Kovrak plantatsiyalarini tashkil etishda biotexnologik istiqbollar

CC BY f
278-280
118
25
Поделиться
Нематова, М., Муродова, С., & Ражаббоева, Х. (2022). Kovrak plantatsiyalarini tashkil etishda biotexnologik istiqbollar. Современные инновационные исследования актуальные проблемы и развитие тенденции: решения и перспективы, 1(1), 278–280. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/zitdmrt/article/view/5325
Малохат Нематова, O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali Biotexnologiya kafedrasi

assistant oqituvchisi

Сайёра Муродова, O‘zbekiston Milliy universiteti Jizzax filiali Biotexnologiya kafedrasi

b.f.d, professor oqituvchisi

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Respublikamiz shifobaxsh osimlikdan oqilona foydalanish va tabiiy zahiralarning kamayib ketishining oldini olish maqsadida dorivor osimliklar yetishtiriladigan maydonlari tobora kengayib bormoqda. Ushbu maqolada, Ferula L. turkumi vakillaridan tayyorlanadigan dori preparatlari, kovrak plantatsiyalarining samaradorligini oshirishda in vitro usuli hamda bioogitlardan foydalanishning afzalliklari bayon etilgan.


background image

278

qiymatlari Hypericum turlari orasida polimor lokuslarni aniqlash uchun ISSR primerlarining
yuqori imkoniyatlarini aniqladi. 17 ta to‗plamning genetik o‗xshashligi 0,617 dan 0,911 gacha
baholandi. Oddiy ketma-ketlikni takrorlash (ISSR) belgilari tahliliga ko‗ra, H. androsaemum va
H. hirtellumeng past o‗xshashlikka ega va H. perforaturm va H. triquetri folium turlari eng
yuqori o‗xshashlikka ega. Hypericum turlaridan genetik jihatdan ajratish uchun PCR asosidagi
DNKni kuchaytirish usuli qo‗llanildi. Ichki transkripsiyalangan speyker (ITS) mintaqasining
yadroviy ribosomali gen ketma-ketligi Eski va Yangi dunyoda tug'ilgan 50 ta Hypericum
taksoni uchun tahlil qilindi, ular hozirda qabul qilingan 36 taksonomik bo'limdan 11 tasini
ifodalaydi. Ushbu tadqiqot savdo H

.

perforatum preparatlarini autentifikatsiya qilishning genetik

usulini taqdim etadi. Bundan tashqari, ushbu ma‘lumotlar jinsdagi filogenetik munosabatlarni
dastlabki baholashga imkon beradi, uchta kuchli qo‗llab-quvvatlanadigan monofiletik
to‗plamlarni va bir nechta ikkilamchi monofiletik guruhlarni aniqlaydi. ITS gen ketma-ketligidan
foydalanib, ular H. perforatumni ushbu tadqiqotga kiritilgan Hypericumning barcha boshqa
turlaridan ajratib olingan [7,8].

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1. В.П. Печеницын. Репродуктивная стратегия некоторых видов Allium подрода

Melanocrommyum (Amaryllidaceae) Растительные ресурсы. – Санкт-Петербург, 2017. –Т 53
№2. – С 210-219.

2. Уралов А.И. В.П. Печеницын. Структурные особенности и возрастные

изменения клонов Allium stipitatum Regel (Alliaceae) Ботанический журнал. – Санкт-
Петербург, 2018. – Т 103. №1 – С. 94-110.

3. М.Д. Тургунов, В.П. Печеницын, Н.Ю. Бешко, Д.А. Абдуллаев, Уралов А.И.

Биологические особенности редких видов семейства Iridaceae Juss. флоры Узбекистана в
условиях ex situ Acta Biologica Sibirica, 2019, 5(2), P.17-22.

4. Д.Т. Хамраева, О.К. Хожиматов, А.И.Уралов. Рост и развитие Ferula tadshikorum

Pimenov в условиях интродукции Acta Biologica Sibirica, 2019, 5(3), P.172-177.

5. Uralov A.I., Turakulova V.Kh., Esankulova D. S., Dusmuratova F.M. Intrapopulation

Variability and Options of Reproductive Strategy of Allium

Bulbous Species (Amaryllidaceae) Revista geintec-gestao inovacao e texnologias Vol. 11

No. 3 (2021)1646-1655pp.

