JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 17, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
Berdiyev Doston Abduvoitovich
Chirchiq davlat pedagogika universiteti
San’atshunoslik fakulteti
Tasviriy san’at va dizayn kafedrasi o‘qituvchisi
TASVIRIY SAN’ATDA STEAM YONDASHUVINING IJODKORLIKNI
RIVOJLANTIRISHDAGI ZAMONAVIY MODELLARI
Annotatsiya:
Ushbu maqolada tasviriy san’at darslarida STEAM (Science, Technology,
Engineering, Arts, Mathematics) yondashuvining ijodkorlikni rivojlantirishdagi zamonaviy
modellari tahlil qilingan. Ilmiy va amaliy manbalar asosida integratsion ta’lim, fanlararo
hamkorlik, loyiha va muammo asosida o‘qitish, vizual va badiiy metodlarning o‘quvchilar ijodiy
salohiyatiga ta’siri yoritilgan. Xorijiy va mahalliy tajribalar misolida STEAM elementlarini
tasviriy san’at ta’limiga tatbiq etishning samarali yo‘llari ko‘rsatib berilgan. Maqolada
O‘zbekiston sharoitida bunday yondashuvni joriy etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqilgan.
Kalit so‘zlar:
STEAM ta’limi, tasviriy san’at, ijodkorlik, integratsion ta’lim, fanlararo
hamkorlik, loyiha asosida o‘qitish, badiiy metodlar, O‘zbekiston ta’lim tizimi.
Kirish.
STEAM ta’limi (Science, Technology, Engineering, Arts, Mathematics) – ilm-fan, texnologiya,
muhandislik, san’at va matematika integratsiyasiga asoslangan pedagogik yondashuv bo‘lib,
o‘quvchilarning ijodkorlik, tanqidiy fikrlash va muammolarni hal qilish ko‘nikmalarini
rivojlantirishga qaratilgan. Ilmiy manbalarda ta’kidlanishicha, ta’lim jarayoniga san’atni kiritish
(visual and performing arts) o‘quvchilarning ijodkorlik qobiliyatini oshirishga imkon beradi.
Masalan, Segarra va bir qator tadqiqotchilar (2018) STEAM akronimini integratsiya qilib, olim
va muhandislarni tayyorlashda san’at orqali ijodkorlikni uyg‘otish usullarini muhokama qilgan;
ular ta’lim va ta’limdan tashqari faoliyatda san’atning ijodiy imkoniyatlari muhim ekanligini
bildirgan. STEAMning kelib chiqishi (AQShda 2007-yilda boshlangan) oliy darajadagi ta’limni
yanada insonparvar, turli sohalarni birlashtiruvchi tizimga aylantirishga qaratilgani qayd etilgan.
O‘zbekistonda ham yosh avlod ma’naviy va kasbiy salohiyatini oshirish uchun STEAM
yondashuvlari zarurligi, uni ta’limga ko‘proq joriy etishni davlat siyosati darajasida qayd etish
kerak. Shu sababli, zamonaviy ta’limda STEAM usulining san’at fanida ijodkorlikni
rivojlantirishdagi model va mexanizmlarini o‘rganish dolzarbdir.
Adabiyotlar tahlili va metodologiya.
Adabiyotlarni tahlil qilish jarayonida STEAM yondashuvidagi ijodkorlikni rivojlantirishning
turli metodlari va modellariga e’tibor qaratildi. Birinchi yo‘nalish – integratsiya tamoyili.
Integratsiya ta’limi o‘qituvchi va talabalarni birgalikdagi ijodiy jarayonga jalb etishni
ta’minlaydi
. Masalan, integratsiya ustuvor bo‘lgan ta’lim modelini zamonaviy ta’limning
poydevori deb atash mumkin, bu jarayon o‘quvchilarni turli fanlar bo‘yicha bilim va
ko‘nikmalarini jamoaviy ijodiy faoliyatga yo‘naltiradi. Xuddi shunday, Chubu universiteti
tadqiqotchisi Yang (2018) xitoy ta’limi tajribasini tahlil qilib, san’at ta’limida ko‘nikmalar
o‘rniga talabalarni har tomonlama salohiyatini rivojlantirishga e’tibor berilishini ta’kidlagan, u
1
Abduvoitovich, B. D. (2024). The role of integrative education in student activation.
Web of Teachers:
Inderscience Research
,
2
(11), 151-155.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 17, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
tasviriy san’at ta’limining fanlararo xususiyatini, ijodiy fikrlash, muammolarni hal etish va
muloqot ko‘nikmalarini shakllantirishga qodirligini qayd etgan.
