ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
392
Samarkand State Institute of Foreign Languages
XORIJIY TIL TA’LIMIDA OG‘ZAKI NUTQNI RIVOJLANTIRISh: PODKAST
TEXNOLOGIYALARINING SAMARADORLIGI
Charos Ummatkulova
SamDCHTI ilmiy tadqiqotchisi, “Ingliz tili tarixi va
grammatikasi” kafedrasi o‘qituvchisi
Annotatsiya.
Tadqiqot talabalar og‘zaki nutqini rivojlantirishdagi to‘siqlarni aniqlash va
bartaraf etish usullarini o‘rganishga qaratilgan. Eksperiment Navoiy davlat universitetida
o‘tkazilib, podkast texnologiyalarining samaradorligi tahlil qilindi. Natijalar uning og‘zaki
nutqni rivojlantirishda foydali ekanini tasdiqlaydi
.
Kalit so‘zlar:
og‘zaki nutq, podkast, axborot texnologiyalari, innovatsion ta’lim, xorijiy til,
pedagogik samaradorlik
Kirish.
Zamonaviy globallashuv jarayonida xorijiy tillarni o‘rganish nafaqat akademik,
balki kasbiy va shaxsiy rivojlanish uchun ham dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Ayniqsa, chet
tillarini o‘zlashtirish jarayonida og‘zaki nutq ko‘nikmalarini rivojlantirish muhim omil sanaladi.
Biroq, talabalar ko‘pincha kommunikativ cheklovlar, psixologik to‘siqlar va ta’lim jarayonidagi
metodologik kamchiliklar sababli og‘zaki nutqni rivojlantirishda qiyinchiliklarga duch keladilar.
Mazkur tadqiqot ushbu muammolarni ilmiy asosda o‘rganish va bartaraf etish usullarini ishlab
chiqishga yo‘naltirilgan. Innovatsion yondashuv sifatida podkast texnologiyalaridan foydalanish
taklif etiladi. Podkastlar tinglab tushunish, mustaqil fikrlash va muloqot ko‘nikmalarini
shakllantirishda samarali vosita bo‘lib, auditoriya tashqarisida ham uzluksiz ta’lim olish
imkonini yaratadi.
Asosiy qism.
Tadqiqot doirasida Navoiy davlat universitetining Xorijiy til va adabiyot
yo‘nalishi, Amaliy til kursi kafedrasiga biriktirilgan talabalar ishtirok etdi. Jami 100 nafar talaba
ikkita guruhga ajratildi:
Tajriba guruhi (50 nafar talaba) – o‘qitish jarayonida podkast texnologiyalaridan
foydalanilgan guruh.
Nazorat guruhi (50 nafar talaba) – an’anaviy usullar asosida ta’lim olgan guruh.
Talabalarning dastlabki bilim va og‘zaki nutq ko‘nikmalarini baholash maqsadida kirish
testi o‘tkazildi. Test ikki asosiy qismlardan iborat bo‘lib, quyidagi maqsadlarga qaratilgan edi:
1.
Og‘zaki nutq bo‘yicha diagnostik test – talabalar berilgan mavzular bo‘yicha
qisqa javoblar hamda erkin nutq namunalarini taqdim etdilar.
2.
So‘rovnoma – chet tilida erkin so‘zlashuvga duch kelayotgan asosiy
qiyinchiliklarni aniqlashga mo‘ljallangan.
So‘rovnoma natijalariga ko‘ra, talabalar og‘zaki nutqni rivojlantirishda uchta asosiy to‘siq
mavjudligini qayd etdilar:
1.
Psixologik to‘siqlar (ijtimoiy qo‘rquv va ishonchsizlik) – 42%
o
Talabalar xorijiy tilda muloqot qilishda xatolik qilishdan cho‘chishadi.
o
Jamoat oldida yoki o‘qituvchi nazorati ostida gapirish ularga noqulaylik
tug‘diradi.
2.
Leksik va grammatik bilimlarning yetarli emasligi – 35%
o
So‘z boyligining cheklanganligi va grammatik xatolarni qo‘rqmasdan ishlata
olmasliklari talabalarni erkin fikr bildirishdan to‘xtatadi.
3.
Tinglab tushunishdagi qiyinchiliklar – 23%
o
Suhbatdoshning tezligi, talaffuzidagi farqlar yoki yangi lug‘atlar sababli
aytilayotgan gapni tushunish qiyinlashadi.
Ushbu natijalar tadqiqotning keyingi bosqichlarida podkast texnologiyalaridan foydalanish
orqali aynan shu uchta muammoga yo‘naltirilgan yondashuvni shakllantirish zarurligini ko‘rsatdi.
Tajriba guruhi uchun tayyorlangan podkast materiallari so‘z boyligini oshirish, muloqotga
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
393
Samarkand State Institute of Foreign Languages
bo‘lgan ishonchni mustahkamlash hamda tinglab tushunish ko‘nikmalarini rivojlantirishga
alohida urg‘u beradigan tarzda ishlab chiqildi.
Navoiy davlat universitetining Xorijiy til va adabiyot yo‘nalishi Amaliy til kursi
kafedrasiga biriktirilgan talabalar ishtirokida o‘tkazilgan ushbu tadqiqotda chet tilida og‘zaki
nutq ko‘nikmalarini rivojlantirishga podkast texnologiyalarining ta’siri o‘rganildi. Tadqiqot
doirasida talabalar dastlab ikki guruhga ajratildi: tajriba guruhi va nazorat guruhi. Har bir
guruhga ellik nafardan talaba jalb qilindi. Eksperiment boshlanishidan oldin barcha talabalar
kirish testi orqali baholandi. Ushbu test orqali ularning so‘zlashuv kompetensiyasini aniqlash va
chet tilida gapirishda duch kelayotgan asosiy to‘siqlarni aniqlash maqsad qilingan edi.
Dastlabki test natijalari shuni ko‘rsatdiki, talabalarning qirq ikki foizi psixologik qo‘rquv
va ishonchsizlik sababli gapirishdan tortinishlarini ta’kidlashdi. Yana o‘ttiz besh foiz talabalar
leksik va grammatik bilimlarining yetarli emasligi sababli o‘z fikrlarini to‘liq bayon eta
olmasliklarini bildirishdi. Qolgan yigirma uch foiz talaba esa tinglab tushunishda
qiyinchiliklarga duch kelishini qayd etdi. Tajriba guruhida ikki oy davomida zamonaviy podkast
texnologiyalari, interaktiv tinglash va so‘zlashuv metodlaridan foydalanilgan holda
mashg‘ulotlar tashkil etildi. Talabalar turli xil podkast manbalaridan foydalangan holda chet
tilini o‘rganish imkoniga ega bo‘ldilar. Jumladan,
BBC Learning English
platformasining
"6
Minute English" va "The English We Speak"
nomli podkastlari talabalar uchun katta foyda berdi.
Ushbu podkastlar qisqa va aniq ifodalangan muloqotlardan iborat bo‘lib, talabalar kundalik
hayotda uchraydigan iboralarni tushunish va o‘z nutqida qo‘llash imkoniga ega bo‘ldilar.
Mavzular hayotiy va dolzarb bo‘lgani uchun talabalar real vaziyatlarda foydalanishi mumkin
bo‘lgan til materiallarini o‘zlashtirishga muvaffaq bo‘lishdi.
Shuningdek, mashg‘ulotlarda
TED Talks (Audio)
platformasidan ham foydalanildi. Bu
manba orqali talabalar turli mamlakatlardan kelgan notiqlarning chiqishlarini tinglab, turli aksent
va talaffuz uslublarini o‘rganish imkoniga ega bo‘ldilar. Bundan tashqari, TED ma’ruzalarining
mazmuni juda boy bo‘lgani bois, talabalar faqat chet tilini o‘rganish bilan cheklanmay, turli
sohalardagi dolzarb ma’lumotlarga ham ega bo‘lishdi. Nutqning tabiiyligini o‘rganish hamda
jonli muloqotni tushunishni rivojlantirish maqsadida esa
"The RealLife English Podcast"
dan
foydalanildi. Ushbu podkast yordamida talabalar ingliz tilida erkin so‘zlashishga undovchi
interaktiv epizodlarni tinglash orqali muloqot jarayonida o‘zlarining ishonchlarini
mustahkamlashga erishdilar.
Tinglab tushunish va so‘zlashuv ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonida bir qancha
innovatsion metodlar qo‘llanildi. Jumladan,
shadowing texnikasi
orqali talabalar podkastlarda
eshitilgan gaplarni intonatsiya va talaffuz jihatidan to‘g‘ri takrorlashga harakat qilishdi. Bu usul
ularning talaffuzini sezilarli darajada yaxshilashga yordam berdi.
Role-play interaktiv
mashg‘ulotlari
esa talabalarni jonli suhbatga jalb qilish maqsadida tashkil etildi. Podkastlar
asosida real hayotiy vaziyatlar yaratilgan bo‘lib, talabalar mijoz va sotuvchi, ish intervyusi yoki
sayohat vaziyatlarida qanday muloqot qilishni mashq qilishdi. Bundan tashqari, har bir podkast
tinglangandan so‘ng, talabalar asosiy mazmunni qisqacha ifodalash orqali
summarization method
asosida mashq qilishdi.
Discussion-based learning
yondashuvi orqali esa talabalar podkast
mavzulari bo‘yicha guruh muhokamalarida ishtirok etib, o‘z fikrlarini mantiqiy va ravon tarzda
bayon qilishga o‘rganishdi.
Ikki oylik mashg‘ulotlardan so‘ng talabalar qayta baholanib, tajriba guruhi talabalari
orasida sezilarli o‘zgarishlar kuzatildi. Yakuniy test natijalariga ko‘ra, o‘z fikrini yetkazishda
qiyinchiliklarga duch kelayotgan talabalar soni ellik ikki foizdan o‘ttiz sakkiz foizga kamaydi.
Tajriba guruhida juda sust yoki umuman gapira olmagan talabalar dastlab o‘ttiz foizni tashkil
qilgan bo‘lsa, mashg‘ulotlardan so‘ng ularning soni atigi o‘n besh foizga tushdi.
Nazorat guruhi bilan solishtirilganda, an’anaviy metodlar asosida o‘qigan talabalar orasida
bunday sezilarli o‘zgarishlar kuzatilmadi. Erkin so‘zlasha olgan talabalar soni bor-yo‘g‘i sakkiz
foizga oshib, yigirma olti foizga yetdi. O‘z fikrini yetkazishda qiyinchiliklarga duch kelgan
talabalar soni faqat to‘rt foizga kamayib, qirq sakkiz foizni tashkil etdi. Umuman so‘zlasha
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
394
Samarkand State Institute of Foreign Languages
olmagan yoki sust gapiruvchi talabalar soni esa o‘ttiz foizdan yigirma olti foizga tushdi, bu esa
tajriba guruhi natijalariga nisbatan ancha past o‘sish ko‘rsatkichidir.
Xulosa.
Ushbu natijalar shuni ko‘rsatadiki, podkast texnologiyalaridan foydalanish
talabalar og‘zaki nutqini rivojlantirishda samarali usul bo‘lib xizmat qiladi. Interaktiv podkastlar,
real hayotiy muloqotlar va zamonaviy ta’lim texnologiyalari orqali talabalar o‘zlarining
lingvistik kompetensiyalarini sezilarli darajada yaxshilashga muvaffaq bo‘ldilar. Bu esa ta’lim
jarayonida innovatsion yondashuvlardan foydalanish zaruratini yana bir bor tasdiqlaydi.
Adabiyotlar
1.
Charos, U. (2023). The English language is one of the fundamental sources for
the international sports terminology. Proceedings of International Conference on Natural and
Social Sciences (pp. 211-218).
2.
Davlatmuratov, S. (2024). Yozma nutqni rivojlantirishda lingvokulturologik
yondashuv.
Lingvodidaktikaning Fundamental va Amaliy Aspektlari
, 1(1), 44-46.
3.
Kobilova, N. R., & Muqimova, N. M. Q. (2023). Ta'limga alohida e'tibor berish
va yoshlar orasida chet tilini o'rganishni rivojlantirish.
Filologiya fanlari bo'yicha ilmiy
maqolalar to'plami
, 2(1), 45-50.
4.
Maxmudova, M., & Ummatkulova, Ch. (2024). Til o'qitishda podkastlar orqali
talabalarning to'g'ri talaffuz qilish ko'nikmalarini rivojlantirish.
Conference Proceedings:
Fostering Your Research Spirit: 2024: Exploring Global Perspectives in Language Teaching
and Learning
.
5.
Ummatkulova Charos,(2023). ADVANTAGES OF INTEGRATING PODCASTS
IN THE ENGLISH LANGUAGE CLASSROOM.
American Journal of Philological
Sciences
,
3
(12), 37–44.
https://doi.org/10.37547/ajps/Volume03Issue12-07
6.
Ummatkulova, Ch. A. (2024). The development of cultural awareness among
students in philological higher education establishments through podcasts.
Tamaddun Nuri
Falsafa
, 52(1), 47-50.
7.
Vereshchagin, E. M. (1990). Til va madaniyat: rus tilini chet tili sifatida o'qitishda
tilshunoslik va mintaqashunoslik. Moskva: Rus tili.
8.
Petrosyan N.V. The effectiveness of using project work at schools and lyceums.
American
journal
of
open
education
university,
2024.
https://scholar.google.com/citations?view_op=view_citation&hl=ru&user=AvhFnYAAAAAJ&c
itation_for_view=AvhFnYAAAAAJ:eQOLeE2rZwM
9.
Аноркулов, С. (2021). Хронотоп как отличительная черта романного
универсума ФМ Достоевского. Просвещение и познание, (5 (5)), 16-23.
10.
Аноркулов, С. ПРОСВЕЩЕНИЕ И ПОЗНАНИЕ. ПРОСВЕЩЕНИЕ И
ПОЗНАНИЕ Учредители: Прудник Ксения Евгеньевна, (5), 16-23.