6. Уралов А.И., Печеницын В.П. Зависимость семенной продуктивности

луковичных видов Allium L. от количества листьев на генеративном побеге. Доклады АН
РУз. 2015. 74-77 с.

7.http://100trav.su/
8.

https://www.jstor.org/stable/43498615

KOVRAK PLANTATSIYALARINI TASHKIL ETISHDA BIOTEXNOLOGIK

ISTIQBOLLAR

Ne‘matova Malohat Abdurasulovna

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Biotexnologiya‖ kafedrasi assistant o‗qituvchisi

Murodova Sayyora Sobirovna

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali

―Biotexnologiya‖ kafedrasi b.f.d, professor o‗qituvchisi

Rajabboyeva Xilola Toirbek qizi

O‗zbekiston Milliy universitetining Jizzax filiali talabasi


background image

279

Annotatsiya:

Respublikamiz shifobaxsh o‗simlikdan oqilona foydalanish va tabiiy

zahiralarning kamayib ketishining oldini olish maqsadida dorivor o‗simliklar yetishtiriladigan
maydonlari tobora kengayib bormoqda. Ushbu maqolada, Ferula L. turkumi vakillaridan
tayyorlanadigan dori preparatlari, kovrak plantatsiyalarining samaradorligini oshirishda in
vitro usuli hamda bioo‗g‗itlardan foydalanishning afzalliklari bayon etilgan.

Kalit so‗zlar:

Ferula kuhistanica, Ferula tadshikorum, Ferula foetida, rhizosfera,

rhizobakteriya, in vitro, ―Kavrak‖, ―Ferulen‖, ―Galbanium‖.

Mamlakatimiz rahbari tomonidan 2022-yilning aprel oyida 80 ta tumanni dorivor

o‗simliklarni yetishtirishga moslashtirib, 7,5 ming gektarda plantatsiyalar tashkil etish (hozirda
600 gektar) vazifasini belgilab berdi.

Shifobaxsh kovrak shunday o‗simliklar sirasiga kirib, turkum vakillaridan ―Panaferol‖,

―Kufestrol‖, ―Tefestrol‖, ―Ferulen‖ dori preparatlari yaratilgan.

Ferula gummoza

dan

―Galbanium‖ efir moylari,

Ferula assa foetida

esa ―Ferula‖ tabletkalari, ―Kavrak‖ va boshqa

preparatlari ishlab chiqarilgan bo‗lib, turli maqsadlarda foydalaniladi.[5,6] Bugungi kunda uning
urug‗i va 3 yillik ko‗chatlaridan plantatsiyalar tashkil etilmoqda.

2021-yil noyabr, dekabr oylarida 1kg Kuhiston kovragining urug‗i o‗rtacha 700 - 800

ming so‗mni tashkil etgan bo‗lsa, 1 dona 3 yillik ko‗chatining narxi 3000 so‗m. O‗zbekistonda
asosan, kovrakning bu turlari smolasi uchun yetishtirilmoqda. 1 kg smolasi o‗rtacha 250$ AQSH
valyutasida horijga eksport qilinmoqda.

Bir tup kovrakning smola berishi uchun o‗rtacha 5 yil

muddat talab etiladi. Kovrak urug‗larining tabiiy sharoitda o‗rtacha unuvchanligi

Ferula

kuhistanica

da 40% ,

Ferula tadshikorum

da 65%,

Ferula foetida

da 55% bo‗lib, yillar davomida

saqlanib qolish foizining kamayib borishi olimlarimiz tomonidan o‗rganilgan.[1,2] Shunday
bo‗lsada, ilmiy adabiyotlarda bu o‗simliklarning unuvchanligini oshirish va erta hosilga kirishi
uchun zarur agrotexnik tadbirlar to‗g‗risidagi ma‘lumotlar yetarli emas.

