРЛИК СИФАТЛАРИНИ ТАРКИБЛАШТИРИШ

Келдиѐрова Манзура Ғайбуллаевна

Қарши давлат университетининг Педагогика институти

―Мактабгача ва бошланғич таълим методикаси‖

кафедраси ўқитувчиси

Аннотация.

Мақолада бўлажак бошланғич таълим ўқитувчиларнинг касбий-

педагогик ижодкорлигини ривожлантиришнинг педагогик ва психологик шарт-
шароитлари, ўз касбий фаолиятини самарали амалга ошириши учун ижодкорлик
сифатларини таркиб топтириш масалалари талқин қилинган.

Калит сўзлар:

таълим, жараѐн, сифат, натижа, ижодкорлик, қобилият, таъсир,

ўзгариш, таркиблаштириш.

Республикамизда оширилаѐтган ислоҳотлар талабларига тўла жавоб берувчи, ишлаб

чиқариш соҳасида юзага келган рақобатга бардошли, кескин ўзгаришларга мослаша
олувчи, шунингдек, меҳнат бозорида ўқитувчилар малакасига қўйилаѐтган талаблар
даражасида самарали фаолият юритувчи бошланғич таълим ўвитувчиларини тайѐрлаш,
уларни касбий-ижодий шакллантириш жуда муҳим жараѐн ҳисобланади.


background image

83

Шахс ижодкорлик сифатларини таркиб топтириш ҳамда ривожлантиришда

педагогик-психологик жиҳатдан улкан имкониятлар мавжуд бўлиб, унинг рўѐбга
чиқишида назарий изланишлар ва амалий фаолиятни тўғри ташкил этиш ҳал қилувчи
аҳамият касб этади. Бу борада бўлажак бошланғич таълим ўқитувчиларининг

касбий

ижодкорлигини ташкил этиш кўп қирралилиги ҳамда мураккаб комплекс тузилмага
эгалиги билан ўзига хос ўрин тутади.

Бўлжак бошланғич таълим ўқитувчиларини танлаган касби ва меҳнатга муҳаббат

руҳида тарбиялаш, уларнинг маънавияти ва касбий маданиятини бойитиш кўп жиҳатдан
ўқитувчида шаклланган касбий ижодкорлик сифатларига боғлиқ. Ҳар қандай
ижодкорликка, айниқса, касбий йўналишдаги ижодкорликка раҳбарлик қилиш
ўқитувчидан мукаммал касбий билим ва малакаларни талаб этади.

Ижодкорликни тадқиқ қилиш мустақил таълим олиш ва ижодий индивидуалликни

ривожлантириш мақсадида ижодкорлик жараѐнларини ташкил қилиш ва бошқаришнинг
ижодий жараѐнни инновацион амалиѐтда моделлаштириш (айнан яратувчанлик фаолиятда
шахснинг креатив потенциали ривож топади) билан боғлиқ мақбул шаклларини аниқлаш
имконини берди. Бу ўринда юзага келадиган мураккаблик ижодий ҳамкорлик фаолиятини
яхшироқ ташкил қилиш ҳамда бошқариш билан белгиланади, зеро, бунда онгли ижодий
индивидуалликнинг тўғридан-тўғри англанмайдиган жараѐнлари ҳам шаклланади [1].

Педагогикада педагогик ижодкорлик динамик ҳодиса, мураккаб очиқ тизим, шахс

ҳаѐтий дастури сифатида намоѐн бўлади. Замонавий ижодкор ўқитувчи педагогик
фаолиятнинг репродуктив усули ва ижодкорликдан бирини танлашда нафақат ўзлигини,
ҳаѐтий мақсадларини рўѐбга чиқаради, у ўзини сифат жиҳатидан ўзгартиради, психологик
тўсиқларни енгади, касбий аҳамиятли сифатларини ривожлантириш имкониятларини
қидиради, ўз педагогик концепциясини ишлаб чиқади. Умуман олганда, ўқитувчининг
педагогик фаолияти учун биринчидан инновацион йўналтирилган, иккинчидан,
ижодкорлик фаолияти жараѐнида индивидуаллик сифатида ўзига йўналтирилганлик хос
бўлади.

Ижодкорликни тадқиқ қилиш мустақил таълим олиш ва ижодий индивидуалликни

ривожлантириш мақсадида ижодкорлик жараѐнларини ташкил қилиш ва бошқаришнинг
ижодий жараѐнни инновацион амалиѐтда моделлаштириш (айнан яратувчанлик фаолиятда
шахснинг креатив потенциали ривож топади) билан боғлиқ мақбул шаклларини аниқлаш
имконини берди. Бу ўринда юзага келадиган мураккаблик ижодий ҳамкорлик фаолиятини
яхшироқ ташкил қилиш ҳамда бошқариш билан белгиланади, зеро, бунда онгли ижодий
индивидуалликнинг тўғридан-тўғри англанмайдиган жараѐнлари ҳам шаклланади.

меҳнатнинг у ѐки бу кўринишида талаб қилинадиган қобилятлар иш ва фаолият

жараѐнида пайдо бўлишини исботлашган. Ижод - инсоннинг моддий ва маънавий
неъматларни яратиш фаолиятидир. Ижод дастлаб инсон тасаввурида туғилади, кейин
тааллуқли масалалар юзасидан изланишлар олиб борилади, таҳлил этилади, кузатишлар,
тажрибалар ўтказилади, мантиқий хулосалар чиқарилади, гипотезалар қилинади ва
тажриба синовдан ўтказилади.

Ижодкорлик - бу инсоннинг борлиқни билиш ва ўзгартиришга йўналтирилган

онгли, мақсадли фаолияти бўлиб, унинг натижасида янги, оригинал, илгари мавжуд
бўлмаган, жамиятнинг моддий ва маънавий ҳаѐтини яхшилашга қаратилган буюмлар ва
бошқалар яратилади.

Турли муаллифлар томонидан эълон қилинган касбий компетенция муаммолари

тўғрисидаги илмий мақолаларда ижодий изланиш энг асосий сифатлардан бири эканлиги
қайд этилади. Бизнинг мазкур тадқиқотимизда мутахассиснинг касбий компетенциясида
ижодкорлик масаласига алоҳида урғу берилган бўлиб, у мутахассисда касбий-педагогик
ижодкорлигини ривожлантиришни назарда тутади.

Касбий-педагогик ижодкорлик ҳақида фикр юритар эканмиз, аввало

ижодкорликнинг моҳиятини мукаммал таҳлил қилиб олиш зарур. Ижодкорлик
моҳиятини ўрганиш, айтиш жоиз бўлса, ўта мураккаб масала саналади, чунки унинг


background image

84

зиммасига инсонни ва табиатни ўрганишнинг муҳим методологик масалаларини ечишдек
вазифа қўйилади. Ижодкорликни ривожлантириш манбалари, биологик ва ижтимоий,
объектив ва субъектив, индивидуал ва жамоа ўртасидаги ўзаро мутаносибликни бу
жараѐнлар ўз ичига қамраб олади.

М.Г.Яршевский фикрига кўра, ижодкорлик янгилик яратиш демакдир. Уни шундай

тушуниш керакки, ―субъектнинг тасаввурлари янгиланади ва ҳулқ-атвори, у яратган ва
инъом этаѐтган маҳсулотлари ҳам яхшиланади‖ [4]. Бу белгиларни у ѐки бу шаклда
кўплаб ижодкорлар фаолиятида кузатиш мумкин. Бизнингча, ижодкорликни аниқлашда
С.Л.Рубенштейннинг фикрлари аниқ ва лўнда баѐн этилган: унинг таъкидлашича:
―Ижодкорлик у қандайдир янгилик яратувчи фаолиятдир. У ижодкор юксалиши тарихига
янгилик олиб киради. Шу билан бирга, фан ва маданият тараққиѐти тарихида ҳам ўз изини
қолдиради‖ [2].

Ижодкорлик ―қайта шакллантириш‖ - мавжуд шакл унсурлари ѐрдамида янги шакл

яратиш демакдир. ―Қайта шакллантириш‖ ижодкорлиги ўз ичига олдиндан маълум бўлган
шаклга ўхшаган янги шаклни кашф этишдир. Ижодкорлик ―бир шаклдан иккинчи шаклга
ўтказиш‖ - бу жараѐнда қоидаларнинг янги қолипи, чизмаси, маълум тузилмаларнинг янги
тури юзага келади. Янги яратилган шакллар эски шаклларнинг янгича талқини бўлмайди.
Ижодкор шахс қоидалар яратилиши биланоқ, уларга суянган ҳолда, янги қоидалар яратиш
устида иш бошлайди. Ундан сўнг фаолият шаклларини очиш, олдин ҳеч қачон
қўлланилмаган шаклларни кашф этиш учун бош қотиради. Ижодкорлик жараѐнига
тизимли муносабат уч жиҳатли таркиб ва уларнинг ўзаро узвийлигида ўрганишни тақозо
этади. Улар нарса ва ҳодисалар, ижтимоий ва шахсга тааллуқлилик таркиблардан
иборатдир:

