Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
209
HUDUD IQTISODIYOTIDA QISHLOQ XOʻJALIGINI RIVOJLANTIR
ISH
IMKONIYATLARI
PhD
Xakimov Zafar Ibragimovich
Termiz iqtisodiyot va servis universiteti
ORCID: 0009-0007-7581-8498
Annotatsiya.
Mazkur maqolada hudud iqtisodiyotining rivojlanishida asosiy faktor
hisoblangan qishloq xoʻjaligini rivojlantirish boʻyicha muammolar va yechimlar aks etgan.Qishloq
xoʻjaligi har qanday mamlakat iqtisodiyotida asosiy tarmoqlardan biri hisoblanadi. Soʻnggi
yillarda kuzatilayotgan iqlim oʻzgarishlari va
ekologik tanazzul nafaqat tabiiy omillar bilan balki
insoniyat taraqqiyotidagi jarayonlar bilan ham bevosita bogʻliq boʻlib, natijada
qurgʻoqchiliklarning tez
-tez takrorlanishi, chang-
toʻzonlarning doimiy kuz
atilishiga hamda
yogʻingarchiliklar mavsumlarining buzilishiga sabab boʻlmoqda. Bu esa mamlaka
t qishloq
xoʻjaligi tizimiga, qishloq aholisi daromadlariga hamda oziq
-
ovqat xavfsizligiga jiddiy taʼsir
koʻrsatmoqda.
Kalit soʻzlar:
qishloq xoʻjaligi, dehqon xoʻjaligi, fermer xoʻjaligi, rentabellik, ekologi
k
muammolar, iqlim oʻzgarishlari, investitsiya,
innovatsiya.
ВОЗМОЖНОСТИ РАЗВИТИЯ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА В РЕГИОНАЛЬНОЙ
ЭКОНОМИКЕ
PhD
Хакимов Зафар Ибрагимович
Термезский университет экономики и сервиса
Аннотация
.
В статье отражены проблемы и пути решения развития сельского
хозяйства, которое считается основным фактором развития экономики
региона.Сельское хозяйство является одной из основных отраслей экономики любой
страны. Климатические изменения и деградация окружающей среды, наблюдаемые в
последние годы, напрямую связаны не только с природными факторами, но и с
процессами развития человечества, что приводит к частому повторению засух,
постоянному мониторингу пыли и дождей,
срыву дождливых сезонов.
Это оказывает
серьезное влияние на сельскохозяйственную систему страны, доходы сельских жителей,
продовольственную безопасность.
Ключевые слова:
Сельское хозяйство, подсобное хозяйство, фермерской хозяйство,
рентабельность, экологические проблемы, изменение климата, инвестиции,
инновации.
UO
‘
K: 332.1:63
VII SON - IYUL, 2024
209-214
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
210
AGRICULTURAL DEVELOPMENT OPPORTUNITIES IN THE REGIONAL ECONOMY
PhD
Khakimov Zafar Ibragimovich
Termiz University of Economics and Service
Abstract.
This article reflects the problems and solutions for the development of agriculture,
which is considered the main factor in the development of the
regionʼs economy. Agriculture is one
of the main sectors in the economy of any country. Climate changes and environmental
degradation observed in recent years are directly related not only to natural factors, but also to
the processes of human development, resulting in frequent recurrence of droughts, constant
monitoring of dust and rains, and disruption of rainy seasons. This has a serious impact on the
countryʼs agricultural system, the incomes of rural residents, and food security.
Key words:
agriculture, subsidiary farming, farming, profitability, environmental problems,
climate change, investment, innovation.
Kirish.
Jamiyat taraqqiyotining barcha bosqichlarida inson tabiatga turlicha taʼsir koʻrsatgan,
natijada insonning atrof-
muhitga boʻlgan
munosaba
ti ham shunga mos ravishda oʻzgarib
borgan. Bu davrlarda oʻziga xos fan
-texnika yutuqlari faqatgina inson ehtiyojlarini qondirish
maqsadida amalga oshirilgan. Barcha tabiiy yashash vositalariga tugamaydigan resurs sifatida
isrofgarchilikka yoʻl qoʻ
yilgan oqibatda ekologik muammolar mahalliy, mintaqaviylik
chegarasidan chiqib ijtimoiy, siyosiy va albatta iqtisodiy jihatdan umumbashariy ekologik
muammolar darajasiga yetdi. Oxir oqibat necha ming yillar davomida barqaror boʻlgan ekologik
muvozanat iqtisodiy ji
hatdan zavolga yuz tuta boshladi. Inson bilan tabiat oʻrtasidagi
munosabatlarga zarar yetib insoniyatning umumiy vatani va makoni hisoblangan ona tabiat
falokat yoqasiga kelib qoldi.
Hech kimga sir emaski, bugun inson iqtisodiy faoliyatining atrof-muhitga
taʼsiri biz
bashorat qilgandan kuchliroq tus olmoqda. Buning asosiy sabablaridan biri insoniyatni bir, bir
yarim asrda 1 mlrd.dan 8 mlrd.gacha koʻpayganligi boʻlsa, ikkinchidan tabiiy yashash
vositalarini cheksiz deb tushunganligidadir (Farmon, 2019). Aslida esa inson yashash muhitini
yaxshilash, zarur ehtiyojlarni toʻlaroq qondirish uchun ekosistemalar mahsuldorligi va uning
barqarorligini oshirish lozim boʻladi.
Qishloq xoʻjaligi rivojlanayotgan mamlakatlar iqtisodiyotini shakllantiruvchi asosiy
drayver hamda qishloq hududlarida aholi daromadlarining asosiy manbai hisoblanadi.
Yuqorida taʼkidlanganidek har bir hududda oziq
-ovqat xavfsizligi, aholi farovonligi va ishsizlik
kabi muammolarni bartaraf etishda asosiy tarmoq boʻlish bilan bir qatorda iql
im
oʻzga
rishlari
ga taʼsirchan hisoblanadi.
Jahon metrologiya tashkiloti (JMT) ning maʼlumotlariga koʻra soʻnggi yillar yaʼni 2016
-
2023-
yillar eng harorat koʻtarilgan yillar sifatida tasdiqlanib, mintaqada hududlarning
choʻllanish darajasi ortib bormoqda ha
mda oziq-ovqat xavfsizligiga jiddiy tahlika ostida
qolmoqda
21
.
Mazkur maqolada hudud iqtisodiyotiga oid statistik maʼlumotlar va iqtisodiy qarashlar
aks etadi hamda hudud iqtisodiyotining oʻziga xos jihatlari rivojlantirish xususiyatlari va
geografik joylashuvidan
kelib chiqqan holda qishloq xoʻjaligida innovatsion usullardan
foydalanish boʻyicha tavsiyalar aks etadi.
Adabiyotlar sharhi.
Mustaqillikning dastlabki yillaridan ushbu tarmoqni barqaror rivojlantirish doirasida
muhim tarkibiy islohotlar olib borildi va o
ʻ
z ijobiy natijalarini bermoqda. Ammo, bir tomondan
21
World Metrologial Organization (WMO),
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
211
qishloq
xoʻjaligi
ishlab chiqarishi asosan
sugʻorma
dehqonchilikka asoslanganligi, ikkinchi
tomondan esa suv tanqisligi keskinlashayotganligi, shuningdek
“Oʻzbekistonning 70 foiz erlari
qurgʻoqchil maydonlardan iborat”ligi kelajakda qishloq xoʻjali
gi ishlab chiqarishining iqlim
oʻzgarishiga taʼsirchanligi yuqori ehtimollikda boʻlishligini koʻrsatadi. Zero, Prezidentimiz
Sh.Mirziyoyev dunyo hamjamiyatiga mur
ojaat qilib, “Iqlim jadal oʻzgarmoqda, ommaviy
migratsiya oqimlari koʻpaymoqda, anʼanaviy qadriyatlar zavol topmoqda” (
Mirziyoyev, 2021) -
deb taʼkidlaganlari holda iqlim oʻzgarishining kelgusida ham salbiy taʼsir koʻrsatishini hisobga
olgan holda ish tutish va ushbu masalaga ilmiy yondashish lozimligi
ga alohida eʼtibor qaratdi.
Lerman (2019
) izlanishlariga koʻra sobiq ittifoqni tarqalishi bilan Markaziy Osiyo va
Kavkaz orti mamlakatlarida qishloq xoʻjaligining qontomiri hisoblangan sugʻorish va suv bilan
t
aʼminlash tizimida juda katta buzilishlar kuzat
ildi. Bunga sabab daryo suvlarining endilikda
b
ir necha davlatlar hududidan oʻtib kelishi, sovxoz, kolxoz yerlarini bir necha dehqon, fermer
hattoki oilaviy pudratchilarga boʻlib berilganligi, mavjud infratuzi
lma inshootlari kolxoz va
sovxozlar uchun yirik-yirik loyiha asosida qurilganligi uchun tizimda nomuvofiqlikni keltirib
chiqardi.
Begdullayev (2019) antropogen taʼsir tufayli orolboʻyi mintaqasida tuproq shoʻrlanishi,
hosilning kamayishi va qishloq xoʻjali
k mahsulotlarining sifati yomonlashishi kuzatilmoqda,
deb hisoblaydi. Shu sababli ham bunday sharoitlarda yaxshi oʻsib rivojlanadigan ekin turlarini
yetishtirish maqsadga muvofiqdir. Shunday ekinlardan biri joʻxori hisoblanib, u oʻrta va kuchli
shoʻrlangan
maydonlarda hamda suv tanqis sharoitlarda oʻsi
b rivojlanadi.
Qoʻziyev, Abduraxmonov (2017) tadqiqotlariga koʻra soʻngi yillarda agrar sohani
keragidan ortiqcha kimyolashtirish tufayli yerlarni surunkasiga haydash va ushbu sohadagi
monokultura biotsenozining degradatsiyasiga olib keldi. Buning natijasida foydali hasharotlar
va boshqa jonli organizmlarning turlari keskin kamayib ketdi yoki yoʻqoldi –
oqibatda madaniy
oʻsimliklar hosilining pasayib ketishiga sababchi boʻldi.
Parpiyev va boshqalar (2020) maʼlumotlariga koʻra Surxondaryo viloyati sugʻorila
digan
tuproqlarida irrigatsiya eroziyasiga chal
inmagan yerlar 219 ming gektarni tashkil etib. Yaʼni
jami sugʻoriladigan yerlarga nisbatan 80, 85 % ni tashkil etadi. Viloyatning Termiz tumanida
eroziya jarayoni kuzatilmaydi. Viloyat miqyosida 51,9 ming gektar (19,15%) ni turli darajada
eroziyaga uchragan boʻlib, shundan kuchsiz darajada 34,3 ming gektar (12,68 %), oʻrtacha
darajada 12,6 ming gektar (4,65 %) va kuchli darajada 4,9 ming gektar (1,82 %) irrigatsiya
eroziyasiga uchragan yerlarni tashkil etadi.
Mamlakatimizda 3 million gektar yaylov va ekin yerlari degradatsiyaga uchragan, 2
million gektarga yaqini turli darajada shoʻrlangan. Xorijiy ekspertlar iqlim oʻzgarishi sababli
2030-yilga borib, mintaqamizda suv resurslari qariyb 6 foizga qisqarishini aytmoqda. Buning
choralarini hozirdan koʻrish zarur
(Mirziyoyev, 2021).
Shu bois qishloq xoʻjaligida iqlim oʻzgarishiga moslashish va sohaning iqlimga salbiy
taʼsirini yumshatish boʻyicha 52 banddan iborat
milliy dastur ishlab chiqildi. Dastur doirasidagi
chora-
tadbirlarga 294 million dollardan ortiq grant mablagʻlari jalb qilish nazarda tutilgan
(Farmon, 2019).
Tadqiqot metodologiyasi.
Muallif
tadqiqot ishini bajarishda kuzatish, maʼlumotlarni yigʻish, umumlashtirish,
taqqoslash, mahalliy va xorijiy olimlarn
ing qishloq xoʻjaligiga oid iqtisodiy qarashlari, sohadagi
muammolar va ularning yechimlari boʻyicha izlanishlari ha
mda sohaga doir qonuniy va
meʼyoriy
-
huquqiy hujjatlar oʻrganilib, xulosa va takliflar ishlab chiqildi. E
kologik omil sifatida
iqlim oʻzgari
shlarining agrarsoha iqtisodiyotiga
taʼsirini tahlil qilishda agronomik, integratsion
baholash, regression panel, ishlab chiqarish modellardan foydalanildi.
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
212
Tahlil va natijalar muhokamasi.
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 2022
-yil 28-yanvardagi 2022-2026-yillarga
moʻljallangan Yangi Oʻzbekistonning taraqqiyot
strategiyasi PF-60-son farmoniga asosan 80-
maqsad: Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish, shahar va tumanlarda ekologik ahvolni
yaxshilash, "Yashil makon" umummilliy loyihasini amalga oshirish belgilab quyilgan.
Tahlillarga koʻra mamlakatimizda 3 million gektar yaylov va ekin yerlari degradatsiyaga
uchragan, 2
million gektarga yaqini turli darajada shoʻrlangan. Xorijiy ekspertlar iqlim
oʻzgarishi sababli 2030
-yilga borib, mintaqamizda suv resurslari qariyb 6 foizga qisqarishini
aytmoqda. Bu jarayon kelgusida suv resurslariga boʻlgan talab yanada oshishi va hudud
larda
ekologik tang vaziyat hukm surishidan dalolat beradi (Muxtorov, Abdukarimova, 2016).
Shu bois qishloq xoʻjaligida iqlim oʻzg
arishiga moslashish va sohaning iqlimga salbiy
taʼsirini yumshatish boʻyicha 52 banddan iborat milliy dastur ishlab chiqildi.
Dastur doirasidagi
chora-
tadbirlarga 294 million dollardan ortiq grant mablagʻlari jalb qilish nazarda tutilgan.
Jumladan, hududla
r boʻyicha muammolar tahlilida Orolboʻyida 1 million gektardagi
agroekologik landshaftlar hamda degradatsiyaga uchragan yaylovlar holati yaxshilanadi.
Qoraqalpogʻiston Respublikasi, Xorazm, Buxoro va Qashqadaryo viloyatlarida ihotazorlar
barpo qilinadi. Su
v taʼminoti ogʻir yerlarda qizilmiya, naʼmatak, kunjut, artemiya yetishtirish va
iqlim xususiyatidan kelib chiqib ekinlar parv
arishlanishi yoʻlga qoʻyiladi
(Rustamova,
Babadjanova, 2023).
Ekologik omillar va iqlim oʻzgarishini tahlil va bashorat qilish boʻ
yicha markaz tuzilib, 5
ta viloyatda agrometeorologiya stansiyalari
oʻrnatiladi. Shuningdek, Italiya bilan hamkorlikda
Intensi
v urugʻchilik va koʻchatchilik xalqaro markazi, shoʻrga va suvsizlikka chidamli ekinlar
boʻyicha urugʻchilik xoʻjaligi tashkil eti
lsagina muammo ga yechim topish mum10kin..
Suvni tejash masalasi, ayniqsa, Amudaryoning quyi mintaqasida dolzarb. Shu bois, yana
bir hujjatga koʻra, Qoraqalpogʻistonda yerni lazerli tekislash xarajatlari uchun subsidiya
ajratish orqali qishloq xoʻjaligi subyektlari davlat tomonidan qoʻllab
-
quvvatlanmogʻI lozim
(Mirziyoyev, 2021)
. Yaʼni, paxta, boshoqli don va sholi yetish
tiruvchilarga lazerli tekislangan
har bir gektar maydonga sarflangan yoqilgʻi
-moylash materiallari xarajati 100 foizgacha
qismini qoplash uchun Davlat byudjetidan subsidiya beriladi.
Birinchi bosqichda bu Toʻrtkoʻl, Beruniy va Amudaryo tumanlarida amalga o
shiriladi.
Bunday maydonlarda hosildorlik oʻrtacha 5
-7 sentnerga oshadi va suv sarfi 15-20 foiz tejaladi
(Parpiyev va boshqalar 2020).
Sur
xondaryo viloyatida Akademik M.Mirzayev nomidagi bogʻdorchilik, uzumchilik va
vinochilik ilmiy-tadqiqot institutining yer maydonlaridan samarali foydalanish rejalari ham
bayon qilindi.
Xususan, institutning Bandixon ilmiy-tajriba stansiyasidagi 142 gektar yer qaytadan
foydalanishga kiritiladi. 300 gektar maydonda suv tejaydigan zamonaviy texnologiyalar
oʻrnatilib, eksport
bop meva va uzumzorlar barpo etiladi.
Qiziltepa tumanidagi Navoiy ilmiy-
tajriba stansiyasida uzum koʻchatchiligi boʻyicha
tajriba xoʻjaligi tashkil etilib, Fransiya va boshqa davlatlarning eksportbop navlari koʻchati olib
kelinadi. Har ikki stansiyada suv
taʼminotini yaxshilash uchun energiya tejamkor nasos agregati
va transformator oʻrnatiladi.
Qishloq xoʻjaligi mahsulotlarining uzluksizligida issiqxonalarning alohida oʻrni bor.
Soʻngg
i yillarda ularning maydoni 2,6 baravar, mahsulot yetishtirish hajmi 3 baravardan ziyod
oshgan. Ushbu tarmoqda 80 ming aholi doimiy va 70 ming nafari mavsumiy ish bilan band
(Farmon, 2019).
Issiqxona xoʻjalikla
rining samaradorligini oshirish maqsadida xorijdan malakali
agronom, entomolog va laboratoriya mutaxassislarini jalb qilish xarajatlarining 50
foizini,issiqxonalar uchun koʻmir qozoni sotib olish xarajatlarining 20 foizgacha qismini
qoplash taklif etilmoqda.
Tahlillarga koʻra, mintaqada bugʻdoy ekin maydoni boshqa ekinlarga qaraganda 1991
-
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
213
yildan keyingi davrda oʻsish tendensiyasiga ega boʻlgan. Yaʼni, bugʻdoy maydoni 1992
-yilda 600
ming gektardan koʻproq maydonni egallagan. Bu koʻrsatkich yil sayin oshib bo
rgan va 2003-
yilda 1,5 mln. gektardan koʻproqni tashkil etgan. Lekin, qishloq xoʻjaligidagi tarkibiy islohotlar
va diversifikatsiyalar sababli 2021-yilda 1,3 mln. gektarni tashkil etgani holda, oldingi yillarga
nisbatan kamaygan (1-rasm).
1-rasm. O
ʻ
zbekistonda bug
ʻ
doy ekin maydonining o
ʻ
zgarish dinamikasi
(1992-2021-yy).
Maʼlumki, Oʻzbekistonda uzoq yillik paxta
monokulturasi oqibatida tuproq
unumdorligining pasayishi kuzatilgan hamda yirik daryolar Sirdaryo va Amudaryoning quyi
qismidagi hududlarda sugʻoriladigan yerlarning shoʻrlanish darajasi osh
gan.
Tahlillarga koʻra, eng yuqori shoʻrlanish Orol boʻyi havzasiga toʻgʻri
keladi. Sugʻoriladigan
yerlarning shoʻrlanishi koʻrsatkichlari boʻyicha respublikamiz hududi ichida Qoraqalpogʻiston
Respublikasi hudu
dlari eng katta maydonni egallaydi. Ushbu koʻrsatkich boʻyicha keyingi
oʻrinlarda Xorazm va Sirdaryo viloyatlari turadi. Shoʻrlanish eng kam hududlarga esa
Samarqand va Toshkent viloyatlari kiradi. I
qlim oʻzgarishi va yer shoʻrlanishi oqibatida fermer
va d
ehqon xoʻjaliklarida ortiqcha xarajatlar kelib chiqishi
va foyda kamayib, rentabellikning
pasayishiga
sabab boʻladi (1
-jadval).
1-jadval
Respublikamizda iqlim
oʻzgarishi
va tuproq
shoʻrlanishini
bygʻdoy hosiliga taʼsirini iqtisodiy baholash
№
Koʻrsatk
ichlar
Oʻlchov
birligi
Iqlim
oʻzgarishini
hisobga
olmaganda
Iqlim
oʻzgarishini
hisobga olganda
Harorat,
°С
(16,2%)
Yogʻingar
-
chilik, mm
(2%)
Tuproq
shoʻrlani
shi,
gr (5%)
1 Hosildorlik
s/ga
60
50,3
58,8
57
2 Yalpi hosil
tn/ga
6
5,3
5,8
5,7
3 Ishlab chiqarish xarajatlari
ming soʻm
16483
16800
16883
17500
4 Mahsulot tannarxi
soʻm
2747,2
3169,8
2910,9
3070,2
5 Realizatsiya narxi
soʻm
3100
3100
3100
3100
6 Mahsulot qiymati
ming
soʻm
18600
16430
17980
17670
7 Foyda
ming
soʻm
2117
-370
1097
170
8 Rentabellik
%
12,84
-2,20
6,50
0,97
Maʼlumki, iqlim oʻzgarishi haroratning koʻtarilishiga, yogʻingarchilik shakllarining
oʻzgarishi tufayli esa tuproq shoʻrlanishining oshishiga olib kelishi mumkin. Chunki, yuqori
harorat bugʻlanishning kuchayishiga olib kelsa, yogʻingarchilikning oʻzgarishi
, xususan
Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil, 2024-yil, iyul
www.e-itt.uz
214
kamayishi tuproqda tuzlarning toʻplanishiga olib keladi. Tuproq shoʻrlanishidagi bu kabi jadal
oʻzgarishlar oʻsimlikchalik rivojlanishiga salbiy taʼsir etgani holda pirovard maqsad oziq
-ovqat
xavfsizligini taʼmi
nlash muammosini keltirib chiqaradi.
Xulosa va takliflar
.
Hudud iqtisodiyotini rivojlanishida muhim rol oʻynaydigan qishloq xoʻjaligini
rivojlanishida resurslardan samarali foydalanishga alohida eʼtibor qaratish lozim Bunda:
1.
Ekinlarni diversifikatsiya qilish: fermerlar iqlim
oʻzgarishi bilan bogʻliq xavflarni
kamaytirish uchun oʻz ekinlarini diversifikatsiya qilishlari mumkin. Bu har xil iqlim
sharoitlariga mos keladigan turli xil ekinlarni yetishtirishni oʻz ichiga oladi.
2.
Innovatsion
sugʻorish usullaridan
foydalanish: fermerla
r suvni tejash va qurgʻoqchilik
taʼsirini kamaytirish uchun yanada samarali sugʻorish tizimlarini qoʻllashlari mumkin.
3.
Yer resursini saqlash: tuproqni saqlash usullari, masalan, tuproqni haydamasdan ekin
ekish yoki dehqonchilik qilish, mulchalash va qoplamali ekinlar orqali tuproq namligini saqlab
qolish va eroziyani kamaytirishga yordam beradi.
4.
Agrooʻrmon xoʻjaligi: fermer xoʻjaliklarida daraxt ekish tuproq sifatini yaxshilash,
eroziyani kamaytirish va ekinlar uchun soya yaratishga yordam beradi.
5.
Yaxshilangan ekin navlari: fermerlar iqlim oʻzgarishiga chidamliroq, qurgʻoqchilikka
chidamli yoki issiqlikka chidamli navlardan foydalanishi mumkin.
6.
Ob-havo prognozi: ob-
havo maʼlumotlaridan tez va muntazam xabardorlik f
ermerlarga
oʻz faoliya
tini rejalashtirishda va ekstremal ob-
havo hodisalari bilan bogʻliq xavflarni
kamaytirishda yordam beradi.Ushbu moslashish strategiyalari fermerlarga iqlim oʻzgarishi
taʼsirini yengish va rentabellikni saqlab qolishga yordam beradi.
Adabiyotlar/ Литература/ Reference:
Babaxolov Sh. Qishloq xoʻjaligida iqlim omillari oʻzgarishining taʼsiri va adaptatsiya
jarayonlarini iqtisodiy baholash (Samarqand viloyati misolida): avt…. diss. (PhD).
https://
www.iamo.de/en/research/ projects/ details/ipres/
Begdullayev T. (2019) “Dinamika zasoleniya pochv pod sorgo” Agro himoya va oʻsimliklar
karantini jurnali. №
-1, 47-
49 bet. №11.
Farmon (2019) Oʻzbekiston
Respublikasi Prezidentining 2019 yil 23 oktyabrdagi PF-5853-
con “Oʻzbekiston Respublikasi qishloq xoʻjaligini rivojlantipishning 2020
-2030-yillarga
moʻljallangan strategiyasini tasdiqlash toʻgʻrisida”gi farmoni,
Lerman, Z. (2019) Agricultural recovery and individual land tenure: Evidence from Central
Asia. Changing landscape of European agriculture. Essays in honour of professor Csaba Csaki. /
Budapest: Agroinform, 95-113.;
Mirziyoyev Sh. (2021) Oʻzbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlas
hgan
Millatlar Tashkilotining Nyu-Yorkdagi bosh qarorgohida 2021-yil 21-sentyabr kuni BMT Bosh
Assambleyasining 76-sessiyasidagi nutqi. https://uzreport.news/politics/prezident-uzbekistana-
vidvinul-vajnie-initsiativi-na-76-y-sessii- generalnoy-assamblei-oon.
Muxtorov, A.
, Abdukarimova M. (2016) “Global iqlim oʻzgarishiga moslashishi boʻyicha xorij
tajribasidan foydalanishning ayrim jihatlari” “Agroilm” jurnali 2(40)
-son, 73-75
Parpiyev Gʻ.T. va boshqalar (2020). “Boʻz tuproqlar mintaqasi sugʻoriladigan tuproqlarning
unumd
orligini yaxshilashga doir tavsiyalar”. Toshkent Zilol
Buloq. 9-15, 21-22, 32-38 b.
Qoʻziyev R.Q., Abduraxmonov T.A. (2017) “Respublika tuproqlarining holati, unumdorligi va
uni yaxshilash yoʻllari”. Re
spublika ilmiy-
amaliy anjumani maqolalar toʻplami. Tos
hkent. -12-23
b.
Rustamova I.B., Babadjanova M.M. (2023) Qishloq xoʻjaligida “Fermerlarning agromaslahat
(ekstenshn) xizmatlari toʻgʻrisidagi bilim va koʻnikmalarini baholash” //Agroiqtisodiyot. 2. 77
-80.