Dunyo amaliyotida

dorivor, ko‗payishi qiyin bo‗lgan o‗simliklarni

in vitro

usulida yetishtirish va rhizobakteriyalar

asosida tayyorlangan biopreparatlardan foydalanish keng qo‗llanilib, bu metodlar kovrak
plantatsiyalarining samaradorligini oshirish, o‗simliklarning unuvchanligi va yashovchanligini
oshirish, kam muddatda smola olish kabi muammolarning yechimi bo‗lishi mumkin.[7]

Quyida bu metodlarning afzallik jihatlarini keltirib o‗tamiz.

In vitro sharoitida yetishtirilganda quyidagi afzalliklarga erishish mumkin:

- genetik bir xil ekish materiallar olish;
- meristema kulturasidan foydalanishi orqali o‗smliklarni virusdan holi qilish;
- ko‗paytirishning yuqori koeffitsenti (10

5

-10

6

–o‗tli, gulli o‗simliklar uchun, 10

4

–10

5

butasimon daraxtlar uchun, ninabarglilar uchun 10

4

);

- selektsion jarayonni davomiyligini qisqarishi;
- o‗simliklarni yuvenil fazadan reproduktiv fazaga o‗tishni tezlashishi;
- an‘anaviy usullar bilan ko‗payishi qiyin bo‗lgan o‗simliklarni ko‗paytirish mumkinligi;
- butun yil mobaynida ish olib borishi mumkinligi, ekish materiallari o‗stirish uchun

maydonlarning tejamliligi.

- o‗stirish jarayonini avtomatlashtirish imkoniyati[3].

Bioo‗g‗itlarning foydali jihatlari quyidagilardan iborat:

- Ekinlar hosildorligining o‗rtacha 20-37 foizga oshiradi;
- Tuproq tuzilishini yaxshilaydi;
- Mikrobial o‗g‗itlardan foydalanish tuproq zarrachalarining to‗planishiga ta‘sir qilish

orqali tuproq tuzilishini yaxshilaydi;

- Barglarning suv va turgor salohiyatini yaxshilaydi;
- Ildiz uzunligi va rivojlanishini oshiradi;
- ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga erishiladi;
- qurg‗oqchilik va ba‘zi tuproq kasalliklaridan himoya qilishni ta‗minlaydi
- tuproqni tabiiy o‗sish gormonlari, oqsillar, vitaminlar va minerallar bilan ta‘minlaydi;
- tuproq orqali yuqadigan patogenlarning tarqalishini oldini oladi[8].


background image

280

Xulosa qilib aytganda, kovrak urug‗larning unuvchanligini yuqori emasligi,

ko‗chatlarning yillar davomida saqlanib qolish ko‗rsatkichlari kamayib borishi, smola ajralishi
uchun 5 yil muddat talab etilishi plantatsiyalar tashkil etishdagi muammolardan hisoblanadi.

In

vitro

sharoitida o‗stirish va bioo‗g‗itlardan foydalanish ekin maydonlaridan samarali

foydalanishga, o‗simlik unumdorligini oshirishga, smola ajralishi unumdorligini yuqori
bo‗lishiga hamda mahsulotni olish uchun talab qilinadigan vaqt va mablag‗larning tejab
qolinishiga sabab bo‗lishi mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati:

1.

Avalboyev O.N. ―G‗arbiy Pomir – Oloy tizmasi

Ferula

L. turlarining bioekologiyasi

va ulardan oqilona foydalanish usullarini takomillashtirish‖ 03.00.05. Biologiya fanlari bo‗yicha
falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini olish uchun tayyorlangan dissertatsiya. Samarqand – 2022;

2.

Xalquziyeva M.A. ―Smola saqlovchi

Ferula tadshikorum

Pimenov va

Ferula foetida

(Bunge) Regel larning biomorfologik xususiyatlari va ulardan O‗zbekistonda plantatsiyalar
tashkil etish istiqbollari‖ 03.00.05. Biologiya fanlari bo‗yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy
darajasini olish uchun tayyorlangan dissertatsiya. Guliston- 2022;

3.

Qurbonov I.Sh. Ergashev A. M.

O‗

simliklarni klonli mikroko‗paytirish usullari va uni qishloq

xo‗jaligiga tadbiq qilish

НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ 2019 йил 4-

сон;

4.