1)

нарса ва ҳодисалар таркиби бу — эвристика, нарсанинг янги образини

яратувчи руҳий ―мато‖, сўнгра у илмий матнга айланади ва янги ғоялар, назариялар ва
кашфиѐтлар сифатида юзага чиқади. Бу эвристикалар: аналоглар, метафоралар, қиѐслаш,
моделлардан иборат бўлиб, одатда фикрлаш мазмунини ташкил этади ва визуал шаклга
эга бўлади.

2)

ижтимоий таркиб — бундай ижодкорлик М.Г.Ярашевский фикрига кўра,

когнетив-диологик ―дастлабки фаоллиги‖ сифатида кўзга ташланади. Шундай қилиб,
оппонентлар, муқобилликлар ҳам ижодий жараѐнларнинг авж олишига туртки беради.

3)

шахсга оид таркиб - бу шахсий интилиш, ички мақсадли истак ва ижод

субъектининг хусусий сифатларидан иборат бўлиб, ижодий жараѐнларни узлуксиз ташкил
этишда юзага чиқадиган янги белгилар, ўзгаришлардан иборат [4].

Ш.С.Шарипов ихтирочиликни ―тегишли идоралар томонидан патентлар билан

тасдиқланадиган янги техник ечимни ишлаб чиқишга йўналтирилган ижодий фаолият
тури, ихтирочилик ижодкорлиги эса, бу жараѐннинг шахсдаги зеҳнлилик, топқирлик,
мустақил ва танқидий фикрлаш каби ижодкорлик сифатлари билан боғлиқ умумий
тавсифи‖ – деб таърифлаган.

Педагогикада ижодкорлик назариясининг асосларини ишлаб чиқиш, фаолият

турларида ижодкорлик жараѐнларининг қонуниятларини тадқиқ қилишда психология
фани беқиѐс ахамият касб этади. Инсонниг ижодкорлик қобилияти шахс сифати
ҳисобланади ва у тўртта гуруҳга ажратилади:

-интелектуал сифатлар: дунѐқараш, эрудиция, фикрлашнинг ижодий хусусиятлари

(чуқурлиги, кенглиги, танқидийлиги ҳажмлилиги, номантиқий фикрлай олиш);

-маҳсуллик сифатлари: эгалланган билимлар ҳамда методларни синтезлай олиш

кўникмаси, тадқиқотларни амалга ошириш методологиясини эгалланганлик;

-иродавийлик сифатлари: ўз фаолиятини режалаштириш ва шароитга мослаштириб

бориш, ўз-ўзини назорат қила олиш, ғояларни ривожлантириб, аниқ натижага етказа
олиш;

-ҳиссий-ижодий сифатлар: интуиция, тасаввур, фантазия [3].


background image

85

Хулоса қилиб айтганда, бўлажак педагог кадрларнинг касб таълим методлари

қаторида касбий ижодкорликни ташкил этиш методларини пухта эгаллаб боришлари касб
таълими сифатини таъминлаш учун зарур методологик асосларнинг яратилишини
таъминлайди.

Фойдаланилган адабиѐтлар рўйхати:

1.

Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. – СПб.: Питер, 2006. – 713 с.

2.

Теплов Б.М. Труды по психофизиологии индивидуальных различий. 2004. – 450 с.

3.

Шарипов Ш.С. Ўқувчилар касбий ижодкорлиги узвийлигини таъминлашнинг

назарияси ва амалиѐти. Пед. фан. докт. ... дисс. – Т., 2012. – 264 б.

4.

Ярашевский М.Т. Основы теоретической психологии. 1998. - 528 с.

5.

Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking

andproblem soving). – Alexandria – Virginia, USA: ASCD, 2014. – p. 4.14.

OLIY TA‘LIM MUASSALARIDA ILG‘OR PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARIDAN

FOYDALANISH

Kobilova Goʻzal Ilhomovna, katta o‘qituvchi,

Kushbakova Dinara Bahodir qizi, talaba

Jizzax politexnika instituti

Annotatsiya:

Ushbu maqola oliy ta‘lim muassalarida talabalarga Prezident qarorlari

bilan yanada ko‘proq dars davomida tanishtirib o‘tilishi maqsadga muvofiqligi ko‘zda tutilgan.

Kalit soʻzlar:

oziq-ovqat, o‘qituvchi, talaba, pedagog, ta‘lim, tarbiya.

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Respublika oziq-ovqat sanoatini jadal

rivojlantirish hamda aholini sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan to‘laqonli ta‘minlashga doir
chora tadbirlar to‘g‘risida 2020-yil 9-sentyabrdagi PQ-4821-son qarorining ijrosini ta‘minlash
hamda oziq-ovqat sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish bo‘yicha yangi tashkil etilayotgan
istiqbolli loyihalarni yanada qo‘llab-quvvatlash maqsadida Vazirlar Maxkamasi qaror qabul
qildi. Qaror bilan bir qatorda qishloq xo‘jalik Vazirligiga qo‘shimcha vazifalar yuklatildi. Unda
O‘zbekiston Respublikasi alkagol va tamaki bozorini tartibga solish hamda vinochilikni
rivojlantirish agentligining vinochilikni rivojlantirish jamg‘armasi hisobidan 20 mlrd so‘m
miqdoridagi mablag‘lar qishloq xo‘jaligi vazirligiga o‘tkazib berildi. Oziq-ovqat mahsulotlarini
ishlab chiqarish bo‘yicha yangi tashkil etilayotgan istiqbolli loyihalarning texnik-iqtisodiy
asoslanishni tayyorlash bilan bog‘liq xarajatlarning 50 foizini, lekin har bir loyiha uchun 100
mln so‘mdan ko‘p bo‘lmagan miqdorda qoplash mumkinligi ta‘kidlandi[2].

Oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish yo‘nalishida yangi tashkil etilayotgan istiqbolli

loyihalarni texnik-iqtisodiy asoslanishini tayyorlash hamda yangi loyihalarni yaratish,
shuningdek oziq-ovqat mahsulotlarni yetishtirish va chuqur qayta ishlash sohasiga xorijiy
ekspertlarni jalb qilish bilan bog‘liq xarajatlarning bir qismini qoplab berishga subsidiyalar
mazkur loyihalar to‘liq ishga tushirilib tegishli dalolatnomalar rasmiylashtirilgandan so‘ng
ajratilishi ko‘zda tutilgan. Vazirlik jumladan, meva-sabzavot, go‘sht-sut va boshqa qishloq
xo‘jaligi, oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish, ishlab chiqarish korxonalari bilan ushbu
mahsulotlarni qayta ishlaydigan hamda realizatsiya qiluvchi korxonalar o‘rtasida o‘zaro
manfaatli munosabatlar uchun sharoitlar yaratmoqda. SHuningdek 2021-yil 1-yanvarga qadar
respublikada qishlok xo‘jaligi oziq-ovqat maxsulotlariga mavjud ichki talabni hisobga olgan
holda, 2021-2023 yillarga mo‘ljallangan sanoatbop qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini yetishtirishni
kengaytirish dasturi amalga oshirmoqda. 2021-yil martga qadar meva-sabzavot, go‘sht-sut va
boshqa qishloq xo‘jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlashni jadal rivojlantirish dasturini
ishlab chiqish va tasdiqlash belgilangan[2].

Hozirgi zamon fan va texnikasi jadal sur‘atda rivojlanayotgan zamonaviy axborot

texnologiyalarning salmog‘i oshayotgan bir davrda o‘qituvchi pedagogik mahoratini

Библиографические ссылки

Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - СПб.: Питер, 2006. -713 с.

Теплов Б.М. Труды по психофизиологии индивидуальных различий. 2004. - 450 с.

Шарипов Ш.С. Укувчилар касбий ижодкорлиги узвийлигини таъминлашнинг назарияси ва амалиёти. Пед. фан. докт.... дисс. - Т., 2012. - 264 б.

Ярашевский М.Т. Основы теоретической психологии. 1998. - 528 с.

Drapeau Patti. Sparking student creativity (practical ways to promote innovative thinking andproblcm soving). - Alexandria - Virginia, USA: ASCD, 2014. - p. 4.14.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов