ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
194
Samarkand State Institute of Foreign Languages
NEMIS TILIDA MULOQOT MADANIYATI VA KOMMUNIKATSIYA
Azizova Zarina Alixanovna
SamDCHTI katta o‘qituvchisi
Turamurodova Sevinch Anvarovna
SamDChTI talabasi
Annotatsiya:
Mazkur ilmiy maqola tilni o'rganish va madaniyatlararo muloqotni
tushunishdagi muhim nazariy asoslarni aniqlashga yordam beradi va nemis tilida muloqot
qilayotgan shaxslar uchun amaliy tavsiyalar beradi.
Maqolada, til va madaniyatning muloqotga ta'siri, noverbal elementlar va tilning madaniy
kodlar bilan bog'liqligi haqida chuqur tahlil o‘tkaziladi. Bunday tahlillar orqali nemis tilida
samarali muloqot qilishning nazariy va amaliy jihatlari ko'rib chiqiladi, shuningdek, interkultural
muloqotning muhimligi hamda til o'rganishda madaniyatni hisobga olish zarurligi ta'kidlanadi.
Kalit so'zlar:
til nazariyasi, muloqot madaniyati, nemis tili, madaniyatlararo muloqot,
madaniyatlararo farqlar, interkultural muloqot, grammatik tizim, noverbal muloqot, til va
madaniyat o'zaro ta'siri
Аннотация:
Данная научная статья помогает выявить важнейшие теоретические
основы изучения языка и межкультурной коммуникации и дает практические
рекомендации для людей, общающихся на немецком языке. В статье проводится глубокий
анализ влияния языка и культуры на коммуникацию, невербальных элементов и связи
языка с культурными кодами. Через такие исследования рассматриваются теоретические и
практические аспекты эффективной коммуникации на немецком языке, а также
подчеркивается важность межкультурной коммуникации и учета культуры при изучении
языка.
Ключевые слова:
теоретическая лингвистика, культура общения, немецкий язык
межкультурная
коммуникация,
межкультурные
различия,
интеркультурная
коммуникация, грамматическая система, невербальная коммуникация, взаимодействие
языка и культуры
Annotation:
This academic article helps identify key theoretical foundations for language
learning and intercultural communication and provides practical recommendations for
individuals communicating in German. The article offers a deep analysis of the influence of
language and culture on communication, nonverbal elements, and the connection between
language and cultural codes. Through such analyses, the theoretical and practical aspects of
effective communication in German are discussed, and the importance of intercultural
communication and the necessity of considering culture in language learning are emphasized.
Keywords:
linguistic theory, communication culture, german language, intercultural
communication, intercultural differences, intercultural dialogue, grammatical system, nonverbal
communication, interaction of language and culture
Til va madaniyat o'rtasidagi o'zaro aloqalar, ijtimoiy hayotdagi muloqotda o'ziga xos
ahamiyatga ega bo'lgan muhim bir soha hisoblanadi. Til nafaqat muloqot vositasi, balki
insoniyatning dunyoqarashi va madaniy identitetining ifodasi sifatida muhim rol o'ynaydi. Har
bir xalqning tili o'ziga xos struktura, qoidalar va nozik ifodalar bilan boyitilgan bo'lib, bu tilning
o'ziga xos madaniyati bilan chambarchas bog'liqdir. Muloqotning madaniy o'lchami esa, uning
turli tillarda va madaniyatlarda qanday shakllanishi va amalga oshirilishiga ta'sir ko'rsatadi.
Nemis tili, Yevropa madaniyati va jamiyatining ajralmas qismi sifatida, muloqotning
o'ziga xos madaniy aspektlarini o'zida aks ettiradi. Nemis tilining grammatika, sintaksis, leksika
va fonetika jihatlari bilan birgalikda, uning ijtimoiy va madaniy kontekstda qanday ishlatilishi,
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
195
Samarkand State Institute of Foreign Languages
tilshunoslik va madaniyatshunoslik sohalarida muhim tadqiqot mavzularidan biridir. Nemis
tilidagi muloqot, boshqa tillarga nisbatan o'ziga xos xususiyatlarga ega bo'lib, uning rasmiylik
darajasi, noaniqlikni bartaraf etish usullari, va nonverbal elementlarga bo'lgan e'tiborini o'z
ichiga oladi.
Mazkur maqola til nazariyasining madaniyat bilan o'zaro aloqalarini, ayniqsa, nemis
tilidagi muloqot madaniyatining nazariy asoslarini tahlil qilishga qaratilgan. Til va madaniyat
o'rtasidagi o'zaro ta'sir, madaniyatlararo farqlar, va interkultural muloqotning nazariy aspektlari
maqolada alohida e'tibor bilan o'rganiladi. Shuningdek, Edward T. Hallning muloqot madaniyati
haqidagi nazariyasi va Geert Hofstede'ning madaniyatlararo farqlar nazariyasi asosida, nemis tili
va madaniyatining o'ziga xos jihatlari yoritiladi.
Til va madaniyatni birlashtirgan yondoshuvlar, nemis tilida samarali muloqot qilish
uchun zarur bo'lgan nazariy va amaliy bilimlarni taqdim etishga yordam beradi. Bu maqola, til
o'rganish, madaniyatlararo muloqotni tushunish va muloqotdagi farqlarni bartaraf etishning
muhimligini ta'kidlaydi.
Til nazariyasi, asosan, tilning tabiati, uning struktura jihatlari, va til o‘rganish jarayonini
o‘rganish bilan bog‘liq bo‘lib, til va madaniyatning o‘zaro aloqalarini tushunish uchun muhim
asoslarni taqdim etadi. Til nafaqat muloqot vositasi, balki madaniyatni ifodalash va saqlash
mexanizmidir.
Til va madaniyat o‘rtasidagi aloqalarni birinchi bo‘lib nemis tilshunosi Wilhelm von
Humboldtning g‘oyalari orqali tushunish mumkin. Humboldtning fikriga ko‘ra, til nafaqat
muloqotni ta’minlash vositasi, balki dunyoqarashni shakllantiruvchi mexanizm sifatida ko‘rilgan.
Uning ta’kidlashicha, tilni anglash jarayoni madaniyatga, shuningdek, madaniyatni anglash
jarayoni tilga bog‘liqdir (Humboldt, 1836). Shunday qilib, til va madaniyat o‘rtasidagi bog‘liqlik,
har bir tilda mavjud bo‘lgan o‘ziga xos madaniy kodlar orqali ifodalanadi.
Bundan tashqari, Sapir-Whorf nazariyasi (lingvistik relatizm) til va madaniyat o‘rtasidagi
o‘zaro aloqaning yana bir muhim jihatini ta’kidlaydi. Sapir va Whorfning fikriga ko‘ra, til
nafaqat real dunyoni tasvirlab beradi, balki uni shakllantiradi va tanqidiy anglashni keltirib
chiqaradi (Whorf, 1956). Nemis tili o‘zining aniq grammatik tuzilmalari va so‘z boyligi bilan
dunyoqarashni ma’lum bir tarzda ifodalaydi va bu madaniy aloqalar orqali amalga oshadi.
Noverbal muloqot (gestlar, mimikalar, tana tili va h.k.) ham tilshunoslikda muhim o‘rin
tutadi. Edward T. Hallning "proxemics" (masofa) va "haptics" (tana kontakti) konseptlari,
madaniyatlarning muloqotdagi farqlarini tushunishda muhim vosita hisoblanadi. Hall (1976)
madaniyatlararo farqlarni asosan ikki toifaga ajratadi: "yaxshi distans" va "yomon distans" —
ya'ni, muloqotda masofa o‘lchami har bir madaniyatda farq qiladi. Nemis madaniyatida masofa
va muloqotda qat'iylik o‘ziga xosdir, chunki ular ko‘pincha rasmiy va tartibli muloqotni afzal
ko‘rishadi, bu esa tanishlar va do‘stlar orasidagi muloqotda ham o‘z ifodasini topadi.
Geert Hofstede (2001) madaniyatlararo farqlarni tadqiq etgan va bu farqlarni o‘lchash
uchun ko‘plab indikatorlarni ishlab chiqqan. Hofstede’ning madaniyatlararo farqlar nazariyasi,
nemis muloqot madaniyatining rasmiylikka, qat'iylikka va individualizmga bo‘lgan moyilligini
tushunishda yordam beradi. Nemis tilida rasmiylik, ya'ni "Sie" shakli bilan murojaat qilish,
odatda, jamiyatdagi ijtimoiy tuzilmalarni, odamlar o‘rtasidagi masofani va hurmatni ifodalaydi.
Nemis tili, grammatik tuzilishi, leksikasi va sintaksisi bilan ajralib turadi. Uning struktura
jihatlari madaniyat bilan bevosita bog‘liq. Masalan, nemis tilida juda aniq va qat'iy grammatik
qoidalar mavjud bo‘lib, bu tilning formal va tartibli muloqot madaniyatiga asos soladi. Nemis tili
ko‘plab boshqa tillarga nisbatan aniqroq va tushunarli bo‘lib, gap tuzilishida qat'iylikni talab
qiladi. Shu bois, nemis tili shaxsiy va professional muloqotda o‘zining rasmiyligi va tartibli
bo‘lishi bilan tanilgan.
Nemis madaniyatida muloqotda masofa o‘lchami katta ahamiyatga ega. Bu "Proxemics"
nazariyasiga mos keladi, ya’ni nemislar muloqotda shaxsiy masofaga katta ahamiyat beradilar.
Bu o‘ziga xos tarzda, muloqotda rasmiylik va individualizmni qadrlashga imkon yaratadi.
Shuningdek, Hofstede’ning madaniyatlararo farqlar teoriyasiga ko‘ra, nemis madaniyati yuqori
ILMIY VA PROFESSIONAL TA’LIM JARAYONIDA MULOQOT, FAN VA MADANIYATLAR
INTEGRATSIYASI
196
Samarkand State Institute of Foreign Languages
darajadagi "individualizm"ga ega bo‘lib, shaxsiy erkinlik va o‘z-o‘zini ifodalashga katta
ahamiyat beriladi.
Muloqot madaniyati nafaqat tilning grammatik va sintaktik jihatlarini o‘z ichiga oladi,
balki tilning ijtimoiy madaniyat bilan qanday o‘zaro bog‘lanishini, nonverbal muloqotdagi
elementlarni va madaniyatlararo aloqalarni ham ta’riflaydi. Edward T. Hallning muloqot
madaniyati nazariyasi, proxemics va haptics kabi konseptlari yordamida nemis tilidagi
muloqotning o‘ziga xos jihatlarini tahlil qilish mumkin.
Nemis tilidagi muloqotning o‘ziga xosligi uning nozik va aniq til tizimi bilan bog‘liq
bo‘lib, til o‘rganuvchilar uchun madaniy jihatlarni tushunish juda muhimdir. Misol uchun, nemis
tilida muloqot qilishda rasmiylikni saqlash va odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy masofani hurmat
qilish, til o‘rganuvchilar uchun muhim qoidalar hisoblanadi.
Nemis tilidagi muloqot madaniyatini o‘rganish, nafaqat tilni o‘rganish jarayonida, balki
madaniyatlararo aloqalarda ham muhim ahamiyatga ega. Tilning grammatika tizimi, sintaksis, va
semantika jihatlari madaniyatning shakllanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, nemis
tilini o‘rganish faqat so‘zlarni o‘rganish emas, balki o‘z madaniy kodlarini anglash va
madaniyatlararo muloqotni o‘rganishni ham talab etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati:
1. Humboldt, W. von. (1836).
Über die Kawi-Sprache in Java und ihre Beziehungen zu
anderen Sprachen.
2. Whorf, B. L. (1956).
Language, Thought, and Reality: Selected Writings of Benjamin
Lee Whorf.
3. Hall, E. T. (1976).
Beyond Culture.
4. Hofstede, G. (2001).
Culture’s Consequences: Comparing Values, Behaviors,
Institutions, and Organizations across Nations.
5. Gumperz, J. J., & Hymes, D. (1972).
Directions in Sociolinguistics: The Ethnography
of Communication.
6. Kramsch, C. (1993).
Context and Culture in Language Teaching.
7. Searle, J. R. (1969).
Speech Acts: An Essay in the Philosophy of Language.
8. Goffman, E. (1959).
The Presentation of Self in Everyday Life.
9. Wierzbicka, A. (1991).
Cross-Cultural Pragmatics: The Semantics of Human
Interaction.
10. Narzikulova, R. (2022). Peculiarities of 20th century english literature and main
characteristics. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 12(1),
247-250.
11. Narzikulova, R. A. (2021). PHONETIC ERRORS IN LEARNING ENGLISH IN
NON-LINGUISTIC UNIVERSITIES. Theoretical & Applied Science, (5), 63-66.
12. Narzikulova, R. (2021). THE WAY OF LIFE OF THE JAPANESE ENGLISH
WRITER KAZUO ISHIGURO. Academic research in educational sciences, 2(4), 276-282.
13. NARZIQULOVA, R. Phonetic Stylistic Methods and Methodological Application of
Phraseology in English and Uzbek. JournalNX, 7(02), 327-329.
14. Narzikulova, R. (2022). Scrutinizing materials in organizing class for high school
students. Asian Journal of Multidimensional Research, 11(3), 31-33.