Ikkinchi yo‘nalish – fanlararo hamkorlik va loyiha asosida o‘qitish. STEAM metodologiyasida
olimlarning fikricha (Zhang & Jia, 2024), fanlararo loyiha va muammo yechishga asoslangan
dars usullari muhim rol o‘ynaydi. Jumladan, Zhang va Jia (2024) vizual san’ati hamda STEM
fanlarini birlashtirish orqali muammoli va dizaynga yo‘naltirilgan loyiha mashg‘ulotlari
yordamida o‘quvchilarning fanlararodagi bilimlarni qo‘llashi va ijodiy fikr yuritishi oshishini
o‘rganishgan. Ularda aytilishicha, STEAM yondashuvida o‘quvchilarga ijodiy mahsulot yaratish
(dizayn-asosidagi loyiha) yoki muammoli vazifalarni topshirish (muammo-asosidagi o‘qish)
orqali kreativ fikrlashni rivojlantirish mumkin. Fidder va hamkorlari (2024) o‘qituvchilarga
mo‘ljallangan STEAM loyihalarida o‘quvchilarni animatsiya tasviri uchun qo‘shiqlar yaratishga
jalb etgan, bu jarayon rasm, musiqa va fizika bilimlarini uyg‘unlashtirib kreativ yondashuvni
rag‘batlantirganligini aniqlagan.
Uchinchi yo‘nalish – vizual va badiiy metodlar. STEAMda san’at faoliyati nafaqat inspiratsiya,
balki mavzuni vizual ifoda orqali chuqur anglash vositasi sifatida qo‘llanadi. Michigan
universiteti dotsentlari Zhang Ch. va Jia B. (2024) tadqiqotlarida, vizual san’at STEM
kontseptsiyalarini aniqroq tasavvur qilishga yordam berib, murakkab fikrlarni rasmiy
ma’lumotdan kelib chiqmagan holda ifodalash imkonini yaratadi degan fikrni bildirishgan.
Shu bilan birga, xorijiy tadqiqotlarda tasviriy san’at ta’limida ijodiy fikrlash “Act” (faol ongli
jarayon) va “Flow” (jarayonga to‘la sho‘ng‘ish) bosqichlari orqali baholanishi ko‘rsatilgan bo‘lib,
bularni rivojlantirishda art-treninglar, rasmiy topshiriqlar ham yordam berishi ta’kidlangan.
Muhokama va natijalar.
Adabiyotlardan ma’lum bo‘lishicha, STEAM yondashuvida san’atning to‘g‘ri integratsiyasi
o‘quvchilarda ijodkorlik, muammolar yechish va ixtirochilik qobiliyatlarini sezilarli darajada
oshiradi. STEAM asosida zamonaviy pedagogik texnologiyalarni tasviriy san’at o‘qitishga joriy
etishni taklif qilgan, bunda interfaol ko‘rgazmali mashg‘ulotlar orqali o‘quvchilarning ijodiy
fikrlashini faollashtirish mumkin
. Integratsion ta’lim modeli talabalarni ijodiy fikrlashga undab,
turli sohalardagi bilimlarni birlashtirib samarali ijodiy yechim topishga o‘rgatadi. San’at
elementlari barcha fanlar faoliyatiga kiritilganda o‘quvchi yoki talabada tasavvur hamda natijani
oldindan prognoz qilish qobiliyatlarini oshiradi. Umuman olganda, STEAM metodikasi san’at
darslarini boyitib, talabalarda ijodkorlik, tanqidiy fikrlash, jamoaviy ishlash va muammoni hal
qilish kabi ko‘nikmalarni rivojlantirish sabab bo‘ladi. Integratsiya qilingan loyihaviy
mashg‘ulotlar talabaning erkin ijodiy harakatlanishiga turtki bo‘lib, yangi g‘oyalarni kashf
etishga undaydi, bundan tashqari, san’at vositalari orqali STEM-kontseptsiyalarini ifodalash
o‘quv jarayonini qiziqarliroq qilib, mavzuga bo‘lgan qiziqishni oshiradi.
Xulosa va tavsiyalar.
Tahlil qilingan adabiyotlarga ko‘ra, tasviriy san’at darslarida STEAM yondashuvini qo‘llash
ijodiy salohiyatni rivojlantirishning samarali usullarini taqdim etadi.
2
Bеrdiyev Doston Abduvoitovich. (2023). Steam ta’limini tatbiq etish orqali tasviriy san’at fanini o
‘
qitish
metodikasi mazmunini takomillashtirish usullari. O
‘
zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va ilmiy tadqiqotlar jurnali,
2(18), 187–193.
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 17, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
• STEAM-integratsiyani rivojlantirish. Ta’lim dasturlariga integratsion STEAM loyihalari
kiritilishi lozim. Bunda fanlararo loyiha va muammoli ta’lim usullari (masalan, interfaol
viktorina, ijodiy mahurat darslar, loyiha mashg‘ulotlari) keng qo‘llanilishi tavsiya etiladi.
Masalan, talabalarga dizayn asosida ijodiy vazifalar berilib, ular mazkur vazifada san’at va
fanlarning turli elementlarini qo‘llash imkoniyati berilishi kerak.
• O‘qituvchilarni tayyorlash va uslubiy qo‘llanmalar. O‘qituvchilarni STEAM metodologiyasi
bo‘yicha o‘qitish, innovatsion pedagogik texnologiyalarni o‘zlashtirish muhim. Shu maqsadda
zamonaviy o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar va kurslar tashkil etib, o‘qituvchilarga badiiy va ilmiy
bilimlarni uyg‘unlashtirishni o‘rgatish ahamiyatli jarayon deb hisoblaymiz.
• Resurslar va muhit. STEAM darslari uchun jihozlangan laboratoriya va studiyalar tashkil etish
tavsiya etiladi. Shu jumladan, raqamli texnologiyalar (grafik muharrirlar, 3D printerlar, virtual
haqiqat) va san’at materiallariga imkon qadar erkin kirish ta’minlanishi lozim, chunki bunday
vositalar talabalarning ijodiy potenisalini kengaytiradi.
• Boshlang‘ich ta’lim. Ilmiy tadqiqotlarda qayd etilishicha, STEAM ta’limi boshlang‘ich
bosqichdan yetakchilik qilsa, bolalarda ijodiy fikrlash tez rivojlanadi. Shu sababli, bosqichma-
bosqich STEAM g‘oyalari va art-integratsiya asoslari maktab ta’limidayoq o‘qitilishi maqsadga
muvofiqdir.
• Davomiy tadqiqotlar. STEAM ta’limining ijodkorlikka ta’sirini o‘rganuvchi amaliy
tadqiqotlarni kuchaytirish lozim. O‘quv natijalari va mahorat sinovlari bilan STEAM modellari
samaradorligini baholab, ta’limning ko‘p sohalarida tajribalar almashilishi maqsadga muvofiq.
Xulosa qilib aytganda, tasviriy san’at darslarida STEAM yondashuvi asosida yaratilgan
pedagogik modellar yoshlarning ijodkorligini sezilarli darajada oshirishi mumkin. O‘zbekiston
sharoitida ham integratsion ta’lim konsepsiyasiga e’tibor kuchayib bormoqda, yuqorida ko‘rilgan
modellardan ilhomlanib, maktab va oliy ta’limda STEAM integratsiyasini yanada
chuqurlashtirish, pedagoglarni mutaxassislikdan tashqari ijodiy faoliyatga tayyorlash va
zamonaviy ta’lim muhitini yaratish tavsiya etiladi. Shu tarzda yurtimizda STEAM asosidagi
badiiy ta’lim modellarini tatbiq etish orqali yoshlarimizning ijodkorligini rivojlantirish va
kelajakka zamonaviy salohiyat bilan tayyorlash mumkin bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abduvoitovich, B. D. (2024). The Role of Integrative Education in Student Activation. Web
of Teachers: Inderscience Research, 2(11), 151–155.
2. Berdiyev, D. A. (2024). Pedagogika oliy ta’lim muassasalarida badiiy studiyalarni tashkil
etishning ahamiyati. Iqro Indexing, 10(1), 177–181.
3. Berdiyev, D. A. (2023). STEAM ta’limini tatbiq etish orqali tasviriy san’at fanini o‘qitish
metodikasi mazmunini takomillashtirish usullari. O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va
ilmiy tadqiqotlar jurnali, 2(18), 187–193. doi:10.5281/zenodo.7843850
4. Berdiyev, D. A. (2023). Tasviriy san’atning fanlararo aloqalar tizimidagi o‘rni.
PEDAGOGS Jurnali, 31(1), 142–148.
5. Berdiyev, D. A. (2022). Maktablarda tasviriy san’at fanini o‘qitishda kelajak ta’limi –
STEAM interaktiv ta’limini rivojlantirish. “Science and Education” Scientific Journal, 3(2),
687–690.
6. Filipe, J., Baptista, M., & Conceição, T. (2024). Integrated STEAM Education for Students’
Creativity Development. Education Sciences, 14(6), 676.
7. Perales, F. J., & Aróstegui, J. L. (2021). The STEAM approach: Implementation and
educational, social and economic consequences. Arts Education Policy Review, 125(3).
JOURNAL OF IQRO – ЖУРНАЛ ИҚРО – IQRO JURNALI – volume 17, issue 01, 2025
ISSN: 2181-4341, IMPACT FACTOR ( RESEARCH BIB ) – 7,245, SJIF – 5,431
ILMIY METODIK JURNAL
8. Segarra, V. A., Natalizio, B., Falkenberg, C. V., Pulford, S., & Holmes, R. M. (2018).
STEAM: Using the Arts to Train Well-Rounded and Creative Scientists. Journal of
Microbiology & Biology Education, 19(1), jmbe.v19i1.1360.
9. Yang, Y. (2018). Cultivating Students’ Diverse Abilities Through Arts Education:
Emergence of the STEAM Perspective. In New Directions of STEM Research and Learning in
the World Ranking Movement (pp. 127–139).
10. Zhang, C., & Jia, B. (2024). Enriching STEAM education with visual art: Education
benefits, teaching examples, and trends. Discover Education, 3, 247. doi:10.1007/s44217-024-
00354-w.