Raxmonkulov U., O.N. Avalboev.O‗zbekiston kovraklari (Biologiyasi, resurslari va

ulardan oqilona foydalanish). - T., 2016.128 – bet;

5.

https://russian.alibaba.com/product-detail/Galbanum-Essential-Oil-

anufacturer-INDIA-50038938879.html;

6. https://www.kavrak.live/;
7. LIU Yonghong, GUO Jianwei, LI Li, Mipeshwaree D ASEM, ZHANG Yongguang,

Osama A MOHAMAD, Nimaichand SALAM, LI Wenjun.

Endophytic bacteria associated with

endangered plant

Ferula sinkiangensis

K. M. Shen in an arid land: diversity and plant growth-

promoting traits;

8. BIOFERTILIZERS towards sustainable agricultural development 2015-1-BG01-

KA202-014258.

JIZZAX VILOYATIDA TARQALGAN DORIVOR OʻSIMLIKLAR

Nurullayeva Nozila Gayratovna,

Oʻralov Abdumannon Iskandarovich

OʻzMU Jizzax filiali KFU Farmatsiya yo ‗nalishi talabasi

OʻzMU Jizzax filiali Fakultetlararo kafedrasi katta o‗qituvchisi

Annotatsiya:

Ushbu maqolada Jizzax viloyati hududida tarqalgan dorivor

o`simliklar.Ularning tarkibi va dorivorlik xususiyati, inson uchun foydaliligi va xalq tabobatida
qo`llanilishi haqida ma`lumotlar keltirib o`tilgan.

Kalit soʻzlar:

Zomin, Baxmal, Forish tumanlaridagi dorivor o`simliklar, zirk o`simligi,

dorivor limonoʻt, katta zubturum.

Hozirgi kunda Respublikamizda ro‗yxatda o‗tgan va biokimyoviy tarkibi o‗rganilgan 600

turga yaqin yovvoyi holda o‗sadigan dorivor o‗simliklar mavjuddir. Ularning aksariyati tog‗
o‗rmonlarida tarqalgan. Ushbu dorivor o‗simliklarning 230 turining xom-ashyosi farmatsevtika
sanoati ehtiyojlari uchun tayyorlanadi, ko‗pchiligi madaniylashtirilgan holda yetishtiriladi va
ularning xom-ashyosi asosida 254 xilga yaqin dorivor preparatlar tayyorlanadi [1,2,3].

Библиографические ссылки

Avalboyev ON. “G'arbiy Pomir - Oloy tizmasi Ferula L. turlarining bioekologiyasi va ulardan oqilona foydalanish usullarini takomillashtirish” 03.00.05. Biologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD) ilniiy darajasini olish uchun tayyorlangan dissertatsiya. Samarqand - 2022;

Xalquziyeva M.A. “Smola saqlovchi Ferula tadshikorum Pimenov va Ferula foetida (Bunge) Regel laming biomorfologik xususiyatlari va ulardan O'zbekistonda plantatsiyalar tashkil etish istiqbollari” 03.00.05. Biologiya fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD) ilmiy darajasini olish uchun tayyorlangan dissertatsiya. Guliston- 2022;

Qurbonov I.Sh. Ergashev A. M. 0‘simliklami klonli nukroko'paytinsh usullari va uni qishloq xo'jaligiga tadbiq qilish НамДУ илмий ахборотномаси - Научный вестник НамГУ 2019 йил 4-сон;

Raxmonkulov U.. O N. Avalboev.O‘zbekiston колтак1ап (Biologiyasi. resurslari va ulardan oqilona foydalanish). - T., 2016.128 - bet;

https://russian.alibaba.com/product-detail/Galbanum-Essential-Oil-anufacturer-lNDIA-50038938879.html;

https ://www.kavrak. live/;

LIU Yonghong, GUO Jianwei, LI Li. Mipeshwaree D ASEM, ZHANG Yongguang. Osama A MOHAMAD. Nimaichand SALAM. LI Wenjun. Endophytic bacteria associated with endangered plant Ferula sinkiangensis К. M. Shen in an arid land: diversity and plant groulh-promoting traits;

BIOFERTILIZERS towards sustainable agricultural development 2015-1-BG01-KA202-014258.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов